1
00:00:09,230 --> 00:00:16,550
We kunnen beginnen met het eh interview, eh,
zou u wat over de oorlog willen vertellen

2
00:00:16,550 --> 00:00:18,280
hoe het leven er uitzag?

3
00:00:18,280 --> 00:00:25,880
Ja, wat de oorlog betreft eh, ik weet nog
goed, ik dacht dat dat op een vrijdagmorgen

4
00:00:25,880 --> 00:00:39,440
de 10de mei 1940 was, toen hoorden we ’s
morgens gebrom van vliegtuigen en.., en ook

5
00:00:39,440 --> 00:00:45,490
wat lawaai van afweergeschut van die
vliegtuigen en ik weet wel toen gingen mijn

6
00:00:45,490 --> 00:00:51,410
moeder en ik stonden toen boven op het
balkon boven en toen keek ze ook naar boven.

7
00:00:52,210 --> 00:00:59,180
En dat was eigenlijk de eni- ge keer
dat ik mijn moeder heb zien huilen.

8
00:01:00,100 --> 00:01:05,000
Nou, toen zei ze “het is oorlog”. En
mijn moeder had de Eerste Wereldoorlog

9
00:01:05,000 --> 00:01:09,200
en mijn vader ook natuurlijk
meegemaakt, die wisten wat het inhield.

10
00:01:09,460 --> 00:01:13,550
En die zei “nou is het oorlog”
en we vonden dat vreselijk.

11
00:01:13,840 --> 00:01:20,510
Dus dat was het begin eigenlijk hè, dat je de
vliegtuigen hoorde en je hoorde het schieten.

12
00:01:21,650 --> 00:01:26,284
En eh, nou ja, je was natuurlijk helemaal
van je stuk toen eigenlijk, hevig getroffen.

13
00:01:26,720 --> 00:01:37,500
En nou, 2 dagen daarna, toen zaten we
op zondagmorgen eh thuis en toen ineens

14
00:01:37,500 --> 00:01:44,180
waren er een paar hevige knallen en toen
vlogen bij ons de ramen vlogen eruit.

15
00:01:44,610 --> 00:01:45,580
En wat bleek?

16
00:01:45,580 --> 00:01:50,320
Toen was een bombardement van een
paar Duitse vliegtuigen, dat was

17
00:01:50,320 --> 00:01:53,990
nog niet het grote bombardement wat
een paar dagen later kwam, maar

18
00:01:53,990 --> 00:02:00,490
dat was het bombardement op een
eh.., een nabij gele- gen kazerne

19
00:02:00,490 --> 00:02:05,480
waar wat Marechaussees lagen en
zo en we dachten “nou, daar is

20
00:02:05,480 --> 00:02:09,610
het op bedoeld geweest”, want het
waren ook gewapende lui en zo.

21
00:02:10,080 --> 00:02:17,040
En toen zijn we ook gevlucht toen uit dat
huis met al die open ramen naar.., naar

22
00:02:17,040 --> 00:02:21,730
een buitenwijk van Rotterdam waar mijn
zuster woonde en daar hebben we in de kelder,

23
00:02:21,960 --> 00:02:27,140
ze had daar een opslagkelder, en daar
hebben we toen een paar nachten geslapen.

24
00:02:28,700 --> 00:02:35,080
Totdat op die dinsdag de betreffende dinsdag,
toen was het grote bombardement van Rotterdam.

25
00:02:36,090 --> 00:02:44,280
Eh, en toen.., eh ja, toen.., toen
was het…, toen waren we ook bang dat

26
00:02:44,440 --> 00:02:47,900
die buitenwijk ook getroffen zou
worden, maar goed, het was dichtbij.

27
00:02:48,240 --> 00:02:52,940
Dus we gingen toen allemaal met zijn
allen trokken we met alle andere bewoners

28
00:02:52,940 --> 00:03:00,240
uit de buurt uit de buurt weg naar
een open.., open vlakte, dat was toen

29
00:03:00,260 --> 00:03:06,710
nog het Jaffaland, dat is achter Kralingen waar
nu het Kralingse Bos is. Daar vluchtten we heen.

