1 00:00:00,070 --> 00:00:05,280 “We zitten hier uhm bij Jaap Vrolijk, die een deel van de oorlog in 2 00:00:05,280 --> 00:00:10,758 Scheveningen kon blijven wonen, toen alle bewoners al waren vertrokken. 3 00:00:10,859 --> 00:00:15,800 Meneer Vrolijk vertelt u eens, wat voor bedrijf, wanneer 4 00:00:15,800 --> 00:00:17,410 bent u geboren en wat voor bedrijf had uw vader?” 5 00:00:17,410 --> 00:00:24,493 “Ik ben uh geboren op Scheveningen, op 13 november 1926. 6 00:00:24,594 --> 00:00:36,910 En mijn vader had hier dus een bedrijf uh voor uh zeilmakerij, zonwering en een winkel van 7 00:00:36,910 --> 00:00:42,830 oudsher van scheepsbenodigdheden en dat is later luxer geworden, voor kamperen en watersport.” 8 00:00:42,830 --> 00:00:44,760 “Maar dat was in die tijd nog niet?” 9 00:00:44,760 --> 00:00:49,920 “Voor de oorlog was er al wat watersport, maar natuurlijk niet zo uitgebreid. 10 00:00:49,920 --> 00:00:56,580 Dan was het hoofdzakelijk uh zeil, uh visserskleding en uh, we verkochten 11 00:00:56,580 --> 00:01:02,590 zelfs au de cologne voor uh de, die namen ze wel eens mee naar Engeland. 12 00:01:02,590 --> 00:01:06,040 En uh, flesjes reuk noemden ze dat, Van Boldood. 13 00:01:06,040 --> 00:01:12,610 En zo hadden we nog al, allerlei dingen uh, zeildoeken, stukjes stijf 14 00:01:12,610 --> 00:01:16,976 noemden we dat, die ze in de kragen van de schoudermantels deden.” 15 00:01:16,977 --> 00:01:19,580 “Van de Scheveningse klederdracht?” 16 00:01:19,580 --> 00:01:23,260 “Van de Scheveningse klederdracht en zo was het, ja, 17 00:01:23,260 --> 00:01:26,673 hoofdzakelijk voor de visserij dan die uh, de kleding.” 18 00:01:26,674 --> 00:01:29,600 “Was het een groot bedrijf?” 19 00:01:29,600 --> 00:01:39,010 “Nou, toen de, laten we zeggen, toen we in mei ‘40 hadden, had mijn vader ik 20 00:01:39,010 --> 00:01:45,320 meen drie of vier uh m-mannen in dienst die al heel lang bij ons werkten, 21 00:01:45,320 --> 00:01:53,910 want uh al die uh… Ja, zeilmaker en uh glazenwasser, hadden ze er ook nog bij 22 00:01:53,910 --> 00:02:00,080 en al die uh mensen zijn toch zeker 40 jaar, hebben ze aan de zaak gewerkt.” 23 00:02:00,080 --> 00:02:00,440 “Oké.” 24 00:02:00,440 --> 00:02:08,830 “En ik heb zelfs, zelfs toen ik begon ook nog met van die ouwe, oudjes uh moeten werken, ja.” 25 00:02:08,830 --> 00:02:15,700 “Herinnert u zich iets van het moment dat uh, dat de oorlog uitbrak?” 26 00:02:15,801 --> 00:02:24,569 “Ja, dat w, dat weet ik nog wel precies, want ik was toen uh op de Handelsdagschool en op die morgen, 27 00:02:24,670 --> 00:02:32,280 ja, toen, toen kwamen er ineens allerlei vliegtuigen over en uh, nou school was er toen niet bij. 28 00:02:32,280 --> 00:02:38,250 En uh, toen zag je al die uh parachu… die, die mensen die uit die 29 00:02:38,250 --> 00:02:43,420 vliegtuigen sprongen en verder gebeurde er op het strand van alles. 30 00:02:43,420 --> 00:02:46,770 Wij woonden dus Wassenaarsestraat en als je dan b, naar boven 31 00:02:46,770 --> 00:02:49,330 ging, de Schuitenweg, dan kon je zo over het strand heenkijken. 32 00:02:49,330 --> 00:02:56,650 En daar uh, heb ik uh, ik denk dat het ministers waren die naar Engeland vertrokken. 33 00:02:56,650 --> 00:03:01,410 Die vliegtuigen die landden o-op het strand en die werden dan 34 00:03:01,410 --> 00:03:07,170 ook nog uh, uh gemitrailleerd door uh Duitse jagers, ja.” 35 00:03:07,170 --> 00:03:08,210 “Terwijl die heren instapten?” 36 00:03:08,210 --> 00:03:09,765 “Ja. 37 00:03:09,865 --> 00:03:14,840 En ik, ik uh ben dan nog nieuwsgierig boven bij (kucht), sorry, aan de Schuitenweg 38 00:03:14,840 --> 00:03:20,759 gaan kijken, maar uh daar stond boven Piet Leeuwenburg, de jachtopziener die 39 00:03:20,860 --> 00:03:23,940 herinner ik me nog goed, die woonde tegenover ons in de Wassenaarsestraat. 40 00:03:23,940 --> 00:03:27,770 En die uh heeft mij weggejaagd, want het was veel te gevaarlijk. 41 00:03:27,770 --> 00:03:30,870 Dus toen heb ik verder niks meer van gezien, maar ik weet wel dat 42 00:03:30,870 --> 00:03:34,570 daar allemaal hoog waardigheidsbekleders van strand vertrokken zijn 43 00:03:34,570 --> 00:03:39,930 en ook dat er uhm vliegtuigen kapotgeschoten zijn door de Duitsers.” 44 00:03:39,930 --> 00:03:43,420 “Er was een vliegtuig waarmee ze vertrokken?” 45 00:03:43,420 --> 00:03:46,670 “Nee, dat zijn er wel een paar geweest, maar ik heb 46 00:03:46,670 --> 00:03:48,780 er te weinig van gezien omdat ik w-weggejaagd werd.” 47 00:03:48,780 --> 00:03:49,100 “Ja.” 48 00:03:49,100 --> 00:03:53,670 “Want ja, wat was ik toen hè, uh ‘40, ik was veertien jaar.” 49 00:03:53,670 --> 00:03:53,887 “Ja. 50 00:03:53,988 --> 00:03:58,860 Wat merkte u van uh… Van het begin van de bezetting? 51 00:03:58,860 --> 00:04:02,450 Zag je veel soldaten op straat, kwamen die ook in de winkel of…?” 52 00:04:02,450 --> 00:04:12,147 “Nou, wat ik mij daarvan herinner is dat ik, dat ik ze heb zien komen op de Nieuwe parklaan 53 00:04:12,248 --> 00:04:18,740 m-met auto’s allemaal in rijen en dat viel zo op omdat ze geen benzine hadden, maar ze werden 54 00:04:18,740 --> 00:04:26,280 met hout gestookt die, die uh, die motoren, dus dat zat in een zeg maar aanhangertje achter. 55 00:04:26,280 --> 00:04:33,036 Hoe dat precies werkte weet ik niet, maar dat, die lucht die herinner ik mij nog, die geur. 56 00:04:33,037 --> 00:04:42,530 Maar ja… verder is dat toen heel geleidelijk gegaan eigenlijk hè en moet eerlijk 57 00:04:42,530 --> 00:04:48,740 zeggen dat hier in Scheveningen en Den Haag het gewone leven weer werd opgepakt.” 58 00:04:48,740 --> 00:04:49,180 “Ja.” 59 00:04:49,180 --> 00:04:56,464 “En uh, nou er liepen dus ook Duitsers en die marcheerden door de straten, luid zingend.” 60 00:04:56,564 --> 00:04:57,390 “En wat zongen ze dan?” 61 00:04:57,390 --> 00:05:01,935 “Nou, ‘Wir fahren gegen Engeland’ enzo.” 62 00:05:01,936 --> 00:05:02,941 “Ja.” 63 00:05:02,942 --> 00:05:09,510 “Dat was uh het, het… Ja en er waren dan ook nog uh allerlei 64 00:05:09,510 --> 00:05:13,310 andere lieden, maar dat weet ik niet meer zo precies.” 65 00:05:13,310 --> 00:05:13,650 “Nee. 66 00:05:13,650 --> 00:05:21,090 Uhm op zeker moment wordt de uh Boulevard en het strand afgesloten voor het uh, voor het publiek.” 67 00:05:21,090 --> 00:05:22,050 “Ja.” 68 00:05:22,050 --> 00:05:22,700 “Herinnert u zich dat?” 69 00:05:22,700 --> 00:05:31,529 “Nou dat herinner ik mij niet zo goed, omdat ik in ‘41 naar Enschede ben vertrokken.” 70 00:05:31,630 --> 00:05:32,120 “En wat deed u daar?” 71 00:05:32,120 --> 00:05:37,050 “Uh nou, ik moest dus naar de middelbare school. 72 00:05:37,151 --> 00:05:39,800 Ik was op de Handelsdagschool geweest, moest ik verder 73 00:05:39,800 --> 00:05:44,440 gaan leren maar ja, alles was gesloten uh, universiteiten. 74 00:05:44,440 --> 00:05:50,186 Alleen, wat wij toen nog MTSen noemde, die waren open. 75 00:05:50,187 --> 00:05:54,710 Dus daar gingen de meesten naartoe en mijn vader zei toen, ‘Nou in Enschede is de 76 00:05:54,710 --> 00:05:59,690 Hoge Textielschool en wij hebben textiel in de zaak, dus ga daar dan maar naartoe’. 77 00:05:59,690 --> 00:06:00,770 En toen ben ik vertrokken ben. 78 00:06:00,770 --> 00:06:04,900 Ze hebben mij zeer veilig bij een dominee in de kost gedaan. 79 00:06:04,900 --> 00:06:15,359 En uh, daar ben ik dus gebleven, de oorlogsjaren tot uh dat de Dolle Dinsdag in Arnhem.” 80 00:06:15,460 --> 00:06:18,050 “Dat was in september 1944.” 81 00:06:18,050 --> 00:06:20,840 “Juist en tot die tijd ben ik in Enschede gebleven en ik kwam 82 00:06:20,840 --> 00:06:24,460 zo nu en dan hier, natuurlijk weekenden bij mijn ouders.” 83 00:06:24,460 --> 00:06:30,770 “Als u in Scheveningen kwam, wat merkte u dan van de Duitse bezetting?” 84 00:06:30,770 --> 00:06:42,490 “Nou ik moet je eerlijk zeggen… Uh, niet zoveel, uh, ik mer-merkte eigenlijk meer en dat 85 00:06:42,490 --> 00:06:50,564 was ook toen ik hier in het begin van de oorlog op school zat, dat er bij ons in de 86 00:06:50,664 --> 00:06:54,710 klas uh… Zeker een meisje dat ik mij goed herinner die bij die, bij die Jeugdstorm was. 87 00:06:54,710 --> 00:06:57,510 Dus dat waren de, voor ons de verkeerde kant. 88 00:06:57,510 --> 00:07:03,000 En uh, ja, dan moest je wel opletten met wat je zei, want ik weet 89 00:07:03,000 --> 00:07:08,870 ook dat een van onze leraren door zijn uitlatingen toen opgepakt is. 90 00:07:08,870 --> 00:07:13,830 Dus dat was denk ik ook de angst die hier leefde van, pas op dat je 91 00:07:13,830 --> 00:07:19,140 niks verkeerd doet want dan uh… En zo was er natuurlijk ook uh mensen 92 00:07:19,140 --> 00:07:23,432 die ondergronds werk deden, maar daar was ik nog te jong voor toen.” 93 00:07:23,433 --> 00:07:29,259 “Twee, begin ’42 is het strand afgesloten, toen u daarna nog kwam bij uw ouders, 94 00:07:29,260 --> 00:07:33,400 merkte u toen dat u niet meer naar strand kon of naar de zee kon of wat…?” 