1
00:00:20,060 --> 00:00:23,030
Beginnen bij de basis,
vertellen hoe je heet.

2
00:00:25,290 --> 00:00:33,820
Nou, ik heet sinds 92 jaar Evert van der Molen,
en ik ben geboren op een schip, net als Geert,

3
00:00:34,350 --> 00:00:41,030
en dat was een prettige omstandigheid, we hebben
een hele prettige jeugd gehad, veel gezien,

4
00:00:41,030 --> 00:00:51,510
want we voeren dus, Nederland rond en België,
Duitsland, een stukje van Frankrijk, en maar dan

5
00:00:51,650 --> 00:00:56,060
moeten de kinderen op een gegeven ogenblik op
school, en dan moet je bij je pa en ma vandaan,

6
00:00:56,370 --> 00:01:01,590
en toen was mijn moeder, die heeft alleen
maar lagere school, maar die heeft ons allemaal

7
00:01:01,590 --> 00:01:10,290
lezen en schrijven geleerd, Dat moet ik met
trots vermelden, want daar ben ik echt trots op.

8
00:01:10,290 --> 00:01:17,930
En op een gegeven ogenblik, ik was zes,
toen zeiden mijn grootouders, ik ben naar

9
00:01:17,930 --> 00:01:30,350
opa Evert vernoemd, die zei: “Laat Evert
maar bij ons komen, want grootouders zijn

10
00:01:30,350 --> 00:01:34,770
altijd nogal gek op kleinkinderen, terecht
of natuurlijk, toen ben ik bij opa en

11
00:01:34,770 --> 00:01:41,550
beppe zoals we haar noemden, zij was een
Friezin, in de kost gekomen, maar mijn

12
00:01:41,550 --> 00:01:52,400
zusjes en mijn broer niet, die bleven zo
lang aan boord, en die kregen dan van ma les.

13
00:01:52,400 --> 00:01:53,430
Welk jaar ben je geboren?

14
00:01:53,430 --> 00:01:59,870
Ik ben geboren in
’17. Nou ja, dus toen

15
00:02:00,110 --> 00:02:02,290
Dus je was de oudste van het gezin?

16
00:02:02,290 --> 00:02:03,370
Ik was de oudste.

17
00:02:03,370 --> 00:02:04,900
En hoeveel broers en zusjes?

18
00:02:05,210 --> 00:02:12,860
Twee, die twee meisjes die jullie
nu kennen, en een broer, Jacob.

19
00:02:15,010 --> 00:02:23,685
En die zijn pas aan de wal gegaan toen ze in
de vijfde klas van de lagere school waren.

20
00:02:23,685 --> 00:02:26,950
Dus zover heeft ma het kunnen brengen.

21
00:02:27,040 --> 00:02:34,880
En Jacob is ook aan de wal, maar Jacob zei: nee
hoor, ik heb er geen zin in, waarvoor zou ik aan

22
00:02:34,880 --> 00:02:43,180
de wal gaan, en hij was ook niet zo’n boekenman,
enzo, en hij was echt een schipper, en hij is nog

23
00:02:43,180 --> 00:02:49,750
steeds, ja, hij is nou oud hoor, maar hij is nog
steeds een schipper, ja hij is nu oud Maar mijn

24
00:02:50,910 --> 00:03:06,020
vader had heel weinig onderwijs gehad, en daardoor,
ik geloof vier klassen ofzo, hij las veel,

25
00:03:06,020 --> 00:03:14,710
later, maar er waren toch lacunes, en hij zei
tegen ma: als we kinderen krijgen, dan moet dat

26
00:03:14,710 --> 00:03:18,510
anders, niet zoals ik
het heb gedaan, maar die

27
00:03:18,510 --> 00:03:22,909
moeten als ze kunnen en
willen, moeten ze mulo halen.

28
00:03:22,910 --> 00:03:27,870
Nou, en toen ben ik op de mulo
geweest en Geertje ook, en Kees is

29
00:03:27,870 --> 00:03:33,380
naar de HBS geweest, en Jacob is,
zoals ik zei is aan boord gebleven.

30
00:03:34,600 --> 00:03:41,110
Je was zes jaar toen je bij beppe en opa kwam,
in Groningen was dat? Aan het Winschoterdiep?

31
00:03:42,670 --> 00:03:43,490
Winschoterdeip.

32
00:03:47,000 --> 00:03:50,940
Hoe was dat om zonder je broertjes en
zusjes bij twee oude mensen te zijn?

33
00:03:50,940 --> 00:03:58,370
Er was nog een nichtje die om dezelfde
omstandigheden Schippersmensen,

34
00:03:58,370 --> 00:04:04,420
dus al mijn neven en nichten
waren van het schip, he, dus die

35
00:04:05,920 --> 00:04:10,880
hebben ook Maar er was ook een
meisje bij die kwam bij opa en beppe.

36
00:04:11,020 --> 00:04:21,450
Maar het was wel iedere keer, als ze kwamen
in Groningen, dan sliep ik aan boord, en

37
00:04:21,450 --> 00:04:25,780
als ze dan weer gingen, was het weer afscheid,
dat heb ik wel als pijnlijk meegemaakt.

38
00:04:25,780 --> 00:04:35,410
En ja zegt moeder, het is nou een keer zo,
ze had van die uitdrukkingen: dat zijn de

39
00:04:35,410 --> 00:04:44,780
tegenslagen van het leven, nou goed, ik
verder koud, maar in elk geval, het zat erin.

40
00:04:46,680 --> 00:04:52,750
Maar als ze dan weer weg waren, opa en beppe
waren goed voor mij, ik was gek op opa,

41
00:04:52,750 --> 00:05:02,420
en ook op beppe en omgekeerd, wel te harden,
en ik vond het fijn dat ik onderwijs kreeg.

42
00:05:02,420 --> 00:05:10,470
Hoe kwam het eigenlijk dat
uw moeder zo geschoold was?

43
00:05:11,640 --> 00:05:18,590
Gewoon lagere school, maar zij, maar als ik naar
mijn moeder terugkijk, en trouwens ook naar mijn

44
00:05:18,590 --> 00:05:26,610
vader, ze waren heel, dat moet ik zeggen,
intelligent, maar ook belangstellend, echt boekenmensen

45
00:05:26,610 --> 00:05:36,240
die gek waren op lezen enzo, en ja, dat waren En
dat heeft Geertje, en dat heeft Yfke, Jacob niet,

46
00:05:36,240 --> 00:05:46,900
maar die heeft weer andere kwaliteiten, nou en zo
zijn wij van de lagere school op de mulo gekomen.

47
00:05:46,900 --> 00:05:48,180
Op de Kraneweg.

48
00:05:48,180 --> 00:05:51,060
Op de Kraneweg, u kent Groningen?

49
00:05:51,060 --> 00:05:53,500
Ik kom uit de Taco Mesdagstraat.

50
00:05:53,500 --> 00:05:58,120
Da’s vlak bij de Kraneweg. Ja. Zo.

51
00:05:59,200 --> 00:06:01,770
En daar liep u dan elke
dag naartoe, heen en weer?

52
00:06:02,410 --> 00:06:09,170
Ja, van, ik moest dus eigenlijk, ik vond dat ik
een fiets moest hebben, maar pa en moe zeiden:

53
00:06:09,170 --> 00:06:16,480
nee, hij hoeft geen fiets, het was ook krap hoor,
in die tijd, een fiets was een hele uitgave.

54
00:06:16,530 --> 00:06:25,130
We hebben nooit honger geleden, maar het
was niet Maar ik weet nog wel ik had een

55
00:06:25,130 --> 00:06:35,480
oom, een oudoom, en die zei: Evert, waar
ga je naar school, en woar woost doe dan?

56
00:06:46,910 --> 00:06:48,620
Most doe fiets hebben?

57
00:06:48,620 --> 00:06:57,419
Fiets hebben de oplossing,
maar dat deed hij niet, zo ver

58
00:06:57,420 --> 00:06:59,670
ging z’n liefde nou ook weer
niet, dus ik een half uur meneer.

59
00:06:59,670 --> 00:07:08,960
Een half uur. En dan vier keer per dag he, ’s
morgens heen en terug en ’s middags heen en terug.

60
00:07:08,960 --> 00:07:19,880
Woensdag dan een keer natuurlijk, donderdag en
vrijdag, en zaterdag had je ook in die tijd.

61
00:07:20,130 --> 00:07:30,880
Maar ik heb er geen spijt van gehad hoor, het was
toch een beweging die goed was.. Ik zei, ik heb

62
00:07:30,880 --> 00:07:38,740
een deel van m’n vrij stevige gezondheid te danken
aan dat ik geen fiets had, dat was de basis.

63
00:07:43,430 --> 00:07:46,330
Maar ja aan op straat.

64
00:07:46,330 --> 00:07:51,190
En het gezin waar u uit kwam,
dat was een gereformeerd gezin?

65
00:07:51,190 --> 00:07:52,730
Een gereformeerd gezin ja.

66
00:07:52,730 --> 00:07:54,950
En waren beppe en opa dat ook?

67
00:07:56,580 --> 00:07:57,317
Dat was de hele familie.

68
00:07:57,317 --> 00:08:00,340
Nou, niet helemaal, maar in elk geval min
of meer waren ze allemaal gereformeerd.

69
00:08:00,630 --> 00:08:05,530
En hoe was de sfeer?

70
00:08:05,530 --> 00:08:09,190
Nou de sfeer was, hoe zal ik
het zeggen, calvinistisch he.

71
00:08:09,190 --> 00:08:16,180
hard werken en de Here dienen, en
ja, wat zal ik zeggen, serieus he.

72
00:08:16,330 --> 00:08:18,910
Ik weet we gingen vroeger later
naar Indië toe, dat was een

73
00:08:18,910 --> 00:08:22,600
hele andere sfeer he, dat was
wel een gereformeerd land, maar

74
00:08:22,600 --> 00:08:29,300
ik heb toch echt te danken gehad, ook aan
de gebeden van mijn moeder, ja, dat ik voor

75
00:08:29,300 --> 00:08:35,680
gekke dingen hoererij en dergelijke bewaard
gebleven ben, terwijl ik net zo gewoon

76
00:08:35,680 --> 00:08:41,840
ben als ieder ander, maar toch je moet
toch naar de vrouwen toe, want anders krijg

77
00:08:41,840 --> 00:08:48,490
je hoofdpijn en dergelijke dingen, en ik
dacht: ja, misschien hebben ze wel gelijk,

78
00:08:48,490 --> 00:08:53,910
maar er was toch iets dat me tegenhield,
en dat was de calvinistische achtergrond.

79
00:08:54,150 --> 00:09:02,730
En ik lees nou van de heer Wiesel, die kent ie
ook wel,… die zegt, ja, ik heb ook wel in die

80
00:09:02,730 --> 00:09:08,750
omstandigheden gezeten, maar op een
gegeven ogenblik toen het zo ver

81
00:09:08,750 --> 00:09:14,760
was dat ik met een meisje naar
bed zou gaan, toen werd mijn

82
00:09:14,760 --> 00:09:21,050
chassidische achtergrond, de joodse
achtergrond die verhinderde mij dat.

83
00:09:22,110 --> 00:09:27,000
Ik zei: nou, ouwe meneer
niet mee praten, maar dat

84
00:09:27,000 --> 00:09:32,600
ervaar ik ook, en dat heb ik
alleen maar dankbaar wezen.

85
00:09:32,600 --> 00:09:36,400
Ja, dat geeft een soort
lijn, een richting.

86
00:09:36,400 --> 00:09:42,270
Ja. Leiding, karakter ervan, terwijl ik andere
dingen wel helemaal verkeerd deed, hoor.

87
00:09:43,070 --> 00:09:57,214
Ik was net zo eigenwijs en egoïstisch als iedereen,
en ja, dat heb ik later ontdekt …toen ben ik

88
00:09:57,214 --> 00:10:01,120
dichter bij de Heer gekomen in de
Pinkstergemeente, dat is op zichzelf ook

89
00:10:01,120 --> 00:10:05,230
niets beters dan anders, maar in elk
geval daar ben ik terechtgekomen, en

90
00:10:05,230 --> 00:10:11,670
toen ben ik echt hoe zal ik dat zeggen
in een gemeenschap met God gehad, met

91
00:10:11,670 --> 00:10:16,290
de Heere Jezus gehad, die ik vroeger
als gereformeerde niet mogelijk achtte.

92
00:10:16,290 --> 00:10:20,740
Wat was dat gereformeerde
dan, dat calvinistische?

93
00:10:21,350 --> 00:10:27,520
Dat calvinistische dat was, ja, je bent een zondaar
en je moet je best doen om je straatje schoon

94
00:10:27,520 --> 00:10:38,540
te houden, maar echt dat alles met de Heer bepraten,
je aanvechtingen en je problemen en hoe je

95
00:10:38,540 --> 00:10:44,480
met andere mensen om moet gaan, ja, dat wist ik
vroeger niet dat dat kon, en, dat heb ik ontdekt.

96
00:10:44,480 --> 00:10:53,040
Niet dat ik daarin volmaakt ben, maar ik heb een
enorme, hoe zal ik dat zeggen, lift gehad door

97
00:10:53,940 --> 00:11:00,210
wat de Bijbel noemde de vertrouwelijke omgang met
de Heer, daar kan ik alleen maar blij om wezen.

98
00:11:00,590 --> 00:11:02,740
Niet dat ik andere
mensen daarop neerkijk.

99
00:11:03,740 --> 00:11:10,630
Wat u omschrijft is dat u gelukkiger,
en meer vrije dan bij het

100
00:11:10,630 --> 00:11:12,979
gereformeerde, waar meer de nadruk
lag op het strenge en op straf

101
00:11:12,980 --> 00:11:16,840
Nou, dat zou ik toch niet
helemaal kunnen zeggen, nee.

102
00:11:16,890 --> 00:11:22,060
Dat had je daar ook wel hoor, en vooral, en
dan praat ik over mijn moeder die dus uit de

103
00:11:22,060 --> 00:11:30,600
negentiende eeuw was, en toen hervorming gekregen
heeft, die had dat ook wel, maar ja, later,

104
00:11:30,880 --> 00:11:37,120
door de invloed van Kuiper zeg ik altijd maar,
dat mag ik misschien niet zeggen, maar is het

105
00:11:37,120 --> 00:11:44,180
toch wat anders geworden, en ja, meer dingen
intellectueel weet je, je gelooft dit en je gelooft

106
00:11:44,180 --> 00:11:51,583
dat, en dat moest je dan vlot kunnen opzeggen,
maar dat was meer het verstand en niet het hart.

107
00:11:52,480 --> 00:11:57,533
En ik zal heus niet zeggen dat niet
veel gereformeerden met het hart

108
00:11:57,534 --> 00:12:01,340
niet geloven, maar ik deed het
aanvankelijk met m’n verstand, ja.

109
00:12:01,340 --> 00:12:01,520
mogelijkheden.

110
00:12:01,520 --> 00:12:09,960
We gaan nu weer terug naar de Kraneweg,
eindexamen mulo, u was 16 jaar vermoedelijk.

111
00:12:09,960 --> 00:12:16,530
Ik was 15 jaar. Ja, vanwege
m’n datum van geboorte.

112
00:12:16,530 --> 00:12:18,750
Dat is in ’32 ongeveer.

113
00:12:18,750 --> 00:12:20,200
Ja, het was in ’32.

114
00:12:20,200 --> 00:12:23,780
Hoe zag de wereld er
toen uit? Om u heen?

115
00:12:23,970 --> 00:12:34,170
Ja, het was zo persoonlijk, een heleboel van
mijn klasgenoten die gingen aan het werk, dat

116
00:12:34,170 --> 00:12:41,480
was normaal, en velen gingen verder studeren,
die sommige die het konden opbrengen gingen

117
00:12:41,480 --> 00:12:47,960
naar de HBS, maar dat was voor mij niet
weggelegd want je moet rekenen dat je aan de wal

118
00:12:47,960 --> 00:12:55,400
bent, dat betekent dat je niet alleen schoolgeld,
maar ook kostgeld moest betalen, dus ik ben

119
00:12:55,400 --> 00:13:00,830
gewoon aan boord gegaan, en ik kon een knecht
vervangen, we hadden namelijk een zeilschip

120
00:13:00,830 --> 00:13:01,980
Aan boord bij uw ouders?

121
00:13:01,980 --> 00:13:03,520
Bij mijn ouders.

122
00:13:03,520 --> 00:13:05,890
Dus toen kwam je eigenlijk
weer terug in het gezin?

123
00:13:06,460 --> 00:13:06,880
Ja, zeker.

124
00:13:06,880 --> 00:13:09,070
En waren er toen nog
kinderen aan boord?

125
00:13:09,070 --> 00:13:12,800
ja, ze waren allemaal nog
aan boord. Ja, toen waren

126
00:13:12,800 --> 00:13:17,250
En was het fijn om weer bij elkaar te
zijn, of was het ook een beetje gek?

127
00:13:17,250 --> 00:13:24,040
nee hoor, het was, achteraf bekeken vond ik het
heel fijn eigenlijk, als ik dat vergelijk met

128
00:13:24,040 --> 00:13:31,450
andere gezinnen en verhouding met andere ouders
en kinderen, dan kan ik zeggen: ik heb geboft.

129
00:13:31,480 --> 00:13:38,490
Absoluut. En ik denk dat
Geertje van hetzelfde idee was.

130
00:13:38,600 --> 00:13:47,255
Maar we waren natuurlijk opgroeiende
tieners, en niet altijd zo gewillig, maar

131
00:13:47,256 --> 00:13:55,300
dus op een of andere manier altijd weer
goed geworden, ja, als je gewoon je

132
00:13:55,300 --> 00:14:01,290
leven leeft, kijk pa was niet alleen
m’n vader, maar hij was ook mijn baas!

