1
00:00:35,950 --> 00:03:11,230
En die jongens zwaaiden terug. Dat
zagen we, zo dichtbij waren ze.

2
00:03:29,850 --> 00:04:42,170
Maar die moffen, die Duitsers,
die hadden alleen hun geweren.

3
00:04:42,280 --> 00:05:33,760
Nou, daar bereik je niks mee om daar met een
geweer op te schieten. Dus toen waren ze weg.

4
00:05:34,190 --> 00:06:00,390
Toen hebben ze het toch opgegeven.

5
00:06:00,390 --> 00:08:27,170
Goed, toen waren ze dus…. Dan kom ik weer terug
in de Kromhoutkazerne. Daar is gewoon geslapen.

6
00:08:27,170 --> 00:08:46,150
Tenminste, geslapen op een
brik zo, zo’n stalen bak zo.

7
00:09:25,370 --> 00:10:09,310
Met veel te veel mensen op een
kamer, dat zul je wel gehoord hebben.

8
00:10:09,310 --> 00:11:06,880
De volgende morgen was het weer,
hop allemaal weer naar buiten.

9
00:11:06,880 --> 00:11:47,480
Toen werden we in grote
rijen werden we opgesteld.

10
00:11:47,580 --> 00:12:51,130
Ondertussen waren er wel een paar duizend
jongens. Misschien een vier-, vijfduizend jongens.

11
00:12:51,130 --> 00:14:11,350
Allemaal bij elkaar want
ze kwamen van alle kanten.

12
00:14:11,350 --> 00:15:01,210
En dan vraag je je af, wat
heeft het zo mogen zijn?

13
00:15:02,230 --> 00:15:06,940
Wij kwamen bij een groep die in Nederland
is gebleven. Dat wisten we toen niet.

14
00:15:06,940 --> 00:15:12,378
Maar uiteindelijk is dat gebleken. We hebben als
jongens van ‘Onesimus’ zijn we bij elkaar gebleven.

15
00:15:12,378 --> 00:15:14,520
Als groep. Dat komt straks wel.

16
00:15:14,520 --> 00:15:22,680
Maar alle anderen zijn vaak naar Amsterdam
gegaan of allerlei andere plaatsen gegaan.

17
00:15:22,680 --> 00:15:28,222
Maar wij zijn uiteindelijk via Utrecht,
richting Amersfoort, vlak voor de weg

18
00:15:28,223 --> 00:15:28,709
naar Woudenberg, wat tegenwoordig
allemaal met grote rotondes aangelegd is.

19
00:15:28,710 --> 00:15:37,265
Maar daar was een heel moderne kazerne
en daar werd de hele groep naar toe

20
00:15:37,266 --> 00:15:37,635
gebracht, maar intussen was de groep
kleiner geworden tot zo’n vijfhonderd man.

21
00:15:37,635 --> 00:15:45,810
Ongeveer. We hebben
één dag rust gehad.

22
00:15:46,090 --> 00:15:46,539
Want we gingen weer dinsdag.

23
00:15:46,540 --> 00:15:51,390
Voor het eerst kregen we een
fatsoenlijke maaltijd en het

24
00:15:51,390 --> 00:15:54,342
bewakend personeel was
luchtmachtpersoneel, met die blauwe pakken.

25
00:15:54,342 --> 00:16:00,189
Als je zegt ‘Duitsers waren
militairen, daar heb ik toch

26
00:16:00,190 --> 00:16:03,620
wel respect voor’. Dan is dat
voor die jongens geweest.

27
00:16:03,620 --> 00:16:10,510
Die veel van ons zeg maar geholpen
hebben, met verbinden enzovoort.

28
00:16:10,580 --> 00:16:12,990
Maar goed,d at heeft dan
ook weer een dag geduurd.

29
00:16:15,690 --> 00:16:17,229
De volgende dag werden we
verder op transport gesteld.

30
00:16:17,230 --> 00:16:20,071
Dat wil zeggen, de benenwagen
want ja, verder was er niet.

31
00:16:20,071 --> 00:16:32,000
Nou, toen gingen we naar Amersfoort, richting
Woudenberg. Woudenberg, de splitsing richting de A12.

32
00:16:32,280 --> 00:16:38,040
Linksaf richting Scherpenzeel. En dan dus de weg
aflopen. Allemaal gewoon in een rustig tempo.

33
00:16:38,640 --> 00:16:43,310
Toen waren we tussen Woudenberg en
Scherpenzeel toen we ineens hoorden:

34
00:16:43,310 --> 00:16:46,637
‘Bennie, Bennie, Bennie!’ Toen bleek
dat een tante van mij, de jongere

35
00:16:46,990 --> 00:16:49,970
zuster van mijn moeder, die woonde
langs die weg waar wij langsliepen.

36
00:16:49,970 --> 00:16:55,890
Haar broer, dus een oom van mij, liep
in dezelfde rij, maar dat wist ik niet.

37
00:16:55,960 --> 00:17:00,220
Dat wist ik helemaal niet.
Ze kwam ook nog achter me aan.

38
00:17:00,220 --> 00:17:03,050
Had gauw een pak brood klaargemaakt, een
paar boterhammen enzovoort, kwam ze geven.

39
00:17:03,050 --> 00:17:06,590
Maar toen waren we
intussen heel wat verder.

40
00:17:06,590 --> 00:17:12,120
Nou, uiteindelijk zijn we door
Scherpenzeel, in Ede terechtgekomen.

41
00:17:13,430 --> 00:17:19,100
Maar verder, in Scherpenzeel,
in de Hoogstraat,dat was

42
00:17:19,100 --> 00:17:20,590
een vrij smalle straat,
allemaal heel kleine huisjes.

43
00:17:21,380 --> 00:17:25,119
Maar in die smalle huisjes stonden
mensen in de deur. Met de deuren open.

44
00:17:25,120 --> 00:17:31,040
Maar de deur van die jongelui die daar dus
liepen, die verdwenen allemaal in die huizen.

45
00:17:31,040 --> 00:17:34,870
Die Duitse militairen, ja,
die liepen aan de buitenkant.

46
00:17:34,870 --> 00:17:39,960
Ik heb het mezelf misschien weleens kwalijk genomen
dat ik dat ook niet gedaan heb. Of zou hebben.

47
00:17:39,960 --> 00:17:44,329
Maar wij hebben als vrienden elkaar
beloofd: ‘Wij laten elkaar niet in de steek.

48
00:17:44,330 --> 00:17:44,768
Wij blijven bij elkaar.

49
00:17:44,860 --> 00:17:52,700
Dus het was ‘nee’. Dat wil zeggen: ‘het is de
plicht dat iedere jongen, aan de onafhankelijkheid.

50
00:17:52,700 --> 00:17:57,950
Van zijn Vaderland zijn beste krachten
wijdt.’ Dat hield de moed er een beetje in.

51
00:17:57,950 --> 00:18:01,635
Uiteindelijk kwamen we dan
in Ede terecht, dat was een

52
00:18:01,635 --> 00:18:03,780
kazerne, van de cavalerie,
met allemaal paardenstallen.

53
00:18:03,780 --> 00:18:11,060
Daar hadden we dan ook die dag gebivakkeerd. Eén
dag eigenlijk. En daarna moesten we weer verder.

54
00:18:11,060 --> 00:18:17,330
Aan de Rijksweg. Wat nu de A12 is, bij Arnhem,
dat was toen alleen maar een zandtraject.

55
00:18:17,330 --> 00:18:22,875
Alleen maar zand, helemaal. Dat noemden
ze toen al het hazenpad, hahahaha.

56
00:18:22,875 --> 00:18:29,910
Nou, dat zeiden we: ‘Dat komt helemaal van pas
voor de Duitsers Die kiezen straks het hazenpad.’

57
00:18:29,910 --> 00:18:36,353
Dat hebben ze ook gedaan! Nou, hè. Daar
hebben we zo’n dag of tien gebivakkeerd.

58
00:18:36,353 --> 00:18:39,020
Moesten we ook bomen zagen
en loopgraven maken allemaal.

59
00:18:39,020 --> 00:18:46,846
Maar toen ineens ’s morgens allemaal,
toen moesten we naar het werkplaatsje komen

60
00:18:46,847 --> 00:18:50,120
bij Bennekom, die streek, En ja daar
werden we allemaal op transport gesteld.

61
00:18:50,120 --> 00:18:54,190
We gingen een uur lopen en
uiteindelijk kwamen we dan weer

62
00:18:54,520 --> 00:18:57,883
in Bennekom, maar bij de spoorlijn
van Utrecht naar Arnhem.

63
00:18:57,884 --> 00:19:00,650
Dat was daar bij Wolfheze.

64
00:19:00,740 --> 00:19:02,910
Toen kwamen we eigenlijk
in een oorlogsgebied.

65
00:19:02,910 --> 00:19:15,680
Waar de oorlog gevoerd was, de
luchtlandingen in Arnhem. Dat begon daar.

66
00:19:15,680 --> 00:19:19,330
Daar was alles… Dat
was helemaal ontruimd.

67
00:19:19,330 --> 00:19:22,460
Dat was helemaal…. Maar alles, de
vliegtuigwrakken, die lagen er nog.

68
00:19:22,460 --> 00:19:26,000
Koeien en paarden kapotgeschoten. Alles
met dikke opgezwollen buiken. Enzovoorts.

69
00:19:26,000 --> 00:19:32,320
Stonk uren in de…. Huizen
kapot. Onvoorstelbaar.

70
00:19:32,320 --> 00:19:32,433
Nou en dat was het
land van binnenkomst.

71
00:19:32,434 --> 00:19:32,590
Nou, en toen hebben we langs
die spoorlijn gelopen met

72
00:19:32,591 --> 00:19:32,768
overal granaatinslagen, overal
waren militairen begraven.

73
00:19:32,769 --> 00:19:43,060
Gewoon maar hier en
daar met een kruis erop.

74
00:19:43,060 --> 00:19:46,090
Die zijn naderhand allemaal
in Oosterbeek terechtgekomen.

75
00:19:46,090 --> 00:19:54,670
Kijk maar straks naar… Maar uiteindelijk kwamen
we bij de ‘Johannahoeve’. Dat was in Oosterbeek.

76
00:19:55,340 --> 00:20:02,110
En daar werden we, dat staat er ook bij,
ingekwartierd op een grote opleidingsboerderij.

77
00:20:02,110 --> 00:20:08,100
Want de ‘Johannahoeve’ dat was een Rooms-Katholiek
opleidingsinstituut voor paters die

78
00:20:08,100 --> 00:20:15,020
in landen in Afrika en Azië de mensen daar
gingen helpen met nieuwe landbouwmethoden.

79
00:20:15,020 --> 00:20:19,730
Maar ze hadden proeftuinen voor zichzelf
om het te leren, allemaal rond de

80
00:20:19,730 --> 00:20:26,730
‘Johannahoeve’. Dus toen wij daar kwamen,
kwamen we in een oorlogsgebied dat ontruimd was.

81
00:20:26,730 --> 00:20:31,790
Dat nog…. Dat staat er ook bij, dat nog
achtergebleven is totdat de oorlog afgelopen was.

82
00:20:31,790 --> 00:20:33,100
Maar alles lag er nog.

83
00:20:34,530 --> 00:20:42,880
Militairen waren begraven, maar ook nog op
verschillende plaatsen In Oosterbeek zelf.

84
00:20:43,140 --> 00:20:46,800
Want wat je hier ook weleens
ziet, zijn van die groenstroken.

85
00:20:46,800 --> 00:20:53,300
Van die groenstroken langs het trottoir en
naast het voetpad en de huizen met die tuinen.

86
00:20:53,300 --> 00:20:55,790
Nou heel veel militairen
lagen dus gewoon nog in die

87
00:20:55,790 --> 00:20:59,170
groenstroken waar ze gevallen
waren, werden ze begraven.

88
00:20:59,170 --> 00:21:04,080
Ik heb zelfs een graf gezien waarin vader en
moeder, twee keer, in hun eigen tuin begraven lagen.

89
00:21:04,080 --> 00:21:08,650
En dan moet je je voorstellen
als jongeman van achttien jaar.

90
00:21:08,650 --> 00:21:16,310
Als je daar loopt en je ziet dat…..
Naderhand ga je ook pas begrijpen, als

91
00:21:16,310 --> 00:21:20,150
je daar op die begraafplaats loopt, waar
ik dan ook een paar keer ben geweest.

92
00:21:20,150 --> 00:21:22,790
Daar lagen ook dertienhonderd jongens.

93
00:21:22,790 --> 00:21:29,584
En als je daar ooit weleens een keer komt, of
naartoe zou gaan, dan moet je maar eens letten op

94
00:21:29,810 --> 00:21:35,839
de leeftijd van die jongens en op de teksten die
door hun ouders op die grafstenen zijn gezet.

95
00:21:35,840 --> 00:21:37,619
Daar word je koud van.

96
00:21:37,620 --> 00:21:43,060
En wat ik zo vaak zeg ‘als je op
die begraafplaatsen komt dan ga je

97
00:21:43,060 --> 00:21:49,579
automatisch zacht praten.’ Echt waar,
ook in Normandië, niet te vergeten.

98
00:21:49,580 --> 00:21:52,602
Maar goed, uiteindelijk zijn we
dan toch in die ‘Johannahoeve’,

99
00:21:52,602 --> 00:21:57,520
zijn we toch in dat gebouw
terechtgekomen wat daar staat.

100
00:21:57,520 --> 00:21:59,460
Helemaal kapot. Dak was kapot.

101
00:21:59,770 --> 00:22:02,682
Alles wat totaal…. Maar het had nog
wel muren, het had nog een dak,

102
00:22:02,682 --> 00:22:08,200
het had nog een deur en een trap
en verder niks, helemaal niks.

103
00:22:08,200 --> 00:22:11,650
En daar lag op de bovenste verdieping,
u kan het daar straks zien,

104
00:22:12,400 --> 00:22:17,126
daar lag een enorme berg stro en
dat werd uitgespreid en dat was het.

105
00:22:17,126 --> 00:22:18,420
En daar lagen we dan.

106
00:22:18,420 --> 00:22:22,130
En we werden gelijk de volgende
morgen werden we gelijk aan het

107
00:22:22,130 --> 00:22:24,660
werk gezet op die helling, want
we zaten dus boven die spoorlijn.

108
00:22:24,660 --> 00:22:30,630
Dus op die spoorlijn, die ging
als het ware door een dal heen.

109
00:22:31,210 --> 00:22:36,030
Nou, daar moesten bomen gekapt worden, gezaagd
worden, moesten loopgraven gemaakt worden.

110
00:22:36,160 --> 00:22:39,008
Daar moest een hele diepe bunker gemaakt worden.
Waarvoor dat ooit gediend heeft weet ik niet.