30
00:03:06,960 --> 00:03:11,830
En daar wachtten we af totdat
het.., het bombardement ophield.

31
00:03:12,020 --> 00:03:17,605
Ja, en toen was hetnatuurlijk één grote
vuurzee en rook en zo, het was erg, heel erg.

32
00:03:17,606 --> 00:03:19,953
En je rook het natuurlijk
overal, de rook was overal.

33
00:03:21,500 --> 00:03:24,820
Nou, wij bleven daar dus en
toen gingen we de dag erop

34
00:03:24,820 --> 00:03:29,557
gingen we kijken naar ons
huis of dat… Dat was weg.

35
00:03:29,558 --> 00:03:33,248
We woonden op de Kruiska-de,
dus ons huis was weg.

36
00:03:33,249 --> 00:03:36,160
Dus we hadden geen woning
meer, we hadden niks meer.

37
00:03:36,160 --> 00:03:41,526
Alle spullen, we hadden ook ik geloof één
petroleumstelletje hadden we meegenomen toen

38
00:03:41,527 --> 00:03:45,230
we uit ons huis weggingen, want mijn moeder
was altijd nogal zuinig en die had een hele

39
00:03:45,230 --> 00:03:49,840
pan met vlees, toen zegt ze “dat neem ik mee
en dan nemen we ook het petroleumstelletje

40
00:03:49,840 --> 00:03:53,170
mee”, want dat hoorde toentertijd om te
sudderen moet je een petroleumstelletje hebben.

41
00:03:53,170 --> 00:03:59,360
Nou ja, en eh nou, toen zijn we dus

42
00:04:00,650 --> 00:04:02,560
waren we echt ontheemd letterlijk.

43
00:04:02,560 --> 00:04:09,290
Ik ben toen nog een halfjaar bij mijn…,
bij dat adres, dat was mijn zuster, die

44
00:04:09,290 --> 00:04:14,920
ben ik blijven wonen en mijn moeder en vader
gingen naar mijn broer toe, die woonde

45
00:04:14,920 --> 00:04:19,500
weer in een andere wijk van Rotterdam en
daar hebben ze dus ook halfjaar gewoond

46
00:04:19,500 --> 00:04:27,210
zowat totdat we een woning toegewezen
kregen op het eh.., op het Noordereiland.

47
00:04:27,550 --> 00:04:32,020
En toen was het ook zo: je kreeg dan niet
alleen de woning, maar je kreeg dan ook

48
00:04:32,020 --> 00:04:37,350
een zeker bedrag om.., om inrichting
te kopen, want we hadden geen rode cent.

49
00:04:37,350 --> 00:04:43,678
Spaarbank was er niet bij in die tijd en
bankrekeningen was er niet, aandelen, niks, niks, niks.

50
00:04:43,678 --> 00:04:48,560
We hadden niks, al- leen de kleding
die je aan had, dat was wat we hadden.

51
00:04:48,880 --> 00:04:53,630
En eh, nou, toen zijn we daar
langzamerhand kwam alles wel, sommige

52
00:04:53,630 --> 00:04:58,000
mensen hadden wat meubelen over en
zo richtte je dat toen in in die tijd.

53
00:04:58,080 --> 00:04:58,489
Maar het was eh

54
00:05:00,280 --> 00:05:06,830
ik was jong, ik was toen zeg maar
15 jaar en dan.., dan ben je zó kan

55
00:05:06,830 --> 00:05:10,960
je zoveel hebben eigenlijk, je bent
niet zo gauw van je stuk en zo.

56
00:05:10,960 --> 00:05:21,170
En ik ging toen zelf naar school en eh naar..,
naar de HBS op de ’s Gravendijkwal in Rotterdam.

57
00:05:22,040 --> 00:05:24,140
De eerste HBS was dat.

58
00:05:24,610 --> 00:05:33,430
En nou, dat was voor mij wel een ergens wel een
plezierige tijd eh op school, want we hadden

59
00:05:33,430 --> 00:05:40,190
dus een ge- mengde klas, toevallig was het
de enige klas waar ook nog wat meisjes zaten.

60
00:05:40,190 --> 00:05:44,420
Dat geeft toch een beetje.., een
beetje wat meer fleur aan het geheel.