133
00:14:01,290 --> 00:14:06,890
Als pa zei: dat moet gebeuren, en dat
deed hij heel duidelijk en heel goed

134
00:14:06,890 --> 00:14:11,310
omschreven, dan had je ’t maar te
doen, of je het ermee eens was of niet.

135
00:14:11,310 --> 00:14:17,220
Maar ik was toch, ik ben toch,
er zit geen schippersbloed in mij.

136
00:14:17,540 --> 00:14:21,840
En toen kwam er dus een meneer in
mijn leven, een oude onderwijzer

137
00:14:21,840 --> 00:14:26,490
van de school waar ik dus ook op
gezeten had, de lagere school, ik

138
00:14:26,490 --> 00:14:31,921
ken de persoon niet, Klasseman?, die
man zei: Evert moet verder leren.

139
00:14:31,921 --> 00:14:35,010
Ja, zei pa, je kunt me nog meer
zeggen, maar dan moet ie aan de wal.

140
00:14:35,010 --> 00:14:44,490
Ja, zegt ie, enfin, bijgedraaid, en hij had
een schriftelijke cursus pakket, daar had

141
00:14:44,490 --> 00:14:47,807
hij connecties mee, toen ben ik aan boord
gebleven, ze konden me niet missen, anders

142
00:14:48,500 --> 00:14:55,420
had hij weer een knecht moeten hebben, en
toen ben ik dus voor onderwijzer gaan leren.

143
00:14:55,420 --> 00:14:57,400
En hoe heette die man?

144
00:14:57,400 --> 00:15:05,450
Een zekere, nu moet ik even nadenken, dat
schiet me zo meteen wel te binnen, ik kan

145
00:15:05,450 --> 00:15:08,790
Dat is wel bijzonder, dat zo
iemand zich zo om u bekommerde.

146
00:15:08,790 --> 00:15:18,648
Ja, daar heb ik me altijd zo over verwonderd,
want hij kende me niet dat ik in de klas

147
00:15:18,649 --> 00:15:25,100
gezeten heb, en dat hij toch, ja, wij noemden
dat in de Pinkstergemeente: dat is de leiding

148
00:15:25,100 --> 00:15:35,770
van de Heer geweest Maar in elk geval, en
zo zie ik het ook hoor, ik geloof dat het

149
00:15:35,770 --> 00:15:41,190
werkelijk zo was, in ieder geval was ik bestemd
om schoolmeester te worden, eigenlijk heb

150
00:15:41,190 --> 00:15:50,410
ik maar één keer de mogelijkheid, gave zou
je kunnen zeggen, ik kan makkelijk uitleggen.

151
00:15:51,150 --> 00:15:56,070
En dat uitleggen dat heb je nodig als
schoolmeester, dat heb je niet nodig als schipper,

152
00:15:56,070 --> 00:16:00,206
maar mijn broer die had dat niet, maar die
had weer andere dingen, waar ik helemaal

153
00:16:00,206 --> 00:16:05,980
niet die kon bij wijze van spreken staande
op het schip, op het schip staande, met

154
00:16:06,550 --> 00:16:14,660
de kabel waar we aan vast zaten met zó’n
beweging van de paal van de wal af slingeren

155
00:16:14,660 --> 00:16:22,340
en dat heb ik zó vaak geprobeerd, en het
is me niet gelukt, maar híj deed het!

156
00:16:22,340 --> 00:16:30,400
Maar ja goed, ik kon dus uitleggen,
ik heb Frans later wat passé defini

157
00:16:30,400 --> 00:16:34,680
en wat imparfait was, niet interessant
misschien, maar dat kon ik wel.

158
00:16:34,680 --> 00:16:39,690
Dus u heeft een schriftelijke cursus,
dus in de avonduren zat je te werken.

159
00:16:40,410 --> 00:16:46,590
Ja, elke keer als ik dan even gelegenheid had,
dan zat ik te werken, ja, soms, we hebben het

160
00:16:46,590 --> 00:16:55,390
ook, en dat was eigenlijk in mijn voordeel,
het was in de diepe crisistijd, ’34 tot ’37,

161
00:16:55,390 --> 00:17:06,710
wij hebben jaren gehad dat we van de 52 weken,
dat we meer dan de helft, meer dan 26 weken

162
00:17:06,830 --> 00:17:15,980
werkloos waren, en dat was natuurlijk een reden,
want ja, je moest dan ook werken, het schip

163
00:17:15,980 --> 00:17:24,500
onderhouden, maar goed, dat deed ik dan ook,
maar ik heb daardoor veel vrije tijd gehad.

164
00:17:25,090 --> 00:17:29,390
Maar ideaal was dat niet hoor, want
dan kwam ik later op school en dan

165
00:17:29,390 --> 00:17:35,300
voel je, ja, ik kon het wel aan, maar
ik miste toch wel in vergelijking

166
00:17:35,300 --> 00:17:41,830
met collega’s dat ze dan stage
gelopen hadden en dat had ik niet.

167
00:17:41,830 --> 00:17:44,510
Wanneer ben je voor het
eerst voor de klas gekomen?

168
00:17:45,160 --> 00:17:51,170
Ik ben in voor de klas

169
00:17:51,170 --> 00:17:52,660
Was dat voor de oorlog nog?

170
00:17:54,120 --> 00:17:57,060
Ja, dat was in ’38 ja.

171
00:17:57,990 --> 00:18:01,820
In ’38 toen heb ik een
baantje gekregen, niet als

172
00:18:01,820 --> 00:18:05,490
onderwijzer, maar dat noemden
ze kwekeling met acte.

173
00:18:05,530 --> 00:18:11,160
Dan kreeg je dus wat zakgeld,
maar je moest wel gewoon lesgeven,

174
00:18:11,160 --> 00:18:17,790
en dat was dan het voordeel
dat je dan toch routine kreeg.

175
00:18:17,790 --> 00:18:18,330
Waar was dat?

176
00:18:18,330 --> 00:18:19,480
Dat was in Enkhuizen.

177
00:18:19,480 --> 00:18:24,758
Toevallig lagen we in Enkhuizen, ik ging naar
het hoofd van de school, ik zeg: zo-en-zo, zou

178
00:18:24,759 --> 00:18:31,800
ik wel eens een beetje stage mogen lopen bij u,
en toen zegt ie ja, ja ,hij was er niet zo voor.

179
00:18:31,920 --> 00:18:39,230
Ik vertelde hoe de situatie was, dat ik aan boord
was bij pa, ik had onderwijsakte, hoofdakte,

180
00:18:39,230 --> 00:18:48,720
Frans, Duits had ik ook, en toen, ook weer
schriftelijk hoor, en toen zei hij: ik voel er

181
00:18:48,720 --> 00:18:53,870
niet zo veel voor, maar misschien wil het bestuur
je wel aanstellen als kwekeling met acte.

182
00:18:53,870 --> 00:18:56,080
Ik zeg: nou, héél graag.

183
00:18:56,080 --> 00:19:02,210
Nou, ik kreeg 25 gulden kostgeld, pa en moe
zorgden ervoor dat ik een kosthuis kreeg

184
00:19:02,210 --> 00:19:10,680
van 40 gulden, en, dus 15 gulden betaalden
ze bij, en zo ging Evert aan de wal

185
00:19:11,000 --> 00:19:16,730
En toen ben ik dus bij het onderwijs
gebleven, en toen even later naar Indië.

186
00:19:16,730 --> 00:19:23,970
Ja. Want. Hoe is dat
eigenlijk gekomen?

187
00:19:23,970 --> 00:19:33,000
Nou, dat is zo, we hadden verschillende
neven en nichten van pa, die zaten, die zaten

188
00:19:34,860 --> 00:19:39,410
in het onderwijs, en die zijn terechtgekomen
in Indonesië omdat daar nog wel werk

189
00:19:39,411 --> 00:19:45,590
was, en er was een opziener die had het
zelfs gebracht tot inspecteur van onderwijs,

190
00:19:45,590 --> 00:19:53,000
en Siewert zegt: Evert, jongen, als je
werkelijk wat wilt dan moet je naar Indië toe.

191
00:19:53,000 --> 00:19:57,060
Nou, en praat er met pa over, ja, zo ver weg,
nee, zegt ie, het gaat om die jongen zelf.

192
00:20:00,690 --> 00:20:00,990
Nou, en toen ben ik
naar Indië toe gegaan.

193
00:20:00,990 --> 00:20:01,159
En dat wilde je wel?

194
00:20:01,160 --> 00:20:03,030
Nou, ik wilde graag aan de
bak, ja, het was wel leuk om

195
00:20:03,030 --> 00:20:11,380
kwekeling met acte te wezen,
maar ik had al verkering, en

196
00:20:11,380 --> 00:20:13,370
Hoe kwam je aan die verkering?

197
00:20:13,370 --> 00:20:17,280
Dat zal ik je vertellen, wij
gingen op een keer gingen

198
00:20:17,280 --> 00:20:23,400
wij een reis, een vracht naar
Cambrai in Noord-Frankrijk.

199
00:20:23,840 --> 00:20:29,540
En in Cambrai daar heb ik
dat meisje ontmoet, en we

200
00:20:29,540 --> 00:20:33,710
kregen verkering, en zij bleef
daar en ik bleef aan boord.

201
00:20:34,080 --> 00:20:38,200
En we hebben steeds gecorrespondeerd,
ook schriftelijk geleerd

202
00:20:40,150 --> 00:20:43,230
et cetera, ook schriftelijk
verkering had was ’t eigenlijk.

203
00:20:43,230 --> 00:20:44,770
Was het een Frans meisje?

204
00:20:44,770 --> 00:20:47,750
Nee, nee, het was een Nederlands
meisje, uit Friesland nog wel.

205
00:20:50,410 --> 00:20:58,460
Mijn beppe sprak een beetje Fries, zeer slecht
omdat ze met een Groninger getrouwd was, en

206
00:20:58,610 --> 00:21:03,912
ook in Groningen woonde, en pikte ook Fries
op, en ik heb een beetje aanleg voor talen en

207
00:21:03,913 --> 00:21:09,620
belangstelling voor talen dus ik pikte wel wat
Fries op, dus toen kwam ik bij dat meisje, en

208
00:21:09,620 --> 00:21:19,960
zo heb ik niet alleen een meisje leren kennen,
maar ook Fries kunnen leren, twee voordelen.

209
00:21:19,960 --> 00:21:23,250
En hoe kwam zij dan
in Cambrai terecht?

210
00:21:23,250 --> 00:21:28,470
Zij, kijk, het was in die tijd, crisistijd
dat heel veel mensen, boerenmensen

211
00:21:28,470 --> 00:21:33,850
uit Friesland die gingen naar Frankrijk
toe, want daar was wel werk te krijgen.

212
00:21:33,850 --> 00:21:40,530
En zo is zij daar ook gekomen, haar
vader, haar zus ook, en zwager.

213
00:21:40,530 --> 00:21:48,410
En zo kwam zij dus in de buurt van
Cambrai, en daar ontmoetten we elkaar, ja.

214
00:21:48,910 --> 00:21:57,780
Was je je in die tijd bewust van wat er op
politiek gebied allemaal gaande was in Europa?

215
00:21:57,780 --> 00:22:04,710
Hoe ging dat in het gezin bij
jullie, werd daarover gesproken?

216
00:22:04,710 --> 00:22:05,600
Ja. Zeker.

217
00:22:05,600 --> 00:22:07,830
Dat was een dagelijks
gesprek zo’n beetje, ik was

218
00:22:07,830 --> 00:22:11,210
natuurlijk dienstplichtig,
ik ben ook in dienst geweest.

219
00:22:11,210 --> 00:22:14,670
En ja, je kon elk ogenblik
worden opgeroepen natuurlijk.

220
00:22:15,180 --> 00:22:19,690
En dat is ook verschillende
keren gebeurd natuurlijk.

221
00:22:19,690 --> 00:22:25,530
Ja nou, en we kwamen in Duitsland, nou,
dan maak je wat mee hoor, ook mensen die

222
00:22:25,920 --> 00:22:36,940
christelijk waren, die dan zeiden: ja,
straks drie jaar in dienst, voor m’n nummer,

223
00:22:36,940 --> 00:22:42,340
om wat te leren, nou zegt die heer, daar
word je zo overgoten en gehersenspoeld met,

224
00:22:42,340 --> 00:22:47,840
ja, dat zeiden ze vroeger niet, hersenspoelen,
maar zo overgoten met die propaganda

225
00:22:47,860 --> 00:22:59,360
dat ik weet niet of ik het vol kan houden,
maar ik ben er nu nog niet op tegen.

226
00:22:59,360 --> 00:23:03,015
Enfin, opgeroepen iedereen praatte erover, maar
heel wat schippers niet hoor, want daar hadden

227
00:23:03,150 --> 00:23:08,810
we het meest mee te maken natuurlijk, dat waren
onze kameraden, onze collega’s, die waren vaak

228
00:23:08,810 --> 00:23:15,921
tegen, maar die hielden zich stil, want anders
kregen ze Schwierigkeiten, nee dat was niet zo goed.

229
00:23:15,921 --> 00:23:26,240
nee, wat dat betreft eh, en als je dan een
Duitse krant las, het was allemaal Hitler

230
00:23:26,240 --> 00:23:33,790
wat de klok sloeg, he, en ik dacht: als
we hier hadden moeten wonen was het zeer

231
00:23:33,790 --> 00:23:39,770
de vraag geweest of we het volgehouden
hadden om er tegenin te gaan, maar ja goed,

232
00:23:39,770 --> 00:23:49,850
in Nederland, ja, daar waren ze niet zo,
zal wel meevallen, nou, het viel niet mee.

233
00:23:49,850 --> 00:23:56,340
Maar ja goed, toen was ik in Indië,
toen was er die inval, toen was het, dat

234
00:23:56,340 --> 00:24:05,320
was in 1940, we hadden, ik had dus
verkering met Froukje, en toen heb ik die

235
00:24:05,320 --> 00:24:11,240
baan gekregen in Indië, en toen zeiden
we, in het schoolbestuur, en die zei:

236
00:24:11,840 --> 00:24:18,220
je hebt verkering, maar je mag niet
getrouwd zijn want dat durven we niet.

237
00:24:18,230 --> 00:24:19,040
Waarom niet?

238
00:24:19,040 --> 00:24:24,970
Omdat ze wisten niet wat voor
vlees ze in de kuip hadden.

239
00:24:24,970 --> 00:24:34,320
En het was een nieuw te beginnen muloschool,
en ze zeiden: als jij hier en jaar geweest

240
00:24:34,320 --> 00:24:39,630
bent, dan zullen we ervoor zorgen dat op
onze kosten jouw vrouw daar naar toe komt.

241
00:24:39,630 --> 00:24:54,530
Nou, en toen was het dus na een jaar,
ik was in juni ’39 daar naartoe gegaan,

242
00:24:54,530 --> 00:24:56,770
en dan zouden ze in 1940, was al helemaal
voor mekaar, zou ze daar naartoe.

243
00:24:56,770 --> 00:24:59,870
maar ja, toen brak de oorlog
uit, en het ging niet door.

244
00:25:01,250 --> 00:25:05,460
Nou, toen hebben we zeven
jaar moeten wachten Tot 1947.

245
00:25:05,460 --> 00:25:07,340
Nou, dat is toch lang geweest.

246
00:25:08,580 --> 00:25:09,180
Zeker lang geweest.

247
00:25:09,180 --> 00:25:13,160
Je was al 22 jaar.

248
00:25:13,160 --> 00:25:23,630
Ja. Ja, dat was eh, ja, hoe
kon je dat je trouw bleef.

249
00:25:23,630 --> 00:25:30,550
Ik zeg: man, hou je stil ik zat achter
prikkeldraad, en er waren geen vrouwen Maar dat

250
00:25:30,550 --> 00:25:37,170
mijn vrouw me trouw bleef, dát is een prestatie
waar ik nog altijd tegenop gekeken heb.

251
00:25:37,170 --> 00:25:44,610
Ik heb, ze is nu overleden, maar we zijn
toen getrouwd en 51 jaar getrouwd geweest, en

252
00:25:46,480 --> 00:25:57,101
eh, en vier kinders gekregen, nou mensen,
het is helemaal goed gekomen, daar kan ik zó

253
00:25:57,102 --> 00:26:00,303
dankbaar voor wezen, he, als ik dat vertel,
dat is werkelijk de moeite waard geweest.

254
00:26:00,303 --> 00:26:04,170
Maar ja, nu moet maar
de volgende vraag.

255
00:26:04,170 --> 00:26:10,680
Ik wil even terug, je bent in Indië
aangekomen, wat voor wereld trof je daar

256
00:26:10,680 --> 00:26:16,130
dan aan, dat moet toch koloniaal, dat
moet toch ook heel gek geweest zijn?

257
00:26:16,130 --> 00:26:22,730
Nou, dat viel wel mee hoor, niet dat
die koloniale zo slecht zo goed waren,

258
00:26:22,730 --> 00:26:28,230
integendeel, was alleen maar onmenselijk
natuurlijk, maar ik heb hier een boek in

259
00:26:28,230 --> 00:26:33,900
de kast en dat is geschreven door Indonesiërs,
en die hebben allerlei aan te merken

260
00:26:33,900 --> 00:26:42,480
op het koloniale bewind van Nederland,
en terecht, maar iedereen, een stuk of

261
00:26:42,480 --> 00:26:47,870
vijf zes schrijvers, maar het onderwijs,
daar hebben we de beste ervaringen van.

262
00:26:47,870 --> 00:26:51,390
Die onderwijzers die hebben
ons echt verder gebracht,

263
00:26:51,390 --> 00:26:55,250
en met waardering werd er
in dat boek over gesproken.