111
00:22:39,009 --> 00:22:45,640
Maar ik heb wel gezien dat hij
klaar was en dat hij toebedekt was.

112
00:22:47,100 --> 00:22:49,723
En later, járen later, ik maak even een
klein sprongetje tussendoor, toen was

113
00:22:49,920 --> 00:22:55,540
die bunker, die was weg en toen stond
op die plek stond er een heel mooi huis.

114
00:22:57,050 --> 00:23:04,466
Toen ik daar ging kijken, toen ik dus daar…
toen kwam de eigenaar: ‘Wat doet u hier?

115
00:23:04,467 --> 00:23:07,299
Wat zoekt u hier?’ Nou, toen heb ik dus
verteld wie ik was, enzovoort, enzovoort.

116
00:23:07,300 --> 00:23:11,610
Oh, oh, oh, ja, goed.’ Maar
hij had liever dat ik wegging.

117
00:23:12,280 --> 00:23:18,230
Maar ja, dat heb ik dan maar gewoon zo gelaten.
Maar ook op die plek lag een klein kerkhof.

118
00:23:18,230 --> 00:23:21,470
Dat was helemaal nog maagdelijk.
Dat was net aangelegd.

119
00:23:21,470 --> 00:23:25,576
Dat was allemaal de bedoeling
voor paters, die uiteraard allemaal

120
00:23:25,577 --> 00:23:29,660
terug zouden komen en bij het
overlijden dáár zouden worden begraven.

121
00:23:29,660 --> 00:23:33,460
Als je daar nu gaat kijken, dan is
die begraafplaats vrijwel vol. Ja?

122
00:23:34,310 --> 00:23:38,830
Maar je praat hier over veertig,
vijftig jaar. Dat is dus wel zo.

123
00:23:38,830 --> 00:23:45,141
De ‘Johannahoeve’, wat toen zeg maar een laag
gebouw was, was beschadigd, kapot, enzovoorts.

124
00:23:45,141 --> 00:23:48,290
Dat is nu een heel
modern gebouw geworden.

125
00:23:48,570 --> 00:23:53,680
Nou, wat er toen is geweest.
Wij kregen daar dus eten.

126
00:23:53,790 --> 00:23:58,250
Dat was een maaltijd van
aardappelen met stamppot.

127
00:23:58,250 --> 00:24:03,260
Aardappelen met stamppotkool die groeiden,
bij wijze van spreken, voor de deur.

128
00:24:03,260 --> 00:24:07,350
We kregen een homp brood en daar had je het mee
gehad. En we kregen zes sigaretten per dag.

129
00:24:07,350 --> 00:24:14,950
Ook dat nog. Verder was het alleen werken.
We kregen alleen ’s zondagsmiddags vrij.

130
00:24:14,950 --> 00:24:19,640
Dan hoefden we niet te werken. We werkten van
’s morgens daglicht tot ’s avonds donker.

131
00:24:19,640 --> 00:24:24,880
Alleen maar bomen hakken,
zagen, bouwen, enzovoort.

132
00:24:26,500 --> 00:24:32,830
En toen op een bepaald ogenblik toen was het
rond de kerstdagen. Vijftien, zestien december.

133
00:24:33,750 --> 00:24:38,300
En nu zult u dit misschien uit de geschiedenis
weten, maar toen was het Ardennenoffensief

134
00:24:38,300 --> 00:24:44,080
in België. En toen ging het eventjes,
voor de Duitsers, de goede kant op.

135
00:24:44,080 --> 00:24:47,190
En wij merkten dat onmiddellijk,
want ze waren ineens bezig

136
00:24:47,190 --> 00:24:49,860
met pistolen: ‘Und Arbeit,
und schnell, schnell’of wat.

137
00:24:49,860 --> 00:24:52,850
Hoewel dat het allemaal
oude mannetjes waren.

138
00:24:52,850 --> 00:24:56,039
Het waren eigenlijk allemaal militairen
die waren eigenlijk allemaal afgekeurd.

139
00:24:56,040 --> 00:24:59,170
Laat ik het maar zo stellen. Ze waren
allemaal lid van de organisatietop.

140
00:24:59,170 --> 00:25:03,740
Ze droegen allemaal een
bruin hemd, bruinhemden.

141
00:25:03,740 --> 00:25:05,380
En toen ineens vijf, zes dagen
later waren ze weer vriendelijk.

142
00:25:05,380 --> 00:25:12,850
En toen wisten we dat het goed was afgelopen,
hahahaha. Maar uiteindelijk, de kerstdagen, oud&nieuw.

143
00:25:13,380 --> 00:25:19,370
Ik heb daar nog even een paar
dagen Angina gehad. Keelontsteking.

144
00:25:19,370 --> 00:25:29,230
Ik kon echt niet werken, had koorts. Toen kwam
er elke dag wel een dokter, uit Ede, op z’n fiets.

145
00:25:29,230 --> 00:25:31,670
In de sneeuw, enzovoort.

146
00:25:31,670 --> 00:25:37,060
Daar kreeg ik dus tabletten
van. Mochten ze helpen.

147
00:25:37,060 --> 00:25:40,423
Na twee dagen was ik al
niet ziek meer, maar toch

148
00:25:40,424 --> 00:25:43,630
wat…. Maar goed, ik ben
gewoon aan het werk gegaan.

149
00:25:43,630 --> 00:25:45,767
En toen weer een paar dagen later
kreeg ik last van mijn kies.

150
00:25:47,630 --> 00:25:51,330
Ik denk: ‘Nou, wacht even, ik ga naar de tandarts.’
Maar daar natuurlijk geen tandarts te vinden.

151
00:25:51,330 --> 00:25:57,050
Maar wel in Ede, dus ging ik wéér naar
die dokter toe. ‘Dokter, ik heb kiespijn.

152
00:25:57,050 --> 00:26:06,260
Ik moet hier…. ‘Ach’, zegt die dokter.
‘Dan krijg je toch een verlofpas van me.

153
00:26:06,260 --> 00:26:07,790
Ik zeg ‘Nou graag.’ Ik zei tegen
die collega’s van me: ‘Ja, je weet

154
00:26:07,790 --> 00:26:12,980
natuurlijk wel’…. En een andere collega
van me, een zeer goede vriend, die

155
00:26:12,980 --> 00:26:16,370
had ook last van zijn kiezen, die
ging ook mee, kreeg ook een verlofpas.

156
00:26:16,370 --> 00:26:16,868
Maar een andere die zei
‘Ja, dat gaat niet.

157
00:26:16,869 --> 00:26:21,405
Je komt terug hoor, je komt terug.’ Want ik
had gezegd: ‘Als ik eenmaal in Ede ben, dan

158
00:26:21,810 --> 00:26:34,990
ben ik eenmaal uit dat spergebied, dan ga ik
niet meer terug.’ Nou, zo gezegd, zo gedaan.

159
00:26:34,990 --> 00:27:03,030
Daar zagen we de boxen staan. Daar
waren allemaal vliegtuigwrakken.

160
00:27:03,030 --> 00:27:16,218
Daar waren nog de militairen begraven die
uit die vliegtuigen kwamen, parachutisten.

161
00:27:16,218 --> 00:27:19,080
Dus, naar de hoofdweg naar Ede.

162
00:27:19,390 --> 00:27:25,140
Daar, hup, onze plunjezak op één van die karren
gegooid en wij duwen. Wij waren ook een vluchteling.

163
00:27:25,140 --> 00:27:33,380
Totdat we in het donker in Ede aankwamen, Het
was zes uur geweest, misschien zeven uur.

164
00:27:33,380 --> 00:27:36,240
Maar goed, dat doet er nou niet toe.

165
00:27:36,240 --> 00:27:41,240
En daar kwamen we bij het Rode Kruis terecht.
Dat was in een school, met verpleegsters.

166
00:27:41,240 --> 00:27:46,830
Ook een school met lokalen, geen
tafels, geen stoelen. Alleen maar stro.

167
00:27:47,060 --> 00:27:52,725
Dus dat was speciaal voor iedereen die langskwam,
voedselzoekers en voor iedereen die onderweg was.

168
00:27:52,725 --> 00:27:55,704
Want die had je overal. Overal had je mensen
die onderweg waren of ergens vandaan kwamen.

169
00:27:55,840 --> 00:28:01,870
Nou, toen hebben we daar gewoon
;s avonds een kop koffie gekregen.

170
00:28:02,090 --> 00:28:03,900
Dat was wel heel
apart, surrogaatkoffie.

171
00:28:03,900 --> 00:28:14,230
Nou, en de volgende morgen, mijn tandpijn
was weg. Die kies. Dus, wegwezen!

172
00:28:14,260 --> 00:28:15,405
Het was zes uur, het was pikkedonker
buiten. Koud, ontzetten! Dikke sneeuw.

173
00:28:15,405 --> 00:28:16,510
Het knarstte onder je voeten.

174
00:28:16,510 --> 00:28:25,970
Ik ging naar de zuster toe: ‘Zuster, ik moet
hier vandaag weg en ik moet richting Woudenberg.

175
00:28:25,970 --> 00:28:30,754
Hoe kan ik hier het beste lopen.’ Toen
zei ze: ‘nou, hier, zus, zo, zo, zo.

176
00:28:30,754 --> 00:28:33,388
Dan kom je bij een groot plein,
maar je ziet niks.’ Maar als je een

177
00:28:33,388 --> 00:28:36,526
halfuur buiten loopt en het is
hartstikke donker, dan ga je alles zien.

178
00:28:36,527 --> 00:28:38,110
Dan zie je de bomen, enzovoort.

179
00:28:38,110 --> 00:28:40,770
Dus ik heb precies dat gevolgd.

180
00:28:40,770 --> 00:28:47,176
Nou, uiteindelijk toen ik dan zover was
dat ik dan aan de buitenkant van Ede was.

181
00:28:47,176 --> 00:28:52,600
Toen was er de weg naar Renswoude.
Renswoude, Scherpenzeel, enzovoort.

182
00:28:52,660 --> 00:28:58,110
Nou, langzamerhand kwam de hele zaak tot
leven. Dan zie je overal mensen komen en gaan.

183
00:28:58,110 --> 00:29:04,090
Ook karren enzovoort. Uiteindelijk kwam ik
dan van Scherpenzeel in Woudenberg terecht.

184
00:29:04,240 --> 00:29:10,400
En daar was een spoorlijn en die
ging van Veenendaal naar Amersfoort.

185
00:29:10,400 --> 00:29:14,590
En net achter die spoorlijn,
achter die weg, woonde mijn tante.

186
00:29:14,690 --> 00:29:16,639
Maar op die spoorlijn,
daar liep een militair.

187
00:29:16,640 --> 00:29:25,860
En ik had geen persoonsbewijs meer, want dat was
achtergebleven in Oosterbeek. Wat moest ik doen?

188
00:29:25,860 --> 00:29:27,822
Kijk, loop ik door dan word ik in de kraag
gevat en dan kan ik weer terug, of nog erger.

189
00:29:27,822 --> 00:29:37,780
En nou heb je weleens van een godswonder gehoord,
maar dat heb ik toen meegemaakt. De eerste keer.

190
00:29:38,990 --> 00:29:42,949
Op dat ogenblik komt er een
boerenknecht, of een boerenzoon.

191
00:29:42,950 --> 00:29:49,120
Hij kwam met een wagen, met rubber van
die autobanden eromheen. Paarden ervoor.

192
00:29:49,120 --> 00:29:51,690
Helemaal volgeladen met melkbussen.

193
00:29:51,870 --> 00:29:57,860
Die moest naar de melkfabriek, die net
over de spoorlijn aan je linkerhand lag.

194
00:29:59,180 --> 00:30:03,120
In die tijd vroeg je nooit aan
iemand: ‘Waar kom je vandaan, waar

195
00:30:03,120 --> 00:30:06,882
ga je naartoe?’. Je had alleen
die situatie waar je op reageerde.

196
00:30:06,883 --> 00:30:16,870
Toen keek ik hem aan zo en toen zei hij: ‘Nou, kom
maar.’ En die wagen was aan de achterkant open.

197
00:30:16,870 --> 00:30:19,820
Dus op die honderd meter afstand heb
ik mijn baal, die ik bij me had, op

198
00:30:19,820 --> 00:30:26,080
die berg gegooid en ben ik languit
gaan liggen tussen die melkbussen in.

199
00:30:26,830 --> 00:30:29,318
En toen gingen we dus
over die spoorlijn.

200
00:30:29,318 --> 00:30:33,120
En toen werd er tussen die
boerenjongen, zoals ik hem heb

201
00:30:33,120 --> 00:30:34,817
genoemd en die soldaat werd
er wat gezegd over en weer.

202
00:30:34,818 --> 00:30:37,780
‘Hoi.’ ‘Guten fahrt.’
Enzovoorts, je kent dat wel.

203
00:30:37,780 --> 00:30:44,240
En die wagen draaide dus de
melkfabriek op en daar stond ik dan.

204
00:30:44,240 --> 00:30:56,260
En toen ja, toen moest ik de weg oversteken, want
schuin ertegenover woonden mijn tante en mijn oom.

205
00:30:56,260 --> 00:31:01,349
Nou, ik heb dus gekeken of er niets was. Dus ik
ben, hup naar mijn tante en naar binnen gegaan.

206
00:31:01,349 --> 00:31:01,618
‘Bennie! Kom binnen, kom binnen!

207
00:31:01,619 --> 00:31:02,302
Waar kom jij vandaan?! Kom hier!’ Ik zeg
‘Nou, zo en zo.’ Zo het hele verhaal verteld.

208
00:31:02,303 --> 00:31:05,820
‘Nou’, zei ze. ‘Goed hoor. Je bent
hier goed.’ Het eerste was wassen.

209
00:31:05,820 --> 00:31:10,490
Want ik had me…. bij wijze van
spreken, ja, met een beetje

210
00:31:10,491 --> 00:31:13,780
koude sneeuw, enzovoort,
want je had geen warm water.

211
00:31:13,780 --> 00:31:14,020
*Hygiëne*

212
00:31:14,020 --> 00:31:15,823
Maar in ieder geval, wassen. Ze heeft mijn
kleding gewassen. Ontluisd. Verschrikkelijk.

213
00:31:15,823 --> 00:31:25,450
Daar heb ik ook in Oosterbeek zelf nog een
keer meegemaakt. Toen was het ook wassen.

214
00:31:25,450 --> 00:31:30,430
Ik had een pak ‘Radion’ gevonden
in één van die kapotgeschoten.

215
00:31:30,540 --> 00:31:35,208
Grote teil gevonden, allemaal sneeuw erin. Sneeuw
erin, sneeuw erin, sneeuw erin. Vuurtje eronder.