61
00:05:44,800 --> 00:05:49,840
En we hebben nog contact eigenlijk
met veel van…, met een aantal,

62
00:05:49,840 --> 00:05:54,420
want er vallen er steeds meer
af hoor, van leerlingen toen.

63
00:05:54,840 --> 00:05:59,680
En ja, je had natuurlijk dingen
die je nu allemaal wel hebt

64
00:05:59,680 --> 00:06:06,480
je had toen geen.., geen avondjes uit en zo,
want er was eigenlijk altijd al een.., een..,

65
00:06:06,480 --> 00:06:12,370
een.., een…, dat je in huis moest blijven, dat
je ’s avonds niet meer op straat mocht lopen.

66
00:06:12,440 --> 00:06:16,370
En het huis moest verduisterd
zijn, dat was ook nog zoiets,

67
00:06:16,370 --> 00:06:19,770
hè, dus er mocht absoluut geen
licht naar buiten schijnen.

68
00:06:19,800 --> 00:06:24,110
En.., en.., en dan om 8 uur
’s avonds was het klaar,

69
00:06:24,110 --> 00:06:27,116
toen was het dus je klok,
de nachtklok was er dan.

70
00:06:27,116 --> 00:06:31,490
En ’s morgens om 6 uur kon je
dus pas, kon je toen weer gaan.

71
00:06:32,810 --> 00:06:40,920
En eh ja, we maakten toen ook nog wel.., wel
een keer krijg je dan dat toen ook de Engelsen

72
00:06:40,920 --> 00:06:47,980
dus een bombardement in het Rotterdam-West
pleegden en dat was een vrij zwaar bombar- dement.

73
00:06:48,370 --> 00:06:54,940
En daar gingen wij toen uit
school naartoe om te helpen.

74
00:06:55,050 --> 00:07:00,560
Dat was echt het idee, want die
bereidheid was er wel om.., om.., om

75
00:07:00,560 --> 00:07:06,870
anderen ook te helpen in hè, kunnen kijken
of we soms mensen kunnen redden, je bent

76
00:07:06,870 --> 00:07:13,240
dan nog zo idee dat je dat dan.., dat dan
doen moet hè. En eh daar gingen we dan heen.

77
00:07:13,860 --> 00:07:21,060
Eh, dat was een vrij omvangrijk bombardement met
een paar straten die helemaal weg waren en zo.

78
00:07:21,060 --> 00:07:24,020
Er waren verkeerd…, de Engelsen
hadden een verkeerd doelwit getroffen,

79
00:07:24,090 --> 00:07:28,140
ze hadden hun echte doelwit gemist
en toen was het een woonwijk.

80
00:07:29,370 --> 00:07:34,020
Ja, en verder, ja, er valt na-
tuurlijk over die oorlogstijd heel

81
00:07:34,020 --> 00:07:38,830
veel te vertellen, maar dat past
nou niet zozeer hierin, maar de…

82
00:07:38,830 --> 00:07:41,080
In welke straat woonde u toen?

83
00:07:41,080 --> 00:07:47,140
Wij woonden toen in…, op het Noordereiland,
in het Burgemeester Hofmanplein,

84
00:07:47,510 --> 00:07:55,300
in de laatste editie van eh.., van eh
Ons Rotterdam, daar stonden toevallig

85
00:07:55,300 --> 00:08:00,360
foto’s van het Burgemeester Hofmanplein
in die tijd, dat lag tussen de twee

86
00:08:00,360 --> 00:08:01,820
Maasbruggen in.

87
00:08:02,720 --> 00:08:07,900
Het was schuin tegenover ons op het
Burgemeester was een pand en dat was helemaal

88
00:08:07,900 --> 00:08:15,390
bewoond door Duitse militairen, want die
hadden op de Willemsbrug hadden ze een soort,

89
00:08:15,390 --> 00:08:23,120
ja, zeg maar ooievaarsnest gebouwd en in
dat ooievaarsnest, daar zat afweerge- schut.