95 00:07:33,400 --> 00:07:38,022 “Ja, want er was een, door de Wassenaarsestraat liep een prikkeldraadversperring. 96 00:07:38,123 --> 00:07:43,400 En uh, je kon dus niet meer aan de overkant van de, van de straat uh komen.” 97 00:07:43,400 --> 00:07:45,621 “Hè daar liepen soldaten achter?” 98 00:07:45,621 --> 00:07:46,381 “Ja.” 99 00:07:46,382 --> 00:07:49,960 “Ja, je kon dus niet over het prikkeldraad heen klauteren?” 100 00:07:49,960 --> 00:07:50,730 “Nee, nee, nee, nee. 101 00:07:50,730 --> 00:07:56,990 En uh de enige die daar zijn mochten dat waren de bunkerbouwers, zoals wij ze noemden.” 102 00:07:56,990 --> 00:07:59,540 “Dat waren de mensen die de bunkers bouwden?” 103 00:07:59,540 --> 00:08:05,366 “Ja, dat waren bedrijven hier ook uit Den Haag en overal vandaan. Dat noemden wij de bunkerbouwers.” 104 00:08:05,367 --> 00:08:07,240 “Dat klinkt niet erg uh positief.” 105 00:08:07,240 --> 00:08:09,870 “Nee, dat waren we niet zo blij mee, geloof ik nee . 106 00:08:09,870 --> 00:08:15,293 Maar dat is ook allemaal wat ik van horen zeggen heb natuurlijk van mijn ouders en…” 107 00:08:15,394 --> 00:08:19,290 “Maar zag je dat ook als dat daar die vrachtwagens heen reden…” 108 00:08:19,290 --> 00:08:19,570 “Nee, nee.” 109 00:08:19,570 --> 00:08:21,820 “Met zand en cement en…?” 110 00:08:21,921 --> 00:08:26,790 “Nou ja, dat kon je natuurlijk zien en, maar dat was uh 111 00:08:26,790 --> 00:08:30,952 hoofdzakelijk aan de kant van de, van de pier zal ik maar zeggen. 112 00:08:31,053 --> 00:08:31,390 En wat er…” 113 00:08:31,390 --> 00:08:32,477 “Wat zag je?” 114 00:08:32,478 --> 00:08:36,820 “Nou, dan zag je hier op de Nieuwe Parklaan, Badhuisweg daar die kant op, dat daar uh 115 00:08:36,820 --> 00:08:42,760 materiaal vervoerd werd naar, naar het strand waar we, waar we niks meer konden zien.” 116 00:08:42,760 --> 00:08:44,660 “Nee. Dus je zag niet wat ze er mee deden?” 117 00:08:44,660 --> 00:08:46,918 “Nee, nee, hebben we niks van gezien.” 118 00:08:47,019 --> 00:08:53,182 “En kon je daar werken als jongeman bij die, om te helpen met het bouwen van die bunkers?” 119 00:08:53,283 --> 00:08:54,320 “Dat denk ik wel ja.” 120 00:08:54,320 --> 00:08:56,400 “Er stonden advertenties of…?” 121 00:08:56,400 --> 00:08:58,220 “Nou nee, dat weet ik, dat weet ik niet. 122 00:08:58,220 --> 00:09:03,620 Maar ik weet, ik ken wel mensen uh die, die na de oorlog 123 00:09:03,620 --> 00:09:06,970 als vriend ook gehad heb, die z’n vader bunkerbouwer was. 124 00:09:06,970 --> 00:09:10,250 Maar dat waren hier gewoon aannemers. 125 00:09:10,250 --> 00:09:12,222 Ook uit Scheveningen. 126 00:09:12,323 --> 00:09:21,151 En uh, ja, die moesten of hè, ze waren bang als ze het niet, als ze het niet de, weigerden te doen. 127 00:09:21,252 --> 00:09:26,100 Er waren er ook die uh nou ja, zoals wij dan noemden, van de verkeerde kant waren.” 128 00:09:26,100 --> 00:09:27,970 “Ja, die collaboreerden met de Duitsers.” 129 00:09:27,970 --> 00:09:29,182 “Juist.” 130 00:09:29,283 --> 00:09:36,230 “Ja. Vanaf uh, eind ’43 moet de grootste deel van de bevolking van Scheveningen vertrekken…” 131 00:09:36,230 --> 00:09:36,580 “Ja.” 132 00:09:36,580 --> 00:09:38,270 “U zat dan weliswaar in Enschede.” 133 00:09:38,270 --> 00:09:39,352 “Ja.” 134 00:09:39,453 --> 00:09:42,560 “Uhm, maar uw vader hoefde niet weg met z’n bedrijf?” 135 00:09:42,560 --> 00:09:42,780 “Nee. 136 00:09:42,780 --> 00:09:51,710 Nee, dat uhm, dat was natuurlijk precair ze, ze hebben, wij hadden ook aan de overkant van de 137 00:09:51,710 --> 00:09:58,160 Wassenaarsestraat, dus waar, die afgezet was, hadden wij de zeilmakerij naast het Leger des Heils. 138 00:09:58,160 --> 00:10:03,890 En dat moest leeggemaakt worden en dat heeft mijn vader toen 139 00:10:03,890 --> 00:10:08,880 uh gedeeltelijk opgeslagen ergens in Den Haag, materiaal. 140 00:10:08,880 --> 00:10:13,420 En de zeilmakerij zelf is toen ook naar de Wassenaarsestraat 141 00:10:13,420 --> 00:10:16,890 gegaan, boven op de eerste en de tweede etage. 142 00:10:16,991 --> 00:10:17,890 En uh…” 143 00:10:17,890 --> 00:10:18,111 “Naar het pand…” 144 00:10:18,111 --> 00:10:18,420 “Dat pand…” 145 00:10:18,420 --> 00:10:18,800 “Dat hoofdgebouw zeg maar.” 146 00:10:18,800 --> 00:10:19,250 “Ja. 147 00:10:19,250 --> 00:10:25,100 Hè, want de Wassenaarsestraat 2e, zoals we dat dan noemden die daar 148 00:10:25,100 --> 00:10:30,250 achter, naast het Leger des Heils die poort was, dat was ook voor ons 149 00:10:30,250 --> 00:10:35,960 de opslag voor alle markiezen die wij in de winter in bewaring hadden. 150 00:10:35,960 --> 00:10:37,510 Dat, daar stonden een paar duizend markiezen in ook.” 151 00:10:37,510 --> 00:10:44,610 “Dat is dan wel een gedoe als je als ondernemer hoort dat je daar niet meer bij mag?” 152 00:10:44,610 --> 00:10:44,840 “Ja. 153 00:10:44,840 --> 00:10:52,523 En, en ik weet wel dat mijn vader bang was dat ‘ie met hele bedrijf weg moest, maar 154 00:10:52,524 --> 00:11:00,780 dat, Dat, ik geloof dat ik nog wel papieren daarvan heb, maar dat ‘ie dus uh… lid was 155 00:11:00,780 --> 00:11:10,150 van de vereniging van zeilmakers, scheepstuigers en, en uh, en, en daar was ‘ie in 156 00:11:10,150 --> 00:11:16,800 het bestuur en konden ze daar zulke mooie brieven schrijven dat het belangrijk was 157 00:11:16,800 --> 00:11:22,750 dat hij dat werk deed, zodat uh en met veel handtekeningen en stempels en dat, dat 158 00:11:22,750 --> 00:11:27,150 vonden die Duitsers mooi en die hebben toen toestemming gegeven dat hij mocht blijven.” 159 00:11:27,150 --> 00:11:28,420 “Met zijn bedrijf mocht hij in Scheveningen blijven.” 160 00:11:28,420 --> 00:11:29,600 “Ja, ja.” 161 00:11:29,600 --> 00:11:32,700 “Terwijl het overgrote deel van de bevolking vertrok.” 162 00:11:32,700 --> 00:11:38,069 “Ja, het wa, het was onmisbaar, noemden ze dan toen, dat dat hele bedrijf wegging.” 163 00:11:38,070 --> 00:11:42,470 “Ja. En hoe kwam u dan thuis, want uhm als het een vesting was en u kwam uit Enschede?” 164 00:11:42,470 --> 00:11:42,700 “Ja. 165 00:11:42,700 --> 00:11:49,910 Nou dan, dan kwam ik tot de Promenadehotel en daar moest je dan de, de, 166 00:11:49,910 --> 00:11:55,470 ja, de wacht, daar stond de wacht en daar moest je dan de vesting binnen. 167 00:11:55,470 --> 00:12:02,130 Op een… er waren nog meer plekken, maar daar kwam ik dan altijd en dan uh kwam er iemand naar 168 00:12:02,130 --> 00:12:08,400 buiten met een uh Ausweis van een ander en dan ging ik met die valse Ausweis de vesting in.” 169 00:12:08,400 --> 00:12:10,230 “Oh u wisselde gewoon met iemand die…?” 170 00:12:10,230 --> 00:12:13,510 “Ja, dat uh, dat uh, dat zorgde mijn vader voor. 171 00:12:13,510 --> 00:12:20,720 Had ‘ie van iemand de Ausweis en dan kreeg ik die en dan kon ik uh de vesting in.” 172 00:12:20,720 --> 00:12:22,770 “Maar er stond toch een foto op die Ausweis?” 173 00:12:22,770 --> 00:12:26,270 “Ja, maar die, die Duitsers waren niet zo erg uh…” 174 00:12:26,270 --> 00:12:28,190 “Niet zo streng?” 175 00:12:28,190 --> 00:12:29,200 “Nee, niet zo streng. 176 00:12:29,200 --> 00:12:36,242 Dat waren doorgaans gewoon militairen, niks met Gestapo of dat soort dingen. 177 00:12:36,343 --> 00:12:38,520 Uh, SS was dat ook niet. Dat waren gewoon…” 178 00:12:38,520 --> 00:12:38,990 “Bewakers.” 179 00:12:38,990 --> 00:12:41,330 “…militairen die hier waren en die interesseerden het 180 00:12:41,330 --> 00:12:43,550 eigenlijk ook he-helemaal niet had ik wel eens de indruk. 181 00:12:43,550 --> 00:12:48,087 Die kwamen ook gewoon uh ‘s zondag in de kerk, in de Badkapel. 182 00:12:48,188 --> 00:12:56,670 En uh, dus dat ja, dat, dat waren Duitsers die uh hun plicht moesten doen zal ik maar zeggen hè.” 183 00:12:56,670 --> 00:12:58,070 “Geen slechte Duitser?” 184 00:12:58,070 --> 00:13:02,560 “Nee, dan moest je Nieuwe Parklaan bij Windekind zijn, daar moest je oppassen. Dat, die villa daar.” 185 00:13:02,560 --> 00:13:03,370 “Want, wat was daar?” 186 00:13:03,371 --> 00:13:04,270 “Want daar zat de Gestapo.” 187 00:13:04,270 --> 00:13:04,650 “O ja.” 188 00:13:04,650 --> 00:13:10,549 “En daar werd je, als je gepakt werd, werd je daar eerst naartoe gebracht. 189 00:13:10,650 --> 00:13:13,510 En ja, dat gebeurde natuurlijk ook wel.” 190 00:13:13,510 --> 00:13:16,850 “Maar kon je daarbij komen als bewoner? Kon je daar langslopen?” 191 00:13:16,850 --> 00:13:24,332 “Jawel. Dat was gewoon Nieuwe Parklaan en dan had je daar de, de… Staat er nog, dat huis.” 192 00:13:24,433 --> 00:13:27,370 “En dat wist je ook als jongen dat, dat, dat zich daar dat soort dingen afspeelden?” 