216
00:31:35,360 --> 00:31:43,410
Nou, heerlijk kokend water, al het goed erin. Truien
erin, ondergoed erin zo, pak ‘Radion’ erin zo.

217
00:31:43,410 --> 00:31:44,920
En maar erin peuren, enzovoorts.

218
00:31:44,920 --> 00:31:54,260
Afijn, alles wat zo klein geworden, hahahaha.
Maar goed, hij was wit van de neten die erin zaten.

219
00:31:54,260 --> 00:31:58,960
Ik heb ‘m wel aangetrokken want
hij was natuurlijk wel schoon.

220
00:31:58,960 --> 00:32:01,360
En hier natuurlijk allemaal
Nou, daar hebben mijn oom en

221
00:32:01,360 --> 00:32:06,300
tante, hebben me daar echt
drie dagen kostelijk verwend.

222
00:32:06,510 --> 00:32:10,900
En toen moest ik weer terug naar de
weg, want ik moest naar Rotterdam toe.

223
00:32:11,210 --> 00:32:17,039
Toen kreeg ik uiteraard op dinsdag, ’s
maandags of dinsdag, het verzoek om te gaan.

224
00:32:17,040 --> 00:32:19,170
Ook om ‘s morgens zes uur.

225
00:32:19,170 --> 00:32:22,184
Je hoorde vanuit de verte het geschut van de
Betuwe. Gerommel, om het zo maar eens te zeggen.

226
00:32:22,184 --> 00:32:26,490
We hoorden ook van alles voorbij komen.
Straaljagers die voorbij vlogen, enzovoorts.

227
00:32:26,490 --> 00:32:31,823
Maar uiteindelijk ben ik dan, met zijn fiets,
die meeging want die was voor zijn broer

228
00:32:31,823 --> 00:32:33,470
bestemd, ben ik dan…. ‘Dan ga je op de
fiets, ben je gauw thuis.’ Nou, dat bleek dan

229
00:32:33,470 --> 00:32:41,831
niet het geval te zijn want dat was een fiets
met een tuinslang als wiel, als je band.

230
00:32:41,831 --> 00:32:44,774
Maar lopend langs de piramide
van Austerlitz, richting Zeist.

231
00:32:45,580 --> 00:32:53,340
En toen zag je allemaal mensen buiten komen.
Lopend, met karretjes, helemaal heen en terug.

232
00:32:53,340 --> 00:33:01,190
Voedsel halen, enzovoorts. Uiteindelijk kwam ik
bij Utrecht. Bij die kazerne. De Kromhoutkazerne.

233
00:33:01,190 --> 00:33:04,250
Maar ik had ondertussen
zo’n dorst gekregen.

234
00:33:05,360 --> 00:33:10,750
Dus bij één van die mooie huizen die
daar stond, daar heb ik gewoon aangebeld.

235
00:33:11,900 --> 00:33:14,630
En toen deed een hele
vriendelijke dame deed er open.

236
00:33:14,630 --> 00:33:20,688
‘Jongeman’, want ik was nog een jongeman, ‘Wat is
er?’. Ik zeg ‘mevrouw, mag ik zo vriendelijk zijn.

237
00:33:20,689 --> 00:33:25,410
Heeft u een glaasje water
voor me? Ik heb zo’n dorst.’

238
00:33:25,410 --> 00:33:26,410
Want je kon niks drinken. Het was
allemaal ijs en sneeuw en zo.

239
00:33:26,410 --> 00:33:31,990
‘Wacht maar even, kom maar even binnen.’
Toen kwam ze terug met een glas, warme melk.

240
00:33:33,560 --> 00:33:37,158
Dan zou je zo’n vrouw op dat moment wel
willen knuffelen, maar dat doe je niet.

241
00:33:37,158 --> 00:33:39,300
Daar ben je bescheiden…
dat doe je niet.

242
00:33:39,300 --> 00:33:44,190
Toen zei ze: ‘Goede reis verder,
jongen.’ Dus ik weer terug. Verder lopen.

243
00:33:44,190 --> 00:33:50,810
Maar je praat hier over afstanden van zo’n
tien, twintig, dertig kilometer, begrijp je.

244
00:33:50,810 --> 00:33:54,380
Uiteindelijk heel Utrecht in
de rondte tot aan Woerden.

245
00:33:55,160 --> 00:33:58,550
Dat was zo in de middag rond twaalf
uur. Half één zal het geweest zijn.

246
00:33:58,980 --> 00:34:02,746
Op een betonstrook, verder niks,
overal stonden nog van die

247
00:34:03,140 --> 00:34:07,880
muren, van die schermmuren waar
vliegtuigen niet konden landen.

248
00:34:07,880 --> 00:34:12,438
Weet je wel, die moesten
er allemaal zo tussendoor.

249
00:34:12,439 --> 00:34:13,370
Nou, toen kwam ik in Woerden en
daar woonde een achternicht van me.

250
00:34:13,370 --> 00:34:17,570
Althand een nicht van mijn moeder. Die woonde
daar, was daar getrouwd, had een mooie bakkerszaak.

251
00:34:17,570 --> 00:34:19,332
Nou, die had ik een tijd
niet gezien, ik dacht: ‘ik

252
00:34:19,333 --> 00:34:22,700
ga naar Corrie toe.’ Corry
van Dommelen heette ze.

253
00:34:22,700 --> 00:34:29,208
Ik ben naar haar toegegaan. En kwam daar
aan net voor sluitingstijd, voor het eten.

254
00:34:29,208 --> 00:34:35,733
Toen stond ik daar en toen was het:
‘joh, waar kom jij vandaan?’ enzovoorts.

255
00:34:35,920 --> 00:34:36,703
Dus ik werd gelijk aan
tafel mee uitgenodigd.

256
00:34:36,703 --> 00:34:39,600
Gelijk eten, veel te veel, maar ik was
dat helemaal niet meer gewend natuurlijk.

257
00:34:39,810 --> 00:34:43,448
Maar ik moest ’s middags nog naar
Bodegraven, want daar woonde mijn tante.

258
00:34:43,448 --> 00:34:49,539
Dat was die moeder van die nicht van me.
Tante Mina. Nou, dus ik daar naartoe.

259
00:34:49,539 --> 00:34:57,280
Maar de man van Corrie, de bakker dan, die moest
brood bezorgen bij zijn schoonmoeder in Bodegraven.

260
00:34:57,850 --> 00:35:02,032
Maar toen hij daar was, toen werd hij
gewaarschuwd: ‘Joh, maak dat je terugkomt naar

261
00:35:02,032 --> 00:35:06,816
Woerden, want hier komt straks een razzia.’
Maar hij had ook verteld dat ik onderweg was.

262
00:35:08,090 --> 00:35:16,610
Dus halverwege tussen Woerden en Bodegraven
bij Halfbrug, kwam hij mij tegen en ‘Joh,

263
00:35:16,610 --> 00:35:20,000
terug!’. Hij ook, hij was ook van huis en hij
ging naar zijn zus ik ging naar mijn nicht.

264
00:35:20,000 --> 00:35:25,289
Dus de volgende nacht heb ik niet bij mijn
tante, maar bij mijn nicht doorgebracht.

265
00:35:25,290 --> 00:35:28,620
De volgende morgen gelijk
gehoord, gelijk geïnformeerd.

266
00:35:28,620 --> 00:35:35,819
‘Nee, het was allemaal weer veilig.’ Dus naar
Bodegraven, daar heb ik tussen de middag gegeten.

267
00:35:35,820 --> 00:35:41,870
Daar heb ik ook weer kostelijk gegeten.
Veel te veel en veel te vet natuurlijk.

268
00:35:41,870 --> 00:35:43,690
Dat heb ik naderhand moeten bezuren.

269
00:35:44,040 --> 00:35:44,396
En toen kwam ik ’s avonds in Bodegraven,
’s avonds om…. Oh, ja, vlakbij

270
00:35:44,396 --> 00:35:54,320
de Gouwe, ongeveer een kleine
kilometer, zo’n zeven,- achthonderd

271
00:35:54,320 --> 00:35:58,880
meter daar zag ik op die brug, daar
liepen militairen heen en weer.

272
00:35:59,150 --> 00:36:01,940
Alle voedseltransporten
werden allemaal aangehouden,

273
00:36:01,940 --> 00:36:03,591
moesten allemaal natuurlijk
openmaken natuurlijk.

274
00:36:03,660 --> 00:36:10,080
Maar als ik daar kom met m’n fiets en ik heb
geen persoonsbewijs, dan…… Dus nou heb ik,

275
00:36:10,080 --> 00:36:15,097
tweede godswonder, waar ik het over had…. Ik
dacht: ‘Dit is niet goed.’ Dus ik ging gewoon

276
00:36:15,097 --> 00:36:26,370
van de rijksweg af, waar dat gewoon kan en
ik ging door sloten, met die fiets bij me.

277
00:36:26,580 --> 00:36:30,310
Waar nog wel wat op zat. Dus ik ben naast de Gouwe
gaan lopen, ongeveer tussen Gouda en Waddinxveen.

278
00:36:30,310 --> 00:36:32,480
Heel toevallig, en nu kom
ik op dat godswonder.

279
00:36:32,480 --> 00:36:35,858
Ik kom op die dijk en recht
tegenover me van hier vandaan naar

280
00:36:35,859 --> 00:36:38,112
waar die rozen staan daar staat
een paal met een bel eraan.

281
00:36:38,113 --> 00:36:40,851
Een bel voor een overzetveer, een
pont. Dus ik kon daar over die Gouwe.

282
00:36:40,852 --> 00:36:47,530
Ik kon niet over die brug of over die
brug daar, maar wel over de Gouwe.

283
00:36:47,530 --> 00:36:52,447
Maar de Gouwe was helemaal
bevroren, maar in het midden was

284
00:36:52,447 --> 00:36:54,630
er een opening voor sleepboten
voor transport, enzovoorts.

285
00:36:54,630 --> 00:36:55,630
Voor de Duitsers.

286
00:36:55,630 --> 00:37:03,070
En als ze nou zelf van hier naar daar, daar
hadden ze dus ook plaats voor vrijgemaakt.

287
00:37:03,070 --> 00:37:08,420
Toen belde ik, en toen kwam hij kijken
en dan zeg je niet: ‘wat kom je doen?’

288
00:37:08,420 --> 00:37:12,738
maar dan vraag je: ‘Breng me naar de
overkant.’. En toen wilde ik hem bedanken

289
00:37:13,040 --> 00:37:16,950
uiteraard, en geld speelde in die tijd
gewoon geen rol, want dat had geen waarde.

290
00:37:16,950 --> 00:37:21,689
Maar ik had van mijn oom een pakje shag
gekregen, want hij rookte zelf niet.

291
00:37:21,690 --> 00:37:27,380
Ik zeg ‘Doe ik je misschien een
plezier met…?’. Hij zegt ‘Oh,

292
00:37:27,380 --> 00:37:30,430
graag meneer, dankjewel.’ Dus
hij met zijn shag, enzovoorts.

293
00:37:30,430 --> 00:37:33,750
Nou, toen stond ik dus aan
de overkant van de Gouwe, maar

294
00:37:33,750 --> 00:37:37,060
toen moest ik dwars door het
polderland, naar Rotterdam toe.

295
00:37:37,190 --> 00:37:41,880
Uiteindelijk kwam ik dan zomaar, uiteindelijk
weer ongeveer bij Moordrecht uit.

296
00:37:44,000 --> 00:37:46,680
Bij dat café wat je daar
hebt bij Moordrecht en toen

297
00:37:46,960 --> 00:37:49,690
daar vandaan langs die
lange weg naar Nieuwerkerk.

298
00:37:49,690 --> 00:37:53,900
Daar was het tegen zessen, dus ik moest haast
maken, want het was spertijd natuurlijk.

299
00:37:53,900 --> 00:37:56,230
Dat ik ’s avonds wel binnen was.

300
00:37:56,230 --> 00:38:04,130
Ook daar had ik in Nieuwerkerk, ook mijn vrouw,
schoolvrienden en –vriendinnen daar wonen.

301
00:38:04,130 --> 00:38:06,850
En iedereen was dan vrijwillig, of althans
vrijwillig, zijn huis stond altijd open.

302
00:38:06,850 --> 00:38:11,730
En als je dan vluchtelingen had,
dan was het: ‘Nou, kom binnen.’ Nou,

303
00:38:11,730 --> 00:38:16,480
daar stond ik dus ook voor de deur en
dat meisje van onze school doet open.

304
00:38:16,480 --> 00:38:18,918
‘Maar Bernard, wat kom jij
hier doen.’ Ik zeg ‘Nou,

305
00:38:18,919 --> 00:38:21,530
zo en zo.’ Ze zegt ‘Kom
binnen.’ Nou gelijk goed.

306
00:38:21,530 --> 00:38:27,542
Ook ’s avonds weer eten. Ik heb
daar ’s nachts geslapen. Op zolder.

307
00:38:27,542 --> 00:38:33,160
Op een soort kermisbed, maar dat was schoon.
Want ik was wel schoongewassen helemaal.

308
00:38:33,190 --> 00:38:38,200
En toen de volgende morgen kreeg ik ook
al een paar bruine boterhammen mee.

309
00:38:38,200 --> 00:38:41,544
a, toen moest ik nog naar Rotterdam.
En dat was de laatste tien kilometer.

310
00:38:41,545 --> 00:38:46,410
Maar daar mag je natuurlijk niet over de
hoofdweg, je nam sluipweggetjes naar Rotterdam.

311
00:38:46,410 --> 00:38:48,690
Dus Cappelle aan de
IJssel, die ik goed kende.

312
00:38:48,690 --> 00:38:51,641
Want ik kwam altijd in die buurt, want
in Kralingen had ik altijd gewoond.

313
00:38:52,650 --> 00:38:57,990
Dus moest ik dus via alles, ’s Gravenweg
en de Zeevaartweg overal, kwam

314
00:38:57,990 --> 00:39:02,950
ik aan de grens Rotterdam op de hoek
van de Korte kade en de Klaplaan.

315
00:39:02,950 --> 00:39:05,807
En daar kwam ik een buurman van
ons, van mij althans, tegen.

316
00:39:05,808 --> 00:39:06,003
En die zegt ‘Hé, verrek hé! Wat kom
jij doen, wat kom jij doen?’. Nou,

317
00:39:06,004 --> 00:39:06,168
allemaal verbaasd hé. Ik zeg ‘ik kom
terug’. Ik zeg ‘Maar kan ik naar huis toe?

318
00:39:06,169 --> 00:39:08,800
Is alles veilig? Geen militairen of
zo?’ Nee, zegt hij: ‘Doe rustig aan.