90
00:08:23,650 --> 00:08:28,490
Dus dat was eigenlijk een punt om..,
om.., om ook een beveiliging en ook

91
00:08:28,490 --> 00:08:32,750
de brug werd toen ook beveiligd hè,
want we zaten tussen de twee bruggen in.

92
00:08:32,750 --> 00:08:38,230
Maar je keek zo vanuit mijn zolderraam
keek ik zo op dat pand waar die

93
00:08:38,230 --> 00:08:43,920
Moffen in zaten hè. We hadden ook
weinig last van die lui, die hadden

94
00:08:43,920 --> 00:08:48,500
hun eigen job te doen, dus daar
bemoeiden ze toen eigenlijk weinig mee.

95
00:08:48,960 --> 00:08:56,990
Over het algemeen was er geen
verbroedering met die Duitsers,

96
00:08:56,990 --> 00:09:00,580
we hadden geen…, niemand had
echt vrienden of contacten

97
00:09:00,580 --> 00:09:04,690
echt. Wel wrijvingspunten,
die waren er wel.

98
00:09:05,940 --> 00:09:10,940
Ik weet wel een keer dat we voor de HBS
stonden in de pauze met wat jongens

99
00:09:10,940 --> 00:09:16,790
en daar ging er dus een Duitse Officier
met een Neder- lands meisje langs

100
00:09:16,900 --> 00:09:22,020
en toen zei één van die jongens die
zei van “uhh, hoer!”, weet je wel, zo.

101
00:09:22,020 --> 00:09:27,620
En toen draaide die vent zich om, die
Duitser, en die kwam heel dreigend op ons

102
00:09:27,620 --> 00:09:32,940
af van dat hij dan een blauwe boon erin
schiet weet je wel en dat soort dingen.

103
00:09:32,940 --> 00:09:39,100
Dat.., dat hij ging dreigen en zo, dus wij
hielden verstandelijk verder onze mond dicht toen.

104
00:09:39,100 --> 00:09:45,620
Maar dat soort dingen, mijn vader had toen
ook ruzie met een Mof op de Maasbrug, want ze

105
00:09:45,620 --> 00:09:50,620
liepen allebei langs de reling, één kwam van
de andere kant en de ander…, mijn vader wilde

106
00:09:50,620 --> 00:09:57,833
geen stap opzij doen, dus die Mof, die.., die
begon te schelden tegen hem en mijn vader terug!

107
00:09:57,833 --> 00:09:59,336
Zo ging dat. Ja, er was dus

108
00:09:59,990 --> 00:10:07,070
verbroedering was er niet, eh vijandschap
niet, maar wel, nee, geen.., geen.., geen

109
00:10:07,070 --> 00:10:12,510
echte contacten zoeken, nee, niet van
tenminste in de kringen waar wij ons bevonden.

110
00:10:12,510 --> 00:10:13,290
Er zijn er misschien
wel die dat wel hadden.

111
00:10:13,290 --> 00:10:15,130
En 10 op 11 november?

112
00:10:17,560 --> 00:10:26,360
Ja, en op 10 op 11 november, dat was de tijd dus
van de Razzia, dat was ’s morgens vroeg zagen

113
00:10:26,360 --> 00:10:32,570
wij dus vanuit het raam beneden dat er al allemaal
militairen liepen en die liepen te schreeuwen.

114
00:10:32,570 --> 00:10:38,580
Er werd op deuren gebonsd en er kwamen
Duitsers kwamen.., kwamen het huis binnen.

115
00:10:38,800 --> 00:10:43,710
En die zeiden “raus, raus!”, weet je
wel, en “je moet mee” en we kregen een

116
00:10:43,710 --> 00:10:49,870
papiertje in ons hand waarop stond
dat we dus voor de Arbeitseinsatz naar

117
00:10:49,870 --> 00:10:56,200
Duitsland zouden moeten hè en we het
niet deden, dan werden we gestraft.

118
00:10:56,390 --> 00:11:00,520
En maar we werden wel, we kregen
wel geld, dat verdiende wel

119
00:11:00,520 --> 00:11:04,720
wat geld, dat maakte het natuurlijk
wel wat aantrekkelijker zogenaamd wel.

120
00:11:05,280 --> 00:11:07,830
Maar dat was, we schrokken wel.