264
00:26:55,250 --> 00:26:59,930
Had jij een klas, en daar zaten niet
alleen Nederlands-Indische kindertjes in?

265
00:27:00,980 --> 00:27:07,590
Ja, nee, maar het eerste twee jaar zat ik
bij een school, dat was een poging tot een

266
00:27:07,590 --> 00:27:13,596
Nederlandse school van mensen die dus
helemaal leefden in de tijd van, je gaat op

267
00:27:13,597 --> 00:27:18,920
een gegeven ogenblik ga je terug naar
Nederland, maar later ben ik op een school

268
00:27:18,920 --> 00:27:25,360
gekomen waar het grootste deel van de tijd,
een gewone Indonesische school met wel

269
00:27:28,550 --> 00:27:34,250
een paar Indo-Europese kinderen, maar de
meeste waren gewoon Indonesische kinderen.

270
00:27:34,250 --> 00:27:39,920
Toen was nog de voertaal was Nederlands,
en toen het laatste jaar was er

271
00:27:39,920 --> 00:27:46,610
weer een verandering, toen was de
onafhankelijkheid was een feit geworden,

272
00:27:46,610 --> 00:27:52,810
en toen zeiden ze: en nu willen we
ook Indonesiërs op de scholen hebben.

273
00:27:52,810 --> 00:27:59,270
Nou, en dat heb ik toen ook moeten doen, en dat
is misschien wel een beetje geluk, maar daar

274
00:27:59,270 --> 00:28:03,480
kun je zelf niet over oordelen natuurlijk, he,
maar je eigen taal, maar je deed je best, dus

275
00:28:07,960 --> 00:28:14,330
Het werd oorlog en op een gegeven moment kwamen
de Jappen zeg maar. In welk jaar was dat precies?

276
00:28:14,330 --> 00:28:16,104
Ja. Dat was in ’42.

277
00:28:16,104 --> 00:28:26,100
Op 1 maart 1942 was de slag bij de Javazee,
Karel eh, de man die zei 'ik val aan en

278
00:28:26,100 --> 00:28:33,730
volg mij, dat heeft ie nooit gezegd, maar
goed, en toen was de landing op 1 maart.

279
00:28:33,750 --> 00:28:41,320
En op 1 maart zijn wij de plaats waar we
gelegerd waren zijn we de Japanners tegemoet

280
00:28:41,320 --> 00:28:49,020
gegaan, en we hebben het tot 8 maart volgehouden,
maar ik heb geen Japanner gezien hoor.

281
00:28:49,020 --> 00:28:53,010
Maar 8 maart was de
capitulatie. Die kwam daardoor…

282
00:28:53,010 --> 00:28:54,530
Je was in het leger daar?

283
00:29:01,420 --> 00:29:03,690
Ik was gewoon soldaat, sergeant was
ik of wachtmeester, wachtmeester.

284
00:29:03,690 --> 00:29:08,190
Iedereen die in het onderwijs
was moest in het leger?

285
00:29:08,040 --> 00:29:12,700
Jazeker, iedereen hoor, professoren en
leraren, schoolmeesters als ik, allemaal.

286
00:29:12,700 --> 00:29:18,580
en wanneer was u eigenlijk
precies naar Indië gegaan?

287
00:29:18,580 --> 00:29:28,450
Dat was in de zomer van ’39, toen ben ik naar
Indië gegaan, dat was toen nog met de boot.

288
00:29:29,380 --> 00:29:38,310
En toen was, de scholen begon op 1
augustus, dus een maand eerder dan in

289
00:29:38,310 --> 00:29:48,150
Nederland, en toen ben ik dus bij het
onderwijs gegaan, en dat was prettig hoor.

290
00:29:48,150 --> 00:29:54,790
Ja, maar ja goed, veel Nederlandse,
volbloed Nederlandse kinderen,

291
00:29:54,970 --> 00:29:59,230
en daar had ik weinig moeite
mee, maar die ouders he, och man.

292
00:29:59,230 --> 00:30:03,710
Dat waren kakkers zoals
ze nu zouden zeggen?

293
00:30:03,760 --> 00:30:08,200
Zo is ‘t. Ja, nee, dat deed ik
niet goed en dat deed ik niet goed.

294
00:30:08,200 --> 00:30:15,900
Komt u maar eens praten meneer van
der Molen, zal ik u wat vertellen.

295
00:30:15,900 --> 00:30:22,834
“Als u wat wilt vertellen,
dan komt u maar bij mij”,

296
00:30:22,834 --> 00:30:23,590
zo brutaal was ik wel geworden
in de loop van de tijd.

297
00:30:23,590 --> 00:30:28,790
Nee, nee, u moet bij mij komen. Dan zeg ik:
mevrouw, het spijt me maar dat hoeft niet. Nee.

298
00:30:28,790 --> 00:30:33,200
En wat werd er dan verteld? Dat
het dochtertje of het zoontje.

299
00:30:33,200 --> 00:30:40,530
Ja, dat ik het kind verkeerd
begreep enzo, en veel te streng

300
00:30:40,530 --> 00:30:46,720
was enzo, en ze niet geloofde
als ze vertelden, beetje

301
00:30:46,720 --> 00:30:48,850
Was je streng?

302
00:30:48,850 --> 00:30:54,550
Nou, ik geloof het niet hoor, ik
heb echt, nou, op school voor de

303
00:30:54,550 --> 00:31:01,120
klas en in de klas was ik echt
mezelf, ik voelde me altijd prettig.

304
00:31:01,120 --> 00:31:08,560
Later moest ik toen met die Pinkstergemeente
bij gebrek aan sprekers, hebben ze

305
00:31:08,560 --> 00:31:18,360
me vaak gevraagd, of heel vaak zelfs, ja,
en dan stond je voor de klas ik heb het

306
00:31:18,360 --> 00:31:23,555
een keer gehad, dat ik daar kwam, dat
was in Soest, en de voorganger die me

307
00:31:23,556 --> 00:31:30,490
uitgenodigd had, die daar was die zei:
bent u misschien in het onderwijs geweest?

308
00:31:30,490 --> 00:31:41,080
Hij was inspecteur op het middelbaar onderwijs,
maar hij herkende een eenvoudige collega.

309
00:31:41,220 --> 00:31:47,870
OK, en toen was je voor de klas, en toen kwamen
de Jappen en op 8 maart was de capitulatie.

310
00:31:51,160 --> 00:31:51,510
Japanners

311
00:31:51,510 --> 00:31:56,290
Ja, Japanners moeten we nu eigenlijk
zeggen, want we zijn nu weer goede vrienden.

312
00:31:56,290 --> 00:31:56,490
Precies.

313
00:31:56,490 --> 00:32:01,900
Ja, Japanners, en op 8 maart
was er capitulatie, en

314
00:32:02,010 --> 00:32:05,240
werden jullie toen meteen
geïnterneerd of hoe ging dat?

315
00:32:05,240 --> 00:32:09,200
ja, toen zijn we dus teruggetrokken, wij
zaten op West-Java, Sukabumi, daar zagen

316
00:32:09,200 --> 00:32:20,010
we een week zagen we de eerste Japanners
en die waren heel aardig en vriendelijk

317
00:32:20,010 --> 00:32:28,670
enzo, praatten gewoon, voor zover ze dat
deden, maar toen even later was er een

318
00:32:28,670 --> 00:32:35,090
oekaze van de legerleiding, toen moesten
er hekken omheen met prikkeldraad.

319
00:32:35,090 --> 00:32:39,450
Ja, en toen hebben we onszelf zo’n
beetje achter prikkeldraad gezet.

320
00:32:39,450 --> 00:32:49,360
En toen nog even later, ik praat nu over ’42, in
de loop van ’42 zijn we daar in kampen geweest.

321
00:32:53,080 --> 00:32:54,720
Waar was dat precies?

322
00:32:54,720 --> 00:32:56,630
In West Java.

323
00:32:56,630 --> 00:33:03,350
Eerst in Sukabumi, en toen later zijn we
overgeplaatst naar een plaatsje bij Bandung, ben ik

324
00:33:07,710 --> 00:33:12,720
vergeten, dat gaat zo op mijn leeftijd, je probeert
iets te zeggen en je weet niet meer wat erna

325
00:33:12,830 --> 00:33:19,840
was, maar in elk geval toen later toen hebben ze
dus uitgevonden die jongens die moeten wat doen.

326
00:33:19,840 --> 00:33:27,460
En toen zijn ze daar met die spoorweg
begonnen, dat was een strategische

327
00:33:27,460 --> 00:33:40,760
spoorweg van Birma naar het oosten, naar
Thailand, dat was de beruchte Birmaweg.

328
00:33:41,050 --> 00:33:44,780
En daar ben ik dus een
aantal jaren geweest.

329
00:33:45,990 --> 00:33:58,760
En toen was ie klaar, en toen werden we gekeurd,
en toen hebben we, ik hoorde bij de goeie die voor

330
00:33:58,760 --> 00:34:09,080
de Japanners goedgekeurd waren, dankzij mijn dat
ik vroeger geen fiets gehad heb, aan te danken, en

331
00:34:09,080 --> 00:34:14,160
toen werden we naar Japan gebracht, en daar hebben
we nog anderhalf jaar in een kolenmijn gezeten.

332
00:34:15,140 --> 00:34:19,590
En toen is dus de capitulatie
gekomen, op 15 augustus,

333
00:34:19,730 --> 00:34:26,110
en dat was toen het einde, ja,
van de krijgsgevangenschap.

334
00:34:26,110 --> 00:34:30,790
Maar we bleven nog een week of
zes in diezelfde omstandigheden.

335
00:34:30,790 --> 00:34:33,990
In die kolenmijn in Japan.

336
00:34:33,990 --> 00:34:38,850
In de kolenmijn. In Japan, zuid-Japan.

337
00:34:38,850 --> 00:34:42,510
De bom op Hiroshima heb
je daar ook meegemaakt?

338
00:34:43,000 --> 00:34:54,720
Ja, maar ik heb ze in Nagasaki, de tweede
gebombardeerde, daar heb ik de uitwerking gezien.

339
00:34:54,720 --> 00:35:01,010
Daar werden we toen na een week of
zes afgevoerd uit die plaats waar we

340
00:35:01,010 --> 00:35:07,410
waren, Kikuoka heette dat, en toen
gingen we met de trein naar Nagasaki,

341
00:35:07,560 --> 00:35:13,830
en daar zagen we een enorme verwoesting
die die bom had aangericht.

342
00:35:13,860 --> 00:35:17,290
Nou, dat was iets indrukwekkends
hoor, ik heb die bom

343
00:35:17,290 --> 00:35:21,380
zelf niet gezien, maar ik
weet wat voor uitwerking.

344
00:35:21,380 --> 00:35:23,200
Kun je dat beschrijven?

345
00:35:23,200 --> 00:35:34,340
Nou, het was één grote verwoesting, waren
overal telefoonpalen enzo waren blijven

346
00:35:34,340 --> 00:35:41,640
staan, dus je zag alleen telefoonpalen
in de lucht steken en het was een, ja, de

347
00:35:41,640 --> 00:35:50,070
dingen zelf waren weg, al die huizen en
al die dingen en alles, ja, nee, dat was.

348
00:35:51,410 --> 00:36:00,250
En daar zijn we dus daarna zijn we door de
Australiërs met een vliegdekschip naar Okinawa

349
00:36:00,250 --> 00:36:06,610
gegaan, en van daar met een Engels schip naar
Manilla, en Manilla hebben een paar maanden

350
00:36:06,610 --> 00:36:11,980
echt kunnen uitrusten en kunnen bekomen en
toen werden we weer ingezet in Indonesië.

351
00:36:12,780 --> 00:36:19,560
Dus u was eigenlijk in dienst
als wachtmeester, toen was de

352
00:36:19,560 --> 00:36:24,600
capitulatie, toen bent u krijgsgevangen
gezet, kwam u ook in een kamp met

353
00:36:24,600 --> 00:36:25,600
ja, met militairen.

354
00:36:25,600 --> 00:36:32,230
Ja, er waren ook burgerkampen,
waren ook vrouwen en mannen

355
00:36:32,230 --> 00:36:39,910
gescheiden, ook niet-militairen,
alles wat blank was

356
00:36:40,750 --> 00:36:45,550
Hoe was het in dat kamp, het was
dus een mannenkamp, er waren alleen

357
00:36:45,550 --> 00:36:54,940
maar militairen, hoe was het daar,
kun je daar iets over vertellen?

358
00:36:54,940 --> 00:36:56,490
Ja. Wat zal ik zeggen.

359
00:36:56,490 --> 00:36:59,288
Wat deden jullie de hele dag?

360
00:36:59,288 --> 00:37:05,308
Nou in het begin hoefden we alleen maar
corvees te doen, en dat was op vrijwillige

361
00:37:05,308 --> 00:37:08,783
basis, je kon je daarvoor opgeven, en
dan kon je even buiten het kamp, niet

362
00:37:08,783 --> 00:37:20,454
alle vrouwen waren toen nog geïnterneerd,
ja, je kon daar, er werden enorm

363
00:37:20,454 --> 00:37:25,037
veel studies gegeven, ik geloof dat er
een stuk of 18 talen werden gedoceerd.

364
00:37:25,038 --> 00:37:26,594
Moet je nagaan!

365
00:37:26,865 --> 00:37:40,121
Zelfs eh, nou ja de Indonesische taal,
Javaans, dat is wat anders, en ook ja,

366
00:37:40,122 --> 00:37:50,168
zelfs Frans, Duits en Engels, er waren
erbij die zaten op de HBS, die vonden dat

367
00:37:50,429 --> 00:37:57,778
ze nog een beetje moesten leren, zeiden
ook altijd: met kerstmis thuis jongens.

368
00:38:02,516 --> 00:38:07,793
Maar de eerste kerstmis zaten we daar nog steeds.
Maar volgend jaar zijn we met kerstmis thuis.

369
00:38:07,793 --> 00:38:10,270
En het derde jaar hebben we
het ook gezegd, en het vierde

370
00:38:10,271 --> 00:38:14,535
jaar zeiden we het niet
mee, er komt geen einde aan.

371
00:38:16,653 --> 00:38:21,120
En dat was dus wat we toen deden. Maar
toen hebben we dus ingezet voor die

372
00:38:21,120 --> 00:38:23,610
Hoe ging dat, waren
er veel mensen ziek of

373
00:38:24,970 --> 00:38:25,340
Ja.

374
00:38:25,340 --> 00:38:30,180
De beschrijvingen van de Jappenkampen was
toch altijd heel erg, wat zal ik zeggen

375
00:38:30,180 --> 00:38:43,830
Te weinig eten. Kijk, en dan moet je niet vergeten,
die Birmaweg, dan moest het eten vanuit Rangoon?

376
00:38:43,830 --> 00:38:47,270
of naartoe brengen, en dat
was natuurlijk heel wat.

377
00:38:48,460 --> 00:38:54,160
De eerste kamp was nodig, tweede kamp was
nodig, die Jappen aten ook flink mee, en als

378
00:38:54,160 --> 00:39:00,720
je dan in het vijfde kamp zat had je een
restantje, nou, dat was absoluut te weinig.

379
00:39:00,820 --> 00:39:04,550
We zeiden altijd, en de doktoren
die er waren hebben altijd gezegd:

380
00:39:06,520 --> 00:39:11,670
je gaat niet dood van te hard
werken maar van te weinig eten.

381
00:39:11,670 --> 00:39:16,190
En de ziektes die je dan
kreeg en de weerstand die zo

382
00:39:16,190 --> 00:39:20,900
slecht was, je kreeg een of
andere malaria of dysenterie.

383
00:39:20,900 --> 00:39:26,300
En waren er dan hutten
gebouwd of zoiets dergelijks?

384
00:39:26,300 --> 00:39:28,562
Ja, het waren altijd tenten, hoor, die werden
niet onderhouden, het waren oude tenten, en

385
00:39:32,130 --> 00:39:40,790
die scheurden dan, en dan lekte dat, en dan
zat je “Die drupt, nee, schuif een beetje op,

386
00:39:40,790 --> 00:39:47,120
Nee, maar ik kan niet opschuiven nou, en dat
soort dingen, zo zat je dan te mieren met mekaar.

387
00:39:47,120 --> 00:39:53,590
En dan natuurlijk ’s morgens een
heel klein beetje rijst, met water.

388
00:39:53,750 --> 00:39:59,450
En daar moest je de hele dag
mee werken aan die spoorweg.

389
00:39:59,450 --> 00:40:06,620
En dat betekende dat je dan heel primitief,
kruiwagens had je daar niet, nee, ze hadden van die

390
00:40:06,620 --> 00:40:15,144
buggy’s die moest je volladen en twee andere
jongens, daar was ik ook bij, die moesten ze naar

391
00:40:15,144 --> 00:40:23,730
de plaats brengen waar die dijk kwam, en dat
ging zo, en heel wat mensen die konden dat niet

392
00:40:23,730 --> 00:40:26,410
Heb je veel vrienden
verloren in die tijd?

393
00:40:26,410 --> 00:40:28,490
Veel. Ja, absoluut!

394
00:40:29,110 --> 00:40:34,580
Goeie, en dat doet je dan heel veel,
hoor, lui die je een aantal maanden

395
00:40:34,580 --> 00:40:39,140
meemaakt of een aantal jaren, en die
gaan dan dood, dat is niet zo leuk.