319
00:39:08,800 --> 00:39:26,780
Niks, aan de hand, doe maar rustig aan.’ Dus ik
naar huis toe. Allemaal via achterafstraatjes en zo.

320
00:39:26,780 --> 00:39:28,360
Dat ik eventueel altijd kon wegduiken. Je
bent net aangeschoten wild hoor als het zo is.

321
00:39:28,360 --> 00:39:34,420
Nou, toen stond ik dus uiteindelijk
bij mij thuis voor de deur.

322
00:39:34,710 --> 00:39:37,780
En toen, ja de bel ging niet, want we hadden
geen elektriciteit, dus ik moest kloppen.

323
00:39:37,780 --> 00:39:52,907
Maar toen werd de deur opengedaan en
toen stond mijn moeder voor de deur.

324
00:39:52,907 --> 00:39:56,659
Maar die stond natuurlijk sprakeloos.

325
00:39:56,659 --> 00:40:04,930
Nou, niet eens: ‘Wat kom je doen?’ Eigenlijk
begon ze huilen, laat ik het zo zeggen.

326
00:40:04,930 --> 00:40:08,390
Misschien ook een beetje wroeging, hè. Maar goed.
Maar goed, in elk geval, ik was dan weer thuis.

327
00:40:08,540 --> 00:40:09,770
Want toen moest mijn zus
onmiddellijk naar de fabriek toe

328
00:40:09,770 --> 00:40:10,759
om mijn vader te gaan vertellen
dat Bernard thuis was.

329
00:40:10,760 --> 00:40:11,320
Nou, die kwam ook gelijk. Hij
had zijn werkgoed nog aan.

330
00:40:11,320 --> 00:40:15,720
En hij werkte daar toen ook
in de voedselvoorziening.

331
00:40:15,720 --> 00:40:17,445
Nou, maar ik moest wel natuurlijk,
omdat ik geen persoonsbewijs

332
00:40:17,445 --> 00:40:18,039
had, want alles was achtergebleven,
want ik was net opgejaagd wild.

333
00:40:18,040 --> 00:40:25,750
Dat ze me konden pakken natuurlijk.
Dus ik kon beslist niet thuis blijven.

334
00:40:25,750 --> 00:40:29,210
Dus ik heb toen overal bij
verschillende adressen geslapen.

335
00:40:31,490 --> 00:40:33,265
Totdat het, zeg maar, zover
was, ongeveer half maart.

336
00:40:33,266 --> 00:40:37,790
Toen was het afgelopen want toen kon er niks
meer weg, want alles zat dicht aan de binnenkant.

337
00:40:37,880 --> 00:40:43,510
En zo heb ik in de voedselvoorziening, daar heeft
mijn vader voor gezorgd, in de voedselvoorziening.

338
00:40:43,530 --> 00:40:46,888
Dat was van Jamin, hij werkte
voor Jamin in Rotterdam.

339
00:40:46,889 --> 00:40:49,766
Toen hadden we nog vanuit de
mobilisatietijd hadden we nog

340
00:40:49,766 --> 00:40:51,740
van die grote keukens voor
het garnizoen van Rotterdam.

341
00:40:51,740 --> 00:40:56,310
Maar dat garnizoen van Rotterdam was er dus
niet meer, maar die keuken was er nog wel.

342
00:40:56,470 --> 00:41:00,724
En die was toen helemaal ingericht en ingesteld
voor de voedselvoorziening van de gaarkeuken.

343
00:41:00,724 --> 00:41:05,180
Nou, en dan hadden ze dus vierentwintig
uur per dag, hadden ze dus mensen nodig.

344
00:41:05,180 --> 00:41:08,090
Want als je dus voor
vijftigduizend mensen eten moet

345
00:41:08,090 --> 00:41:11,060
koken, nou dan komt er echt
wel wat kijken natuurlijk.

346
00:41:11,060 --> 00:41:15,008
Dat was aan de lopende band, dat ging de
hele… Nou, en mijn vader werkte ’s nachts.

347
00:41:15,009 --> 00:41:17,869
Want ik mocht niet ’s nachts
werken. En ik werkte overdag.

348
00:41:17,870 --> 00:41:22,889
Ik ging ’s morgens bij wijze
van spreken op tijd de deur uit

349
00:41:22,890 --> 00:41:27,550
na zes uur, want ik sliep bij een
tante schuin aan de overkant.

350
00:41:27,550 --> 00:41:29,290
Daar hadden ze nog een bed vrij.

351
00:41:29,290 --> 00:41:38,946
Dan wist ik… Dan wist zij als ik dan
op de fabriek was, dan ging mijn vader

352
00:41:38,947 --> 00:41:42,139
naar huis toe en dan wist mijn vader
dat ik dan veilig op de fabriek was.

353
00:41:42,140 --> 00:41:43,498
En als ik dan ’s avonds thuiskwam dan
wist mijn moeder dat…. Precies andersom.

354
00:41:43,498 --> 00:41:54,650
Zo is het een hele tijd gegaan. Totdat we eigenlijk
zo eind april, half april zal het geweest zijn.

355
00:41:54,650 --> 00:42:01,790
Dat het voor mij eigenlijk weer nodig werd, want
ik moest namelijk mijn praktisch jaar afmaken.

356
00:42:01,790 --> 00:42:04,380
Want daar was ik dus mee bezig.

357
00:42:04,380 --> 00:42:06,930
Nou, toen ben ik dus eventjes veertien dagen
uit die voedselvoorziening weggeweest.

358
00:42:06,930 --> 00:42:10,400
Veertien dagen later werkte ik weer
bij Jamin, maar als technische man.

359
00:42:10,400 --> 00:42:16,850
Om te werken in de technische dienst. Eerst was
ik gewoon keukenhulp. Kon ik gamellen schoonmaken.

360
00:42:16,930 --> 00:42:18,258
Maar ik had goed eten en
drinken. Ik zag er zo uit.

361
00:42:18,710 --> 00:42:28,040
Want normaal ook… maar ik moet zeggen
dat er goed voor ons gezorgd werd.

362
00:42:28,040 --> 00:42:31,565
Want mensen die zo hard moesten werken,
die moest je ook goed te eten geven.

363
00:42:31,750 --> 00:42:39,720
En wat Jamin als voordeel had, dat was die
garnizoenskeuken geweest, die had nog allemaal voorraden.

364
00:42:39,720 --> 00:42:41,980
Jzeren voorraden.
Allemaal in die diepvries.

365
00:42:42,190 --> 00:42:45,300
Vanuit de mobilisatie,dus dat
werd allemaal opgesmikkeld.

366
00:42:45,370 --> 00:42:49,685
Nou, en toen daarvandaan
toen was er feest.

367
00:42:49,685 --> 00:42:50,832
Nou, en wat voor feest dat is
geweest dat heb je wel gezien.

368
00:42:50,833 --> 00:42:59,560
Bevrijdingsfeesten, dat
was het zo’n beetje. Ja?

369
00:43:00,410 --> 00:43:02,889
Dat is mooi. Ja. Dat is
heel uitgebreid. Heel goed.

370
00:43:02,890 --> 00:43:14,591
Nou de bevrijding zelf die is natuurlijk
pas, voor mij, want ik heb alles

371
00:43:15,000 --> 00:43:20,400
meegemaakt vanaf het moment zeg maar
dat de eerste voedseldroppings waren.

372
00:43:21,380 --> 00:43:23,400
Dat is ook zeer emotioneel. Nog!

373
00:43:24,260 --> 00:43:33,520
De laatste paar weken wisten we natuurlijk, dat het
op springen stond. Dat het moest gaan gebeuren.

374
00:43:34,890 --> 00:43:39,170
We kregen dus de vrije pers Je had
dan, zeg maar de laatste berichten.

375
00:43:39,290 --> 00:43:46,640
Ik had vriendjes, vrienden, die kwamen elke
dag, of om de andere dag het krantje brengen.

376
00:43:47,600 --> 00:43:51,210
Dat waren stencilkrantjes,
die zaten gewoon te als ze

377
00:43:54,900 --> 00:43:56,808
ze rondbrachten: ‘hoi.’ ‘Hoi
hoi, en wees voorzichtig.

378
00:43:56,808 --> 00:44:02,330
We hebben een schoolmeisje gehad, een
vriendin, uit onze klas, het zo oud als ik.

379
00:44:02,330 --> 00:44:10,590
Die was koerierster van de ondergrondse.
Wat daarmee gebeurd is, is verschrikkelijk.

380
00:44:10,590 --> 00:44:13,460
We kende ze goed, het was een
persoonlijke vriend van mijn vrouw.

381
00:44:13,460 --> 00:44:24,550
En ze zat bij mij in de klas. Want ik heb
nog, een foto van haar, een klassenfoto.

382
00:44:24,550 --> 00:44:28,520
Die moest op een bepaalde tijd, moest
ze dus de munitie op verschillende

383
00:44:28,520 --> 00:44:33,710
plaatsen, van geweren en stenguns….
Wapens…. Die mochten natuurlijk natuurlijk

384
00:44:33,710 --> 00:44:38,520
niet bij de mensen achterblijven, die
moesten dus allemaal ingeleverd worden.

385
00:44:38,520 --> 00:44:44,610
Dat is dan ook bij dat meisje gebeurd.
En die had een hele voorraad handgranaten.

386
00:44:45,670 --> 00:44:50,920
In de kelder. En die moesten
allemaal ingeleverd worden.

387
00:44:51,320 --> 00:44:58,410
Want, uiteraard, had zij een vriend, ook in
het verzet. Een kern, geleerd. Geleerde kern.

388
00:44:58,410 --> 00:45:04,740
Op vijftien mei, ik weet het
nog precies, om kwart over zes.

389
00:45:04,740 --> 00:45:11,300
Ik zat op een stoepje een beetje na te praten.
Je weet wel, de euforie van de bevrijding.

390
00:45:11,300 --> 00:45:11,543
Toen hoorde ik een verschrikkelijke
klap, en ik zag een rookwolk

391
00:45:11,544 --> 00:45:20,040
aan het eind van de straat en ik
hoor gelijk iemand krijsen, gillen.

392
00:45:20,040 --> 00:45:22,420
Als een gewond dier gillen.

393
00:45:23,380 --> 00:45:28,340
En toen lag Tiny, Tiny van Wagenrade met
afgerukte handen lag ze zo naar voren.

394
00:45:28,340 --> 00:45:33,410
Lag ze op haar buik voor de winkel
van haar vader. Wat bleek nou?

395
00:45:33,410 --> 00:45:38,110
Ze had dus een hele
kist met handgranaten.

396
00:45:39,730 --> 00:45:45,710
Die handgranaten wilde ze toen dus laten zien hoe
dat niet werkte, maar hoe dingen eruit zagen.

397
00:45:45,710 --> 00:45:49,852
En toen had haar vader gezegd:
‘Meid, doe dat toch niet.

398
00:45:49,852 --> 00:45:52,520
Dat is veel te gevaarlijk.’ ‘Nee, pa er is
niets aan de hand, want ze zijn niet scherp,

399
00:45:52,520 --> 00:46:02,750
niet afgesteld, want er zit geen ontsteker
in.’ Ze liet dat even zien hoe dat werkte.

400
00:46:02,750 --> 00:46:03,612
Maar daar zat er dus wel eentje in.

401
00:46:03,612 --> 00:46:16,892
Toen ze dus zag dat het dus
noodlottig was is ze met dat

402
00:46:16,892 --> 00:46:21,089
apparaat naar buiten gelopen en
toen zag ze daar kinderen spelen.

403
00:46:21,090 --> 00:46:25,600
Ze heeft die handgranaat tegen haar lichaam
aangedrukt en is er voorover op gevallen.

404
00:46:25,600 --> 00:46:27,155
Van haar kin tot dáár en haar
handen was niks meer over.

405
00:46:27,156 --> 00:46:35,910
En ik zat, van hiervandaan tot het einde van
de straat. Zo dichtbij. Ik ben ernaartoe gehold.

406
00:46:35,910 --> 00:46:37,040
Ik kon natuurlijk niks doen. Mensen
gillen allemaal, het kind lag daar.

407
00:46:38,750 --> 00:46:40,060
Het bloed stroomde zo de goot in.

408
00:46:40,060 --> 00:46:43,283
En haar vader stond gillend en
krijsend voor de etalageruit.

409
00:46:43,284 --> 00:46:44,464
Die was ook kapot
natuurlijk, die etalageruit.

410
00:46:44,465 --> 00:46:48,304
Nou, en mijn vrouw komt met haar broer ook
net aanlopen. Die was op de Oude dijk geweest.

411
00:46:48,305 --> 00:46:52,800
Die had die knal ook gehoord.
Dus ja, daar ging je dan.

412
00:46:52,800 --> 00:46:59,860
Dat meisje, daar heb ik tien jaar mee in de
klas gezeten. En ik heb ze heel goed gekend.

413
00:46:59,860 --> 00:47:24,680
Nou, als je dat dan ziet, dan is dat toch
een bevrijding met een wrange bijsmaak.

414
00:47:24,680 --> 00:47:43,870
In de kerken lagen er hongerpatiënten. En
uiteindelijk hadden ze dan van karton een kist.

415
00:47:43,870 --> 00:47:49,095
En dan werden ze naar de begraafplaats
gebracht. Naar Kralingen.

416
00:47:49,096 --> 00:47:57,445
Bij Kralingen, maar ook in Krooswijk,
daar werden ze gewoon omgekeerd.

417
00:47:57,445 --> 00:48:02,390
Kijk, en als je dat dan ziet, dan
heeft de bevrijding een bijsmaak.

418
00:48:02,390 --> 00:48:37,420
Dan kun je niet meer in vrijheid gieren en
brullen en schreeuwen en zo. Dat kan niet.

419
00:48:37,420 --> 00:48:39,490
Daar zitten emoties bij.

420
00:48:39,490 --> 00:48:42,424
En wat hij achtergelaten had in
Duitsland, want hij was al op weg terug

421
00:48:42,424 --> 00:48:47,490
naar Engeland hè. Maar goed, we hebben
ook de voedseldroppings meegemaakt.

422
00:48:48,160 --> 00:48:56,940
Ook dat was een periode van bittere, bittere,
bittere, pure armoe. Echt honger, honger, honger.

423
00:48:56,940 --> 00:49:03,647
Tegenwoordig heb je daar geen idee van wat dat
is, zal ik maar zeggen. Honger. Wat is honger?

424
00:49:03,648 --> 00:49:06,340
‘Ja, ik heb honger.’ Jij hebt
geen honger, jij hebt trek.

425
00:49:06,340 --> 00:49:11,260
Je lust wel wat. Maar honger is wat
anders. Nou, en dat hebben wij gezien.