193 00:13:27,370 --> 00:13:28,920 “Ja, ja, ja, ja, ja, ja.” 194 00:13:28,920 --> 00:13:31,455 “Zag je dat ook?” 195 00:13:31,556 --> 00:13:32,660 “Nou, nee dat uh…” 196 00:13:32,660 --> 00:13:34,470 “Of zag je die militairenvoertuigen of…?” 197 00:13:34,470 --> 00:13:40,290 “Ja, je, dat zag je wel allemaal, overal waren, waren militairenvoertuigen en 198 00:13:40,290 --> 00:13:47,500 dingen en, en liepen ze te marcheren, maar ja, wij, wij letten daar nooit op. 199 00:13:47,500 --> 00:13:52,546 Dan dacht je, laat dat maar… Wees maar voorzichtig was het altijd.” 200 00:13:52,547 --> 00:13:58,426 “H-hoe vonden jullie het dat het overgrote deel van de bevolking uh weg moest? 201 00:13:58,427 --> 00:14:01,810 Kreeg je daar iets van mee hoe iedereen z’n spullen pakte en…?” 202 00:14:01,810 --> 00:14:06,300 “Ja, ik heb dat natuurlijk niet zo meegemaakt, omdat ik er niet was. 203 00:14:06,300 --> 00:14:12,090 Maar uh, ja, voor een hoop mensen was dat natuurlijk wel uh heel ingrijpend. 204 00:14:12,090 --> 00:14:16,130 Vooral echte Scheveningers die naar Aalten moesten bijvoorbeeld hè.” 205 00:14:16,130 --> 00:14:17,490 “In de Achterhoek?” 206 00:14:17,490 --> 00:14:19,740 “Ja, daar zijn er veel naar toe gegaan. 207 00:14:19,740 --> 00:14:22,540 En natuurlijk ook hier naar Den Haag en o-overal, 208 00:14:22,540 --> 00:14:27,370 maar uh, ja, ik heb daar niet zo veel van mee gekregen. 209 00:14:27,370 --> 00:14:35,990 Mijn, mijn ervaring in Scheveningen echt dagelijks is pas in september ‘44 begonnen.” 210 00:14:35,990 --> 00:14:36,280 “Ja. Nog even die periode daarvoor…” 211 00:14:36,280 --> 00:14:37,211 “Ja.” 212 00:14:37,211 --> 00:14:42,280 “…toen u af en toe terug kwam bij uw ouders, uhm, was 213 00:14:42,280 --> 00:14:45,800 er nog wel wat te doen voor het bedrijf van uw vader?” 214 00:14:45,800 --> 00:14:48,140 “Jawel, uh… (telefoon gaat) Dat is vervelend.” 215 00:14:48,140 --> 00:14:49,219 “We zullen heel even stoppen.” 216 00:14:49,220 --> 00:14:50,995 “Door de evacuatie zijn heel veel uh Scheveningers vertrokken, was 217 00:14:50,995 --> 00:14:52,712 er daardoor nog wel genoeg werk voor het bedrijf van uw vader?” 218 00:14:52,712 --> 00:14:54,680 “Ja, het was natuurlijk wel een stuk minder, maar uh d’r, d’r was uh voor de 219 00:14:54,680 --> 00:15:00,850 zonwering was er toch altijd nog wel wat te doen, hoewel na de evacuatie 220 00:15:00,850 --> 00:15:07,622 natuurlijk uh was het niks meer, maar voor de evacuatie was er gewoon normaal werk. 221 00:15:07,723 --> 00:15:15,400 Uh zonwering, glazenwasserij en zeil, en uh zeilmakerij, dat, dat liep gewoon door.” 222 00:15:15,400 --> 00:15:16,332 “Ja.” 223 00:15:16,332 --> 00:15:24,790 “Hè en uh ik weet wel dat uh we dus met de glazenwasserij in het Van Stolkpark en daar in de 224 00:15:24,790 --> 00:15:31,170 buurt, moesten we de ramen wassen, Belgisch park uh, we hadden daar wijken waar, waar, waar de 225 00:15:31,170 --> 00:15:36,780 glazenwassers, we hadden er twee dacht ik, daar werkten en dan moest je dus ook villa’s doen 226 00:15:36,780 --> 00:15:43,936 waar, die door de Duitsers waren in beslag genomen en uh dat waren gewoon van oudsher al klanten 227 00:15:43,937 --> 00:15:50,980 die, die, die uh huizen en daar ging dat gewoon door en daar zaten soms Duitsers in inderdaad.” 228 00:15:50,980 --> 00:15:52,470 “Maar die betaalden wel gewoon?” 229 00:15:52,470 --> 00:15:53,460 “Die betaalden ook gewoon. 230 00:15:53,460 --> 00:15:58,220 Dat was nooit een probleem. Ja, dat was gewoon het, het werk wat gewoon doorging.” 231 00:15:58,220 --> 00:15:58,700 “Ja.” 232 00:15:58,700 --> 00:16:03,830 “En zo was er zoveel hier wat in, in die jaren gewoon, gewoon doorging 233 00:16:03,830 --> 00:16:08,470 hè uh dat, dat heb je wel, heb ik wel eens meer gehoord van anderen ook. 234 00:16:08,470 --> 00:16:16,400 Dat die eerste oorlogsjaren, ja, leefde men gewoon zoals men normaal gewend was om te leven. 235 00:16:16,400 --> 00:16:21,130 Ik weet wel met die strenge winters die in begin van de oorlog waren, 236 00:16:21,130 --> 00:16:25,130 dat wij, dat iedereen gewoon schaatste op Westbroekpark met de school. 237 00:16:25,130 --> 00:16:29,210 En, alleen er was steeds minder brandstof dus dan kregen we ijsvrij 238 00:16:29,210 --> 00:16:35,900 en dan uh konden we da, hele dagen… kon, konden we schaatsen. 239 00:16:35,900 --> 00:16:38,290 En dat was gewoon zo, oorlog of niet.” 240 00:16:38,290 --> 00:16:39,204 “Ja.” 241 00:16:39,305 --> 00:16:45,000 “Eigenlijk dat het uh, dat het leven en het werk in die eerste jaren gewoon doorging.” 242 00:16:45,000 --> 00:16:45,872 “Ja.” 243 00:16:45,872 --> 00:16:50,691 “Hè en uh, dat uh, ja, dat was voor iedereen eigenlijk zo. 244 00:16:50,792 --> 00:16:55,390 Be, alleen ja, je moest opletten dat je geen verkeerde dingen deed, want dan was het mis.” 245 00:16:55,390 --> 00:16:59,600 “Maar liepen er veel militairen door de straat? Waren er patrouilles of…?” 246 00:16:59,600 --> 00:17:03,080 “Nou er waren hier vrij veel militairen natuurlijk hè, omdat het langs de kust was. 247 00:17:03,080 --> 00:17:06,600 En uh, wat die allemaal precies deden weet ik niet. 248 00:17:06,600 --> 00:17:10,850 Alleen je zag ze met hele groepen lie… marcheerden ze altijd door de 249 00:17:10,850 --> 00:17:15,840 straat en wat ik al eerder zei, luid zingend allerlei Duitse liederen.” 250 00:17:15,840 --> 00:17:17,915 “Ja. 251 00:17:18,016 --> 00:17:23,620 Uhm en in het, u noemde ook het Van Stolkpark, daar zaten ook wat militaire hoofdkwartieren toch? 252 00:17:23,620 --> 00:17:24,890 Van de Kriegsmarine?” 253 00:17:24,890 --> 00:17:32,850 “Ja, uh, exact waar dat precies was weet ik niet meer, maar uh daar, daar, 254 00:17:32,850 --> 00:17:37,210 ja, vooral in die wijken hadden ze nogal wat villa’s in beslag genomen.” 255 00:17:37,210 --> 00:17:38,220 “Het was daar mooi wonen, dat hadden ze zelf ook wel door.” 256 00:17:38,220 --> 00:17:39,270 “Daarom. Ja, ja .” 257 00:17:39,270 --> 00:17:39,660 “Ja. 258 00:17:39,660 --> 00:17:46,610 Het glazenwassen is dat hetzelfde als, zoals dat nu gaat met een uh ladder tegen de gevel en uh…” 259 00:17:46,610 --> 00:17:55,020 “Ja, ja. Ja, alleen met ladders. Er was verder nog geen uh, geen hulpstukken die uh moderner waren.” 260 00:17:55,020 --> 00:17:55,806 “Ja.” 261 00:17:55,807 --> 00:18:01,238 “Dat was gewoon met de zee, met een zeem en, en een spons en, en water en een ladder.” 262 00:18:01,339 --> 00:18:03,250 “Uw vader was ook strandvonder.” 263 00:18:03,250 --> 00:18:04,879 “Ja. 264 00:18:04,980 --> 00:18:08,480 Dat was bij ons uh in de familie. 265 00:18:08,480 --> 00:18:15,126 Mijn, mijn grootvader, dus de vader van mijn vader, die was de eerste strandvonder 266 00:18:15,126 --> 00:18:20,450 en dat is toen uh, ja, dat verhaal dat uh, dat staat misschien ook wel in, in 267 00:18:20,450 --> 00:18:26,730 een boek beschreven hè, dat uh het probleem, je heb Scheveningen was met aangespoelde 268 00:18:26,730 --> 00:18:33,223 of, of binnengebrachte goederen van schepen die vergaan waren of opgevist. 269 00:18:33,323 --> 00:18:38,040 Uh, die moesten in beheer genomen worden en normaal is de burgemeester dan 270 00:18:38,040 --> 00:18:43,230 de strandvonder van de gemeente, maar de burgemeester van Den Haag die was 271 00:18:43,230 --> 00:18:47,540 veel te ver weg en toen hebben ze dus uh, zoals ze dat noemden, een betrouwbare 272 00:18:47,540 --> 00:18:52,546 Scheveninger gezocht die dat uh, die dat, die strandvonderij op zich nam. 273 00:18:52,547 --> 00:18:59,270 En dat was dus de eerste was mijn grootvader en uh die was rond 1900 dacht ik.” 274 00:18:59,270 --> 00:19:00,290 “En uw vader…” 275 00:19:00,290 --> 00:19:04,780 “En mijn vader is mijn grootvader opgevolgd (kucht). 276 00:19:04,780 --> 00:19:09,390 En toen mijn vader zo ver was, maar dat is dus wel veel later 277 00:19:09,390 --> 00:19:15,496 geweest, ben ik uh, ben ik gevraagd om strandvonder te worden.” 278 00:19:15,497 --> 00:19:18,420 “In, kon hij in de oorlog dat werk ook blijven doen?” 279 00:19:18,420 --> 00:19:20,260 “Totdat het strand afgesloten werd.” 280 00:19:20,260 --> 00:19:20,860 “Toen mocht ‘ie niet meer.” 281 00:19:20,860 --> 00:19:22,130 “Toen mocht ‘ie niet meer op strand. 282 00:19:22,130 --> 00:19:30,160 En uh, en was er ook niks meer uh ja, alles wat kwam aanspoelen was voor de Duitsers.” 283 00:19:30,160 --> 00:19:31,083 “Ja.” 284 00:19:31,083 --> 00:19:38,440 “En ik herinner me wel dat er nog een keer het een en ander aangespoeld is en dat 285 00:19:38,440 --> 00:19:44,058 was voordat het afgesloten werd en dus mijn vader dat nog in, in beheer moest nemen. 286 00:19:44,159 --> 00:19:45,730 En dat waren vaten wijn.” 287 00:19:45,730 --> 00:19:46,520 “Oh.” 288 00:19:46,520 --> 00:19:51,460 “Houten vaten wijn enzo en die moesten opgeslagen worden 289 00:19:51,460 --> 00:19:54,620 in dat pand aan de overkant naast het Leger des Heils. 