396
00:40:39,330 --> 00:40:45,761
maar om een voorbeeld te noemen, dat was
misschien niet een gemiddeld voorbeeld, maar

397
00:40:45,762 --> 00:40:52,020
op een gegeven moment hadden wij een stukje
van de dijk klaar, toen zeiden ze: jullie

398
00:40:52,020 --> 00:40:56,880
moeten daar-en-daar naartoe, onder leiding
van die Japanners natuurlijk, en daar moet

399
00:40:56,880 --> 00:41:03,280
je dan een weg gaan bouwen, nou, dat deden
we, we gingen daar naartoe, we hadden een

400
00:41:03,280 --> 00:41:17,360
club van 250 man, en daar begonnen we dus
met onze bouw van de dinge, en toen eh was

401
00:41:17,360 --> 00:41:26,697
het na afloop, een jaar daarna toen waren
er van die 250 man waren er nog 113 over.

402
00:41:26,698 --> 00:41:36,100
En ik was bij een van die 113. Zo, dan is dat niet
een gemiddelde, want ik weet het gemiddelde niet.

403
00:41:36,100 --> 00:41:45,010
Ik heb er wel boeken over hoor, maar
het was een hele grote sterftecijfer.

404
00:41:45,300 --> 00:41:48,689
Waarom heb jij het overleefd?

405
00:41:48,690 --> 00:41:52,370
Was de Heer! Ja. Ja, wat dat betreft

406
00:41:52,370 --> 00:42:01,800
Was je toen ook al, had je toen
ook al dat houvast zeg maar?

407
00:42:01,800 --> 00:42:09,700
Nou, als gereformeerde, kijk, en dan zit
je in nood, en dan ga je bidden, dan kom je

408
00:42:09,700 --> 00:42:18,590
vanzelf weer in je ouwe terwijl mijn geloof
niet zo geweldig was, en in die tijd, en

409
00:42:18,590 --> 00:42:25,910
iedereen hoor, ook mensen die nooit aan God
of gebod gaven, die werden toen christelijk.

410
00:42:25,910 --> 00:42:29,786
En daarna, na de capitulatie het
tegenovergestelde, en bij mezelf ook hoor,

411
00:42:29,786 --> 00:42:41,690
niet dat ik een losbandig leven heb
geleid, maar toch precies hetzelfde.

412
00:42:41,690 --> 00:42:46,230
Had je ondertussen in
Nederland, was je zuster in

413
00:42:46,230 --> 00:42:49,902
het verzet en in Ravensbrück,
wist je daar iets van?

414
00:42:50,130 --> 00:42:59,960
Daar wist ik niks van, we waren totaal
afgescheiden van alle nieuws en toen we dus in 1945

415
00:43:00,070 --> 00:43:06,210
probeerden weer contact te krijgen, ja, waar zaten
ze, zouden ze nog op het zelfde adres zitten.

416
00:43:06,210 --> 00:43:14,770
Dus ik ging op goed geluk een brief schrijven
naar een oud oom en tante in Groningen,

417
00:43:14,770 --> 00:43:21,299
daar wist ik het adres, dat was op het
Martinikerkhof, en daar schreef ik een

418
00:43:21,510 --> 00:43:27,230
brief met de hoop dat het dan doorgegeven
werd én naar Froukje en naar pa en moe.

419
00:43:27,230 --> 00:43:32,883
En dat werd niet gedaan, want die mensen waren
overleden, dat wist de koerier ook niet natuurlijk

420
00:43:32,884 --> 00:43:41,060
en toen heeft die, toch is het terechtgekomen,
dat was in die tijd natuurlijk wel zaak he, dat je

421
00:43:41,060 --> 00:43:47,510
mekaar al die verspreide en
uiteengeslagen mensen over de hele wereld

422
00:43:47,510 --> 00:43:52,540
had, allemaal displaced persons,
toen ook al met Engelse woorden,

423
00:43:52,540 --> 00:44:00,000
en toen heb ik dus contact met
Froukje en met pa en moe gekregen.

424
00:44:00,000 --> 00:44:03,470
Froukje, jouw
vriendinnetje, je verloofde.

425
00:44:03,470 --> 00:44:04,750
Ja, verloofde heette dat vroeger.

426
00:44:04,750 --> 00:44:07,740
Ja precies, die is ook
in het verzet gegaan.

427
00:44:07,740 --> 00:44:08,409
Die is in het verzet gegaan.

428
00:44:08,410 --> 00:44:10,940
En hoe kwam zij in het verzet terecht?

429
00:44:12,380 --> 00:44:22,400
Ja gewoon door kameraadschap
enzo. Ik weet niet precies.

430
00:44:22,400 --> 00:44:25,930
Ze heeft het wel verteld, maar ik kan
het me niet meer zo goed herinneren.

431
00:44:25,930 --> 00:44:27,999
Wat deed zij, weet je dat ook?

432
00:44:28,000 --> 00:44:33,610
Ja, ze was vooral koerierster,
dat was haar pakkie aan

433
00:44:33,710 --> 00:44:35,350
Waar woonde ze in de oorlog?

434
00:44:36,980 --> 00:44:48,690
In Friesland in Leeuwarden, in
zuid, Huizum, en daar zat ze ja.

435
00:44:48,690 --> 00:44:56,190
En vele, haar moeder schudde haar oude hoofdje
“waar zit dat kind toch steeds”. Want ze zei

436
00:44:56,190 --> 00:45:02,300
het zelf niet, dat mocht ook niet, was beter
om te verzwijgen, maar die dacht natuurlijk:

437
00:45:02,300 --> 00:45:12,820
helemaal de kluts kwijt en die maakte zich
natuurlijk zorgen dat ze het verkeer de pad op ging.

438
00:45:12,820 --> 00:45:21,520
dat was niet het geval, wel in de ogen van
de Duitsers, maar En dan heb ik voordeel van

439
00:45:21,520 --> 00:45:32,590
gehad, toen wij in1950 in Nederland kwamen,
toen was er een voorkeur voor mensen die

440
00:45:32,590 --> 00:45:38,660
in het verzet gezeten hadden, toen hebben
wij sneller een huis gekregen dan normaal.

441
00:45:38,890 --> 00:45:46,700
En dat konden we natuurlijk wel
gebruiken. Na de oorlog dat ze toen weer

442
00:45:46,700 --> 00:45:47,520
Hoe ging dat.

443
00:45:47,520 --> 00:45:55,820
Nou, dat zal ik je vertellen, altijd zo’n soort
standaard verhaal, dat vind ik zo mooi beschreven,

444
00:45:55,820 --> 00:46:04,910
eerst naar pa en moe, en leeft Froukje nog wel,
en houdt ze nog wel van me, zulke dingen, ja, die

445
00:46:04,910 --> 00:46:11,760
vraag je je af he, en ik heb niks van me laten
horen, ja, wel geprobeerd, in de loop van de oorlog,

446
00:46:11,760 --> 00:46:20,072
toen het met de Japanners minder ging, toen zei
de Japanner, we moeten toch maar een beetje

447
00:46:20,430 --> 00:46:28,160
doen zoals we afgesproken hadden, we moeten die
mensen toestaan om aan hun familie te schrijven.

448
00:46:28,730 --> 00:46:31,960
Daar werd absoluut niet toegestaan
hoor, dat deden ze niet.

449
00:46:31,960 --> 00:46:36,410
Toen hebben ze ons papieren
gegeven, voorgedrukt en

450
00:46:36,410 --> 00:46:43,910
verhalen, en dan ook kon je
invullen wat van toepassing was.

451
00:46:45,860 --> 00:46:50,690
I’m working for pay and my
health is excellent, en er

452
00:46:52,110 --> 00:46:55,740
was ook een ander ding, I
am in hospital and my poor.

453
00:46:55,740 --> 00:47:04,900
Nou, en die kregen we dan, tjongejonge,
we hebben anderhalf jaar op

454
00:47:04,900 --> 00:47:08,280
gewacht en nu is het, dan gaat het
zeker niet zo goed met die Japanners.

455
00:47:08,280 --> 00:47:17,120
Maar in elk geval het was zo dat
ze zeiden: vul dat maar in, en dat

456
00:47:17,120 --> 00:47:21,670
wordt meegenomen en verstuurd naar
je adressen, Java en Nederland,

457
00:47:22,100 --> 00:47:31,140
dus dat was zeer Maar die zijn in
een la gekomen en nooit weggestuurd.

458
00:47:31,310 --> 00:47:44,760
Totdat een Japanner gecapituleerd was, toen kregen
ze na de oorlog brieven van de krijgsgevangenen.

459
00:47:44,960 --> 00:47:52,830
En toen zijn ze ook bij Froukje terechtgekomen.
Nou, die was de koning te rijk.

460
00:47:52,830 --> 00:48:02,740
Hij libbet noch, hij leeft nog! Nou
afijn, nou dat was natuurlijk heel mooi.

461
00:48:02,740 --> 00:48:09,060
Ach meid, je kunt veel beter een ander nemen,
want die man van jou is ontrouw of al dood.

462
00:48:09,060 --> 00:48:12,600
Maar dat heeft ze niet
gedaan. Gelukkig niet.

463
00:48:12,600 --> 00:48:19,220
Maar daar stond geen datum
op, dus ik schreef .’43.

464
00:48:19,220 --> 00:48:23,240
dat zegt nog niks over ’45, maar in elk
geval zijn we langzamerhand weer in contact

465
00:48:23,240 --> 00:48:29,960
gekomen, we konden weer schrijven, en nou,
ik heb geschreven hoor, ik zal je alles

466
00:48:29,960 --> 00:48:37,330
vertellen, schreef ik, wat ik meegemaakt
heb vanaf 10 mei 1940 tot op heden.

467
00:48:37,330 --> 00:48:43,847
Ik dacht: nou, daar kan ik wel een stuk of tien
A-4tjes aan wagen, nou, ik zal je vertellen, het

468
00:48:43,980 --> 00:48:46,420
ging een beetje anders,
want ik begon te schrijven,

469
00:48:46,420 --> 00:48:49,160
en hoe langer je schrijft
hoe meer er boven komt.

470
00:48:49,410 --> 00:48:53,320
Het is een heel boekwerk geworden,
ik geloof wel 250 kantjes!

471
00:48:53,320 --> 00:48:54,050
Heb je dat nog?

472
00:48:54,050 --> 00:48:59,520
Dat heb ik nog, dat kun je wel meenemen,
maar ik heb maar een exemplaar.

473
00:48:58,980 --> 00:49:03,410
Ik kan er wel fotootjes van maken.

474
00:49:03,410 --> 00:49:04,860
Moet je straks even om denken.
Dan haal ik het even op.

475
00:49:04,860 --> 00:49:14,840
Dat is natuurlijk ook heel
belangrijk geweest voor de verwerking.

476
00:49:14,840 --> 00:49:15,000
Natuurlijk.

477
00:49:15,000 --> 00:49:21,760
Anderen zitten met trauma’s en wat ze allemaal
maar noemen, ik zeg: ik heb geen centje pijn.

478
00:49:21,760 --> 00:49:27,975
Nou ja goed, die herinneringen, en kijk,
in het verleden heb je vaak dan lijken de

479
00:49:29,950 --> 00:49:40,090
herinneringen beter dan de droeve, dat is ook
in mijn geval geweest, maar in elk geval op een

480
00:49:40,090 --> 00:49:45,820
gegeven ogenblik was het dan zo ver ze kon naar
mij toe komen, ze kon naar Indonesië komen.

481
00:49:45,930 --> 00:49:51,430
En dat was in ’47, in ’40 zouden
we trouwen en het werd ’47.

482
00:49:51,430 --> 00:49:55,940
Eerst met de handschoen
getrouwd, zegt dat je iets?

483
00:49:55,940 --> 00:50:05,150
Ja. maar leg maar even uit want over
100 jaar weten mensen dat niet meer.

484
00:50:05,150 --> 00:50:06,059
Nee. Dat is ook zo.

485
00:50:06,060 --> 00:50:11,210
Je bent een eind uit elkaar,
je kunt dus niet samen naar het

486
00:50:11,210 --> 00:50:15,900
gemeentehuis, of naar de kerk,
dus je gaat een vervanger vragen.

487
00:50:15,910 --> 00:50:24,290
Nou, zij wist een mede-verzetsman die zij kende,
die was een beetje teleurgesteld geweest en

488
00:50:24,290 --> 00:50:31,300
hij zegt op een gegeven ogenblik zegt ze tegen
die man, die jongen: wolst doe mei mij trouwe?

489
00:50:31,300 --> 00:50:40,870
En die man, die antwoordt: ik ben al getrouwd,
dus dat gaat niet door., toen zei ze: dat

490
00:50:40,870 --> 00:50:45,740
bedoel ik niet, ik bedoel wil jij mijn man
vervangen om die officiële dingen te doen?

491
00:50:45,740 --> 00:50:49,590
Nou, en dat is dan met de handschoen
trouwen, dus met haar naar

492
00:50:49,590 --> 00:50:55,070
het gemeentehuis en die paperassen
en die tekent hij dan voor mij.

493
00:50:55,070 --> 00:50:56,280
Dat is met de handschoen trouwen.

494
00:50:56,280 --> 00:51:02,290
En toen is ze overgekomen,
naar Indonesië met de

495
00:51:02,290 --> 00:51:10,380
boot, en op een gegeven
moment belde ze uit Jakarta.

496
00:51:10,670 --> 00:51:11,920
Waar was jij toen weer?

497
00:51:11,920 --> 00:51:22,540
Ik zat op Ambon, en ik kreeg een telefoontje,
ik kom dan en dan kom ik bij je, nou man, de

498
00:51:22,540 --> 00:51:38,390
koning te rijk, kun je voorstellen, maar ook
wel een beetje, hoe zal ze er uit zien, en

499
00:51:38,940 --> 00:51:47,950
maar in elk geval, ik weet de datum en ik
weet het uur, en ja hoor, op die airstrip, geen

500
00:51:47,950 --> 00:51:56,820
officieel vliegveld, maar zo’n airstrip
noemden ze dat, er stonden nog meer mensen te

501
00:51:56,820 --> 00:52:05,240
wachten, en ja, op een gegeven moment, ja,
daar kwam ie, daar is ie, zeiden ze, bij Ambon

502
00:52:05,240 --> 00:52:12,200
kwamen om uit te stappen, hoe heet zo’n man,
het hoofd zal ik maar zeggen, de piloot, die

503
00:52:12,200 --> 00:52:22,110
zei: willen jullie die vrouw met die mantel
eerst uitstappen, want ze heeft zeven jaar haar

504
00:52:22,110 --> 00:52:31,470
man niet gezien, en toch wel leuk als zij het
eerste uitstapte, en ja, dat kon dan wel die

505
00:52:31,470 --> 00:52:38,960
paar minuten, maar ze dachten natuurlijk: dan
zien ze mekaar en krijg je een Hollywood-scène

506
00:52:38,960 --> 00:52:44,110
dat was buiten de waard.

507
00:52:44,110 --> 00:52:44,340
Ja.

508
00:52:44,990 --> 00:52:52,570
Dat was niet zo, we waren blij, maar we waren toch
ook ’n beetje, zoals we in het Fries zeggen: een

509
00:52:52,570 --> 00:53:01,150
beetje skruten, een beetje afwachtend, weet je
wel, en dus ze kwam naar buiten, ja, daar is ze.

510
00:53:01,180 --> 00:53:08,450
En het eerste wat ze tegen mij zei, dat zal
ik nooit vergeten: do bist nea feroare.

511
00:53:08,450 --> 00:53:10,060
Je bent niks veranderd.

512
00:53:10,610 --> 00:53:17,910
En ik zei ook meteen daarop, en dat was ook
volkomen waar: uit mijn hart: do ek net.

513
00:53:18,030 --> 00:53:25,620
Nou, dat was eigenlijk de
ideale ontmoeting, dat we toch

514
00:53:25,620 --> 00:53:28,050
elkaar herkenden zoals we elkaar
vroeger meegemaakt hadden.

515
00:53:28,050 --> 00:53:30,270
Dat jullie ook weer verder konden.

516
00:53:30,270 --> 00:53:39,080
En dat we op die basis weer verder
konden! en dat hebben we gedaan. ja. Ja.

517
00:53:39,080 --> 00:53:42,570
Nou, toen zijn we dus
voor de kerk getrouwd.

518
00:53:44,550 --> 00:53:45,570
Op Ambon?

519
00:53:45,570 --> 00:53:50,340
Ja, op Ambon, de Moluks
protestantse kerk had ook Nederlandse

520
00:53:50,340 --> 00:53:57,670
diensten, en een hoop van m’n
Indonesische kameraden waren er ook bij.

521
00:53:57,670 --> 00:54:07,880
Allemaal even mooi natuurlijk he. Ja. En zo
begon het nieuwe leven als getrouwd man. Ja.

522
00:54:08,660 --> 00:54:13,700
En na verloop van tijd hebben we kinderen
gekregen, twee kinderen in Indonesië,

523
00:54:13,700 --> 00:54:19,185
en toen in 1950 toen was de gelegenheid
voor mij om naar Nederland te gaan.

524
00:54:21,350 --> 00:54:26,460
Ik had elf dienstjaren, en ik had
dus recht op een jaar verlof.

525
00:54:27,280 --> 00:54:32,870
Maar dat jaar verlof dat was nog maar
half aan de gang toen kreeg je een

526
00:54:32,870 --> 00:54:39,610
schrijven dat Indonesische heren
stelde onze terugkomst niet op prijs.

527
00:54:39,960 --> 00:54:47,920
Nou, daar zat je dan, maar ja,
misschien erg onnozel en naïef,

528
00:54:47,920 --> 00:54:51,680
ik had er niet op gerekend, en
dacht ik ga gewoon weer terug.

529
00:54:51,740 --> 00:54:53,070
Vond je het fijn daar?

530
00:54:53,070 --> 00:54:55,110
Ik vond het fijn daar.

531
00:54:55,190 --> 00:55:02,060
En toen kwam je in Nederland waar ze heel
anders tegen schoolmeesters aankijken.