426
00:49:11,260 --> 00:49:20,440
Uiteindelijk, en daar ligt dat
boek van operatie ‘Manna’ over de

427
00:49:20,440 --> 00:49:26,319
voedseldroppings, wat dat voor
moeite heeft gekost om de Duitsers

428
00:49:26,320 --> 00:49:31,010
ervan te overtuigen dat ze dus zeg
maar voor een verloren zaak streden.

429
00:49:31,010 --> 00:49:35,490
En dat de Hollandse,
Noord-Holland, Zuid-Holland en de

430
00:49:35,490 --> 00:49:37,880
provincie Utrecht die lagen
allemaal achter de Waterlinie.

431
00:49:37,880 --> 00:49:43,680
En de Canadezen waren opgerukt tot
aan Groningen en Friesland, dus in dat

432
00:49:43,680 --> 00:49:46,980
oosten van het land daar kon niks
meer weg, daar kon niks meer terug.

433
00:49:46,980 --> 00:49:49,580
Alles was opgesloten. En vele boerderijen
en landerijen stonden allemaal onder water.

434
00:49:49,581 --> 00:49:56,250
Die waren allemaal geïnundeerd allemaal.
Maar er moest wel voedsel komen.

435
00:49:56,250 --> 00:49:59,920
En de voedselrantsoenen,
dat was een stukje brood

436
00:49:59,920 --> 00:50:05,110
en een paar aardappeltjes
en dat voor een heel week.

437
00:50:05,110 --> 00:50:06,240
Dat gaat natuurlijk niet.
Mensen stierven als ratten.

438
00:50:06,240 --> 00:50:11,340
En dat is toen… Uiteindelijk heb je
dan… Eisenhower heeft dus Duitsland

439
00:50:11,340 --> 00:50:16,660
gewaarschuwd, dat als ze nu niet zouden
meewerken aan de voedselvoorziening, hij

440
00:50:16,660 --> 00:50:21,530
zou dreigen met de ergste vernietigingsmaatregelen,
de atoombom, tegen Duitsland.

441
00:50:22,070 --> 00:50:24,720
En daar schijnt die dan
toch voor gezwicht te zijn.

442
00:50:25,590 --> 00:50:30,140
Dat hij, Seyss-Inquart, uiteindelijk toestemming
verleende. Maar toen moesten die vliegtuigen komen.

443
00:50:30,420 --> 00:50:37,900
Maar we wisten niet hoe! Want we hebben ze alleen
gezien als ze op tienduizend meter hoogte vlogen.

444
00:50:37,900 --> 00:50:40,840
Als stipjes enzovoort met die
condensstrepen erachteraan.

445
00:50:40,840 --> 00:50:43,726
Want die Amerikanen die vlogen zo hoog
in die aluminiumvliegtuigen in een kleur.

446
00:50:43,727 --> 00:50:51,480
En die Engelsen, ga maar kijken, die
vlogen in donkergroen, die vlogen ’s nachts.

447
00:50:51,480 --> 00:50:52,980
En die Amerikanen vlogen
overdag in de volle zon.

448
00:50:52,980 --> 00:50:59,920
Nou als je een aluminium vliegtuig in de volle
zon vloog, voor de rest zie je niks. Hahaha.

449
00:50:59,920 --> 00:51:04,860
Maar goed, toen wij die dingen over
zagen komen, toen kwamen ze dus

450
00:51:05,090 --> 00:51:08,850
niet op een hoogte van twee kilometer,
maar ze kwamen op twee, drie

451
00:51:08,850 --> 00:51:12,400
honderd meter ongeveer, twee,
drie honderd meter kwamen ze over.

452
00:51:12,400 --> 00:51:15,883
En uiteindelijk als ze dus helemaal
vlak voor een huis, op een paar, twee

453
00:51:15,883 --> 00:51:16,296
honderd meter voor een huis aankwamen,
dan kwamen ze nog lager, want als een

454
00:51:16,296 --> 00:51:16,847
pakket uit een vliegtuig valt, heeft
het dezelfde snelheid als dat vliegtuig.

455
00:51:17,180 --> 00:51:25,860
Dus dat gaat niet zo maar dat gaat zo.

456
00:51:27,640 --> 00:51:33,410
Dus dat moesten we van tevoren loslaten,
dat ze op dat terrein terechtkwamen.

457
00:51:33,410 --> 00:51:39,080
En als je dat dan ziet, dat dan zeg maar, die
toestellen die zo’n pakweg vier motoren hebben

458
00:51:39,080 --> 00:51:45,250
van zo’n paar duizend paardenkrachten dat dat
over je heen dondert, sta je zo en daarna.

459
00:51:45,250 --> 00:51:49,490
En de piloten, die zagen we
zo zitten, en die zwaaiden zo.

460
00:51:49,850 --> 00:51:53,961
Ook de staartschutter, die achterin
zat, alle lopen stonden omhoog,dus dat

461
00:51:53,962 --> 00:51:59,810
werd, hup, was ook afgesproken, niet,
geen geschut, geen afweergeschut.

462
00:51:59,810 --> 00:52:02,500
Kwamen gewoon de vrede
brengen, aan de voedselbank.

463
00:52:02,500 --> 00:52:07,405
Nou, die gooiden weleens parachutes erbij, gewoon
zakdoeken met een pakje sigaretten eronder, haha.

464
00:52:08,490 --> 00:52:13,730
Maar, dat was, ook toen weer,
de mensen waren dol van vreugde.

465
00:52:14,190 --> 00:52:19,200
Maar als je dan bij zo’n zak en bij die
kartonnen dozen met zo’n honderd vijftig,

466
00:52:19,200 --> 00:52:23,470
twee honderd kilometer per uur, vanaf honderd
meter, honderd vijftig meter op de grond

467
00:52:23,470 --> 00:52:27,085
terecht komt, dan kun je je wel voorstellen
dat dat weleens kapot valt natuurlijk.

468
00:52:26,880 --> 00:52:32,299
Nou, het gevolg, dat die pakketten scheurden
weleens open en dan zat er dus voedsel zat erin.

469
00:52:32,300 --> 00:52:33,880
Er zat eipoeder, nou weet je niet wat
eipoeder is, maar als je eieren gaat klutsen,

470
00:52:34,540 --> 00:52:43,620
en je gaat het vlies drogen, dan heb je
gewoon de massa, de droge massa van het ei.

471
00:52:43,620 --> 00:52:46,980
Als je daar water bij doet
en je gaat het warm maken

472
00:52:46,980 --> 00:52:49,958
wordt het een gebakken, kun
je er een ei van bakken.

473
00:52:49,958 --> 00:52:51,330
Alleen het is niet meer
wit met een rood bolletje

474
00:52:51,330 --> 00:52:54,960
erin, maar het is egaal,
dat werd toen veel gegeten.

475
00:52:54,960 --> 00:52:57,050
Maar de mensen hadden zo’n
honger, die pakten dat zo,

476
00:52:57,051 --> 00:53:02,730
die stonden dat zo en je hebt
daar niks te drinken bij.

477
00:53:02,730 --> 00:53:04,760
Nou, het is te gek voor woorden.

478
00:53:04,760 --> 00:53:11,100
Maar, chocola, speciale chocola, die
Amerikaanse en die Engelse vliegers

479
00:53:11,100 --> 00:53:14,590
die kregen bij hun rantsoen vooral
bij die nachtvluchten, kregen

480
00:53:14,810 --> 00:53:19,368
ze chocola met een speciale stof
erin, dat ze wakker zouden blijven.

481
00:53:19,368 --> 00:53:24,760
Maar als jij dus honger hebt en je zit zo’n
heel tablet…. dan doe je geen oog dicht. Hahaha.

482
00:53:24,760 --> 00:53:31,290
Wat we ook kregen, dat was ook binnen twee
dagen, binnen drie dagen, kwamen die Canadezen,

483
00:53:31,290 --> 00:53:37,771
toen ze dus eenmaal binnen waren, 8 mei, kwamen
ze dus met wagens, met padvinders erbij, we

484
00:53:37,772 --> 00:53:45,900
hadden allemaal van die…je had weleens van
kaakjesblikken gehoord, hè? Nou, van die grote

485
00:53:45,900 --> 00:53:51,200
blikken, dan werd daar aan ieder van de bevolking
van straten, alle straten werden allemaal

486
00:53:51,200 --> 00:53:54,850
kaakjes uitgereikt, maar een kaakje is lekker als
je dat kunt oplossen in water of in melk of hoe

487
00:53:54,850 --> 00:54:02,180
dan ook, maar niet om zo te eten en mensen liepen
er allemaal op te knabbelen, allemaal kaakjes.

488
00:54:02,180 --> 00:54:08,110
Maar ze moesten er wel bij drinken
natuurlijk, hè? Maar goed, het is zo dat, ik

489
00:54:08,110 --> 00:54:12,550
moet zeggen, na veertien dagen, echt na
veertien dagen, zeg maar goed tegen het

490
00:54:12,550 --> 00:54:20,251
eind van mei, toen was er weer zoveel eten,
allemaal met schepen en met vliegtuigen

491
00:54:20,252 --> 00:54:23,039
uit Rotterdam, uit Hoek van Holland en
zo, alles kwam, het was onvoorstelbaar.

492
00:54:23,040 --> 00:54:29,808
Dat de mensen… ja, koffie was er nog niet
en thee en sigaretten waren er nog niet.

493
00:54:29,808 --> 00:54:34,170
Maar brood, en er kwamen weer aardappelen
en er kwamen weer groenten, enzovoort.

494
00:54:34,170 --> 00:54:37,400
En langzaamaan kwam er weer
wat vet en wat boter allemaal.

495
00:54:37,400 --> 00:54:42,840
Dus, als je zegt, nou, in september,
oktober, toen was de honger voorbij.

496
00:54:42,840 --> 00:54:46,180
Mensen hadden nog wel trek,
maar de honger was voorbij.

497
00:54:46,180 --> 00:54:51,554
Ja, en tabak en sigaretten dat moest nog even
wachten want dat moest van ver weg komen natuurlijk.

498
00:54:51,554 --> 00:54:57,640
Maar we hebben toen een prachtige tijd
gehad overal waren orkesten. Dansmuziek.

499
00:54:57,640 --> 00:55:01,759
Glenn Miller, noem het allemaal maar
op. We werden gek, gek van vrijheid.

500
00:55:01,759 --> 00:55:04,444
En, echt waar als je nu nog
die beelden ziet, mijn vrouw

501
00:55:04,444 --> 00:55:10,530
net zo goed als ik, dan staan
de tranen je in de ogen.

502
00:55:10,530 --> 00:55:12,497
Ook als ik een vliegtuig zie.

503
00:55:12,497 --> 00:55:15,150
Er is nog een Lancaster
bommenwerper, daar is er nog

504
00:55:15,150 --> 00:55:18,069
één van die is hier al een
paar keer boven geweest.

505
00:55:18,070 --> 00:55:21,220
Je kijkt als het ware zo
bij die jongens naar binnen.

506
00:55:21,220 --> 00:55:28,660
Ter hoogte van de kerktoren, maar dat is echt waar.
En ik heb het inderdaad al een keer volgehouden.

507
00:55:28,670 --> 00:55:35,870
Ik heb ze geteld, bijna, ongeveer
negentig. En die vlogen achter elkaar.

508
00:55:35,870 --> 00:55:37,350
De ene was nog niet weg en toen
kwam de volgende erachteraan.

509
00:55:37,350 --> 00:55:41,140
Dat was een gigantisch lawaai. Maar de
mensen vonden het allemaal niet erg.

510
00:55:41,430 --> 00:55:45,970
Maar één van die pakketten die
uit zo’n vliegtuig is gevallen,

511
00:55:45,971 --> 00:55:50,140
die is wel terechtgekomen op
de buurvrouw van mijn vrouw.

512
00:55:51,090 --> 00:55:51,880
En die is daaraan overleden, want
die had een gescheurde lever.

513
00:55:51,880 --> 00:56:01,677
Ook dan weer, er waren
geen ambulances.

514
00:56:01,678 --> 00:56:02,162
Mensen werden gelijk geraapt en
gelijk naar een ziekenhuis gebracht.

515
00:56:02,162 --> 00:56:04,330
En misschien had ze dan op de operatietafel
gered kunnen worden. Maar nu, nu lag ze daar.

516
00:56:04,330 --> 00:56:04,970
Er waren geen auto’s, er was geen
vervoer. Er was helemaal niks.

517
00:56:04,970 --> 00:56:15,720
Ze hebben haar alleen op een brancard hebben
ze haar thuisgebracht en daar was het mee klaar.

518
00:56:15,720 --> 00:56:23,185
Dus dat zijn dus emoties en de positieve
zin, maar ook in de negatieve zin.

519
00:56:23,185 --> 00:56:26,898
En als je, echt waar, dat geldt voor
mijn vrouw net zo goed als voor jullie.

520
00:56:26,910 --> 00:56:33,199
Jullie hebben het niet meegemaakt. Je ziet
het als geschiedenis. Wat je dus… het was erg.

521
00:56:33,200 --> 00:56:41,830
Maar wat wij geleden hebben, en ik nog
geeneens, want ik heb het nog goed kunnen doen.

522
00:56:41,830 --> 00:56:45,930
Maar andere mensen, met gezinnen, moet je
je voorstellen, met gezinnen met kinderen.

523
00:56:45,930 --> 00:56:54,400
Als je als moeder, of vader, als je je
kinderen niet kunt geven wat ze nodig hebben.

524
00:56:55,240 --> 00:57:01,600
Dat ze verkommeren. Ga maar kijken naar beelden
van Rotterdam, van Amsterdam, van Den Haag.

525
00:57:01,600 --> 00:57:04,720
Hoe ze dus, die
kinderen geleden hebben.

526
00:57:05,510 --> 00:57:10,670
En hoe voorzichtig, heel voorzichtig,
er weer werd opgevoerd met het eten.

527
00:57:10,670 --> 00:57:14,451
Niet alles tegelijk, hup, volstoppen, maar
heel geleidelijk moet dat gaan gebeuren.

528
00:57:14,451 --> 00:57:19,620
Dat is een tijd die wij emotioneel
heel erg ervaren hebben.

529
00:57:19,620 --> 00:57:35,773
En nog als ik erover… Nu…. Oh ja, dat is eigenlijk
vlak voor het einde van de oorlog is haar vader

530
00:57:35,773 --> 00:57:39,230
hij wijst op zijn vrouw,
buiten beeld} bijna, haast

531
00:57:39,230 --> 00:57:43,020
dodelijk getroffen geweest
door een Engelse bom.

532
00:57:43,020 --> 00:57:46,213
Dat was in november. Eind november.