290 00:19:54,620 --> 00:19:59,350 En die werden daar binnengebracht door ons personeel, 291 00:19:59,451 --> 00:20:02,338 maar toen werd er door de Duitsers in beslag genomen. 292 00:20:02,439 --> 00:20:04,030 Die hadden dat natuurlijk ook gezien. 293 00:20:04,030 --> 00:20:06,498 Die namen die vaten in beslag. 294 00:20:06,498 --> 00:20:11,460 (kucht) Maar toen hebben ze zo ruw een paar van die vaten uitgeladen 295 00:20:11,460 --> 00:20:17,100 dat die lekte en uh, de hele straat uitgelopen om uh, wijn op te vangen. 296 00:20:17,100 --> 00:20:17,195 “Hmm hmm.” 297 00:20:17,195 --> 00:20:17,210 “Effe stil…” 298 00:20:17,210 --> 00:20:21,250 “En toen, ja ik weet niet zeker of dat strandvonderij 299 00:20:21,250 --> 00:20:25,340 ophouden en dat mijn vader toen bij de luchtbescherming kwam. 300 00:20:25,340 --> 00:20:32,225 Uh, ik denk dat het zo is, dat dat apart van elkaar was, maar dat ze die 301 00:20:32,326 --> 00:20:36,670 luchtbeschermingsorganisatie op moesten zetten en dat daar mensen voor gevraagd werden. 302 00:20:36,670 --> 00:20:44,820 Zo zal dat geweest zijn en dat ze dus in bepaalde straten een uh, of een wijk een 303 00:20:44,820 --> 00:20:50,270 organisatietje opzetten waar, met aan het hoofd een blokhoofd noemden ze dat dan. 304 00:20:50,270 --> 00:20:55,160 Dat is mijn vader geweest en uh, ik weet wel meer mensen uit de Wassenaarsestraat ook die 305 00:20:55,160 --> 00:21:01,880 bij die luchtbescherming ook waren en die, die dus uh inderdaad onder andere tot taak 306 00:21:01,880 --> 00:21:08,726 hadden om te controleren dat alles goed verduisterd werd, uh na acht uur meen ik ’s avonds. 307 00:21:08,827 --> 00:21:17,110 En uh, ja als der uh, wat gebeurd was met, met bombardementen of uh 308 00:21:17,110 --> 00:21:22,520 dat soort zaken, dan moest de luchtbescherming daar ook uh helpen. 309 00:21:22,520 --> 00:21:28,090 Dat weet ik nog wel, maar hoe dat nou verder exact, nou 310 00:21:28,090 --> 00:21:31,126 ik denk ze hadden niet zoveel te doen dacht ik hoor.” 311 00:21:31,227 --> 00:21:36,940 “Kun je ook uhm nog wel naar het Kurhaus komen, naar de hotels?” 312 00:21:36,940 --> 00:21:48,430 “Uhm, ja de, de tot totdat, totdat, de… Ja dat kon je nog gewoon, daar, je kon niet op 313 00:21:48,430 --> 00:21:53,329 de boulevard komen, Maar je kon wel de hele Gevers Deynootweg, uh, kon je, kon je af. 314 00:21:53,330 --> 00:22:01,187 En uh w w exact wanneer dat afgesloten is dat je niet meer bij die hotels kwam, 315 00:22:01,288 --> 00:22:07,457 dat weet ik niet precies, maar dat is dus de eerste jaren zeker nog niet geweest.” 316 00:22:07,558 --> 00:22:13,020 “Ik heb begrepen dat uw vader begin 1944 zijn pand 317 00:22:13,020 --> 00:22:16,510 in de Wassenaarsestraat alsnog moest ontruimen, of…” 318 00:22:16,510 --> 00:22:18,980 “Nee, nee. 319 00:22:18,980 --> 00:22:21,490 Nee dat dat. 320 00:22:21,490 --> 00:22:26,620 Wat die, wat die heeft moeten ontruimen dat was de overkant. 321 00:22:26,620 --> 00:22:31,350 Waar het pand van het Leger des Heils ook stond en daarnaast was een poort en daar 322 00:22:31,350 --> 00:22:37,770 achter was ons uh, mja dat was vroeger nog een kinderkerk geweest, hè dat was een 323 00:22:37,770 --> 00:22:42,090 kerk geweest en dat is later opslagplaats van ons, en dat heeft hij moeten ontruimen. 324 00:22:42,090 --> 00:22:50,348 Maar de winkel op zich niet want in de Wassenaarsestraat was ook nog Jordense, 325 00:22:50,449 --> 00:22:57,259 uh de keukeninstallatiebedrijf en die werkte, moest ook voor de Duitsers werken. 326 00:22:57,360 --> 00:23:01,320 En uh, die mm, die, dat dat moest open blijven. 327 00:23:01,320 --> 00:23:04,300 Dus daardoor bleef ook die Wassenaarsestaat aan die kant 328 00:23:04,300 --> 00:23:08,110 bereikbaar, omdat het bedrijf voor de Duitsers belangrijk was.” 329 00:23:08,110 --> 00:23:10,640 “Dat is gewoon tot het eind van de oorlog open gebleven?” 330 00:23:10,640 --> 00:23:11,141 “Ja. 331 00:23:11,242 --> 00:23:19,150 En en uh, dat, die waren ook verplicht om te werken maar uh, waren nou direct laat 332 00:23:19,150 --> 00:23:24,160 ik maar zeggen van de verkeerde kant, want ik weet wel dat verschillende bewoners van 333 00:23:24,160 --> 00:23:29,150 de Wassenaars die er nog woonden, dat die elektriciteit aftapten van, van het bedrijf 334 00:23:29,150 --> 00:23:34,440 van Jordense, omdat die mocht stroom en alles uh kreeg, omdat die moest werken.” 335 00:23:34,440 --> 00:23:35,790 “Maar wel illegaal stroom afnamen?” 336 00:23:35,790 --> 00:23:36,090 “Ja.” 337 00:23:36,090 --> 00:23:40,780 “Kunt u de sfeer beschrijven in Scheveningen van toen uhm, toen het een 338 00:23:40,780 --> 00:23:45,610 vesting was en het overgrote deel van de bevolking was vertrokken?” 339 00:23:45,610 --> 00:23:52,200 “Ja, dat, dat heb ik dus meegemaakt uh, na september ‘44. 340 00:23:52,200 --> 00:23:57,579 Nou toen woonde der nog zeer weinig mensen. 341 00:23:57,680 --> 00:24:01,160 En uh, ja iedereen kende eigenlijk iedereen. 342 00:24:01,160 --> 00:24:07,433 Uh, ja, hele straten leeg, uh, der werd overal uh, opgebroken. 343 00:24:07,534 --> 00:24:16,500 De trambanen werden de bielzen opgestookt. En uh, ja…” 344 00:24:16,500 --> 00:24:17,960 “Het was misschien ook spookachtig?” 345 00:24:17,960 --> 00:24:25,967 “Ja, het was enigszins spookachtig, maar ook dat leven ging dan weer gewoon door, hè. 346 00:24:26,068 --> 00:24:33,150 Alleen uh, ja, je moest in, op het laatst dus, waar ik over spreek, moest je wel erg 347 00:24:33,150 --> 00:24:38,040 op letten, omdat èh, jongemannen, die moesten naar Duitsland en die werden opgepakt.” 348 00:24:38,040 --> 00:24:38,280 “Ja.” 349 00:24:38,280 --> 00:24:45,980 “Hè, als je boven de achttien was, of achttien, dus daardoor moesten wij op die 350 00:24:45,980 --> 00:24:52,260 leeftijd uh, of naar Duitsland gaan, der zijn der verschillende, veel ook gegaan. 351 00:24:52,361 --> 00:24:55,110 En uh, die niet wilden, ja die moest onderduiken.” 352 00:24:55,110 --> 00:24:58,430 “Waarom bent u in september 1944 teruggekeerd?’ 353 00:24:58,430 --> 00:25:07,140 “Nou september ‘44 was uh, zoals wij dat dan noemden Dolle Dinsdag, de landing daar uh in Arnhem. 354 00:25:07,140 --> 00:25:14,140 En uh toen was de hele boel in die omgeving in de war. 355 00:25:14,140 --> 00:25:19,860 Uh, de school in Enschede waar ik op was die, die ging dicht. 356 00:25:19,860 --> 00:25:24,950 Uh jongens die ouder waren die, die vertrokken en probeerden naar Engeland te 357 00:25:24,950 --> 00:25:28,480 komen en uh, nou ja, ik stond daar en ik dacht: “Ja, wat, wat zal ik gaan doen? 358 00:25:28,480 --> 00:25:32,622 Ik denk ik ga maar naar huis. 359 00:25:32,723 --> 00:25:39,510 En toen ben ik, hoe precies weet ik geen eens meer, ben ik in Den Haag, Scheveningen gekomen. 360 00:25:39,510 --> 00:25:45,550 En dus weer met een uh Ausweis van een ander in de vesting 361 00:25:45,550 --> 00:25:49,765 gekomen en daar ben ik toen uh niet meer uitgeweest. 362 00:25:49,866 --> 00:25:53,590 Een keer, dat was tijdens het bombardement Bezuidenhout. 363 00:25:53,590 --> 00:25:58,009 Toen zijn wij als onderduikers ook daar gaan helpen 364 00:25:58,110 --> 00:26:03,790 en uh, zijn nog net uh door de mazen kunnen glippen. 365 00:26:03,790 --> 00:26:07,690 Aan het eind van de dag toen zetten de Duitsers alles af en 366 00:26:07,690 --> 00:26:11,458 alle jongelui die daar waren gaan helpen die werden opgepikt. 367 00:26:11,559 --> 00:26:15,330 Maar wij konden toen nog net via de Prinsessegracht, ik weet nog geen eens meer 368 00:26:15,330 --> 00:26:20,630 precies hoe, zijn wij uh d’r nog doorheen kunnen komen en weer de vesting in. 369 00:26:20,630 --> 00:26:26,700 Maar ik moet je eerlijk zeggen dat is alweer zolang geleden, hoe dat nou exact gegaan is? 370 00:26:26,700 --> 00:26:28,300 Ik weet alleen dat het gebeurd is.” 371 00:26:28,300 --> 00:26:28,978 “Ja.” 372 00:26:28,978 --> 00:26:30,511 “En hoe we dat gedaan hebben? 373 00:26:30,612 --> 00:26:31,849 Ik weet niet. 374 00:26:31,850 --> 00:26:36,510 Maar wij zaten met een, ik dacht een man of zes, zaten 375 00:26:36,510 --> 00:26:41,196 wij dus ondergedoken in de Lijnstraat, Badhuisstraat.” 376 00:26:41,297 --> 00:26:43,470 “Maar waar za, in een, in een huis ofzo?” 377 00:26:43,470 --> 00:26:52,810 “Ja, we, we was uhm… Wij hadden ook een groepje jongens… Omdat je hier in de vesting zat, werd 378 00:26:52,810 --> 00:26:58,600 je toch een beetje betrokken bij uh, laat ik nou niet direct zeggen gevaarlijk ondergronds werk, 379 00:26:58,600 --> 00:27:04,990 maar toch uh… De mensen die hier woonden kenden elkaar en werd er aan ons gevraagd om krantjes 380 00:27:04,990 --> 00:27:09,520 rond te brengen uh Vrij Nederland en ik weet niet meer precies hoe die dingen heetten allemaal. 