532
00:55:02,060 --> 00:55:09,320
Meer met, natuurlijk op de mulo krijg je die
rakkers zal ik maar zeggen, en op zichzelf niet zo

533
00:55:09,320 --> 00:55:16,908
kwaad, maar goed, ze zijn helemaal niet zoals,
kijk, in Indonesië was je kameraden, vader, ze

534
00:55:16,908 --> 00:55:24,330
noemen je ook bapa, van de Indonesische leerlingen,
en die verhoudingen had je in Nederland niet.

535
00:55:24,330 --> 00:55:25,930
Je kreeg ze wel weer hoor.

536
00:55:25,930 --> 00:55:31,450
Het is ook wel weer in orde gekomen, maar het eerste
jaar heb ik het toch een beetje moeilijk gehad.

537
00:55:31,450 --> 00:55:38,780
Want was je, je zegt ik had 11
dienstjaren, nadat je terug kwam,

538
00:55:39,730 --> 00:55:41,990
ben je toen nog militair geweest?

539
00:55:41,990 --> 00:55:43,720
het is zo gegaan, ja, ik ben gewoon

540
00:55:43,720 --> 00:55:49,830
Moest je ook tegen de Indonesische mensen
vechten? Daarna? De politionele acties?

541
00:55:49,830 --> 00:55:55,580
is dat op het kantje voorkomen, maar we
zijn toen, om een lang verhaal kort te

542
00:55:55,580 --> 00:56:04,690
maken, we zijn toen uit Manilla, Filippijnen
zijn we terechtgekomen aanvankelijk

543
00:56:04,720 --> 00:56:13,370
op Borneo, Balikpapan en daar was een
opstand aan de gang, toen zeiden ze: ja, we

544
00:56:13,370 --> 00:56:18,050
zitten hier met ongewapende mensen, we
moeten wapens hebben, toen hebben we allemaal

545
00:56:18,050 --> 00:56:25,710
een geweer gekregen, uit de voorraad,
helemaal ingevet gliberig in je handen.

546
00:56:25,710 --> 00:56:31,160
Maar in elk geval, we zijn dus,
maar die opstand gelukkig niet

547
00:56:31,160 --> 00:56:35,710
doorgegaan, hebben we gelukkig niet
tegen Indonesiërs hoeven te vechten.

548
00:56:35,710 --> 00:56:40,780
Wat we nog niet helemaal begrepen hebben
is hoe dat zat met dienstplicht in Indië.

549
00:56:40,930 --> 00:56:49,980
Ja, dus ik ben gewoon, in Nederland, daar moet
ik mee beginnen, heb ik in die jaren heel kort

550
00:56:49,980 --> 00:56:57,990
dienstplicht gehad, vijf en halve maand was dat,
voor de oorlog, erg kort was dat, en dan kom je

551
00:56:57,990 --> 00:57:07,830
in Indië en dan is het daar acht maanden, dan
moet je dus bij dienen, en dat heb ik ook gedaan.

552
00:57:08,700 --> 00:57:14,840
Daar waren geen kanonnen op Medan,
waar ik woonde, dus toen ben ik apart

553
00:57:14,840 --> 00:57:24,840
naar Java gegaan, en daar kwam ik bij,
drie, tweeënhalve maand bij dienen.

554
00:57:27,100 --> 00:57:28,100
Bij de houwitsers?

555
00:57:28,100 --> 00:57:30,130
Bij de artillerie zogezegd.

556
00:57:30,130 --> 00:57:43,910
Toen kwam dus de mobilisatie, de inval van Japan
in Pearl Harbour, 7 december geloof ik, en dan

557
00:57:43,910 --> 00:57:52,650
met één de oorlogsverklaring van al die andere
landen, waaronder Nederlands-Indië aan Japan.

558
00:57:52,780 --> 00:58:00,380
Dus we waren in oorlog met Japan, en toen
hebben we, toen werden we, nou, dat duurde

559
00:58:00,380 --> 00:58:04,980
Dus jullie hadden de pech dat net in die periode
jij die drie maanden aan het bij dienen was.

560
00:58:05,330 --> 00:58:08,430
Ja, maar dat was dus eerst.

561
00:58:08,430 --> 00:58:14,860
Eerst, je komt daar en op een gegeven ogenblik
dan pikken ze je, op een of andere wijze weten ze

562
00:58:14,860 --> 00:58:26,290
in militaire dienst wel waar ze hun mannetjes
kunnen vinden, dat was dus in 1941 denk ik, maar

563
00:58:26,290 --> 00:58:33,100
toen kwam de mobilisatie, ja, dan heb je als
dienstplichtige natuurlijk een oproep te verwachten.

564
00:58:33,100 --> 00:58:38,860
En die kwam. Direct na Pear
Harbour, dus december ’42.

565
00:58:38,860 --> 00:58:46,820
Toen zijn we dus in militaire
dienst gegaan, en, maar

566
00:58:46,820 --> 00:58:50,840
we deden oefeningen, maar die
Japanner was nog ver weg.

567
00:58:51,050 --> 00:58:56,510
Maar die kwam steeds dichterbij en
op een gegeven ogenblik landde hij op

568
00:58:56,510 --> 00:59:02,300
Java, en toen moesten we er naartoe
waar hij geland was, en dat deden we.

569
00:59:04,210 --> 00:59:10,310
En toen hebben we dus eigenlijk geen Jap
ontmoet, maar dus wel in militaire dienst.

570
00:59:10,310 --> 00:59:20,250
Toen kwam de capitulatie en toen raakten we meteen
onze wapens kwijt, he, we waren gecapituleerd.

571
00:59:20,250 --> 00:59:24,170
geen weerstand bieden, en toen
kwam de krijgsgevangenschap.

572
00:59:24,170 --> 00:59:30,260
Maar na de oorlog zeiden ze: ja
maar we hebben die jongens nodig, we

573
00:59:30,260 --> 00:59:35,590
willen ze weer in dienst hebben, want
we moeten tegen Soekarno vechten.

574
00:59:36,320 --> 00:59:40,970
Dus we werden weer onder de
wapens geroepen en verdeeld

575
00:59:40,970 --> 00:59:44,590
over verschillende eilanden,
en zo kwam ik op Ambon terecht.

576
00:59:45,450 --> 00:59:47,780
Er was geen keus eigenlijk.

577
00:59:47,780 --> 00:59:51,220
Nee, je was gewoon onder
bevel van de militairen he.

578
00:59:51,220 --> 00:59:54,050
Dus je kwam uit het kamp en je
moest meteen weer aan de slag?

579
00:59:54,050 --> 00:59:59,240
Ja, eigenlijk kwam het daar op
neer. Ja, dat is de gang van zaken.

580
00:59:59,240 --> 01:00:04,410
Heb je wel eens gedacht: wat doe ik
hier eigenlijk in die dienst? In deze

581
01:00:04,410 --> 01:00:06,540
Dat heb ik altijd gedacht.

582
01:00:06,540 --> 01:00:12,870
Ik ben militaire, maar ja goed ik weet
wel je moet je vaderland verdedigen

583
01:00:12,870 --> 01:00:18,630
enzo, dus ik was wel in een groep
gereformeerd die dat wel inzagen.

584
01:00:18,630 --> 01:00:22,690
Ja? Was je in een groep die groep?

585
01:00:22,690 --> 01:00:34,040
Nee, dat niet, maar ik, de groep die
mij beïnvloedde, die dus ook vanuit

586
01:00:34,040 --> 01:00:43,020
dat het militaire noodzaak was, ja,
daar liep ik gewoon passief in mee.

587
01:00:43,260 --> 01:00:48,670
Dus ik had geen militaire
bezwaren, geen gewetensbezwaren,

588
01:00:48,760 --> 01:00:51,710
maar jongeren wel,
twee wapens neerleggen.

589
01:00:51,710 --> 01:01:01,110
Wat ik ook begrijp, tegen de atoombom, dat je als
militair ergens een atoombom neer moet leggen.

590
01:01:01,110 --> 01:01:05,560
Dat vond ik wel begrijpelijk
dat ze dat niet wilden, ja goed.

591
01:01:07,530 --> 01:01:12,090
Maar ik heb dus dat probleem heb
ik niet gehad, en ik was een keer in

592
01:01:12,090 --> 01:01:18,290
militaire dienst en ze vroegen niet
eens ze vroegen: nee, je gaat, punt uit.

593
01:01:18,730 --> 01:01:20,350
Zo gaat dat.

594
01:01:20,350 --> 01:01:24,020
En toen in Ambon heeft u wel
tegen Soekarno gevochten?

595
01:01:24,020 --> 01:01:25,689
Nee, ik heb daar niet gevochten.

596
01:01:25,690 --> 01:01:34,460
ik kwam op Ambon, nou, dat was werkelijk
iets moois, want al die Ambonezen die waren

597
01:01:35,510 --> 01:01:48,000
meer met de Nederlanders, en door de
eeuwen trouw dat was de uitspraak, en ik had

598
01:01:48,000 --> 01:01:54,830
dus helemaal geen maar je wás wel militair,
dus ze konden je oproepen, en ik ik

599
01:01:54,830 --> 01:01:59,220
kwam niet bij de kanonnen, want die hadden
ze daar niet, of misschien een of twee,

600
01:01:59,480 --> 01:02:08,560
maar daar hadden ze hun mannetjes wel voor,
ik kwam nota bene bij de telefoondienst.

601
01:02:09,300 --> 01:02:15,750
ja zeiden ze, want we zitten hier met
Nederlanders en Indonesiërs natuurlijk, en die hier

602
01:02:15,750 --> 01:02:23,260
ook nog altijd zitten te wachten tot ze kunnen
afzwaaien, dus je moest wel Nederlands en

603
01:02:23,920 --> 01:02:32,360
Indisch, en Indonesisch en Engels kennen, nou,
dat waren er een paar, waaronder ik, nou ge…

604
01:02:32,360 --> 01:02:33,990
Toen was je voor de
verbindingstroepen.

605
01:02:34,340 --> 01:02:42,929
De verbindingstroepen ja, en dan moest je dus
die dingen inpikken en luisteren natuurlijk. Ja.

606
01:02:42,930 --> 01:02:50,660
En soms deed je het ook verkeerd, dan kreeg
je scheldwoorden, en Engelse scheldwoorden,

607
01:02:50,660 --> 01:02:55,599
Australische scheldwoorden, ja meneer,
oh sorry sir Nee, dat hoorde erbij.

608
01:02:55,600 --> 01:03:05,600
Maar op een gegeven ogenblik ben ik daar ook
opgeh.. Oh ja, en toen heeft het Departement

609
01:03:05,600 --> 01:03:10,387
van Onderwijs in Indonesië dus, die heeft
gezegd: kunnen die kerels die in militaire

610
01:03:10,387 --> 01:03:17,540
dienst, en kunnen die niet uitgeleend worden
aan onderwijs, we hebben onderwijsmensen nodig.

611
01:03:17,830 --> 01:03:22,499
Nou, en dat hebben ze dus gedaan,
en toen kwam ik bij het onderwijs.

612
01:03:22,840 --> 01:03:25,150
Wat voor school gaf je toen les?

613
01:03:25,150 --> 01:03:35,060
Was gewoon weer mulo, dat was de leeftijdsgroep
waar ik me eigenlijk het beste bij thuis voelde.

614
01:03:35,070 --> 01:03:39,760
En toen, ja, scholen waren er niet, en banken
waren er niet, maar er was wel een gebouw,

615
01:03:40,830 --> 01:03:44,419
en daar kon je dan op de grond zittend de
leerlingen op de grond op de knieën of tenminste

616
01:03:44,420 --> 01:03:54,190
met gekruiste knieën en wij ook, ja, een
beetje hangen, en zo zijn wij begonnen.

617
01:03:55,470 --> 01:03:57,890
En hadden jullie toen ook
veel contact met Molukkers?

618
01:03:57,890 --> 01:03:58,240
Jazeker.

619
01:03:58,240 --> 01:04:02,810
Die in het Nederlandse leger waren?

620
01:04:02,810 --> 01:04:04,965
Ja, onze buren waren dat he.

621
01:04:05,650 --> 01:04:13,070
Tegenover was een Indonesisch gezin, een Ambons
gezin, naast ons aan de ene kant hadden we een

622
01:04:13,070 --> 01:04:19,880
Arabisch gezien, Arabieren heb je daar ook een
hoop, en aan de andere kant een Chinees gezien.

623
01:04:20,850 --> 01:04:22,850
Dus een multiculturele samenleving.

624
01:04:22,850 --> 01:04:31,790
Dat was het zeker! En dat kleine plekje,
en achter ons woonde een Indische familie.

625
01:04:32,100 --> 01:04:32,290
En was het leuk?

626
01:04:32,290 --> 01:04:32,790
Ja, gewoon, met mekaar opschieten ja.

627
01:04:32,790 --> 01:04:37,010
En Froukje ook hoor, toen
we daar beste vriendjes met

628
01:04:44,740 --> 01:04:47,050
Indonesiërs, en gelukkig
heeft zij hetzelfde gevoel.

629
01:04:47,050 --> 01:04:50,460
Na afloop ook, toen u
hier weer in Nederland was?

630
01:04:51,740 --> 01:04:54,050
Met Indonesiërs omgegaan
en met Indische mensen he.

631
01:04:54,050 --> 01:04:55,340
Molukse gemeenschap ook?

632
01:04:55,720 --> 01:04:58,670
Molukse gemeenschap ook
wel, niet zoveel, maar toch.

633
01:04:58,670 --> 01:05:00,580
Waar hebben jullie
toen dat huis gekregen?

634
01:05:01,160 --> 01:05:09,180
Dat was een tante die opgenomen werd in een
bejaardenhuis en die haar huisje kwijt wilde

635
01:05:09,210 --> 01:05:17,290
en dat ging allemaal via de gemeentelijke
overheid, en die waren Froukje goed gezind

636
01:05:17,290 --> 01:05:25,850
vanwege haar connecties met het verzet, en
toen heeft zij, toen konden wij dat huisje van

637
01:05:26,310 --> 01:05:31,960
een tante krijgen, er waren geen centen, want
arm en berooid kwamen wij in Nederland aan.

638
01:05:31,960 --> 01:05:32,559
Maar pa die had nog een paar centen over
en die heeft dat huisje voor ons gekocht.

639
01:05:32,560 --> 01:05:36,540
Waar was dat?

640
01:05:36,540 --> 01:05:43,000
Dat was in Huizum, in Zuid Leeuwarden.

641
01:05:43,000 --> 01:05:43,460
Waar Froukje vandaan kwam.

642
01:05:43,460 --> 01:05:46,260
Waar Froukje haar ouders woonden, ja.

643
01:05:46,440 --> 01:05:49,990
En pa van Froukje heeft dat
huis voor jullie gekocht?

644
01:05:49,990 --> 01:05:50,900
Nou, mijn vader.

645
01:05:50,900 --> 01:05:53,480
Oh, dus die had nog een paar centjes.

646
01:05:53,480 --> 01:06:01,782
Nou ja, kijk, hij was een schipper, en na de
oorlog werd er goed verdiend hoor, in de vaart.

647
01:06:01,782 --> 01:06:02,210
In die tijd

648
01:06:02,300 --> 01:06:07,365
Je bent eigenlijk twee keer bij het gezin
weg geweest, een keer toen je zes was

649
01:06:07,366 --> 01:06:11,260
en je naar opa en beppe ging, en toen
kwam je op je vijftiende weer terug, en

650
01:06:11,260 --> 01:06:16,250
toen ging je naar Indië en toen kwam je
eigenlijk elf jaar later ook weer terug.

651
01:06:16,250 --> 01:06:19,410
Was je inmiddels getrouwd en
had je misschien al kindertjes.

652
01:06:19,410 --> 01:06:19,920
Al kindertjes.

653
01:06:19,920 --> 01:06:26,610
En hoe was het toen om weer contact met je eigen
familie te hebben, na alles wat je had meegemaakt.

654
01:06:26,610 --> 01:06:30,020
Oh, dat was als vanzelfsprekend!

655
01:06:30,270 --> 01:06:41,040
Dat was werkelijk zonder enige wanbegrip of iets
van dien aard, nee, dat was heel prettig eigenlijk.

656
01:06:41,040 --> 01:06:46,630
En hoe zagen jullie elkaar, ging
je af en toe bij elkaar op visite of

657
01:06:46,630 --> 01:06:52,164
jazeker, maar bij schippersmensen is het zo, dat
is ook het leuk, kijk, zoals mensen als jullie,

658
01:06:52,570 --> 01:07:02,520
begrijpen dat niet, maar op een gegeven ogenblik
dan voer je ergens, in het Merwedekanaal ofzo, hé

659
01:07:02,520 --> 01:07:09,340
zegt pa, die stond aan het roer, daar in de verte
daar zie ik ome Jan aankomen, hij bedoelde ome

660
01:07:09,340 --> 01:07:17,170
Jan z’n schip, nou en dan kom je mekaar tegen, en
op een gegeven moment ben je binnen roepafstand,

661
01:07:17,170 --> 01:07:24,660
en dan staat een van ons op het voordek, en die
ander op het voordek van die ander, en dan praat

662
01:07:24,660 --> 01:07:31,800
je zolang als je vaart, en dan ja, op een gegeven
ogenblik dan is de verbinding weer verbroken he.

663
01:07:32,020 --> 01:07:39,373
En ook wel eens zo, hé vracht had in Rotterdam,
die ligt in de Leuvenhaven om maar wat te noemen.

664
01:07:39,860 --> 01:07:44,060
Hé daar ligt ome Geert, nou en
dan ga je bij ome Geert op visite.

665
01:07:44,060 --> 01:07:48,940
En dat is iets heel anders dan mensen
aan de wal, ja, tante woont hier en

666
01:07:50,490 --> 01:07:56,590
oom die woont daar, en die wonen daar
voortdurend, maar bij ons is dat niet.