533
00:57:46,214 --> 00:57:49,503
Toen, zeg maar, de bevrijdingsfeesten
uitgewoed waren voor

534
00:57:49,503 --> 00:57:51,970
ons, ik wil maar zeggen, dat
heeft geen maanden geduurd.

535
00:57:51,970 --> 00:57:54,962
Maar ik ging weer gewoon
terug, want ik was praktisch

536
00:57:54,962 --> 00:57:57,543
werk…. Ik was bezig aan mijn
praktisch jaar van mijn studie.

537
00:57:57,544 --> 00:57:58,091
En dat moest ik gewoon
afmaken natuurlijk.

538
00:57:58,092 --> 00:58:04,170
Maar omdat die scholen allemaal
kapot waren en vertraagd waren.

539
00:58:04,170 --> 00:58:05,822
Het was kapot en moest allemaal
gerepareerd worden allemaal, heeft dat

540
00:58:05,822 --> 00:58:08,430
tot januari geduurd, in plaats van
september toen we moesten beginnen.

541
00:58:08,430 --> 00:58:14,440
Maar het had tot januari geduurd
wat dus in ons laatste jaar kwam.

542
00:58:14,470 --> 00:58:16,908
Alleen dat heeft toen niet tot juli
geduurd, maar dat heeft tot november geduurd.

543
00:58:16,908 --> 00:58:22,630
Dat het gewoon opgeschoven werd. Dus ik
heb daar, zeg maar, mijn studie afgemaakt.

544
00:58:22,630 --> 00:58:24,860
Ik ben gelijk weer, hup, er tegenaan.

545
00:58:24,860 --> 00:58:28,330
Want, ja, kijk eens er moet brood op de plank
komen en mijn studie moest afgemaakt worden.

546
00:58:28,330 --> 00:58:36,160
En toen ik dan met mijn studie klaar
was, goed, grandioos geslaagd, nou

547
00:58:36,160 --> 00:58:39,040
toen had ik nog net veertien dagen
de tijd om te verloven, hahahaha.

548
00:58:39,040 --> 00:58:45,550
En ik moest in militaire dienst.

549
00:58:45,870 --> 00:58:50,349
En ik heb iets van negentien oktober mijn
diploma gehaald en zesentwintig oktober

550
00:58:50,350 --> 00:58:58,100
zijn we verloofd en op twaalf november
zat ik met mijn kont in militaire dienst.

551
00:58:58,100 --> 00:58:58,499
En dat heeft twee-en-een-half
jaar geduurd.

552
00:58:58,500 --> 00:59:02,850
En eerst was het zeg maar, gewoon
als militair met wachtlopen en zo.

553
00:59:02,851 --> 00:59:03,730
Ik ben niet in Indonesië geweest.

554
00:59:03,730 --> 00:59:08,843
Ik was bij Koninklijke, toen nog niet,
maar bij de Koninklijke luchtmacht, KLSK.

555
00:59:08,843 --> 00:59:15,520
Dat heb ik na een halfjaar bekeken, want ik
moest niet anders dan wachtlopen, wachtlopen.

556
00:59:15,910 --> 00:59:21,630
De organisatie, had ik al een klein beetje
het vermoeden, was nou niet zo geweldig.

557
00:59:21,670 --> 00:59:25,640
Toen werd ik op… Toen ben ik naar Scheveningen
gegaan, daar zat het hoofdkwartier.

558
00:59:25,640 --> 00:59:30,530
Ik had een dag verlof
gevraagd, dat mocht.

559
00:59:30,530 --> 00:59:35,661
Dus het doel ervan, want de kapitein, zeg
maar de baas, ja, die wil graag hogerop.

560
00:59:35,661 --> 00:59:41,610
Dus ik ben met hem voorop ben ik naar
Scheveningen gegaan. Daar heb ik me aangemeld.

561
00:59:41,610 --> 00:59:44,016
En daar kwam ik bij de chef van
de afdeling personeelsvoorziening.

562
00:59:44,017 --> 00:59:50,440
Die zegt ‘Wat komt u hier doen?’ Ik zeg ‘Nou, meneer
Eenhoorn’, ik zal het nooit vergeten, ‘Eenhoorn’.

563
00:59:50,440 --> 00:59:52,950
Ik zeg ‘Ik zit op die en die basis en ik doe
niets anders dan wachtlopen.’ Ik zeg ‘Moet u eens

564
00:59:52,950 --> 01:00:06,094
kijken, ik heb hier een HTS-diploma.’ Ik zeg ‘Ik
wil in de tech….’ Hij zegt ‘Wat?!’ Hij zegt’ En ik

565
01:00:06,094 --> 01:00:09,687
zit te springen om jullie.’ Maar goed, wij zaten
daar met een hele groep op die luchtmachtbasis

566
01:00:09,687 --> 01:00:10,830
Woensdrecht, en daar waren
wel een stuk of vijf, zes

567
01:00:10,830 --> 01:00:13,920
jongens die zaten ook met
wachtlopen, enzovoort.’

568
01:00:13,920 --> 01:00:19,523
Nou, binnen veertien dagen waren ze allemaal weg.
Ze kregen een prachtige plek in Scheveningen.

569
01:00:19,524 --> 01:00:21,160
Bij de tekenkamer op
de technische dienst.

570
01:00:21,160 --> 01:00:26,270
Met allerlei tekeningen, maar ook met allerlei
bases die moesten worden… Ze kwamen overal.

571
01:00:26,430 --> 01:00:34,070
Nou, en dat heeft dan
twee-en-een-half jaar geduurd.

572
01:00:34,070 --> 01:00:37,190
Ik werd van soldaat, soldaat
eerste klas, korporaal, sergeant.

573
01:00:37,190 --> 01:00:39,863
Een ander doet een jaar erover
en ik was tak, tak, tak hahaha.

574
01:00:39,863 --> 01:00:44,824
En ik begin met drie kwartjes per
dag en ik had, na verloop van een

575
01:00:44,824 --> 01:00:45,100
half jaar, driekwart jaar, had ik
hondervijfentwintig gulden per maand.

576
01:00:45,100 --> 01:00:52,150
Dat was dan promotie, in die tijd. Maar
dus, ik heb het in ieder geval leuk gedaan.

577
01:00:52,150 --> 01:00:55,419
Wat ik al gezegd had, dan stond ik van
de ene dag op de andere dag, stond ik

578
01:00:55,470 --> 01:01:00,660
dus buiten op straat, want we werden
allemaal ontslagen uit militaire dienst.

579
01:01:00,660 --> 01:01:04,003
Twee-en-een-half jaar hoor! Tegenwoordig
is het vrijwillig allemaal of beroeps.

580
01:01:04,004 --> 01:01:10,758
Nou, toen heeft toch alweer een dag of
veertien geduurd voor ik weer een baan kreeg.

581
01:01:10,758 --> 01:01:12,320
Dat was bij de waterleiding.

582
01:01:12,320 --> 01:01:15,870
En daarna, ook daar heb ik
een prachtige tijd meegemaakt.

583
01:01:15,870 --> 01:01:19,420
Veel geleerd, ook op het gebied van
waterleiding, waterzuivering, waterreiniging.

584
01:01:20,450 --> 01:01:24,830
Noem het allemaal maar op. Omgang
met mensen ook op een ander niveau.

585
01:01:24,830 --> 01:01:28,490
Andere bedrijven waar je dus
kennis mee moet gaan maken.

586
01:01:28,610 --> 01:01:35,090
Want als je, zeg maar, van zo’n school komt of
van zo’n opleiding en je komt in militaire dienst.

587
01:01:35,090 --> 01:01:36,500
Dan kom je met geen
bedrijf in aanraking.

588
01:01:36,500 --> 01:01:40,680
En als je dat dan ineens wel
komt, dan is dat allemaal

589
01:01:40,680 --> 01:01:41,559
een nieuwe ervaring,
enzovoorts, die je opdoet.

590
01:01:41,560 --> 01:01:52,662
En dat heeft er allemaal toe geleid dat ik
via waterleiding, toen ik genoeg beton en

591
01:01:52,663 --> 01:01:55,500
ijzer had gezien dat ik, enzovoort, en
zand, filterzand, ben ik gaan solliciteren.

592
01:01:55,560 --> 01:02:00,950
En toen een oom van me, toen ik jong was had
hij al eens gevraagd: ‘En Bennie, wat wil

593
01:02:00,950 --> 01:02:06,680
je worden?’ En, nou ja, die man die had
altijd een mooi pak aan, althans een kostuum.

594
01:02:06,681 --> 01:02:09,500
En in de zak ervan zat altijd zo’n handje met
geld en daar zat hij altijd mee te rommelen.

595
01:02:09,500 --> 01:02:10,322
En dat vond ik zo knap.

596
01:02:10,323 --> 01:02:18,030
En toen zei hij: ‘ja, houd je hand maar op,
dan krijg je wat.’ En toen vroeg ik aan

597
01:02:18,030 --> 01:02:20,431
hem: ‘En wat bent u nou?’ ‘Ja, ik werk bij
de Bataafsche Petroleum Maatschappij.’ Oh ja.

598
01:02:20,432 --> 01:02:29,040
‘Wat doet u daar?’ ‘Ja, ik
ben daar technisch tekenaar.’

599
01:02:29,040 --> 01:02:31,380
Ja, toen wist ik: ‘ik
word technisch tekenaar.

600
01:02:31,890 --> 01:02:34,173
En toen ik dus bij de school
kwam, omdat ik dus zover

601
01:02:35,260 --> 01:02:38,720
was, was het: ‘Ja, wat wil je
worden?’ ‘technisch tekenaar.

602
01:02:38,720 --> 01:02:40,148
‘Okee, dan moet je naar
de MTS.’ Zo ging dat.

603
01:02:41,570 --> 01:02:44,690
Want mijn vader en moeder hadden nergens
de ballen verstand van op dit gebied.

604
01:02:44,690 --> 01:02:47,920
Fijne mensen, hardwerkende mensen,
maar daar kwam ik op de MTS.

605
01:02:47,920 --> 01:02:51,030
En ze vroegen daar: ‘Wat wil je
worden?’ ‘Ja, technisch tekenaar.’ ‘Nou,

606
01:02:51,030 --> 01:02:57,690
dan ben je hier precies goed.’ En
dan rol je van het één in het ander.

607
01:02:57,690 --> 01:03:02,220
Het is net een keisteen die doorrolt.
Je kan hem niet meer tegenhouden.

608
01:03:02,220 --> 01:03:03,782
En dat gaat dan… En toen ik
dan aan de waterleiding ging.

609
01:03:03,783 --> 01:03:05,999
Dat was in het begin eenvoudig, en dat wordt steeds
groter. Dat je in grotere projecten terechtkomt.

610
01:03:06,000 --> 01:03:13,624
En dat kan dan wel fysiek zijn, maar
goed dat is allemaal goed terechtgekomen.

611
01:03:13,625 --> 01:03:19,170
Uiteindelijk was ik dan bedrijfsingenieur
van een gistproductiebedrijf.

612
01:03:19,170 --> 01:03:21,030
Dat ik jarenlang bij projecten heb
gewerkt. Buitenlandse projecten.

613
01:03:21,030 --> 01:03:26,950
Mijn vrouw zegt altijd: ‘je was
meer weg, dan dat je thuis was.’ Maar

614
01:03:26,950 --> 01:03:30,908
ja, dat heeft allemaal… kijk,
maar wat hier staat, allemaal vrij.

615
01:03:30,909 --> 01:03:31,750
En dat heeft genoeg
opgeleverd. Dus zo werkt dat.

616
01:03:31,750 --> 01:03:40,920
En nou ben ik dus al ruim
twintig jaar gepensioneerd.

617
01:03:40,920 --> 01:03:47,350
Nou pracht van een pensioen.
AOW, zij AOW. Mag ik wat zeggen?

618
01:03:47,350 --> 01:03:55,700
Dit huis dat is overeind gebleven, dat heeft de
strijd doorstaan. Wat er waren gevechten rondom.

619
01:03:55,700 --> 01:03:59,640
Dit was allemaal, dat stond er nog, dit
gebouw. Dit, dit en dit was allemaal kapot.

620
01:04:05,840 --> 01:04:06,904
Dit was voor een deel kapot
enzovoorts, scherven erin. Gaten erin.

621
01:04:06,904 --> 01:04:10,780
Dit is namelijk ons overnachtingsadres geweest.
En achter die deur lag een baal stro enzovoorts.

622
01:04:10,780 --> 01:04:18,570
Daar heb ik met een collega, van ‘Onesimus’
heb ik daar al die maanden geslapen.

623
01:04:18,570 --> 01:04:22,040
Hierachter sliepen mensen, hierachter
sliepen mensen en hier aan de overkant.

624
01:04:22,040 --> 01:04:26,781
We sliepen daar zeker met vijftig man.
We sliepen daar gewoon eigenlijk op stro.

625
01:04:26,781 --> 01:04:29,361
In het midden stonden een
paar tafels en daar konden

626
01:04:29,361 --> 01:04:31,520
we aan eten en daar konden
we wat schrijven enzovoort.

627
01:04:31,520 --> 01:04:37,182
Leuk om te weten, het is wel een detail,
maar toch interessant. Er was geen licht.

628
01:04:37,183 --> 01:04:37,249
Geen elektriciteit, nergens.

629
01:04:37,250 --> 01:04:43,610
Je moest overal zelf voor
zorgen. Kaarsen, een olielamp.

630
01:04:43,610 --> 01:04:52,900
En toch hadden we hier en daar elektrisch
licht. Want wat wil nou het geval.

631
01:04:52,900 --> 01:04:57,650
Je hebt misschien weleens die foto’s gezien,
dat als er luchtlandingen plaatsvinden

632
01:04:57,650 --> 01:05:02,400
dat er dan ook vaak parachutes met
die lange witte cilinders mee vallen.

633
01:05:02,770 --> 01:05:03,920
Dat zijn containers.

634
01:05:03,920 --> 01:05:07,819
Containers, vooral als er extra aanvoer
moet zijn van voedsel van munitie enzovoorts.

635
01:05:07,819 --> 01:05:15,300
Die dingen hangen dus aan een parachute en
die komen dus rechtstreeks naar beneden.

636
01:05:15,300 --> 01:05:18,430
Maar als die parachute met
die cilinders naar beneden

637
01:05:18,430 --> 01:05:23,774
komen dan kunnen ze vaak door
hun eigen gewicht kapot gaan.

638
01:05:23,774 --> 01:05:30,160
Nu waren ze dus aan de onderkant waren ze allemaal
voorzien van een schotel, als een membraan.

639
01:05:30,480 --> 01:05:34,151
Dat membraan dat waren
gewoon twee halve schijven en

640
01:05:34,151 --> 01:05:37,620
daarin, daar tussen in, was
opgevuld met een blok hout.