381 00:27:09,520 --> 00:27:16,190 Dus daar werd je een beetje bij betrokken en dan zocht je elkaar op en toen het eigenlijk zo 382 00:27:16,190 --> 00:27:24,100 gevaarlijk werd dat je uh allemaal apart woonde en op straat ging en kans liep om opgepakt te 383 00:27:24,100 --> 00:27:32,130 worden uh, was een kennis van ons uh een, later een vriend van mij geworden, Bob Pieterse, die 384 00:27:32,130 --> 00:27:40,020 zijn ouders hadden de wijnhandel Van Gunters in de Badhuisstraat en als je een, dan kon je daarachter 385 00:27:40,020 --> 00:27:49,790 kon je daar het bovenhuis in, waar ze woonden, boven de winkel en dan kon je via het balkon achter, 386 00:27:49,790 --> 00:27:55,920 kon je in een huis aan de Lijnstraat komen die daar evenwijdig achter de Badhuisstraat liep. 387 00:27:55,920 --> 00:28:01,234 En daar in zo’n vissershuisje hebben wij dus verder 388 00:28:01,335 --> 00:28:05,560 de o, de, de laatste maanden van de oorlog gezeten.” 389 00:28:05,560 --> 00:28:07,740 “En wij, dat is die groep vrienden?” 390 00:28:07,740 --> 00:28:13,070 “Dat is die groep vrienden en dat was dus de zoon van uh de familie Pieterse, dat 391 00:28:13,070 --> 00:28:21,950 was Cor mos van de smederij, dat was Tom Tomson van Tomson aan de haven die zaak…” 392 00:28:21,950 --> 00:28:22,330 “Elektronica…” 393 00:28:22,331 --> 00:28:22,720 “Elektronica. 394 00:28:22,720 --> 00:28:29,370 Ge Hilzentop die ze zijn ouders hadden een melkzaak, 395 00:28:29,370 --> 00:28:35,200 daar ook vlakbij en nou dat waren ze wel zo’n beetje.” 396 00:28:35,200 --> 00:28:36,620 “En dat huisje stond leeg? 397 00:28:36,620 --> 00:28:40,899 “Ja joh dat was geëvacueerd alles, die hele straat was leeg. 398 00:28:41,000 --> 00:28:46,800 En uh je kon der dus ook komen uh achterom, maar uh 399 00:28:46,800 --> 00:28:50,479 in die straat kwam kwam nooit een Duitser of niks. 400 00:28:50,580 --> 00:28:53,600 Dus wij zaten daar behoorlijk veilig.” 401 00:28:53,701 --> 00:28:56,590 “Was de voor, maar jullie gingen via de achterkant het huisje in?” 402 00:28:56,590 --> 00:29:02,090 “Nee, we gingen uh via de voordeur het woonhuis door van de familie Pieterse en dan 403 00:29:02,090 --> 00:29:08,790 kwamen wij achter in onze onderduikplaats, dat huisje is het vissershuisje achter.” 404 00:29:08,790 --> 00:29:10,250 “Maar de voordeur zit toch aan de voorkant?” 405 00:29:10,250 --> 00:29:13,540 “Ja, de, de voordeur van dat huis was aan de Lijnstraat.” 406 00:29:13,540 --> 00:29:15,370 “Maar daar, jullie gebruikte de achteringang?” 407 00:29:15,370 --> 00:29:20,690 “Ja, ja, ja. Daar, want daar mochten ze niet zien dat daar, dat daar uh mensen woonden, of…” 408 00:29:20,690 --> 00:29:24,090 “Maar zaten daar luiken voor de ramen, of…?” 409 00:29:24,090 --> 00:29:28,850 “Ja ik denk dat wij daar uh, wel luiken voorgezet hebben. 410 00:29:28,850 --> 00:29:31,313 Dat uh, in ieder geval was het dicht, dat weet ik zeker.” 411 00:29:31,314 --> 00:29:33,440 “Hadden jullie wel gas, licht en water?” 412 00:29:33,440 --> 00:29:41,140 “Uh, we hadden, alles wat we kregen kwa, kwam van de, de woning 413 00:29:41,140 --> 00:29:43,916 van de woning van de familie Pieterse, van Gunters wijnhandel. 414 00:29:43,917 --> 00:29:46,101 En die hadden wel water. 415 00:29:46,202 --> 00:29:49,810 Uh licht, licht hadden we niet. 416 00:29:49,810 --> 00:29:54,860 Ja, we sliepen daar uh met zijn allen hup o-o-op ja, op matrassen. 417 00:29:54,860 --> 00:30:02,280 En uh, nou we kwamen dan der ook wel uit hoor, want 418 00:30:02,280 --> 00:30:06,640 uh we gingen houthakken bijvoorbeeld, bomen omhakken. 419 00:30:06,640 --> 00:30:11,913 Dat deden wij op de Haringkade, het stuk langs het kanaal, 420 00:30:11,913 --> 00:30:14,420 daar hebben we heel wat bomen omgehakt, alleen uh…” 421 00:30:14,420 --> 00:30:14,680 “Om te stoken?” 422 00:30:14,680 --> 00:30:23,660 “Ja en uh, ja, dat, dat was uh redelijk uh gevaarlijk omdat je kans liep dat je opgepakt werd. 423 00:30:23,660 --> 00:30:28,550 Maar uh, die Duitsers die, die interesseerde dat eigenlijk niet, hè. 424 00:30:28,550 --> 00:30:32,990 De gewone militairen die hier rondreden. 425 00:30:32,990 --> 00:30:35,460 Die dachten niet van, ‘Daar lopen jongelui, die zullen we eens oppakken’. 426 00:30:35,460 --> 00:30:37,840 Dat waren, dat was meer de, de Gestapo, SS.” 427 00:30:37,840 --> 00:30:41,700 “Maar ik heb begrepen dat er ook mensen zijn opgepakt 428 00:30:41,700 --> 00:30:46,240 en zelfs zijn doodgeschoten die hui, hout uh hakte.” 429 00:30:46,240 --> 00:30:53,361 “Ja, dat zal gebeurd zijn, maar of dat nou mensen waren die hout hakte? 430 00:30:53,462 --> 00:30:56,510 Dat weet ik niet meer precies, maar er werden wel, er was wel 431 00:30:56,510 --> 00:31:00,361 soms gewoon als er wat gebeurd was domweg mensen opgepakt.” 432 00:31:00,462 --> 00:31:00,920 “Ja.” 433 00:31:00,920 --> 00:31:05,280 “En uh, ja, die gingen allemaal naar het Oranje Hotel, naar de gevangenis. 434 00:31:05,280 --> 00:31:10,080 En daar werden ook mensen gefuseerd op de Waalsdorpervlakte.” 435 00:31:10,080 --> 00:31:10,980 “Dat heeft u ook meegemaakt?” 436 00:31:10,980 --> 00:31:16,170 “Dat wisten we zijdelings, maar wij hebben dat niet gezien natuurlijk.” 437 00:31:16,170 --> 00:31:17,020 “Nee, nee.” 438 00:31:17,021 --> 00:31:20,040 “Maar onze angst was altijd schrikken als we daar aan het houthakken waren daar 439 00:31:20,040 --> 00:31:25,710 op de Belvèdère de vierkante koepel, zoals we het noemde, daar schoten ze V2’s af. 440 00:31:25,710 --> 00:31:27,310 Ging weer zo’n ding de lucht in.” 441 00:31:27,310 --> 00:31:28,500 “Dat zag je gebeuren?” 442 00:31:28,500 --> 00:31:28,770 “Ja. 443 00:31:28,770 --> 00:31:35,440 En uh, en dat was altijd even spannend want uh als zo’n ding 444 00:31:35,440 --> 00:31:37,360 stilhield, dan wist je dat die ergens naar beneden kwam.” 445 00:31:37,360 --> 00:31:38,870 “Als het geluid stopte…” 446 00:31:38,870 --> 00:31:39,110 “Ja.” 447 00:31:39,110 --> 00:31:39,320 “Dan ging het mis?” 448 00:31:39,320 --> 00:31:42,790 “En dat is verschillende malen gebeurd hè, Westduinweg.” 449 00:31:42,790 --> 00:31:47,480 “Maar wat zag je dan als zo’n, zo’n raket lanceerde, zag je ‘m echt zo de lucht ingaan?” 450 00:31:47,480 --> 00:31:47,770 “Ja. 451 00:31:47,770 --> 00:31:55,663 Je zag zo’n, zo’n, zo’n… zo’n langwerpig ding de lucht ingaan en dan 452 00:31:55,764 --> 00:32:02,330 ging die heel hoog en dan ging die met een bocht richting Engeland.” 453 00:32:02,330 --> 00:32:02,470 “Hij kantelde op grote hoogte?” 454 00:32:02,470 --> 00:32:02,940 “Ja, ja.” 455 00:32:02,940 --> 00:32:03,130 “En dan ging die naar Engeland?” 456 00:32:03,130 --> 00:32:03,320 “Dan ging ‘ie richting Engeland. 457 00:32:03,320 --> 00:32:08,680 En hoe dat precies werkte weet ik niet, maar ik, wij waren alleen bang als ‘ie stilhield, 458 00:32:08,680 --> 00:32:14,710 want uh verschillende keren herinner ik me, mocht ik thuis, was gewoon de Wassenaarsestraat 459 00:32:14,710 --> 00:32:18,190 en dat er dan zo’n ding dan de lucht inging en dan stopte die ineens en dan moesten 460 00:32:18,190 --> 00:32:24,006 we allemaal de donder de kelder in van m’n vader, want ja, dan kwam die ergens neer.” 461 00:32:24,107 --> 00:32:26,335 “Ze waren groot hè, die V, V2’s?” 462 00:32:26,436 --> 00:32:35,040 “Ja, want die zag je wel uh over de Nieuwe Parklaan en de Badhuisweg i, naar 463 00:32:35,040 --> 00:32:42,072 Scheveningen komen, want die werden opgeslagen uh, ja dat was de Ford garage. 464 00:32:42,172 --> 00:32:51,570 Dat is, die de was op de hoek van de uh… We hadden daar het station uh. 465 00:32:51,570 --> 00:32:53,920 Het eind van de, van, van het…” 466 00:32:53,920 --> 00:32:54,060 “Treinstation” 467 00:32:54,060 --> 00:33:00,430 “Treinstationnetje, en daar tegenover, op de andere hoek, daar was een Ford garage en die 468 00:33:00,430 --> 00:33:07,920 moest ook, is ook geëvacueerd natuurlijk en uh daar werden die V2’s uh opgeslagen als. 469 00:33:07,920 --> 00:33:09,800 En dan gingen ze de garage in.” 470 00:33:09,800 --> 00:33:10,730 “Kon je dat zien?” 471 00:33:10,730 --> 00:33:15,290 “Die zag je der gewoon over straat gaan ja.” 472 00:33:15,290 --> 00:33:15,800 “Op een vrachtauto?” 473 00:33:15,800 --> 00:33:16,840 “Op een oplegger, ja. 474 00:33:16,840 --> 00:33:18,170 Werden ze vervoerd. 475 00:33:18,170 --> 00:33:25,320 Dat was, ja dat … En gek genoeg, nou zag je zo’n ding. Dat vond je dan, ja da’s een V2 ” 476 00:33:25,320 --> 00:33:28,280 “En je zag ook hoe ze die garage in verdwenen?” 