667
01:07:56,590 --> 01:08:01,380
Wij zijn zonder adres eigenlijk.

668
01:08:01,380 --> 01:08:03,900
Wat vond je ervan dat Geert
communist was geworden?

669
01:08:05,690 --> 01:08:11,900
Eh, ja, ik kon het wel begrijpen, Geertje
heeft, om te beginnen hebben we hele

670
01:08:11,900 --> 01:08:19,510
nare dingen meegemaakt op die gereformeerde
school waar we waren, en dat heeft

671
01:08:20,970 --> 01:08:22,380
Wat voor dingen?

672
01:08:23,050 --> 01:08:27,260
Dat waren schipperskinderen, die
achteruit gezet werden, er werd op je

673
01:08:27,260 --> 01:08:33,020
neergekeken, anderen werden
voorgetrokken, er waren gemenigheden, en

674
01:08:33,020 --> 01:08:38,390
dergelijke ook bij het personeel,
lesgevend personeel, en zulke dingen.

675
01:08:38,390 --> 01:08:46,128
En dan zei zij en ik: als je gelovig bent
dóe je dat toch niet, maar ja, zij deden

676
01:08:46,330 --> 01:08:56,550
het wel, en dat oppervlakkige, dat erop
los levende, ook wel nette burgers of

677
01:08:56,550 --> 01:09:07,614
nee, wij zagen toch wel dat er een hoop
eh ja, onoprechtheid was en dergelijke ja.

678
01:09:07,790 --> 01:09:16,010
En ja, ik heb toen wel gezegd: die
mensen zijn verkeerd, daar moeten we

679
01:09:16,010 --> 01:09:23,160
eigenlijk niks mee te maken hebben, maar
eh, ja, ik heb altijd gezegd: met God

680
01:09:23,160 --> 01:09:26,560
is het anders, ze leven niet naar de
Bijbel, maar als ze wel naar de Bijbel

681
01:09:26,560 --> 01:09:32,590
leefden zouden ze anders zijn, en ik
probeerde eh, ja, naar de Bijbel te leven.

682
01:09:32,770 --> 01:09:37,392
En dat heeft mij dus bewaard,
nou ja, dat mag je misschien

683
01:09:37,392 --> 01:09:40,390
niet zeggen, maar dat heeft mij
die andere kant op gedreven.

684
01:09:40,490 --> 01:09:42,270
En zij de communistische kant.

685
01:09:42,270 --> 01:09:49,950
Daar komt nog bij, en nog steeds, wij
voelen wel voor dat communisme, he, het

686
01:09:49,950 --> 01:09:57,680
ideale communisme, van met mekaar delen
en voor mekaar opkomen en dergelijke,

687
01:09:57,680 --> 01:10:03,099
ja, dat ligt ons, misschien als
schippersmensen ligt ons dat, ik weet het niet

688
01:10:03,100 --> 01:10:08,490
precies, maar in elk geval, dus ik begreep
haar wel, ik zei: je bent God kwijt.

689
01:10:08,490 --> 01:10:14,510
Ja maar, daar viel dan niet over te praten, zij
vermeed dat altijd. Ze wou er niet over praten.

690
01:10:14,510 --> 01:10:22,340
We bleven goeie vrienden, maar ze
stond erop dat die punten waarover

691
01:10:22,340 --> 01:10:24,921
we het oneens waren dat we die
niet ter sprake zouden brengen.

692
01:10:25,180 --> 01:10:29,190
Nou ja goed, dan houdt het op he?

693
01:10:29,190 --> 01:10:30,660
Ja. En vond je dat moeilijk?

694
01:10:30,660 --> 01:10:37,985
Wel beroerd ja, vooral toen ik dus een
diepere connectie met de Heer kreeg, toen

695
01:10:37,985 --> 01:10:43,910
dacht ik ja, wat zij meemaakte, ik kan
me voorstellen, zo was ik vroeger ook he,

696
01:10:43,910 --> 01:10:54,060
meedoen, met je geloof, met je kop, wat
de kerk zegt, niet zozeer de Bijbel, maar

697
01:10:54,060 --> 01:11:02,250
de kerk, en ja, en toen later ben ik met
mijn hart gaan geloven en dat was anders.

698
01:11:02,250 --> 01:11:04,810
Hoe ging Froukje daarmee om?

699
01:11:07,020 --> 01:11:09,440
Nou, dat zal ik je vertellen.

700
01:11:09,440 --> 01:11:15,880
Het was zo grappig op een gegeven ogenblik toen
kwam ik in aanraking dus met Pinkstermensen, zonder

701
01:11:15,880 --> 01:11:20,680
dat ik wist dat het Pinkstermensen waren, want
ze noemden die naam niet, en dat hoefde ook niet.

702
01:11:21,100 --> 01:11:27,062
Ze zeiden altijd: nee, we willen over
de Here Jezus vertellen, maar niet in

703
01:11:27,062 --> 01:11:31,990
een bepaalde richting, nou, dat was een
toe te juichen standpunt natuurlijk.

704
01:11:32,180 --> 01:11:39,700
En zij maakte dus ook kennis met die mensen, en
zei: wat ben’ dat aardige lui. ja, aardige lui.

705
01:11:39,880 --> 01:11:45,010
Binne ze gelovig? Ja, ze benne
gelovig. Ben ze dan gereformeerd?

706
01:11:45,010 --> 01:11:54,638
Nee, ze ben niet gereformeerd, Pinkstergemeente,
ja, wat is dat, nou, dat is hetzelfde, zeg ik dan

707
01:11:54,639 --> 01:12:01,240
maar, om het een beetje niet al te schrikachtig
te doen zijn, en er is een punt, en daar denken ze

708
01:12:01,240 --> 01:12:07,200
anders over dan wij, en dat is over de kinderdoop,
want die vinden zij dat staat niet in de Bijbel.

709
01:12:07,730 --> 01:12:09,194
Oh, nou, dat is dan wel ernstig.

710
01:12:09,194 --> 01:12:20,700
Ik zeg: ja, en toen begon ik meteen al te zeggen
ik ben ook al een klein beetje die kant op.

711
01:12:20,700 --> 01:12:31,150
Oeh zei ze Afijn, op het laatst heb ik me laten
dopen, toen waren we al getrouwd, en toen zei ze

712
01:12:31,150 --> 01:12:33,500
Jullie waren terug in Nederland.

713
01:12:33,800 --> 01:12:40,240
Ja, we waren terug in Nederland. Ja. En op een
gegeven, nee, ik ben nog in Indonesië gedoopt.

714
01:12:40,240 --> 01:12:43,960
Dus de Pinkstergemeente heb
je in Indonesië ontmoet.

715
01:12:43,960 --> 01:12:44,964
Ja. Die heb ik daar ontmoet.

716
01:12:46,360 --> 01:12:53,430
Dat was heel eigenaardig, een kameraad van mij, ook
van de verbindingsdienst, zoals jullie dat terecht

717
01:12:53,430 --> 01:13:02,030
noemden, die zei tegen mij: ik heb gisteren een
leuke ontmoeting gehad, een meneer uit Amerika.

718
01:13:02,030 --> 01:13:05,460
En die zei tegen mij: ik heb nou geen tijd, maar
kom eens langs, en ja, ik wil daar wel naartoe,

719
01:13:05,460 --> 01:13:17,540
maar ja, in het Engels.. in Amerika praten ze
Engels en geen Nederlands, hij zei: ga mee joh.

720
01:13:17,540 --> 01:13:23,660
Ik zei: nou, dat is misschien niet
zo gek, want mijn Engels is wel voor

721
01:13:23,660 --> 01:13:29,160
verbetering vatbaar, en dan kun je
misschien wat opsteken van zo’n bezoek.

722
01:13:29,160 --> 01:13:34,570
Nou, ik ging met die kameraad ging
ik naar deze man toe, dat bleek een

723
01:13:34,570 --> 01:13:39,360
zendeling te wezen, en ik kwam binnen,
we stellen ons voor aan mekaar,

724
01:13:39,690 --> 01:13:40,681
en het tweede wat ze zei was: toen
vroeg hij me nota bene: Are you saved?

725
01:13:40,682 --> 01:13:41,649
Ik dacht: wat heb ik nou aan m’n
bed hangen. Dat is ben je bekeerd.

726
01:13:41,650 --> 01:13:43,830
En daar gaf ik geen antwoord op,
ik dacht dat zit wel goed, ik ben

727
01:13:51,400 --> 01:14:03,030
gereformeerd, dus praat er verder
niet over, zo belangrijk is dat niet.

728
01:14:03,030 --> 01:14:06,700
In die tijd vond ik het
niet zo belangrijk.

729
01:14:06,700 --> 01:14:15,530
Nou, en toen is hij dus daarover gaan doorpraten,
en toen heeft hij dus zo to the point gepraat

730
01:14:16,690 --> 01:14:26,720
dat ik ben wel gereformeerd, maar ik, ik ben
eigenlijk geen christen, ik ben even zelfzuchtig

731
01:14:26,720 --> 01:14:34,360
en even onrein wat m’n gedachten betreft en al
die dingen, ik ben helemáál niet christelijk!

732
01:14:34,710 --> 01:14:42,280
En toen ging ik naar huis, wel een beetje onder
de indruk, maar ik wou het van me afschuiven,

733
01:14:42,280 --> 01:14:50,580
dat ik die gevoelens had, maar wat mij
zelden overkomt, ik kon niet in slaap komen!

734
01:14:50,580 --> 01:14:55,923
En ik lag maar te piekeren, en misschien
zeg ik iets wat niet zo duidelijk

735
01:14:55,924 --> 01:15:01,360
is, maar ik geloof vast en zeker dat
God in mijn hart werkte, dat de Heilige

736
01:15:01,360 --> 01:15:05,730
Geest me op de korrel nam, bij wijze
van spreken, en zegt: ja joh, je kunt

737
01:15:05,730 --> 01:15:11,540
jezelf wel wat verbeelden, maar wij,
als jij zó leeft dan, dat is niet goed.

738
01:15:11,540 --> 01:15:18,150
Nou, toen ben ik dus op de knieën
gegaan en heb geserveerd ik wil

739
01:15:18,150 --> 01:15:22,020
radicaal wezen, ik wil me aan U
overgeven, en doen wat U zegt.

740
01:15:22,020 --> 01:15:35,110
En niet hier maar wat doen, dat halve en daar
Nou, en dat was een besluit wat ik helaas lang

741
01:15:35,110 --> 01:15:40,730
niet volledig kon uitvoeren, maar waar ik toch
naar streefde, en waar ik nog steeds naar streef.

742
01:15:40,730 --> 01:15:46,884
En was dat ook vanuit, ik probeer me voor
te stellen, je hebt zulke dramatische

743
01:15:46,884 --> 01:15:52,890
episodes achter de rug dat dat ook maakt
dat je zulke radicale keuzes wil maken.

744
01:15:52,890 --> 01:15:56,420
Het leven van andere kanten
hebt gezien die niet mooi zijn.

745
01:15:56,420 --> 01:15:58,770
Ja, misschien is dat wel het geval.

746
01:15:58,770 --> 01:16:07,264
Kijk, in oorlogstijd was iedereen gelovig,
absoluut hoor, en daar had ik geen moeite mee.

747
01:16:07,265 --> 01:16:13,670
Hoe noemen ze dat, in the
war there are no pagans,

748
01:16:13,670 --> 01:16:17,090
misschien waren ze er wel,
maar ze laten zich niet horen.

749
01:16:17,090 --> 01:16:28,580
Maar na de oorlog, teruggekomen en feestvieren
he, en dan gingen we, ik ben wel een keer dronken

750
01:16:28,580 --> 01:16:36,940
geweest, maar niet zo he, dat calvinistische, net
als dat chassidistische van Wiesel dat hield me

751
01:16:38,570 --> 01:16:45,080
er een beetje vanaf, en ik
nog ik was een zogenaamde

752
01:16:45,080 --> 01:16:49,580
een gelovige, maar ik
leefde er lang niet naar.

753
01:16:49,580 --> 01:16:56,360
Nou, en dan, ja, dan kwam ik
zo zoetjes aan, of toen ben

754
01:16:56,360 --> 01:17:01,650
ik in aanraking gekomen met
die trouwe meneer uit Amerika.

755
01:17:01,650 --> 01:17:02,840
Hoe heette die? Weet je dat nog?

756
01:17:03,500 --> 01:17:11,421
Jazeker, Devon heette die. Mister Devon. Heel
serieus was die. Ik dacht: die kerel heeft gelijk!

757
01:17:11,421 --> 01:17:23,950
Hij zegt precies waar het op staat. En ik
voelde dat zo, en toen heb ik dus me handen

758
01:17:23,950 --> 01:17:31,110
Heb je nooit gedacht: als God bestaat, waarom
heeft hij dan die ellende laten gebeuren?

759
01:17:31,110 --> 01:17:35,720
Ja, maar dat hoor je zo vaak,
altijd als ik over het geloof praat,

760
01:17:35,720 --> 01:17:40,938
hoe kan dat nou, al die ellende,
kinderen die dood gemaakt worden.

761
01:17:40,938 --> 01:17:44,660
Ja, daar heb ik ook geen
antwoord op. Wie wel.

762
01:17:44,660 --> 01:17:49,960
Nee, maar sommige mensen hadden juist na de
oorlogstijd van het geloof af geraakt om die reden.

763
01:17:50,350 --> 01:17:54,990
Ja, of het is zo dat zij het
geloof niet zo hoog achtten.

764
01:17:54,990 --> 01:18:03,163
En dat dat dan het argument was
om het los te laten, en dat

765
01:18:03,163 --> 01:18:07,020
kan ook natuurlijk, ja, ik
heb daar ook geen antwoord op.

766
01:18:10,370 --> 01:18:10,840
nee.

767
01:18:10,840 --> 01:18:13,210
Froukje kwam met: do
bist neat feroare.

768
01:18:13,210 --> 01:18:23,500
Maar dat was niet helemaal waar, want je had eigenlijk
van een andere stroming in de kerk geworden.

769
01:18:23,500 --> 01:18:26,980
Nee, toen nog niet hoor.

770
01:18:26,980 --> 01:18:29,093
Dat is in de periode geweest
dat jullie samen waren op Ambon.

771
01:18:30,260 --> 01:18:30,990
Ja.

772
01:18:32,070 --> 01:18:36,290
Is zij toen meegegaan, daarin? Is
zij ook Pinkstergemeente geworden?

773
01:18:36,290 --> 01:18:37,260
Nee. nee hoor.

774
01:18:37,260 --> 01:18:44,660
Nee, toen kwamen we terug in Nederland, en
toen hoopte mijn familie dat ik ook weer

775
01:18:44,660 --> 01:18:51,960
terug zou komen naar het gewone gereformeerde
bedoening, en dat gebeurde dus niet.

776
01:18:51,960 --> 01:18:56,628
Niet dat ik nou zo over die Pinkstergemeente
hier in Nederland was, dat was ook

777
01:19:00,930 --> 01:19:04,652
misschien een beetje ruw gezegd, maar
het was maar een slap zaakje eigenlijk.

778
01:19:04,652 --> 01:19:11,620
En ja goed, kijk, dan heb je zo’n beweging
die dan verkerkelijkt wordt, ik heb het

779
01:19:11,620 --> 01:19:22,310
een keer bij deze meneer Wiesel heb ik een
zin gelezen: l ‘habitude, nou nee, maar

780
01:19:23,360 --> 01:19:31,780
het kwam hier op neer dat de gewoonte
vervangen was L’habitude remplace l’élan.

781
01:19:32,020 --> 01:19:32,653
Dat zei hij over zijn
oorlogservaringen.

782
01:19:32,654 --> 01:19:40,030
Je bent na de oorlog in
hele andere sferen, dat je

783
01:19:40,030 --> 01:19:43,150
wilt strijden voor het onrecht
en al die gekke dingen.

784
01:19:43,150 --> 01:19:47,951
Dat gaat een beetje in de loop van de tijd gaat
dat door gewoontevorming gaat dat achteruit.

785
01:19:47,951 --> 01:19:50,130
Zo is het ook in kerken.

786
01:19:50,130 --> 01:19:57,230
Je kunt echt tot bekering komen, echt een
innige band met God hebben, en dan ja, dan ga je

787
01:19:57,230 --> 01:20:02,820
naar de kerk en je gaat bidden en je gaat dit
doen en dat doen, gewoontevorming, en die

788
01:20:02,820 --> 01:20:09,780
gewoontevorming, ja, die gaat dat wel eens het
élan zoals Wiesel dat noemt, die gaat ie vervangen.

789
01:20:09,780 --> 01:20:12,330
Net als verliefdheid en trouwen.

790
01:20:14,670 --> 01:20:17,080
Precies! ja. Dat is het, ja!

791
01:20:17,080 --> 01:20:23,259
Eerst wil je haar wel doodknuffelen en daarna
heb je spijt dat je het niet gedaan hebt.

792
01:20:23,260 --> 01:20:24,793
Ja, zo is het ja.

793
01:20:24,793 --> 01:20:35,930
Misschien En dat hoeft ook niet, alsjeblieft zo
geestdriftig als ik vroeger was, en je kunt wel doen

794
01:20:35,930 --> 01:20:43,250
alsof en je probeert het dan wel, maar eigenlijk
gaat het, is het buiten je macht hoor, je moet

795
01:20:43,250 --> 01:20:46,810
echt de macht van God
hebben, van de Heilige Geest

796
01:20:46,810 --> 01:20:51,350
van God, die je, ja op
peil houdt om zo te zeggen.

797
01:20:51,480 --> 01:20:59,695
Nou ja, dat heb ik dan ook wel min of meer
ervaren ik zeg het maar heel voorzichtig.

798
01:20:59,695 --> 01:21:02,530
Niet zo’n beste, maar in elk
geval, ja, zo werkt het ja.