641
01:05:38,310 --> 01:05:42,790
En aan de zijkant, andere zijkant,
zaten allerlei uitsparingen.

642
01:05:42,790 --> 01:05:44,900
Daar zaten allemaal
lichtjes in, lampjes.

643
01:05:44,900 --> 01:05:50,030
Grote, grote fietslamp. En in het midden van
het houten blok zaten allemaal batterijen.

644
01:05:50,250 --> 01:05:54,450
Wij hebben daar tientallen
van die containers gevonden.

645
01:05:54,800 --> 01:06:00,300
Dus al die blokken werden eruit gesloopt,
met die lichtjes, en overal hingen dus… nou,

646
01:06:00,300 --> 01:06:05,840
niet de hele nacht natuurlijk, hingen dus
bij de plaats, bij trappen en dergelijke,

647
01:06:05,840 --> 01:06:11,350
hingen dus van die lampjes die afkomstig
waren van die parachutes, uit die containers.

648
01:06:11,970 --> 01:06:14,660
Want als je nou die dingen ziet…
Waar zitten nou die dingen?

649
01:06:14,660 --> 01:06:16,900
Dat waren vier schotels want die dingen
komen zo naar beneden Je ziet ze weleens.

650
01:06:16,900 --> 01:06:23,540
Nou, en dan visten wij die op.

651
01:06:23,540 --> 01:06:25,878
Maar als die dingen ’s nachts
vielen of ’s avonds laat dan

652
01:06:25,879 --> 01:06:29,870
moesten ze wel herkenbaar zijn
voor de militairen waar ze lagen.

653
01:06:29,870 --> 01:06:34,500
En dat zagen ze aan die lichtjes.

654
01:06:34,500 --> 01:06:40,730
Dat als je die dingen nou ziet, op beeld of op
een foto dan weet je precies waar dat voor diende.

655
01:06:41,220 --> 01:06:42,770
Zo ging dat.

656
01:06:42,770 --> 01:06:47,276
Dit is dus eigenlijk ja, nu keurig
netjes, allemaal gerestaureerd.

657
01:06:47,276 --> 01:06:50,262
Maar goed, dit zijn nu
allemaal nieuwe gebouwen.

658
01:06:50,262 --> 01:06:55,060
In de tijd dat ik er was, waren
het eigenlijk allemaal loodsen.

659
01:06:55,060 --> 01:06:57,492
Maar die loodsen lagen, voor een groot deel gevuld
met levensmiddelen. Graan, niet te vergeten.

660
01:06:57,493 --> 01:07:04,710
Want er was dus… Rogge werd
er verbouwd en haver allemaal.

661
01:07:04,710 --> 01:07:09,200
Allemaal voor die paters die
daar dat vak moesten leren.

662
01:07:09,200 --> 01:07:14,870
En die producten die moesten verkocht worden
voor de opbrengst van dat klooster natuurlijk.

663
01:07:14,870 --> 01:07:16,190
Maar aangezien die kloosterlingen
weg waren en die aardappelen nog

664
01:07:16,190 --> 01:07:24,240
in de grond zaten en die haver en
die tarwe, hadden wij eten genoeg.

665
01:07:24,240 --> 01:07:28,620
Dat schrijf ik ook in mijn verhaal.
Wij kwamen niet om van de honger.

666
01:07:28,620 --> 01:07:35,860
Wij hadden voldoende, maar al die dingen die
ik dan ook…. Olie, bakolie of zo, had je niet.

667
01:07:35,860 --> 01:07:38,520
Dus je moest overal…
Suiker, had je niet.

668
01:07:38,520 --> 01:07:45,390
Verder helemaal niks, verder alleen die dingen
die je gewoon zeg maar van de boerderij haalt.

669
01:07:45,390 --> 01:07:46,810
Groenten.

670
01:07:46,810 --> 01:07:48,674
Rode kool, groene kool, maar ja
om rode kool te maken, dan heb je

671
01:07:48,910 --> 01:07:55,310
natuurlijk een schaaf nodig en zuur
en dat heb je dus allemaal niet.

672
01:07:55,310 --> 01:07:59,320
Maar goed, er moest veel geïmproviseerd
worden. Er werd ook op houtvuurtjes gekookt.

673
01:07:59,320 --> 01:08:05,334
Net zoals bij kamperen.
Dat deden we daar ook.

674
01:08:05,490 --> 01:08:08,040
We hadden ook, en daar kregen we
van de Duitsers wel toestemming van,

675
01:08:08,040 --> 01:08:12,100
omdat zijzelf eigenlijk niet voor
voldoende voedsel konden zorgen.

676
01:08:12,100 --> 01:08:19,084
Dat wij dus in de huizen van Oosterbeek, om te
voorkomen zeg maar dat wij beschuldigd worden

677
01:08:19,160 --> 01:08:23,650
van roof en dat soort zaken, om datgene te
halen uit die huizen, vooral die grote huizen.

678
01:08:23,650 --> 01:08:30,320
Kelders, die vol zaten met
levensmiddelen. Vet, stroop.

679
01:08:30,320 --> 01:08:37,080
Ik heb een keer een emmertje met stroop gevonden.
Dat was een beetje uitgezakt, maar dat was suiker.

680
01:08:37,080 --> 01:08:39,760
Maar mag ik vragen? U
bent daar terug geweest?

681
01:08:39,760 --> 01:08:44,216
Ja, ik heb hier, zeg maar, drie maanden
gebivakkeerd in dat huis. Drie maanden.

682
01:08:44,216 --> 01:08:44,979
Ik heb drie maanden achter
die deuren geslapen.

683
01:08:44,980 --> 01:08:47,620
Maar u bent met de
familie terug geweest?

684
01:08:47,620 --> 01:08:48,134
mevrouw Holleman: Allemensen,
vanaf…1944 hè? Nee, langer…’39.

685
01:08:48,135 --> 01:08:59,939
Meneer Holleman: We zijn al
tweeënzestig jaar getrouwd.

686
01:08:59,940 --> 01:09:10,450
Mevrouw Holleman: Een eind hè? We hebben
drie kinderen en die zijn ook getrouwd.

687
01:09:10,451 --> 01:09:12,378
Meneer Holleman: Wat een eind hè? En
dan zeggen ze dan: ‘Ben nog verliefd?’.

688
01:09:12,379 --> 01:09:14,149
Nee, niet meer verliefd, maar daar
komt wat anders voor in de plaats.

689
01:09:14,149 --> 01:09:16,801
Mevrouw Holleman: Maar we
hebben een grote familie.

690
01:09:16,801 --> 01:09:17,180
Meneer Holleman: Verliefdheid
is als spiritus, het vervliegt.

691
01:09:17,180 --> 01:09:24,110
Meneer Holleman: Wat overblijft… mevrouw Holleman:
Dat is de trouw. Meneer Holleman: Dat is het.

692
01:09:24,110 --> 01:09:34,230
Niet gelijk als het een keer tegenzit ‘ik
stop ermee’. Moeilijkheden moet je oplossen.

693
01:09:34,230 --> 01:09:35,917
Niet uit de weg gaan.

694
01:09:35,918 --> 01:09:39,749
Dat heb ik ook in mijn vak geleerd hè?
Problemen zijn er om opgelost te worden.

695
01:09:39,750 --> 01:09:42,600
Mevrouw Holleman: Nou, je
was al voor die tijd zo.

696
01:09:47,310 --> 01:09:48,890
Meneer Holleman: Nou, wat ik straks
al gezegd heb, als je vooral in het

697
01:09:48,891 --> 01:09:51,921
buitenland komt en je moet die problemen
daar gaan oplossen en de mensen die

698
01:09:51,921 --> 01:09:56,130
het opgelost hebben daar gaan vertellen
dat ze het anders moeten gaan doen.

699
01:09:56,130 --> 01:09:59,389
Meneer Holleman: we hebben elkaar in
die oorlogsjaren wel regelmatig gezien.

700
01:09:59,390 --> 01:10:02,689
We hebben een soort clubje
opgericht want je had als jeugd

701
01:10:02,690 --> 01:10:07,180
weinig vermaak want dat mocht
allemaal niet natuurlijk.

702
01:10:07,180 --> 01:10:12,530
We gingen weleens met elkaar uit als groep in
schoolverband. Verder helemaal niks, helemaal niks.

703
01:10:12,530 --> 01:10:15,560
Toen we ineens, in ’45, in
die euforie van feestvieren en

704
01:10:15,560 --> 01:10:30,909
toen op een bepaald ogenblik
stonden we ergens te kijken.

705
01:10:30,909 --> 01:10:40,879
Ik weet geeneens meer precies waar en toen keken
we elkaar in de ogen en toen gebeurde het.

706
01:10:40,880 --> 01:10:44,040
Mevrouw Holleman: Ja! Meneer
Holleman: Toen gebeurde het gewoon.

707
01:10:44,040 --> 01:10:48,212
En dan, hoe kun je dat onder woorden brengen?
Nee. Nou, ja en op zo’n ogenblik, dan is het: ja.

708
01:10:48,212 --> 01:10:48,649
Ik weet ook wel, ze had veel vriendjes
kúnnen krijgen bij de vleet.

709
01:10:48,649 --> 01:10:49,579
En ik was wat dat betreft, nou ja, ik had wel een
zogenaamde vlam, maar dat is nooit wat geworden.

710
01:10:49,579 --> 01:10:50,210
En toen was het: ‘Hé, dat kan ook.’

711
01:10:50,210 --> 01:10:51,259
Meneer Holleman: En andere
knapen allemaal, die bij wijze van

712
01:10:51,259 --> 01:11:01,760
spreken hartstikke gek van haar
waren, nou die kregen geen kans.

713
01:11:01,760 --> 01:11:06,730
En ik kreeg haar in de schoot geworpen. Als ik
het zo mag noemen. Zonder eigenlijk, zeg nou zelf.

714
01:11:06,730 --> 01:11:08,136
Mevrouw Holleman: Het is waar.

715
01:11:08,136 --> 01:11:12,260
Meneer Holleman: Het is waar hè?
Mevrouw Holleman: ja, want hij

716
01:11:12,260 --> 01:11:16,329
was hij goed op school en eigenlijk
niet zo erg ondeugend of zo.

717
01:11:16,330 --> 01:11:25,340
En ik wel! Ik was een ondeugd
in de klas. Je kon om me lachen.

718
01:11:25,370 --> 01:11:26,717
Als je dat niet opneemt
dan zal ik het zeggen.

719
01:11:26,717 --> 01:11:30,720
Ik heb een rapport daar staat
op: ‘gedrag: zelden goed’.

720
01:11:37,140 --> 01:11:41,640
Mevrouw Holleman: Nou ja, laat ik het zo
zeggen, bij mij thuis ging er niemand.

721
01:11:41,640 --> 01:11:47,310
Mijn vader en mijn broer gingen niet
weg. Hij wel, door druk van de familie.

722
01:11:47,340 --> 01:11:49,046
Die bang waren dat als hij
thuis gevonden werd dat

723
01:11:49,047 --> 01:11:50,870
zijn vader dan eventueel
doodgeschoten zou worden.

724
01:11:50,870 --> 01:11:58,490
Meneer Holleman: Dat heb ik al gezegd. Mevrouw
Holleman: En bij mij thuis was het iets anders.

725
01:11:58,490 --> 01:12:01,520
Want mijn vader lag nog op
bed, want die was getroffen

726
01:12:01,520 --> 01:12:04,579
door een bombardement van de
Engelsen en de Amerikanen.

727
01:12:04,580 --> 01:12:05,735
Toen was hij helemaal doorzeefd.

728
01:12:05,630 --> 01:12:09,620
Mevrouw Holleman: Dus, nou, na twee weken
kwam hij weer thuis, helemaal zwaargewond.

729
01:12:09,620 --> 01:12:12,090
Dus ik was niet bang dat
ze hem wat zouden doen.

730
01:12:12,490 --> 01:12:15,660
Dus mijn broer, en die was
ook nog weggegaan hoor, ergens

731
01:12:15,660 --> 01:12:18,580
anders gaan zitten, maar
hij had thuis mogen blijven.

732
01:12:18,690 --> 01:12:21,180
Maar het was een riskante zaak
om… Ja, het kon riskant wezen.

733
01:12:21,180 --> 01:12:28,770
Dat je de verkeerde trof en dat ze de
familie neerschoten. Daar werd mee gedreigd.

734
01:12:29,910 --> 01:12:32,850
Ja, dat is… Na alles wat je al gehad
hebt, de Hongerwinter enzovoorts,

735
01:12:32,850 --> 01:12:35,460
dan is dat heel erg moeilijk om
dan een goede beslissing te nemen.

736
01:12:35,460 --> 01:12:42,910
Mevrouw Holleman: Ja, en de ene ouder, die
staat daar iets anders tegenover dan de andere.

737
01:12:43,630 --> 01:12:49,991
Mijn moeder zegt ‘ze krijgen hem niet’, over
mijn broer. Want die is net zo oud als hij.

738
01:12:51,230 --> 01:12:56,020
En de andere zegt ‘Ja, stel je
voor dat ze je vader doodschieten.’

739
01:12:56,370 --> 01:12:58,530
Dat zijn hele moeilijke keuzes
geweest voor de gezinnen.

740
01:12:58,530 --> 01:13:05,140
Heel moeilijk. Ja, nou ja, bij ons thuis… mijn
broer mocht blijven. Die is ondergedoken daarna.

741
01:13:05,140 --> 01:13:11,090
Mevrouw Holleman: En hij was weg, maar hij
kwam weer terug. Hij was weggelopen daar.

742
01:13:11,750 --> 01:13:15,350
Hoe vond u het dat hij
weer eerder terug was?’

743
01:13:15,350 --> 01:13:20,070
Mevrouw Holleman: Ja, gewoon.
Er kwamen er veel terug.

744
01:13:20,160 --> 01:13:23,671
Die, als ze de kans zagen
dat ze hem smeerden.

745
01:13:23,672 --> 01:13:26,539
Dat ze spullen daar laten: ‘Hup,
zien dat we weer in Rotterdam komen.’

746
01:13:26,540 --> 01:13:32,420
Ik denk toch wel dat er enige
honderden jongens terug zijn gekomen.

747
01:13:33,550 --> 01:13:39,040
Ja, er zijn er veel teruggekomen. Alleen ze
waren, in het begin, niet meer op hun eigen adres.

748
01:13:40,070 --> 01:13:42,830
Vanwege de persoonsbewijzen
en de adressen.

749
01:13:42,830 --> 01:13:43,567
Want hij heeft nooit meer zijn
persoonsbewijs terug gehad.

750
01:13:43,780 --> 01:13:50,760
Mevrouw Holleman: Dat is het grote verschil. Ik zeg
al: hij heeft in het begin niet thuis geslapen.