121
00:11:07,830 --> 00:11:13,590
We waren nog niet zo dat we toen zeiden van
“nou, die Moffen, die kunnen de boom in!”,

122
00:11:13,590 --> 00:11:18,697
maar dat deden we niet, je ging gewoon, want
het was dreigend, het was echt dreigend en

123
00:11:19,340 --> 00:11:25,050
de hele omgeving voor zover wij konden zien
toen, die ging ook mee als het ware met dat.

124
00:11:25,050 --> 00:11:29,670
En die verzamelden ons toen
toen daarbuiten op straat.

125
00:11:29,670 --> 00:11:34,850
En toen gingen we dus in.., in.., in een
colonne werden we afgemarcheerd toen.

126
00:11:34,970 --> 00:11:41,080
We moesten ook een koffer mee met spullen. Dus
ik had een koffer bij me, een klein koffertje.

127
00:11:41,080 --> 00:11:46,908
En eh.., en daar zat dan nog
een deken in, dat weet ik wel.

128
00:11:46,909 --> 00:11:51,670
En een beetje ondergoed, nou, dat hadden
we niet veel, we hadden niet veel.

129
00:11:51,680 --> 00:11:56,519
En wat we hadden, je liep met
het ondergoed liep je dag en

130
00:11:56,519 --> 00:11:59,130
nacht als het ware bij wijze
van spreken hè. Ik weet nog wel

131
00:11:59,130 --> 00:12:04,150
ondergoed was wel grappig, dat in..,
in onderbroeken zit normaal tegenwoordig

132
00:12:04,150 --> 00:12:08,480
iets van…, vroeger in die tijd iets van
elastiek, maar dat was er niet meer in

133
00:12:08,480 --> 00:12:15,460
de oorlog en dat wa- ren dan iets van
metalen veertjes of zo, dat weet ik nog wel!

134
00:12:15,461 --> 00:12:18,150
Dat vond ik heel typisch eigen- lijk:
een onderbroek met metalen veertjes. Ja.

135
00:12:18,300 --> 00:12:22,270
Maar ja, goed, we hadden niet, ik had
dus schoenen, ach, je was blij dat je

136
00:12:22,270 --> 00:12:26,090
één paar schoenen aan had en dan had je
misschien nog een paar zondagse schoenen

137
00:12:26,090 --> 00:12:31,480
daar staan, maar dat was dan alles hè.
Nee, dat was… We hadden heel weinig.

138
00:12:31,480 --> 00:12:36,470
Kleding was ook gedistribueerd altijd,
je had echt niet kasten vol met kleding.

139
00:12:36,470 --> 00:12:42,040
Je had aan wat je had en misschien nog
een paar…, één net stelletje of zo.

140
00:12:42,580 --> 00:12:46,810
Maar we gingen toen afgemarcheerd werden we,
toen gingen wij naar het Feijenoord Stadion.

141
00:12:46,810 --> 00:12:49,770
Wat we daar nou precies
deden, dat weet ik niet meer.

142
00:12:49,770 --> 00:12:55,090
Of we daar ingeschreven werden, ik
kan het me niet echt meer herinneren.

143
00:12:55,450 --> 00:12:59,960
Eh, maar daar zijn we
toen een tijd gebleven,

144
00:13:00,880 --> 00:13:07,212
ik denk toch hooguit een uur of 2,
2, 3 misschien, ik weet het niet.

145
00:13:07,220 --> 00:13:13,670
En toen werden we weer afgemarcheerd
om het zo maar te zeggen naar één

146
00:13:13,670 --> 00:13:18,380
van de, ik dacht dat het de Prins
Hendrikkade was bij het Noordereiland.

147
00:13:18,670 --> 00:13:26,750
En daar lagen lichters, rijnaken, en
eh daar werden we dus in zo’n rijnaak

148
00:13:27,060 --> 00:13:31,678
moesten we een trapje af naar beneden in
zo’n aak en dan lag je daar op de grond.

149
00:13:31,940 --> 00:13:37,050
Daar lag daar inmiddels wel wat
stro, dus je lag in een beetje stro.