799
01:21:02,530 --> 01:21:06,560
en zo werkt het bij joodse
mensen blijkbaar, of tenminste bij

800
01:21:06,560 --> 01:21:14,540
sommige joodse mensen, want hij is
ken je, heb je kennis van Wiesel?

801
01:21:14,540 --> 01:21:18,480
Ja, dat chassidisme, het is grappig, maar
je vergelijkt het, maar dat chassidisme

802
01:21:18,480 --> 01:21:22,570
is eigenlijk een beetje het
tegenovergestelde van calvinisme, het is heel

803
01:21:22,570 --> 01:21:31,170
uitbundig en spiritueel, en ja, heel erg
speels eigenlijk op een bepaalde manier.

804
01:21:31,170 --> 01:21:32,150
Ben je van joodse afkomst?

805
01:21:32,150 --> 01:21:34,110
Ja, en Gronings joods he.

806
01:21:39,260 --> 01:21:39,450
Wat zeg je?

807
01:21:39,450 --> 01:21:39,816
Gronings joods.

808
01:21:39,816 --> 01:21:40,280
De was de synagoge.

809
01:21:40,280 --> 01:21:44,920
Ja. Kun je dat nog
herinneren hoe dat was?

810
01:21:44,920 --> 01:21:45,320
Jazeker.

811
01:21:45,320 --> 01:21:46,110
Kwamen jullie daar?

812
01:21:47,230 --> 01:21:56,570
Ja, nou, ik heb toen ik onderwijzer was, van
die cursus, toen zei mijn mentor: je moet

813
01:21:56,570 --> 01:22:05,710
eigenlijk een poosje mondeling onderwijs
hebben, en er was een normaalschool in die

814
01:22:05,710 --> 01:22:11,790
beruchte Folkingerstroade, en daar ben ik een
poos geweest, dus ik kende die buurt, ja.

815
01:22:12,530 --> 01:22:19,640
En en ik heb in de oorlog heel
veel joodse mensen meegemaakt.

816
01:22:20,670 --> 01:22:21,250
Want die waren veel in Indië?

817
01:22:21,250 --> 01:22:27,770
Veel in Indië, en ja, dan praten
ze onder mekaar, nou, dat was een

818
01:22:27,770 --> 01:22:35,280
wereld die ik wel in theorie een
beetje kende, maar verder toch ook niet.

819
01:22:35,500 --> 01:22:39,409
We zijn ook een keer in samenkomst geweest,
maar ze zeiden je moet iets op je kop te hebben.

820
01:22:39,410 --> 01:22:47,600
Maar we hebben geen keppeltje, niet
meegenomen, niet bij het uniform.

821
01:22:47,600 --> 01:22:54,920
Nou zeggen ze, weet je wat je doet:
het dekseltje van je etenspan, nou zo

822
01:22:54,920 --> 01:23:04,370
zijn we naar de dienst van de, naar
die synagogedienst geweest, ja, hoor.

823
01:23:04,370 --> 01:23:13,360
Als je nu terugkijkt, je bent nu 92, wij zouden
zeggen: een enorme leeftijd, heel sprankelend,

824
01:23:13,360 --> 01:23:17,100
Het was werkelijk een goed
leven wat ik geleid heb.

825
01:23:17,100 --> 01:23:22,180
Het begint bij de schipperij, en het eindigt,
nou ja, als gepensioneerde, maar in elk

826
01:23:22,181 --> 01:23:29,710
geval nou ja een ontzettend goed leven gehad,
en gelukkig getrouwd, dat is ook zo’n punt.

827
01:23:29,710 --> 01:23:31,750
Het kan ook anders.

828
01:23:32,230 --> 01:23:34,500
Met Froukje bent u
heel gelukkig geweest?

829
01:23:34,500 --> 01:23:43,310
Ach, dat was, ja, dan zeg, ik Froukje zegt:
ik denk niet dat we ooit komen te scheiden.

830
01:23:43,310 --> 01:23:46,660
Ik zeg: ik hoop het eigenlijk ook niet,
wij zijn op zo’n wonderbare manier bij

831
01:23:46,660 --> 01:23:52,370
mekaar gekomen, nota bene tijdens een
reis naar Frankrijk, en ik ontmoet daar een

832
01:23:52,370 --> 01:24:04,869
meisje, ja, die ook heel toevallig, want
zeg maar, er zijn een heleboel meisjes in

833
01:24:04,870 --> 01:24:09,410
Frankrijk Uitgesproken voor mij bestemd
was, in mijn ogen was het hoor, absoluut!

834
01:24:10,020 --> 01:24:11,140
Ja.

835
01:24:11,580 --> 01:24:16,340
En zo zijn we bij mekaar
gekomen, en toen zijn we met

836
01:24:16,340 --> 01:24:19,800
elkaar getrouwd, en 51
jaar nog gelukkig geweest.

837
01:24:19,960 --> 01:24:22,360
En toen is ze overleden,
heel plotseling.

838
01:24:22,360 --> 01:24:26,148
’s Morgens, ’s middags had ze
nog eten klaargemaakt, hebben we

839
01:24:26,148 --> 01:24:31,866
gegeten, ’s middags waren, ’s avonds
werd ze ziek, en naar het ziekenhuis,

840
01:24:31,870 --> 01:24:35,130
en de volgende dag, die nacht is
ze overleden, heel plotseling.

841
01:24:35,130 --> 01:24:35,730
En waaraan?

842
01:24:35,730 --> 01:24:40,460
Aan een nierbloeding. Ja.

843
01:24:40,460 --> 01:24:47,120
En wanneer is dat
geweest, in welk jaar?

844
01:24:47,120 --> 01:24:50,380
Dat is in 1998 geweest,
het is al 12 jaar geleden.

845
01:24:50,380 --> 01:25:05,680
Ja, ik heb heel wat liggen te
snotteren hoor, toen ik d’r kwijt was.

846
01:25:05,680 --> 01:25:12,820
aan de Here: brengt u ons
egelijk weg, dat weet je niet.

847
01:25:12,820 --> 01:25:14,040
Hij luistert niet.

848
01:25:14,040 --> 01:25:20,830
Nou, hij eh, dat neem ik
aan, dat er betere plannen

849
01:25:20,830 --> 01:25:24,640
zijn, nou ja, de kinders
nog een beetje meemaken.

850
01:25:24,760 --> 01:25:25,590
Kleinkinderen.

851
01:25:25,590 --> 01:25:30,330
Achterkleinkinders,
wat wil je nog meer.

852
01:25:30,810 --> 01:25:37,980
Terugkijkend op het gezin, het was een
warm gezin daar aan boord op dat schip.

853
01:25:37,980 --> 01:25:39,000
ja, absoluut hoor.

854
01:25:39,000 --> 01:25:41,540
En dat is een heel
belangrijke basis geweest.

855
01:25:42,210 --> 01:25:49,940
En dat gereformeerde gaf ook een
soort van geestelijke basis mee.

856
01:25:49,940 --> 01:25:51,510
Ja.

857
01:25:51,510 --> 01:25:54,390
En denk je dat de keuze van Geert voor
het verzet dat dat ook daar wat mee te

858
01:25:54,390 --> 01:26:00,490
maken heeft, dat communisme dat stond,
dat hoorde bij jullie overtuiging dat ook

859
01:26:00,490 --> 01:26:04,079
wel, dat er geen verschil was tussen
mensen, dat dat er ook niet moest zijn, nee.

860
01:26:04,080 --> 01:26:05,780
Nee, dat is ook zo, ja ja.

861
01:26:06,520 --> 01:26:08,870
En Ieps, hoe zat Ieps in het verhaal?

862
01:26:08,870 --> 01:26:13,883
Ja Ieps is eigenlijk zo’n beetje,
we hadden geen goed contact

863
01:26:13,884 --> 01:26:17,584
eigenlijk, maar toch ook weer
een beetje opzij eigenlijk.

864
01:26:17,584 --> 01:26:24,301
Kijk, zij heeft de oorlog als verpleegster meegemaakt,
nou, en dat was het dan, ze stond erbuiten.

865
01:26:24,302 --> 01:26:29,110
Ze had het veel te druk met
haar eigen kindertjes, ja.

866
01:26:30,210 --> 01:26:34,230
En vond Ieps het erg dat
Geert in het verzet zat?

867
01:26:34,680 --> 01:26:40,790
Dat geloof ik niet. Nee, nee, dat geloof ik niet
hoor. Dat, waren we allemaal een beetje trots op.

868
01:26:44,050 --> 01:26:47,860
Ik weet nog wel op een gegeven ogenblik, dat
was heel in het begin, is ze opgepakt, is

869
01:26:47,860 --> 01:26:52,708
Geert opgepakt en in de gevangenis gezet, in
de Groningse gevangenis terecht gekomen weet

870
01:26:52,708 --> 01:27:00,460
je wel, aan de Hereweg, en ja, pa en moe die
mochten haar opzoeken en toen werden we door

871
01:27:00,460 --> 01:27:06,240
een dame ontvangen van die vrouwengevangenis,
nou ja, die beschouwde hen eigenlijk als

872
01:27:06,240 --> 01:27:11,273
verdrietig dat die mensen een dochter hadden
die in de gevangenis terechtgekomen waren.

873
01:27:11,274 --> 01:27:12,039
Nou, integendeel!

874
01:27:12,040 --> 01:27:14,700
Ze vonden het vervelend dat
ze gevangen zat, maar ze

875
01:27:14,700 --> 01:27:17,410
waren er trots op dat ze
in het verzet gezeten had!

876
01:27:17,410 --> 01:27:26,630
dus, dat klikte helemaal niet, wanbegrip En toen
later is ze in Ravensbrück terechtgekomen, ja. Ja.

877
01:27:26,630 --> 01:27:31,710
En weer teruggekeerd en
toen weer verder gegaan.

878
01:27:34,410 --> 01:27:37,682
Toen weer verder gegaan. Daar kun je
toch respect voor hebben, absoluut hoor.

879
01:27:39,510 --> 01:27:43,970
En hebben Geert en jij altijd nog
veel contact gehad met elkaar?

880
01:27:44,770 --> 01:27:54,150
Ja, dat wil zeggen, telefonisch wel, maar ik ben
niet zo’n trekker, en zij ook niet, dus we zagen

881
01:27:54,150 --> 01:28:01,320
elkaar wel eens, altijd fijn contact, en met
Froukje had ze bijzonder goed contact, ook toen

882
01:28:01,320 --> 01:28:08,340
Froukje hier nog niet in Indië was, was ze direct
na de oorlog hadden ze toen al een fietstocht

883
01:28:08,340 --> 01:28:16,780
gemaakt rondom het IJsselmeer enzo, en toen mekaar
ook veel, nou ja echt eh, bemoedigd en alles.

884
01:28:16,810 --> 01:28:18,160
Nee, wat dat betreft was het fijn.

885
01:28:18,160 --> 01:28:23,540
En in de oorlog hadden
ze geen contact samen?

886
01:28:23,540 --> 01:28:24,760
Eh nee.

887
01:28:24,760 --> 01:28:27,010
Of wel? Omdat ze allebei
in het verzet zaten.

888
01:28:27,010 --> 01:28:35,050
Froukje was koerierster en wat Geertje
allemaal deed dat is me niet helemaal

889
01:28:35,050 --> 01:28:39,640
duidelijk, in elk geval de verhalen heb
ik wel gehoord hoor, van weerskanten,

890
01:28:40,030 --> 01:28:45,840
maar ja je vergeet wel eens wat, en dat
was ook het geval bij deze verhalen.

891
01:28:48,090 --> 01:28:48,350
Ja.

892
01:28:48,350 --> 01:28:50,710
De fiets was een belangrijk
element in het hele

893
01:28:50,710 --> 01:28:55,880
verhaal, want die meisjes
gingen dus allebei op de fiets.

894
01:28:55,880 --> 01:28:58,360
Ja, een ouwe fiets,
maar hij deed ‘t! Ja

895
01:28:58,360 --> 01:29:02,031
Is een moment geweest, of
zijn er momenten geweest dat

896
01:29:02,032 --> 01:29:09,630
u houvast had aan literatuur
of een lied of dat u in

897
01:29:09,630 --> 01:29:18,540
Ik heb er heel veel aan gehad, ook in oorlogstijd,
we hebben toen in Thailand, waar we dus eerst

898
01:29:18,540 --> 01:29:28,250
zaten, aan die dijk te bouwen, hadden heel veel
mensen die lectuur meegenomen hadden, en ik weet

899
01:29:28,250 --> 01:29:36,080
nog wel, daar was iemand en die had de Prolegomena
van Kant, ik zeg: mag ik dat van je lenen.

900
01:29:37,300 --> 01:29:43,735
Ja, wat wil je ermee.. Nou, lezen
natuurlijk! Ja, ik moet het wel terughebben.

901
01:29:43,736 --> 01:29:45,933
Ik zeg: jongen, ik zit hier,
het was een rustkamp, en

902
01:29:46,300 --> 01:29:50,410
jij zit daar, en ik garandeer
je dat je het terugkrijgt.

903
01:29:50,410 --> 01:30:01,010
ja, dat heb ik toen gelezen, ik heb alle dingen,
ook van, hoe heet ie, niet Freud, maar die later

904
01:30:01,010 --> 01:30:01,230
Jung?

905
01:30:02,750 --> 01:30:03,370
Ja. Jung.

906
01:30:03,370 --> 01:30:10,940
Nou, daar heb ik eerst had
ik een Duitse vertaling,

907
01:30:10,940 --> 01:30:14,450
hij schreef in het Duits:
die Arbeit am Karakter.

908
01:30:14,450 --> 01:30:21,610
Ja, stomme Duits he, Arbeit am Karakter,
en toen kreeg ik een Engelse vertaling, van

909
01:30:21,610 --> 01:30:27,378
Arbeid in Karakter, en daar heette In
search of maturity, en die heb ik alle twee

910
01:30:27,430 --> 01:30:33,210
daar gelezen, en zulke dingen, nou ja,
ik had niet zo veel belangstelling voor

911
01:30:33,210 --> 01:30:42,110
romannetjes en zo, maar van die dingen
waar je uit kon leren, en over romannetjes

912
01:30:42,110 --> 01:30:51,700
gesproken, wij moesten bij het onderwijzer,
voor hoofdakte te leren, ook weer schriftelijke.

913
01:30:51,700 --> 01:30:57,990
En zo’n schriftelijke cursus die vertelt een heleboel,
en die vertelt meer dan eigenlijk noodzakelijk

914
01:30:57,990 --> 01:31:04,820
is, dus ze gaven ook boeken op; van dit kun je
lezen en dat kun je lezen, niet moet je lezen, maar

915
01:31:04,820 --> 01:31:12,660
kun je lezen, de hele Nederlandse lectuur, nee
literatuur vanaf de vroege Middeleeuwen tot en met

916
01:31:12,660 --> 01:31:21,447
ja, 1935, dus al die dingen heb ik gelezen, en
toen kreeg ik in dienst kennis aan een jongen die

917
01:31:21,490 --> 01:31:27,670
ook voor de hoofdakte zat, ik zeg: hoe heb jij,
met literatuur, heb jij al die boeken al gelezen?

918
01:31:27,760 --> 01:31:31,319
Hij zegt: al die boeken?
35 moet je er lezen.

919
01:31:31,320 --> 01:31:35,840
Dat hebben ze mij verteld op die cursus,
maar dat was geen schriftelijke cursus,

920
01:31:35,840 --> 01:31:40,120
dat was een andere cursus, en die
schriftelijke cursus heeft me niet gezegd

921
01:31:40,120 --> 01:31:47,210
hoeveel, maar wel gezegd van die en die en
die, ik was ondertussen tot 150 gekomen!

922
01:31:47,210 --> 01:31:57,760
Dus ik heb enorm veel gelezen, niet zozeer dat
het nodig was, maar och, ik had er belangstelling

923
01:31:57,760 --> 01:32:03,090
voor, dus ik was, wat de literatuur tot en met
’35 betreft was ik een beetje op de hoogte, ja.

924
01:32:03,490 --> 01:32:08,370
Maar in elk geval, ja, zulke dingen,
en daar heb ik na de oorlog ook

925
01:32:09,110 --> 01:32:18,330
altijd… Ja, wel wat romans hoor,
maar ook een heleboel naslagwerken.

926
01:32:18,330 --> 01:32:22,350
Was dat bij gebrek aan voedsel voor het
lichaam, nam u voedsel voor de geest?

927
01:32:22,350 --> 01:32:23,400
Precies, zo zou je
het kunnen zeggen. Ja.

928
01:32:23,400 --> 01:32:31,990
En weet je wat het ook was, in oorlogstijd,
toen begon in de loop van de oorlog begon het

929
01:32:31,990 --> 01:32:43,040
Rode Kruis ook Japan erbij te betrekken en
die stuurden voedsel en die stuurden lectuur.

930
01:32:43,330 --> 01:32:48,071
En het voedsel dat werd merendeels, niet
helemaal, maar merendeels door de Japanners

931
01:32:48,360 --> 01:32:53,800
verorberd, nou ja die jongens die ook
doen natuurlijk, maar dat wisten wij dan,

932
01:32:53,800 --> 01:32:57,750
maar die boeken, daar hadden wij
belangstelling voor, dus die konden wij lezen.

933
01:32:57,750 --> 01:33:00,370
Wat ik niet gelezen heb in die tijd!

934
01:33:00,370 --> 01:33:11,250
Dat moest je wel, je had natuurlijk je tijd in de
mijn, drie diensten, ochtenddienst, middagdienst

935
01:33:11,250 --> 01:33:21,830
en nachtdienst en dan had je tussendoor had je wel
eens wat tijd, nou, en dan ging je boeken lezen.