751
01:13:50,760 --> 01:13:55,460
Nou mijn broer, laat ik maar zeggen, die is
niet gegaan, maar die heeft heel toevallig

752
01:13:55,460 --> 01:14:01,311
de rij huizen in Kralingen waar wij woonden,
die…. Daar zijn de Duitsers niet geweest.

753
01:14:01,311 --> 01:14:03,830
Het was alsof ze op een
bepaalde tijd stopten.

754
01:14:04,050 --> 01:14:05,140
Ik geloof ’s avonds om zeven uur hè? En ze
begonnen ’s morgens ook om acht uur, niet?

755
01:14:05,140 --> 01:14:08,550
Meneer Holleman: Maar nou, mag
ik even? Mevrouw Holleman: Ja.

756
01:14:09,410 --> 01:14:12,050
Meneer Holleman: Maar
nou, over persoonsbewijzen

757
01:14:12,050 --> 01:14:15,120
gesproken, ik was mijn
persoonsbewijs dus kwijtgeraakt.

758
01:14:15,120 --> 01:14:18,390
Die moest ik inleveren.
Ik ben zonder weggelopen.

759
01:14:19,010 --> 01:14:36,009
Toen had een oom van me gezegd: ‘Ja dan
moet je toch aangifte doen dat je je

760
01:14:36,010 --> 01:14:36,506
persoonsbewijs verloren bent?’ Dus ik ben
naar het raadhuis gegaan via mijn oom.

761
01:14:36,506 --> 01:14:38,020
Degene die mij hielp bleek
zelf een jood te zijn.

762
01:14:38,230 --> 01:14:39,694
Dat was een jood, maar hij had zich nooit
aangegeven. Hij had helemaal geen joods uiterlijk.

763
01:14:39,695 --> 01:14:40,230
Dat wil ik nadrukkelijk stellen. En hij
was ambtenaar bij de burgelijke stand.

764
01:14:40,230 --> 01:14:48,260
Hij zegt ‘Nou, kom maar mee. Ik help je
wel.’ Dus wij naar de persoonsregistratie.

765
01:14:48,260 --> 01:14:51,330
Dus ik heb met een stalen gezicht moeten vertellen
dat ik mijn persoonsbewijs verloren had.

766
01:14:51,330 --> 01:14:56,310
Die man die wist allang natuurlijk… maar dat
zei ik ook al: je vroeg nooit ergens naar.

767
01:15:02,380 --> 01:15:08,058
Je zei nooit wat, je
hield je mond dicht.

768
01:15:08,058 --> 01:15:10,535
En ik heb aangifte gedaan van
verlies van het persoonsbewijs.

769
01:15:10,536 --> 01:15:11,019
Totdat ik na pakweg, drie, vier maanden iets
thuisgestuurd kreeg, mijn persoonsbewijs!

770
01:15:11,019 --> 01:15:13,400
Dat was uiteindelijk, hadden
ze dat gevonden in Oosterbeek.

771
01:15:13,400 --> 01:15:25,470
Bij die moffen, Duitsers, bij de administratie
en ze hadden gezegd: ‘Oh, dat moet daar zijn.

772
01:15:25,470 --> 01:15:46,380
Meneer Holleman: maar wat wel eigenlijk
het geval is bij alles wat we niet

773
01:15:46,380 --> 01:15:50,910
verteld hadden, al die kennissen, al
die vrienden die dat hadden meegemaakt.

774
01:15:50,910 --> 01:15:52,581
Collega’s van haar kant,
van mijn kant enzovoort.

775
01:15:52,582 --> 01:16:00,490
Familieleden, omdat je al zo oud wordt, dan zie
je dat zo langzamerhand allemaal wegvallen.

776
01:16:00,491 --> 01:16:08,662
‘They just fade away.’ Verdwijnen naar de
achtergrond. Als je nu bijvoorbeeld die boeken ziet.

777
01:16:08,662 --> 01:16:13,520
Ik heb een hele hoop van die boeken en films
van familiebijeenkomsten en dergelijke.

778
01:16:13,520 --> 01:16:15,190
Als je dat dan terugziet
van twintig, dertig jaar

779
01:16:15,190 --> 01:16:17,109
terug: ‘Die is er niet meer
en die is weg en die….’

780
01:16:17,110 --> 01:16:19,930
Meneer Holleman: Daar
ook: ‘Die is er niet meer.

781
01:16:19,930 --> 01:16:25,470
Die is weg.’ Dat wordt langzamerhand de
waarde van die boeken. Degene die overblijven.

782
01:16:26,050 --> 01:16:27,190
‘Oh, was dat die?’

783
01:16:27,190 --> 01:16:30,530
Is dat opgelost binnen de familie?

784
01:16:30,530 --> 01:16:34,850
Meneer Holleman: Nee. Dat is nooit
opgelost, dat is altijd doodgezwegen.

785
01:16:34,850 --> 01:16:44,189
Want mijn vader, die was
compleet verslingerd…… nou,

786
01:16:44,190 --> 01:16:48,170
verslingerd mag ik niet zeggen,
maar alles voor zijn moeder.

787
01:16:48,170 --> 01:16:51,030
En dat kan ik me ook wel voorstellen.

788
01:16:51,500 --> 01:16:53,392
Naderhand, als je ouder wordt dan ga je
steeds meer de relaties en verbindingen zien.

789
01:16:53,500 --> 01:17:02,430
Mijn grootvader was een man die Hij
had erg veel geld voor zichzelf nodig.

790
01:17:02,430 --> 01:17:07,511
Meneer Holleman: Dat was in
die tijd heel gewoon hoor.

791
01:17:07,511 --> 01:17:10,740
Want ook hier geldt weer
zo’n stukje geschiedenis.

792
01:17:10,980 --> 01:17:17,980
In de oude straten van Rotterdam, had je op elke
hoek van de straat een café. Dat was een kroeg.

793
01:17:18,330 --> 01:17:22,215
De mannen, ze hadden geen televisie,
ze hadden geen radio en als ze bij

794
01:17:22,215 --> 01:17:25,220
wijze van spreken thuis waren dan
hadden ze verder niemand om te praten.

795
01:17:25,220 --> 01:17:35,360
Ze hadden een huis vol met kinderen, dus
dan gingen ze vaak de deur uit enzovoort.

796
01:17:35,360 --> 01:17:35,628
En dan was het ook niet gezellig. Mijn
vader was bootwerker zoals ze dat noemden.

797
01:17:36,040 --> 01:17:36,737
Meneer Holleman: Tegenwoordig noemen ze
dat ‘havenwerker’, enzovoort allemaal.

798
01:17:36,737 --> 01:17:40,840
Overdags was dat vaak hard
werken en dan een keer per

799
01:17:40,840 --> 01:17:45,570
maand, een keer per week
werd dat dan uitbetaald.

800
01:17:45,660 --> 01:17:48,490
Dat was meestal op zaterdag.

801
01:17:48,490 --> 01:17:51,600
Toen kwam de ‘slokkiesbaas’,
zo noemden ze dat hè. Een

802
01:17:51,600 --> 01:17:55,400
‘slokkiesbaas’, een ‘kroegbaas’.
Die ging uitbetalen in de kroeg.

803
01:17:56,380 --> 01:17:59,380
Want daar kwamen zijn klanten vandaan.

804
01:17:59,380 --> 01:18:02,988
Want die klanten hadden zeg
maar ‘op de lat’. Maar zo

805
01:18:02,988 --> 01:18:06,108
‘schrijf maar op de lat’, hè.
Op een stok, een kerfstok.

806
01:18:05,980 --> 01:18:11,300
Meneer Holleman: Nou, en dan werd
dat afgerekend bij de kroegbaas.

807
01:18:11,300 --> 01:18:14,000
En die kroegbaas die werd
uitgenodigd want dan die

808
01:18:14,000 --> 01:18:17,450
had altijd ‘vrij drinken’
vanwege alles, enzovoort.

809
01:18:17,790 --> 01:18:22,296
Als hij dus maar een bepaalde voorkeur
voor een café had, want dat café had dan

810
01:18:22,297 --> 01:18:22,603
dus veel klanten voor z’n ‘slokkie’.
Nou, en zo kreeg hij zijn geld binnen.

811
01:18:22,604 --> 01:18:30,620
En wat er van over bleef, van het loon,
daarbij moet je niet denken aan honderden

812
01:18:30,620 --> 01:18:35,070
guldens dat was een bedrag van misschien
vijftien, zestien, zeventien gulden per week.

813
01:18:35,390 --> 01:18:41,050
En daar moest dan dat
hele huisgezin van draaien.

814
01:18:41,050 --> 01:18:43,050
Meneer Holleman: En opoe die was
altijd van pakweg elke cent die er

815
01:18:43,051 --> 01:18:46,630
verdiend kon worden, mocht worden
die moest bij haar op tafel komen.

816
01:18:46,630 --> 01:18:47,800
Zo van, alsjeblieft.

817
01:18:47,800 --> 01:18:53,290
Want pa die had zoveel voor zichzelf nodig,
er bleef maar weinig over voor dat gezin.

818
01:18:53,290 --> 01:18:56,260
Maar dat gezin had wel zeven
kinderen en die zaten vrij

819
01:18:56,260 --> 01:18:59,963
dicht op elkaar allemaal dus
er moest hard gewerkt worden.

820
01:18:59,964 --> 01:19:03,060
En ook mijn vader, die werd
als kind van tien jaar,

821
01:19:03,060 --> 01:19:07,920
werd hij op zondag bij ‘Wieger’
ingezet als ‘inzepertje’.

822
01:19:07,920 --> 01:19:10,660
Meneer Holleman: Want de mensen die
hadden geen scheerapparaten toen.

823
01:19:11,340 --> 01:19:15,141
Die gingen één keer per week, hoogstens twee keer
per week naar de barbier zo noemden ze dat dan.

824
01:19:15,141 --> 01:19:16,248
En dan werd er die baard vanaf
gehaald. Goed, zo ging dat dan.

825
01:19:16,410 --> 01:19:17,449
Er moest dus veel geld op tafel komen.

826
01:19:17,450 --> 01:19:23,050
En dat huis dat was helemaal niet
zo groot, helemaal niet zoals hier.

827
01:19:23,050 --> 01:19:36,200
Maar als je zeven kinderen hebt, moet
grootbrengen plus opa die vooral voor zichzelf

828
01:19:36,200 --> 01:19:39,900
zorgde… mijn vader werd als jongen, als
tweede uit het gezin moest hij gaan werken.

829
01:19:39,900 --> 01:19:42,990
Meneer Holleman: Bij die…
En als hij bij een ander

830
01:19:42,990 --> 01:19:45,850
baasje meer kon verdienen…
want opoe ging erop af.

831
01:19:45,850 --> 01:19:52,480
Die zei ‘Nu ga je daar werken,
maar veertien dagen later werk je

832
01:19:53,450 --> 01:19:54,094
daar.’ Want dan kon hij een paar
dubbeltjes meer… Zo ging dat.

833
01:19:54,094 --> 01:19:58,160
Dus mijn vader was aan de hand van zijn moeder,
want die had alles gedaan voor dat gezin.

834
01:19:58,160 --> 01:20:04,839
Dus zijn moeder kon geen kwaad doen. Dus je hoefde
maar dit te zeggen tegen oma of hij werd witheet.

835
01:20:04,840 --> 01:20:07,859
‘En mijn moeder, het is altijd mijn
moeder en mijn moeder….’ Enzovoort.

836
01:20:07,860 --> 01:20:13,200
Meneer Holleman:Dus dan werd je wel
voorzichtig om zelfs in die richting zelfs

837
01:20:13,200 --> 01:20:16,580
een soort verwijt te maken dat ze mij,
bij wijze van spreken, erbij gelapt had.

838
01:20:16,580 --> 01:20:20,570
Dat ze dat verteld had tegen mijn
moeder, en die kon daar gewoon niet

839
01:20:20,570 --> 01:20:28,578
tegenin, met het gevolg…. En wat mijn
vader had, was angst, allemaal angst.

840
01:20:28,578 --> 01:20:33,690
Angst, angst, angst. Angst voor alles. Hij was
overal bang voor. Ik vertelde het vanmiddag.

841
01:20:33,690 --> 01:20:36,060
Ik heb het er met mijn vrouw
toevallig nog over gehad.

842
01:20:36,060 --> 01:20:41,920
Meneer Holleman: Ik had een tekenbord, voor het
maken van tekeningen, studietekeningen allemaal.

843
01:20:41,920 --> 01:20:46,910
Enzovoort. En mijn schoolkameraden
hadden allemaal een tekenhaak.

844
01:20:46,910 --> 01:20:49,030
Ik ook zelfs twee, die heb
ik nog steeds. Nog steeds!

845
01:20:49,050 --> 01:20:51,380
Heeft u er vrede mee gehad?

846
01:20:51,380 --> 01:21:02,402
Meneer Holleman: Tevreden? Nou, nee.
Zeker niet. Mevrouw Holleman: Nee.

847
01:21:02,402 --> 01:21:10,125
Meneer Holleman: Want zelfs toen ik dus naar
school ging, naar de MULO, toen maakte ze nog de

848
01:21:10,126 --> 01:21:10,692
opmerking naar mijn vader:
‘Die jongen hoeft helemaal

849
01:21:10,692 --> 01:21:11,292
niet te studeren, stuur
‘m maar naar een baas.

850
01:21:11,293 --> 01:21:16,700
Dan kan hij centjes voor je verdienen.’ Mevrouw
Holleman: Maar je moeder heeft dat toch

851
01:21:16,700 --> 01:21:19,610
voor elkaar gekregen dat… Meneer Holleman:
Maar mijn vader is daar niet op ingegaan.

852
01:21:19,610 --> 01:21:21,400
Maar daar zat ik bij.

853
01:21:21,400 --> 01:21:24,950
Meneer Holleman: ‘Stuur die jongen maar naar
een baas. Die hoeft helemaal niet naar school.

854
01:21:24,950 --> 01:21:28,714
Dan kan die centjes voor je verdienen, dan hoef jij
niet zo hard te werken.’ En daar zit je dan bij.

855
01:21:28,714 --> 01:21:45,500
Dus, ze was er. Maar niet meer dan dat.
Maar hij was idolaat van zijn moeder.

856
01:21:45,500 --> 01:24:31,740
En bovendien was altijd een
jongere broer die liep altijd de

857
01:24:33,220 --> 01:25:44,640
kantjes eraf, dat was de jongste,
dat was ook moeders lieveling.

858
01:25:44,640 --> 01:27:43,190
Mevrouw Holleman: Nou, jouw vader
heeft de kost verdiend voor het gezin.