150
00:13:37,580 --> 00:13:43,760
In het midden van dat ding stond eh..,
stond een.., een.., een emmertje of

151
00:13:43,760 --> 00:13:51,310
een vat, een klein vat, een vaatje
dus, en daar, dat was dan het toilet.

152
00:13:52,000 --> 00:14:00,190
Helaas was de plek waar ik uiteindelijk terechtkwam
was dus naast het toilet, dus dat was nogal

153
00:14:00,190 --> 00:14:05,840
een.., een vervelend gebeuren, want
niet iedereen kon goed richten.

154
00:14:05,840 --> 00:14:16,650
En dus nou ja, dat was ook niet fris.Eh, dat
duurde een tijd, we waren toen met een buurman

155
00:14:16,650 --> 00:14:30,090
boven, dat was Tinus, ja, Tinus Donker
geloof ik heet hij, we noemden hem “Ali Baba”

156
00:14:30,650 --> 00:14:37,930
of “Sala Maleikum”, want hij was…, hij
repareerde Oosterse tapijten en zo, dus vandaar.

157
00:14:38,230 --> 00:14:41,970
En mijn buurman beneden,
dat was Jan de Jong en Jan

158
00:14:41,970 --> 00:14:44,900
de Jong was keeper van het
eerste elftal van Overmaas.

159
00:14:46,540 --> 00:14:51,950
En nou, wij met drie bu-ren
gingen dus op pad naar het Stadion

160
00:14:51,950 --> 00:14:55,350
Feijenoord en toen weer terug
in de lichter, we bleven erbij.

161
00:14:55,380 --> 00:14:59,680
Mijn broer was er ook bij. En

162
00:15:00,110 --> 00:15:04,180
die ging dus ook mee en we
voeren toen naar Amsterdam.

163
00:15:04,180 --> 00:15:08,360
Het was heel erg nauw op mekaar in
die.., in die.., in die lichter, je kon

164
00:15:08,360 --> 00:15:14,860
echt niet.., niet.., niet vrij makkelijk
zitten en zo, het was erg opgedrongen.

165
00:15:15,620 --> 00:15:19,860
Eh, ik weet wel dat het
erg onaangenaam was daar.

166
00:15:20,740 --> 00:15:26,530
En eh toen kwamen we in Amsterdam
op het haventerrein en we waren in

167
00:15:26,530 --> 00:15:32,770
loodsen en ik moet zeggen: daar was
het wat.., wat.., wat eh beter.

168
00:15:32,770 --> 00:15:39,665
Die loods was vrij ruim en die was ook
met.., met.., met stro bedekt en zo.

169
00:15:39,665 --> 00:15:45,920
En we kregen daar voor het eerst een maaltijd
krijgen wij. Ik weet niet meer wat het was.

170
00:15:45,920 --> 00:15:48,630
Maar het zal vast en zeker
iets van een.., van een

171
00:15:48,630 --> 00:15:51,790
soep of van een prakje
geweest zijn en zo denk ik.

172
00:15:52,120 --> 00:15:54,450
Maar dat hebben we…, dat
vonden we toch wel fijn dat we

173
00:15:54,450 --> 00:15:57,560
dat kregen, want we hadden
die hele dag nog niks gehad.

174
00:15:58,310 --> 00:16:06,210
en toen ja, dat was toen.., toen was het in de
nacht, er kwamen steeds meer mensen bij in die loods.

175
00:16:06,210 --> 00:16:08,890
In het begin hadden we
dus heel wat ruimte, fijn

176
00:16:08,890 --> 00:16:10,763
joh, nou, eindelijk eens
een keer een beetje ruimte.

177
00:16:11,050 --> 00:16:16,460
En maar eh na verloop van tijd
lag die loods ook helemaal vol met

178
00:16:16,460 --> 00:16:20,420
andere mensen, er kwamen successievelijk
steeds groepen bij en zo.

179
00:16:22,710 --> 00:16:28,830
De dag daarop, toen werden
we opgetrommeld en dan moesten

180
00:16:28,830 --> 00:16:31,900
we weer in een.., weer in
een lichter, in een boot.

181
00:16:32,200 --> 00:16:34,950
En die voer ons naar Kampen.