477 00:33:28,280 --> 00:33:32,420 “Ja, te da, daar reden ze gewoon naar binnen en je mocht daar natuurlijk verder niet bij. 478 00:33:32,420 --> 00:33:35,774 Nee dat uh dat was geen sprake van.” 479 00:33:35,875 --> 00:33:42,250 “Die lancering die V2’s ging gepaard met een enorm geraas en kabaal?” 480 00:33:42,250 --> 00:33:43,130 “Ja. 481 00:33:43,130 --> 00:33:47,620 Ja, want dat was natuurlijk uh de ontsteking van uh ja 482 00:33:47,620 --> 00:33:51,850 zoals je nu ook uh raketten naar de maan ziet gaan, hè. 483 00:33:51,850 --> 00:33:54,426 Daar kan je het mee vergelijken.” 484 00:33:54,527 --> 00:33:57,680 “Ja, hè even nog over dat dat huis van die wijnhandel.” 485 00:33:57,680 --> 00:33:58,060 “Ja” 486 00:33:58,060 --> 00:34:00,750 “Was die wijnhandel wel nog open in de oorlog?” 487 00:34:00,750 --> 00:34:01,218 “Ja” 488 00:34:01,218 --> 00:34:01,550 “Dat bleef ook open?” 489 00:34:01,550 --> 00:34:03,559 “Die die mocht ook blijven. 490 00:34:03,660 --> 00:34:08,676 En wat daarvoor de reden was dat weet ik eigenlijk niet precies, 491 00:34:08,677 --> 00:34:15,371 maar ik denk dat de Duitsers dat ook een onmisbare winkel vonden. 492 00:34:15,472 --> 00:34:18,025 Maar dat weet ik niet precies. 493 00:34:18,126 --> 00:34:22,500 Ik weet alleen, dat wij daar achter ondergedoken zaten dankzij de familie Pietersen. 494 00:34:22,500 --> 00:34:24,840 Mevrouw Pietersen die zorgde voor ons, ook voor het 495 00:34:24,840 --> 00:34:27,690 eten en ze hadden gelukkig nog genoeg (onverstaanbaar). 496 00:34:27,690 --> 00:34:35,080 En uh, en wij hebben dan uh verderop uh in de badhuisstraat richting 497 00:34:35,080 --> 00:34:43,840 Scheveningseweg, was een slagerij van Zanten, uh, maar dat was een Joods bedrijf. 498 00:34:43,840 --> 00:34:50,130 En die, die werden zijn ook waarschijnlijk uh opgepikt en uh weggevoerd. 499 00:34:50,130 --> 00:34:51,650 In ieder geval dat was leeg. 500 00:34:51,650 --> 00:34:59,610 En dat hebben de Duitsers in beslag genomen. En die hadden daar hun vlees en boter opgeslagen.” 501 00:34:59,610 --> 00:35:00,830 “In die slagerij?” 502 00:35:00,830 --> 00:35:02,640 “In die, in die slagerij. 503 00:35:02,741 --> 00:35:04,010 En dat wisten wij wel. 504 00:35:04,010 --> 00:35:08,590 En nou toen hebben we, hoe we de stoute schoenen aangetrokken hebben weet ik 505 00:35:08,590 --> 00:35:12,410 ook niet meer precies, maar toen zijn we op een avond aan de achterkant uh. 506 00:35:12,410 --> 00:35:17,420 Hè dus dat straatje wat zo naar de, naar de nieuwe 507 00:35:17,420 --> 00:35:21,010 laantjes gaat, of hoe dat daar, nee, nou in ieder geval…” 508 00:35:21,010 --> 00:35:21,490 “Juriaan kokstraat.” 509 00:35:21,490 --> 00:35:31,530 “Nee de, de… Als je, als je de Badhuisstraat hebt, uh… Moet ik eens even precies denken…” 510 00:35:31,530 --> 00:35:32,580 “Heemraadstraat?” 511 00:35:32,580 --> 00:35:35,730 “De uh… nee, aan de andere kant.” 512 00:35:35,831 --> 00:35:48,080 “Nee, nee, nee Jan, dat uh als je dus van de Badhuisstraat uh rekent, uh de Loggerstraat, hè. 513 00:35:48,080 --> 00:35:51,940 En als je de Loggerstraat in gaat krijg je rechtsaf een 514 00:35:51,940 --> 00:35:56,070 smal straatje uh, naar het Willem Beukelszoonplein. 515 00:35:56,171 --> 00:36:01,280 En dat smalle straatje daar achter, daar zijn wij toen van de achterkant bij Van 516 00:36:01,280 --> 00:36:09,022 Zanten ingebroken en hebben we daar wat groenten, vlees en, en tonnen boter weggehaald. 517 00:36:09,123 --> 00:36:16,060 En uh, die hebben wij uh, bijna alles naar de Duinstraat gebracht een paar dagen 518 00:36:16,060 --> 00:36:20,930 later, want daar waar nu de, de ziekenverpleging is, dat was de, daar was de gaarkeuken. 519 00:36:20,930 --> 00:36:25,018 En daar kwamen de mensen dagelijks eten halen. 520 00:36:25,119 --> 00:36:28,840 Daar hebben wij toen die, dat vlees en die boter naar toe gebracht en 521 00:36:28,840 --> 00:36:34,154 de Duitsers hebben nooit begrepen hoe dat allemaal gegaan was gelukkig. 522 00:36:34,255 --> 00:36:36,830 En we hebben voor onszelf natuurlijk ook een vaatje boter gehaald .” 523 00:36:36,830 --> 00:36:42,550 “En, maar jullie brachten het naar die gaarkeuken zodat andere mensen daar ook iets aan hadden?” 524 00:36:42,550 --> 00:36:47,450 “Ja, die uh… Hè, want er werd daar een…een zusje van 525 00:36:47,450 --> 00:36:49,950 mij heeft, heeft ook nog bij de gaarkeuken gewerkt hè. 526 00:36:49,950 --> 00:36:57,130 Dat, dat was allemaal vrijwilligerswerk en uh, wat ik er van herinner was dat vrijwilligerswerk 527 00:36:57,130 --> 00:37:02,980 en daar kwamen mensen met pannetjes en dingetjes die kwamen daar uh dagelijks eten halen.” 528 00:37:02,980 --> 00:37:04,880 “Hebben jullie maar een keer ingebroken in dat pand?” 529 00:37:04,880 --> 00:37:06,250 “Ja, ja. Ja, want uh…” 530 00:37:06,250 --> 00:37:12,320 “Het lijkt wel een soort, een soort schatkamer waar je veel vaker in zou willen breken.” 531 00:37:12,320 --> 00:37:16,719 “Ja, maar dat was dan op een gegeven moment werd het natuurlijk gevaarlijk de, de Duitsers daar 532 00:37:16,820 --> 00:37:24,010 denk ik niet op gerekend want wij, ze hebben nooit kunnen achterhalen dat wij dat gedaan hadden. 533 00:37:24,010 --> 00:37:28,520 Maar uh, daarna is er natuurlijk wel verscherpte bewaking gekomen.” 534 00:37:28,520 --> 00:37:29,530 “Na die inbraak?” 535 00:37:29,530 --> 00:37:30,713 “Ja. 536 00:37:30,814 --> 00:37:33,360 En dat hebben we dus ook uh nooit meer gedaan. 537 00:37:33,360 --> 00:37:40,090 Ik weet nog dat Ge Hulzentop die was daar de voorvechter van, die durfde alles.” 538 00:37:40,090 --> 00:37:45,360 “U vertelde ook dat jullie wat illegaal werk deden als krantjes verspreiden…” 539 00:37:45,360 --> 00:37:46,500 “Ja, ja, ja, ja. 540 00:37:46,500 --> 00:37:51,278 Dat was namelijk uh, op een gegeven moment werd er bekend dat uh, uh… Hij is 541 00:37:51,379 --> 00:37:58,780 nog wel een beetje omstreden geweest, Willem de Zeeuw, de kolenhandel, die 542 00:37:58,780 --> 00:38:05,690 was uh hier uh hoofd van een gedeelte van de ondergrondse zal ik maar zeggen. 543 00:38:05,690 --> 00:38:14,200 Maar dat, dat waren ook twee uh partijen, twee, twee… afdelingen ondergrondse 544 00:38:14,200 --> 00:38:20,880 die mekaar niet zo graag mochten en Willem de Zeeuw was van de ene kant. 545 00:38:20,880 --> 00:38:23,610 En die wist dat wij ondergedoken zaten en heeft ons 546 00:38:23,610 --> 00:38:27,050 toen gevraagd of wij uh krantjes rond wilden brengen. 547 00:38:27,050 --> 00:38:29,131 Zo is dat eigenlijk gegaan.” 548 00:38:29,232 --> 00:38:30,460 “Hij woonde ook nog in…?” 549 00:38:30,460 --> 00:38:32,090 “Hij zat ook nog op Scheveningen inderdaad.” 550 00:38:32,090 --> 00:38:34,759 “Met z’n kolenhandel?” 551 00:38:34,860 --> 00:38:37,540 “Uh, ja dat, dat, dat dacht ik wel.” 552 00:38:37,540 --> 00:38:41,010 “Hebben jullie nog meer dingen gedaan?” 553 00:38:41,010 --> 00:38:43,686 “Nou, nee hoor. 554 00:38:43,687 --> 00:38:47,904 Uh, daar, dat was veel te gevaarlijk, dat uh… Wij 555 00:38:48,005 --> 00:38:52,310 waren al blij dat we, dat we niet uh opgemerkt werden. 556 00:38:52,310 --> 00:38:57,690 Hè, want ik uh… Er was zo nu en dan wel een razzia, maar wat dat betreft 557 00:38:57,690 --> 00:39:01,803 zat je dus in de vesting als onderduiker veiliger dan daar buiten. 558 00:39:01,804 --> 00:39:08,580 Want hier zaten natuurlijk zo weinig mensen dat was voor de Duitsers niet interessant hè. 559 00:39:08,580 --> 00:39:16,729 En een keer heb ik het dat ik me herinner wel meegemaakt, maar toen, toen wist mijn vader dat 560 00:39:16,830 --> 00:39:20,466 op de een of andere manier en ja toen moest ik, heb ik een tijdje in de dakgoot gezeten ofzo .” 561 00:39:20,567 --> 00:39:23,130 “Een razzia, bij een razzia?” 562 00:39:23,130 --> 00:39:25,000 “Ja, ja. Maar ik heb geluk gehad.” 563 00:39:25,000 --> 00:39:30,202 “Merkte je veel van de militaire aanwezigheid in de vesting?” 564 00:39:30,303 --> 00:39:31,530 “Nee. 565 00:39:31,530 --> 00:39:36,720 Hè, net al wat ik al eerder zei dat, dat waren gewoon militairen die hier hun werk deden. 566 00:39:36,720 --> 00:39:41,910 Hè, en, en niet uh behoorde bij de Duitsers, zo wat 567 00:39:41,910 --> 00:39:45,908 ik al noemde de SS en de Gestapo, vooral die Gestapo. 568 00:39:46,009 --> 00:39:51,520 Hè, daar moest je voor… Maar voor de gewone Duitse militairen hoefde je niet bang te zijn, hè. 569 00:39:51,520 --> 00:39:56,920 Ik vertelde al en dat was ook in de Hongerwinter, zoals we dat dan noemde, 570 00:39:56,920 --> 00:40:02,230 elke zondag in de Badkapel, dat was dus de kerk die nog open was, en uh, ja, 571 00:40:02,230 --> 00:40:08,640 ook daar waren een hoop mensen van geëvacueerd die daar uh een baan hadden of …. 572 00:40:08,640 --> 00:40:13,330 Want mijn vader heeft daar nog een tijd als koster gefungeerd en uh ik moest 573 00:40:13,330 --> 00:40:17,924 met mijn zuster, m’n oudste zuster, moest ik uh ’s maandags de kerk schoonmaken. 