936
01:33:21,830 --> 01:33:25,344
Precies wat je zegt, dan
had je even verlangen naar.

937
01:33:25,344 --> 01:33:32,810
Het eten was niet zo veel, nou, die Jappen
hadden ook niet zo veel hoor in het laatst van de

938
01:33:32,810 --> 01:33:37,310
oorlog, ook niet zo veel
hoor, afijn wij kregen

939
01:33:37,310 --> 01:33:38,460
natuurlijk nog minder, er
was weinig, er was honger.

940
01:33:38,460 --> 01:33:43,290
Maar dat viel ook wel mee hoor.

941
01:33:43,510 --> 01:33:50,660
Weet je wat het is met honger, want het is
nooit gebeurd hier in Nederland, je denkt:

942
01:33:50,660 --> 01:33:57,780
oh weinig eten, dan heb je voortdurend honger,
dat is niet waar, maar na verloop heb je

943
01:33:57,780 --> 01:34:05,900
geen honger meer, maar heb je een akelig,
ziekelig gevoel, maar geen snerpende honger.

944
01:34:05,910 --> 01:34:08,216
Dat heb je dan niet. Nou,
dat heb ik toen ook ervaren.

945
01:34:08,216 --> 01:34:14,580
En we vonden het niet zo leuk, en dat
andere ook niet, maar je kunt dan

946
01:34:14,581 --> 01:34:20,680
maar beter wat ziekelijk zijn, als
dat je zo’n snerpende honger hebt.

947
01:34:20,680 --> 01:34:24,570
Wat vind je eigenlijk van de huidige
politieke omstandigheden in Nederland?

948
01:34:29,660 --> 01:34:32,958
Ooooh. Ik heb zo’n idee, och,
ik leef niet zo lang meer.

949
01:34:32,958 --> 01:34:38,640
Ik denk ook wel: ik ben natuurlijk op die
schreeuwers tegen, die one-line-mensen zoals

950
01:34:38,640 --> 01:34:49,320
nou ik hoop niet dat ik jullie beledig,
maar ik ben niet zo’n vriend van die Wilders.

951
01:34:49,730 --> 01:34:51,480
Wij ook niet.

952
01:34:53,700 --> 01:34:59,440
Nou ja, wat moet ik dan van dinges
denken, van het CDA, waar ik,

953
01:34:59,990 --> 01:35:05,470
ja, ik stem, dat mag je wel weten,
ik stem CDA bij gebrek aan beter.

954
01:35:06,590 --> 01:35:11,270
CU, Christen Unie niet dat ik het daarmee
eens ben, en ik zie daar hetzelfde

955
01:35:11,270 --> 01:35:18,130
als ik vroeger in de gereformeerde
kerk zag, volledige toewijding.

956
01:35:18,130 --> 01:35:23,590
Ik zou zeggen, je moet me
te goede houden, maar kan

957
01:35:23,590 --> 01:35:31,230
een christen eigenlijk een
regeringsfunctie hebben?

958
01:35:31,230 --> 01:35:34,670
Heb je wel eens van de Dopers gehoord?

959
01:35:35,250 --> 01:35:36,170
Jawel.

960
01:35:37,830 --> 01:35:38,501
Die zeiden: dat kan niet.

961
01:35:38,680 --> 01:35:45,480
Je moet altijd een compromis
sluiten, en dat kun je

962
01:35:45,480 --> 01:35:48,310
met je geweten als je het
serieus neemt niet overeen.

963
01:35:48,370 --> 01:35:53,500
En ik ben ook wel een beetje die
kant uit, afijn ik heb nooit een

964
01:35:53,500 --> 01:35:59,190
overheidsfunctie kunnen krijgen, maar
ik, dat probleem deed zich niet voor.

965
01:36:01,390 --> 01:36:04,338
Je bent altijd in het onderwijs,
in Leeuwarden op een school gewerkt.

966
01:36:04,610 --> 01:36:06,490
Ik ben altijd in het
onderwijs geweest.

967
01:36:06,490 --> 01:36:08,010
Op één school in Leeuwarden?

968
01:36:08,010 --> 01:36:15,880
Nee hoor, ik ben begonnen, op een christelijke
school, maar die christelijke school aan de hand

969
01:36:15,880 --> 01:36:22,330
van kerkelijke mensen, gereformeerd en hervormd,
enzo, en katholiek natuurlijk, maar dan moet

970
01:36:22,330 --> 01:36:26,412
je lid zijn van die kerk, en ik zei: ja, ik ga
wel naar de kerk, maar naar een andere kerk.

971
01:36:28,110 --> 01:36:31,670
Nou is het dan niet hetzelfde.
nee de doop, de kinderdoop?

972
01:36:31,670 --> 01:36:38,440
Nee, nou ja, dan kunnen we je niet vast
benoemen, maar we kunnen je wel tijdelijk

973
01:36:38,440 --> 01:36:42,660
benoemen, nou, dat heb ik verschillende
keren gehad, op verschillende scholen waar

974
01:36:42,660 --> 01:36:48,760
ze een tijdelijke klas hadden vanwege
ziekte van een collega, en tenslotte ben

975
01:36:48,760 --> 01:36:56,250
ik dus beland op een school die daar
niet zo’n moeite mee deed, maar toen kwam

976
01:36:56,250 --> 01:37:02,736
er iets van de overheid, er waren mensen
die ten onrechte bij het onderwijs waren.

977
01:37:02,736 --> 01:37:05,910
En dat moesten ze uitzoeken,
nou viel dat denk ik wel

978
01:37:05,910 --> 01:37:10,820
mee, maar inderdaad zijn er
gevallen aan het licht gekomen.

979
01:37:10,820 --> 01:37:14,834
En toen zei het schoolbestuur: we hebben
eigenlijk nooit een aanstelling gehad van jou.

980
01:37:14,835 --> 01:37:19,010
Heb je nooit getekend? Ik
zeg nee, dat ging zomaar.

981
01:37:19,040 --> 01:37:26,200
Nee, tilde daar niet zo zwaar aan, en ik
ook niet, allang blij dat ik werk heb.

982
01:37:26,420 --> 01:37:30,120
Ja, zeiden ze, maar nu moet
het, nu wordt het gevraagd dat

983
01:37:30,520 --> 01:37:33,782
we jou zo’n afschrift geven
en die moet je ondertekenen.

984
01:37:34,810 --> 01:37:38,386
Nou, ik zeg: zo erg is dat niet. Maar
staat daar over de doop dan ook in?

985
01:37:38,386 --> 01:37:39,680
Ja, ook over de kinderdoop. Ik
zeg: maar dat kan ik niet tekenen!

986
01:37:39,680 --> 01:37:50,620
Hoe moet dat nou, ach daar praten we niet over,
weet je wat we doen, we zetten er wat onder:

987
01:37:50,620 --> 01:37:56,940
behoudens wat er gezegd wordt in die dingen
over de kinderdoop, en kun je nou tekenen?

988
01:37:56,940 --> 01:38:00,980
Ik zeg: natuurlijk dus
dat ging heel gemoedelijk.

989
01:38:01,160 --> 01:38:04,360
Wat voor vak gaf u eigenlijk?

990
01:38:04,360 --> 01:38:13,480
Ik gaf, op de mulo was ik nogal inzetbaar,
ik had drie talenaktes, en ik kon vanwege die

991
01:38:13,480 --> 01:38:18,230
hoofdakte toen, nou is het anders, kon ik
toen ook andere vakken geven, en ik gaf dan

992
01:38:18,230 --> 01:38:27,980
geschiedenis en godsdienstonderwijs, en dat
waren mijn vakken, en daar heb ik al die jaren,

993
01:38:27,980 --> 01:38:33,700
tot op een gegeven ogenblik, toen kwam de
Mammoetwet, nou, en dat was niet zo leuk hoor.

994
01:38:33,700 --> 01:38:36,560
Toen werd het de havo he?

995
01:38:36,560 --> 01:38:36,930
Nou, mavo he.

996
01:38:36,930 --> 01:38:46,980
Maar hele bende, heel wat minder,
ja, heel wat minder, ik zei tegen de

997
01:38:46,980 --> 01:38:57,530
kinders: die zijn voor die verandering
zijn jullie, met dat ouderwetse.

998
01:38:57,530 --> 01:39:05,910
Nee, dat was niet zo leuk, maar ik
ben gewoon doorgegaan met lesgeven.

999
01:39:06,730 --> 01:39:11,696
Tot slot, wat ik graag zou willen, maar
daarvoor moet je misschien wel in de benen, ik

1000
01:39:11,696 --> 01:39:18,150
weet niet of dat kan, er zijn hier heel
veel foto’s, en ik zou het zo leuk vinden als

1001
01:39:18,150 --> 01:39:20,050
Als je nou even meeloopt.

1002
01:39:20,050 --> 01:39:24,350
En vertelt wie er allemaal op die
foto’s, die ouwe familiefoto’s.

1003
01:39:24,350 --> 01:39:26,720
ja, die oude familiefoto’s.

1004
01:39:27,450 --> 01:39:31,880
Nou, we lopen hier
aan op Froukje en mij.

1005
01:39:33,510 --> 01:39:34,610
Toen waren we nog jong.

1006
01:39:34,610 --> 01:39:37,840
Mooie mensen he.

1007
01:39:37,840 --> 01:39:38,970
En die?

1008
01:39:41,080 --> 01:39:42,469
Dat is Pa en Moe.

1009
01:39:42,470 --> 01:39:45,039
Wilt u de namen nog een keer zeggen?

1010
01:39:45,040 --> 01:39:45,480
Ja, Willem en Aagtje.

1011
01:39:45,480 --> 01:39:51,810
Dat is, toen waren we nog heel jong,
toen hadden we drie kindertjes.

1012
01:39:54,170 --> 01:39:56,430
En dit zijn dus de twee oudste.

1013
01:39:56,430 --> 01:40:00,700
De twee oudste, de meisjes die
in Indië geboren zijn, Minke en

1014
01:40:01,120 --> 01:40:03,830
Aagtje, en dan de zoon die in
Leeuwarden woont en dat is Anne.

1015
01:40:03,830 --> 01:40:03,990
Zeg je Anne of Oanne?

1016
01:40:03,990 --> 01:40:05,497
Nou, soms praten we Fries,
en soms praten we Nederlands.

1017
01:40:12,440 --> 01:40:20,560
En we praten ook nog wel eens Luwardes,
dat is het dialect van de stad Leeuwarden.

1018
01:40:25,390 --> 01:40:27,500
Had je nog een paar foto’s?

1019
01:40:27,500 --> 01:40:29,240
Nou, hier hangen foto’s,

1020
01:40:29,240 --> 01:40:33,300
O ja, deze misschien, dat
zijn m’n achterkleinkinderen.

1021
01:40:34,510 --> 01:40:35,600
Achterkleinkinderen.

1022
01:40:35,600 --> 01:40:41,500
Ja. Wil je die ook nemen?

1023
01:40:41,500 --> 01:40:46,210
Oh ja, ja. Hier zijn ze.

1024
01:40:46,680 --> 01:40:57,571
Dat is dus een achterkleinkind. Dat was toen ze
heel klein waren, ze zijn nu al op de lagere school.

1025
01:40:57,571 --> 01:41:04,210
Twee meisjes, en het jongetje
dat is een voorkind zou

1026
01:41:04,210 --> 01:41:08,590
je kunnen zeggen, contact
gehad met een Afrikaner.

1027
01:41:08,590 --> 01:41:09,520
Voorkind

1028
01:41:09,520 --> 01:41:10,870
Ja, dat is zo gekomen.

1029
01:41:10,870 --> 01:41:14,390
Maar ook een achterkleinkind van u.

1030
01:41:14,390 --> 01:41:18,630
Is een achterkleinkind hoor,
en een hele lieve hoor.

1031
01:41:18,670 --> 01:41:24,130
en heel sportief, ja, we zijn
trots op onze kleine Chris.

1032
01:41:30,860 --> 01:41:38,540
O ja, hier zijn die dat is pa en
moe, dat wil zeggen pa en moe,

1033
01:41:39,690 --> 01:41:48,650
en dat is beppe, samen met dat
nichtje dat ook bij pa en moe was.

1034
01:41:48,650 --> 01:41:53,010
Winschoter diep is dat?
Dat is beppe daar bovenin?

1035
01:41:53,010 --> 01:41:53,658
Ja, beppe, dat vrouwtje

1036
01:41:54,570 --> 01:41:56,420
En wie is dat?

1037
01:41:56,630 --> 01:41:58,459
Dat is de kleine Evert
en dat is een nichtje.

1038
01:41:58,460 --> 01:42:04,560
En hier in de Volendamse uniformen?

1039
01:42:04,560 --> 01:42:16,250
Ja, dat was, toen moesten we lossen in Volendam,
en er waren allerlei mensen die daar foto’s namen,

1040
01:42:16,410 --> 01:42:22,456
toeristen die dan, en toen dachten we: nou, we
zijn geen toerist, maar misschien kunnen we ook

1041
01:42:22,457 --> 01:42:32,040
En dat is pa met zijn, en dat is mijn jongste
zus, en dat is mijn moeder, en dat is Geertje ja.

1042
01:42:32,040 --> 01:42:33,640
En dat is Geertje ook.

1043
01:42:43,000 --> 01:42:44,210
En dan hieronder.

1044
01:42:44,210 --> 01:42:47,480
Dat is de schuit waar we
de kost mee verdienden.

1045
01:42:48,130 --> 01:42:49,900
Hoe heette die?

1046
01:42:49,900 --> 01:42:51,290
Walrus.

1047
01:42:56,080 --> 01:43:01,680
En dan, toen we bij beppe waren, en ik
was bijna klaar met mulo, en gingen we

1048
01:43:01,680 --> 01:43:06,478
uit elkaar, en heb ik nog een foto genomen
van dat gezinnetje daar, opa was toen

1049
01:43:06,800 --> 01:43:10,850
Geert vond het niet zo
heel leuk bij beppe he?

1050
01:43:10,850 --> 01:43:11,230
Geertje, nee.

1051
01:43:11,230 --> 01:43:19,320
Wie is die andere?

1052
01:43:19,320 --> 01:43:23,470
Dat is ook dat nichtje dat
daar En dat is, toen waren pa

1053
01:43:23,470 --> 01:43:32,720
en moe 40 jaar getrouwd, en
daar is dan weer de familie.

1054
01:43:34,920 --> 01:43:36,159
Wanneer is dat geweest, in welk jaar?

1055
01:43:36,160 --> 01:43:37,753
Eh veertig jaar, dat was in 1956.

1056
01:43:40,780 --> 01:43:46,080
en was Geert daar dan ook bij in

1057
01:43:46,080 --> 01:43:50,300
Ja. Kijk, Geert was toen met deze man
getrouwd, daar is ze later van gescheiden.

1058
01:43:50,300 --> 01:43:59,180
Ger Harmsen en dat is de kleine,
Yfke Harmsen weet je wel.

1059
01:44:02,400 --> 01:44:06,000
En dat is Ger natuurlijk, die
steekt boven allemaal uit.

1060
01:44:08,710 --> 01:44:12,200
En waar sta jij?

1061
01:44:12,200 --> 01:44:21,510
Ik sta naast Ger, en Froukje. En dat is Jacob,
de zoon, de broer, en dat zijn onze kinders.

1062
01:44:21,510 --> 01:44:28,180
en dat is de vrouw van Jacob, Klaasje
heet die, pa en moe, en dat is Willem

1063
01:44:28,180 --> 01:44:41,570
die naar opa Willem genoemd is, dus
die moest natuurlijk bij opa staan.

1064
01:44:41,570 --> 01:44:44,280
Dit zijn dan weer de zonen van

1065
01:44:44,280 --> 01:44:46,610
ook mooi, Froukje in de verpleging.

1066
01:44:46,610 --> 01:44:51,440
Ja, nee, dit is Yfke.

1067
01:44:51,440 --> 01:44:56,290
Oh, Yfke. Dit is Ieps dan, u zegt Yf.

1068
01:44:56,290 --> 01:45:04,340
Ieps hoor, ja, wij noemen haar
Yfke, Harmsen, maar zij is Ieps.

1069
01:45:04,340 --> 01:45:04,519
En is dit allemaal Ieps dan?

1070
01:45:04,520 --> 01:45:09,430
Nee, hoor, dit is Froukje
weer, toen ze Dit is Froukjes

1071
01:45:09,430 --> 01:45:13,807
moeder met twee kinderen, dit
is toen we pas getrouwd waren.

1072
01:45:13,808 --> 01:45:17,795
Dit is dan weer die opa, en beppe,
dit is ook Froukje, en dit is

1073
01:45:17,795 --> 01:45:23,320
ook Froukje, en dit is dan een
van onze dochters, dat is Aagt.

1074
01:45:24,330 --> 01:45:26,300
O, die daar beneden zit te spelen.

1075
01:45:26,300 --> 01:45:33,610
Ja, die heeft een hondje.

1076
01:45:33,650 --> 01:45:34,540
en die?

1077
01:45:36,330 --> 01:45:43,530
Dat is Froukje ook weer. En dit is
Froukje ook weer. Hier zitten we

1078
01:45:44,360 --> 01:45:47,660
En deze foto? Is dat
opa met zijn kleine?

1079
01:45:47,660 --> 01:45:56,190
Ja, dat is opa met de kleine Willem. Die
nou in Leiden woont, samen met zijn Korrie.

1080
01:45:57,970 --> 01:46:00,510
En dit bent u.

1081
01:46:00,510 --> 01:46:06,050
Ja, dit is dat is zo’n vakantiefoto,
zijn we zoveel jaar getrouwd, nee,

1082
01:46:06,310 --> 01:46:11,346
niet getrouwd, we hebben dat krantje
25 jaar, en later 40 jaar bestaan.