574 00:40:18,025 --> 00:40:24,950 En uh… ’s Zondags gingen wij met die onderduikers naar de Badkapel om orgel te 575 00:40:24,950 --> 00:40:31,380 trappen, want er was geen stroom en toen moesten wij uh daar boven orgeltrappen.” 576 00:40:31,380 --> 00:40:32,200 “Wat houdt dat in?” 577 00:40:32,200 --> 00:40:40,290 “Nou dat orgel dat, dat, dat kon niet elektrisch aan de gang, dus je moest ‘m draaiend houden en er 578 00:40:40,290 --> 00:40:48,070 staken twee grote, dikke pedalen uit en daar moest je op gaan staan en dan moest je gewoon trappen. 579 00:40:48,070 --> 00:40:53,450 En uh, met z’n tweeën of alleen en dan moest je, als je moe werd het 580 00:40:53,450 --> 00:40:58,840 weer overgenomen door de ander en zo waren wij dan ’s zondags uh…” 581 00:40:58,840 --> 00:40:59,023 “Je moet wel hetzelfde tempo aanhouden.” 582 00:40:59,023 --> 00:40:59,460 “Ja, ja. 583 00:40:59,460 --> 00:41:04,790 Ja, en dat was met een staaldraad, dat weet ik nog wel, want uh… En dat was 584 00:41:04,790 --> 00:41:10,290 nogal… De dominee die hier nog was, want de rest was ook geëvacueerd, dat was 585 00:41:10,290 --> 00:41:14,780 dominee Boer en dat was nogal een, een zware dominee zoals wij dat noemden. 586 00:41:14,780 --> 00:41:20,255 Dus die had uh ook uh tussen zijn preek door een tussenzang. 587 00:41:20,356 --> 00:41:23,390 En ik herinner mij nog wel goed dat uh tijdens dat tussenzang 588 00:41:23,390 --> 00:41:29,360 de staaldraad brak en dat de hele orgel, orgel er mee ophield. 589 00:41:29,360 --> 00:41:33,730 Maar uh, ja, wij vonden dat eigenlijk wel leuk om, om te doen. 590 00:41:33,730 --> 00:41:37,564 Niet zozeer om naar de kerk te gaan, dan wel ergens mee bezig te zijn.” 591 00:41:37,665 --> 00:41:38,600 “Je verveelde je?” 592 00:41:38,600 --> 00:41:42,956 “Want wij zaten dan tijdens de preek uh te klaverjassen ofzo.” 593 00:41:42,957 --> 00:41:43,590 “Boven in de kerk?” 594 00:41:43,590 --> 00:41:43,790 “Ja” 595 00:41:43,790 --> 00:41:49,626 “Ja . Maar jullie moesten wel oppassen om naar die kerk toe te gaan dat je niet onderweg…” 596 00:41:49,726 --> 00:41:54,000 “Ja, maar net al wat ik zei, overgrote deel van de militairen 597 00:41:54,000 --> 00:41:56,580 die hier rondliepen, die interesseerde dat helemaal niet.” 598 00:41:56,580 --> 00:41:58,100 “Je kon je tamelijk vrij bewegen?” 599 00:41:58,100 --> 00:42:01,650 “Je kon je tamelijk vrij bewegen, want ik weet ook, wij ook, gingen wij 600 00:42:01,650 --> 00:42:06,330 wel naar de haven, daar konden we dus wel komen nog de, de Ouwe Haven 601 00:42:06,330 --> 00:42:11,332 zoals we dat dan in Scheveningen noemen, en dat was rederij Jacob den Dulk. 602 00:42:11,433 --> 00:42:14,500 En uh, daar was de baas Dick den Dulk. 603 00:42:14,500 --> 00:42:19,940 Ben ik ook wel bevriend mee geweest en die zei ‘Jongens, komen jullie maar hier.’ En we hadden 604 00:42:19,940 --> 00:42:25,430 een kruisnet en dan konden we daar in de Ouwe Haven konden we met een kruisnet konden we vissen. 605 00:42:25,430 --> 00:42:30,470 En dan ving je allemaal kleine visjes die we dan weer uh gingen bakken en opeten.” 606 00:42:30,470 --> 00:42:31,840 “Ja, ja.” 607 00:42:31,840 --> 00:42:33,610 “En uh, dat was bij rederij Den Dulk. Ja.” 608 00:42:33,610 --> 00:42:34,820 “En dat kon?” 609 00:42:34,820 --> 00:42:35,730 “En dat kon wel.” 610 00:42:35,730 --> 00:42:36,250 “Dat werd gewoon toegestaan?” 611 00:42:36,250 --> 00:42:37,550 “Ja, ja. 612 00:42:37,651 --> 00:42:40,910 Dus het was eigenlijk heel gek dat je zat ondergedoken, 613 00:42:40,910 --> 00:42:43,340 maar in de vesting zat je betrekkelijk veilig.” 614 00:42:43,340 --> 00:42:47,956 “Ja. Hebben jullie veel honger geleden?’ 615 00:42:48,057 --> 00:42:49,676 “Wij niet, nee. 616 00:42:49,676 --> 00:42:51,950 Der werd, der werd wel honger geleden hoor. 617 00:42:51,950 --> 00:42:59,550 Maar mijn vader die uh ging een paar keer in de week op de fiets, ging die naar uh Zoetermeer uh, 618 00:42:59,550 --> 00:43:06,737 die kant op en nam die wat spullen van de zaak mee en dan ging die ruilen bij de boeren voor eten. 619 00:43:06,838 --> 00:43:12,640 En daarom hebben wij, moet ik je eerlijk zeggen, weinig uh, nou ja het was niet 620 00:43:12,640 --> 00:43:17,830 allemaal even lekker, want we hebben ook uh tulpenbollen gegeten en en dat soort gedoe. 621 00:43:17,830 --> 00:43:27,030 Mijn moeder kon dat nog wel aardig lekker klaarmaken. Uh, maar echt honger, nee, wij niet.” 622 00:43:27,030 --> 00:43:31,560 “Hebben jullie iets gemerkt van V2’s die uh neerstortten? 623 00:43:31,560 --> 00:43:32,150 U noemde het net al dat je heel erg moest oppassen.” 624 00:43:32,150 --> 00:43:41,410 “Nou, uh, ik herinner me uh op Scheveningen dat daar op de Westduinweg, 625 00:43:41,410 --> 00:43:46,855 tegenover het Lindoduin, dat er daar toen een neergekomen is. 626 00:43:46,956 --> 00:43:53,990 De andere die neergekomen zijn dat was allemaal in Den Haag of Wassenaar. 627 00:43:53,990 --> 00:43:55,780 En uh, maar het was altijd wel, als zo’n ding de lucht in ging dan 628 00:43:55,780 --> 00:43:59,980 was het, wat ik al eerder zei, opletten van gaat ie of gaat ie niet. 629 00:43:59,980 --> 00:44:03,010 Houdt ie stil, ja dan komt die ergens.” 630 00:44:03,010 --> 00:44:06,770 “Die op die Westduinweg terecht is gekomen heeft toch een enorm drama gegeven. 631 00:44:06,770 --> 00:44:10,070 Zijn veel mensen bij om gekomen.” 632 00:44:10,070 --> 00:44:16,260 “Ja, daar, want dat uh. Ja, want dat waren een paar huizen. Daar zijn mensen bij omgekomen.” 633 00:44:16,260 --> 00:44:18,210 “Zijn jullie daar wezen kijken?” 634 00:44:18,210 --> 00:44:20,070 “Nee, nee dat durfde je niet.” 635 00:44:20,070 --> 00:44:23,650 “Dat durfde je niet? Maar de volgende dag misschien?” 636 00:44:23,650 --> 00:44:34,180 “Nou, ja, maar, maar echt uh bewust uh zoiets opzoeken nee dat deed je niet.” 637 00:44:34,180 --> 00:44:36,080 “Nee, nee, nee. 638 00:44:36,080 --> 00:44:42,830 Uhm, U noemde die uh, die garage waar de V2’s lagen opgeslagen. 639 00:44:42,830 --> 00:44:49,923 Aan het eind van de oorlog is dat gebombardeerd, die uh garage, door de Engelsen. 640 00:44:50,024 --> 00:44:50,760 Herinnert u zich dat?” 641 00:44:50,760 --> 00:44:53,613 “Uh, uh. 642 00:44:53,714 --> 00:44:57,270 Nee, nee ik. 643 00:44:57,270 --> 00:45:06,200 D, d bombardement Bezuidenhout dat staat me goed voor de geest, maar dat daar gebombardeerd 644 00:45:06,200 --> 00:45:14,840 is, ja, nee dat, daar kan uh, daar kan ik niet duidelijk voor de geest halen, nee.” 645 00:45:14,840 --> 00:45:20,510 “Toen u zat ondergedoken, kon u toen uh nog in de badplaats komen? 646 00:45:20,510 --> 00:45:24,890 Dus bij het Kurhaus en uh, om te kijken wat zich daar afspeelde?” 647 00:45:24,890 --> 00:45:31,070 “Nee, nee want het was uh helemaal afgezet uhm, dus wat ik 648 00:45:31,070 --> 00:45:34,656 al zei Wassenaarsestraat was een prikkeldraad versperring. 649 00:45:34,657 --> 00:45:40,746 En als je dan verder richting Kurhaus ging was de Gevers Deynootweg ook afgezet half. 650 00:45:40,747 --> 00:45:46,570 Hè, dus alles wat uh ten uh ten westen van die, van die 651 00:45:46,570 --> 00:45:50,390 straat was dat, daar kon je niemand, kon je niet komen. 652 00:45:50,390 --> 00:45:55,890 Ook niet uh bij Grand Hotel, niet bij het Oranje Hotel. Dat uh daar, dat was allemaal afgesloten.” 653 00:45:55,890 --> 00:45:57,860 “Waren die wel in gebruik, die hotels?” 654 00:45:57,860 --> 00:46:00,240 “Ja, Duitsers allemaal in.” 655 00:46:00,341 --> 00:46:01,470 “Die woonden daar?” 656 00:46:01,470 --> 00:46:09,380 “Ja, want dat uh is ook uh na te gaan uh bij het verhaal van uh Hazelhoff Roelfzema.” 657 00:46:09,380 --> 00:46:10,540 “Soldaat van oranje.” 658 00:46:10,540 --> 00:46:10,660 “Ja.” 659 00:46:10,660 --> 00:46:11,710 “Dat er ook feesten werden gehouden enzo?” 660 00:46:11,710 --> 00:46:13,210 “Ja, ja, ja hoor. En uh…” 661 00:46:13,210 --> 00:46:19,697 “Heeft u iets meegekregen van die feesten die daar werden…?” 662 00:46:19,798 --> 00:46:27,195 “Nee, in het begin hoorde je nog wel eens wat over, want een oom van mij, die werkte bij de 663 00:46:27,296 --> 00:46:27,690 maatschappij Zeebad. 664 00:46:27,690 --> 00:46:32,909 En die werkte dus op de pier en en en het Kurhaus. 665 00:46:33,010 --> 00:46:40,040 En daar hoorde je dan wel die verhalen van, maar ik was toen nog te jong om dat allemaal uh. 666 00:46:40,040 --> 00:46:43,760 Ik mocht eigenlijk niet weten wat er gebeurde. 667 00:46:43,760 --> 00:46:49,740 Ik heb daar bij ons op de zeilmakerij wel wat van meegekregen, omdat ik dat zag 668 00:46:49,740 --> 00:46:57,570 dat, dat uh de zeilmaker bezig was met een uh een kano een zeil daarover te maken. 669 00:46:57,570 --> 00:47:02,850 En dat, heb ik later gehoord, dat heeft mijn vader dan, maakte dat 670 00:47:02,850 --> 00:47:08,619 voor jongens die met de kano uh naar Engeland probeerden te komen.” 671 00:47:08,720 --> 00:47:09,640 “Om te vluchten?” 672 00:47:09,640 --> 00:47:15,830 “Ja, en ik weet nog uh goed, dat was een die ik me wel herinner. 673 00:47:15,830 --> 00:47:20,922 Dat was een zoon van Van Zwaai, dat was een goe een bekend bedrijf hier, 674 00:47:21,022 --> 00:47:25,774 en die en dat waren klanten van ons, Woonden op de Nieuwe Parklaan. 675 00:47:25,875 --> 00:47:29,630 En een van die zoons, die heeft mijn vader toen ook geholpen met een 676 00:47:29,630 --> 00:47:35,480 kano om weg te gaan, maar dat mislukte, die is weer terug gekomen. 677 00:47:35,480 --> 00:47:39,163 ’s Morgens vroeg belde die weer bij ons aan. 678 00:47:39,264 --> 00:47:43,150 Dat uh, ik dat het door de wind kwam ofzo hè. 679 00:47:43,150 --> 00:47:49,545 En toen heeft die het nog een keer geprobeerd en toen is die gepakt en gefusilleerd. 680 00:47:49,646 --> 00:47:56,210 Dat, dat herinner ik me nog goed, omdat dat van Van Zwaai was, dat was, ja.” 681 00:47:56,210 --> 00:47:56,290 “En waar is die gefusilleerd?” 682 00:47:56,290 --> 00:47:59,590 “Ik denk hier op de Waalsdorpervlakte.” 683 00:47:59,590 --> 00:48:00,652 “Ja. 684 00:48:00,753 --> 00:48:05,510 De illegale krantjes die jullie verspreidden, uhm, kregen jullie die 685 00:48:05,510 --> 00:48:08,750 gewoon uh, moest je die nog ergens ophalen, of werden die ergens gedrukt? 686 00:48:08,750 --> 00:48:12,350 Weet u dat nog?” 687 00:48:12,350 --> 00:48:14,130 “Ik weet niet waar ze gedrukt werden, want dat mochten we niet weten, maar 688 00:48:14,130 --> 00:48:19,360 uh, ze werden bij ons gebracht, als ik het me goed kan herinneren, door de 689 00:48:19,360 --> 00:48:26,511 ondergrondse waar Willem de Zeeuw dus uh laat we het maar zeggen hoofd van was. 690 00:48:26,612 --> 00:48:30,400 Maar je je mocht dat allemaal niet weten.” 691 00:48:30,400 --> 00:48:31,540 “En waar moesten jullie ze allemaal naar toe brengen?” 692 00:48:31,540 --> 00:48:37,823 “Nou, gewoon in de bus gooien van de mensen die uh, die er nog waren. 693 00:48:37,924 --> 00:48:40,770 En dat uh, dat waren er natuurlijk niet zo veel, maar 694 00:48:40,770 --> 00:48:43,830 uh en we vonden het zelf ook interessant natuurlijk. 695 00:48:43,830 --> 00:48:50,260 En net zo goed als dat bij een hoop mensen allerlei uh vreemde radio’s 696 00:48:50,260 --> 00:48:56,093 thuis waren met kristalontvangers en, om radio Oranje te, te kunnen horen.” 697 00:48:56,194 --> 00:49:04,861 “Herinnert u zich de laatste dagen van de oorlog? Merkte je dat het einde der aan zat te komen?” 698 00:49:04,961 --> 00:49:20,450 “Ja, dat merkte je wel, want der gingen Duitsers weg en uh der waren mensen 699 00:49:20,450 --> 00:49:27,993 waarvan wij wisten dat ze fout waren, NSB of ja, die, die ineens vertrokken waren. 700 00:49:28,094 --> 00:49:31,390 En daar kon je het wel an, an merken ja.” 701 00:49:31,390 --> 00:49:32,960 “Dat het einde in zicht was?” 702 00:49:32,960 --> 00:49:34,560 “Ja, ja. 703 00:49:34,560 --> 00:49:36,860 Der gingen gewoon uh, ze gingen gewoon weg. 704 00:49:36,860 --> 00:49:44,090 Ja, en, ja, verder hoorde je natuurlijk via de radio, Radio Oranje, wat 705 00:49:44,090 --> 00:49:51,723 zich buiten Den Haag en Buiten eigenlijk het uh het Westen zich afspeelde.” 706 00:49:51,824 --> 00:49:53,490 “Wat was het eerste dat u deed toen uh eenmaal de Duitsers hadden gecapituleerd?” 707 00:49:53,490 --> 00:50:07,170 “Uhm, toen hadden wij met dat groepje onderduikers kwamen wij boven 708 00:50:07,170 --> 00:50:13,012 water en werden wij ingelijfd bij de ondergrondse van Willem de Zeeuw. 709 00:50:13,113 --> 00:50:20,420 En moesten wij dus uh eigenlijk uh omdat er heel weinig 710 00:50:20,420 --> 00:50:25,968 bewoners natuurlijk nog waren, moesten wij wijken bewaken. 711 00:50:26,069 --> 00:50:33,230 En uh ja, als ik nou zeg dat was heel erg ingewikkeld en moeilijk. 712 00:50:33,230 --> 00:50:39,250 Ik zie dat nu achteraf toch ook wel gedeeltelijk als, nou ja 713 00:50:39,250 --> 00:50:46,860 kinderspel mag ik niet zeggen, maar ja dat uh, zo deed je dat. 714 00:50:46,860 --> 00:50:51,870 En uh je kreeg dan uh opdrachten van uh, van uh… Waar, waar je, waar… Ik weet wel 715 00:50:51,870 --> 00:50:59,250 dat ik heb gezeten in Belgisch Park, als uh, was ik groepscommandant of iets 716 00:50:59,250 --> 00:51:05,080 dergelijks en uh, daar zaten dan met z’n allen, bewaakten wij verschillende dingen, 717 00:51:05,080 --> 00:51:12,800 want er was niemand uh er kon gestolen, gedaan hè dat, dat weet ik nog wel. 718 00:51:12,800 --> 00:51:20,380 Maar… het was allemaal niet zo heftig en, en toen zijn hier, kwamen hier de Canadezen 719 00:51:20,380 --> 00:51:28,240 natuurlijk binnen en toen werden Duitsers die uh gevangen genomen waren, die werden allemaal 720 00:51:28,240 --> 00:51:34,012 achter die prikkeldraad versperring gestopt van de Wassenaarsestraat, in die huizen.” 721 00:51:34,113 --> 00:53:27,580 “En u zelf zat bij die, bij die orde, orde dienst?” 722 00:53:27,580 --> 00:54:19,040 “Ja, ik, ik heb toen een tijdje in Belgisch Park in een huis 723 00:54:19,040 --> 00:54:25,710 gezeten uh van de, van de BB, de… Ja, ik dacht dat het BB was. 724 00:54:25,710 --> 00:54:31,010 En, en dat was dus de, de ondergrondse afdeling waar Willem 725 00:54:31,010 --> 00:54:36,193 de Zeeuw in Scheveningen het beheerde laat ik maar zeggen.” 726 00:54:36,293 --> 00:54:40,206 “Wat was die Willem de Zeeuw voor iemand?” 727 00:54:40,307 --> 00:54:40,870 “Een vreemde vogel. 728 00:54:40,870 --> 00:54:50,870 En, en, en, ergens een moeilijk mens, hij had wel uh twee 729 00:54:50,870 --> 00:54:54,173 hulpen, dat herinner ik me wel, van buiten Scheveningen. 730 00:54:54,273 --> 00:55:04,230 Die uh, die wel erg uh terzake kundig waren, maar wat nou de functie van De Zeeuw precies was? 731 00:55:04,230 --> 00:55:14,426 Ik weet wel dat er overal in die groepen uh toch haat en nijd was uh, niet lekker.” 732 00:55:14,527 --> 00:55:16,820 “Maar was het een stoere kerel, een ruwe kerel?” 733 00:55:16,820 --> 00:55:18,030 “Ja, ruwe kerel.” 734 00:55:18,030 --> 00:55:20,493 “Groot?” 735 00:55:20,594 --> 00:55:24,556 “Mah, een meter tachtig ofzo. 736 00:55:24,657 --> 00:55:30,580 Een uh…Maar uh, ik heb toch altijd een beetje een vreemde vogel gevonden. 737 00:55:30,580 --> 00:55:35,630 Kreeg er geen hoogte van, wat ‘ie allemaal precies uitspookte. 738 00:55:35,630 --> 00:55:39,880 En dat, dat en dat mocht je tuurlijk ook weer niet weten. 739 00:55:39,880 --> 00:55:43,480 Dus da, dan ken je zo weinig over oordelen hè.” 740 00:55:43,480 --> 00:55:46,730 “Waar woonde die? Of waar zat ‘ie?” 741 00:55:46,730 --> 00:55:53,150 “Uh, ik geloof dat ‘ie woonde de… Dat ‘ie in een 742 00:55:53,150 --> 00:55:56,335 leeg huis getrokken is in de Berkenbosch Blokstraat. 743 00:55:56,436 --> 00:56:00,517 Uh, vlakbij de, richting circus.” 744 00:56:00,618 --> 00:57:28,430 “Ja, ja.” 745 00:57:28,430 --> 00:59:07,140 “Dat herinner ik me wel dat ‘ie daar nog woonde.” 746 00:59:07,140 --> 00:59:32,420 “Heeft het bedrijf van uw vader schade geleden door oorlogsgeweld?” 747 00:59:32,420 --> 00:59:32,800 “Jawel. 748 00:59:32,800 --> 00:59:41,006 Nou, geen materiële schade van, van uh bombardementen ofzo, maar wel uh. 749 00:59:41,007 --> 00:59:42,510 Kijk toen de oorlog afgelopen was, was ook de 750 00:59:42,510 --> 00:59:47,480 voorraad op, want me vader had alles geruild voor eten. 751 00:59:47,581 --> 00:59:51,420 Hè, dus uh der was heel weinig meer om mee te werken. 752 00:59:51,420 --> 00:59:54,580 En uh in de winkel ook uh ja. 753 00:59:54,580 --> 00:59:58,320 Alles wat ik noemde, ook eau de cologne verkochten we voor de 754 00:59:58,320 --> 01:00:03,635 oorlog, maar dat is in de oorlog allemaal geruild voor eten. 755 01:00:03,736 --> 01:00:06,010 En uh dus al de Boldood was op. 756 01:00:06,010 --> 01:00:10,390 Ik weet nog goed dat, dat herinner ik me nu ineens in de 757 01:00:10,390 --> 01:00:17,083 Zandvoortstraat, daar woonde een NSB-er die nogal kwaad deed. 758 01:00:17,183 --> 01:00:20,042 Exact wat weet ik niet, maar die heette bol. 759 01:00:20,143 --> 01:00:25,470 En daar hebben ze op een gegeven moment op zijn deur, zijn huisdeur geschreven: 760 01:00:25,571 --> 01:00:27,970 ‘47-11 is goed, maar Boldood is beter.’ Dat herinner ik me nou ineens, ja.” 761 01:00:27,970 --> 01:00:29,140 “Maar dat is misschien nog in de oorlog…?” 762 01:00:29,140 --> 01:00:30,110 “Da’s in de oorlog gebeurd, ja.” 763 01:00:30,110 --> 01:00:37,320 “Ja, ja. Oké, dan moet je ook oppassen?” 764 01:00:37,320 --> 01:00:40,970 “Ja, ja. Wie dat gedaan heeft weet ik niet, maar wij vonden het prachtig.”