182
00:16:36,050 --> 00:16:41,380
En toen ben ik mijn broer kwijtgeraakt
die op één of andere manier is het

183
00:16:41,380 --> 00:16:50,560
toen gelukt om aan dek te komen en hij
was nogal handig, hij was dus een jaar

184
00:16:50,560 --> 00:16:57,190
of 6 ouder dan ik, hè, ik was toen op
dat moment 19 jaar en hij was dus 25.

185
00:16:57,190 --> 00:17:05,799
En hij sprak goed zijn talen en zo, dus hij redde
het daar wel daarboven op één of andere manier.

186
00:17:05,930 --> 00:17:10,890
Ik heb hem toen ook niet
meer gezien in die tijd.

187
00:17:11,530 --> 00:17:19,848
Nou, wij kwamen in Kampen aan, toen werden
we daar gebracht naar een militaire kazerne.

188
00:17:19,849 --> 00:17:23,390
Ik ben een aantal jaren geleden
er nog eens naartoe gegaan

189
00:17:23,390 --> 00:17:27,580
om eens te kijken en hoe die
gehe- le ding was en hoe dat was.

190
00:17:27,580 --> 00:17:34,910
Ik vond dat toch wel merkwaardig eigenlijk.
Het was een beetje een unheimisch idee daar.

191
00:17:35,490 --> 00:17:39,991
Eh, er werd veel geschreeuwd
door die Moffen, veel bevolen, er

192
00:17:39,991 --> 00:17:44,460
werd ook geschoten, zo nu en dan
klonken er schoten in dat gebouw.

193
00:17:44,760 --> 00:17:48,400
Het was echt niet leuk, je dacht
“verdomme, die rotkerels gaan toch

194
00:17:48,400 --> 00:17:56,780
niet gelijk schieten en zo?”. En
we kregen daar dus ook wel wat eten.

195
00:17:57,930 --> 00:18:00,090
Ik weet wel het was ook weer

196
00:18:00,090 --> 00:18:06,130
vol daar, chaotisch, het was veel
drukker hè met allemaal gehol en

197
00:18:06,130 --> 00:18:11,030
geschreeuw en van alle mensen, en
ook vooral van die militairen daar.

198
00:18:11,640 --> 00:18:18,450
En toen werden we de ochtend daarop…,
of nee, in de.., in de.., in de…, ja,

199
00:18:18,450 --> 00:18:22,990
zo aan het einde van de ochtend werden
we opgetrommeld, toen moesten we weg.

200
00:18:24,540 --> 00:18:29,700
In colonne, vanaf die
kazerne naar het station.

201
00:18:31,310 --> 00:18:39,540
En ik weet wel dat op één of andere manier
hebben we toen ook een lied gezongen.

202
00:18:39,940 --> 00:18:50,090
Zo van eh Voor Koningin en Vaderland, weet
je, voor Koningin en Vaderland, trekt iedere

203
00:18:50,090 --> 00:18:59,050
jongen mee, voor Koningin en Vaderland zo,
dat zongen we toen hè. En Hollands Vlagje

204
00:18:59,050 --> 00:19:02,860
Bent Mijn Glorie hè, dat
was echt al een.., eigenlijk

205
00:19:02,860 --> 00:19:07,420
een soort tegenreactie tegen
het dwang van die Moffen.

206
00:19:07,420 --> 00:19:10,540
En ik weet wel dat langs
die route stonden dus heel

207
00:19:10,540 --> 00:19:15,720
wat Kampenaren en die vonden
dat eigenlijk wel mooi.

208
00:19:16,070 --> 00:19:27,120
En dat wat ik eigenlijk merkte gedurende die hele
tijd, ook die daarna kwam, dat de Nederlandse

209
00:19:27,120 --> 00:19:39,520
bevolking, die eh aarzelde geen moment om met
hun sympathie voor ons eigenlijk, voor degenen

210
00:19:39,520 --> 00:19:47,170
die door die rotmoffen in de kraag gepakt
waren hè, dat eh mensen die.., die…, ja, ze

211
00:19:47,170 --> 00:19:52,790
straalden echt uit van “wij horen bij jullie
ook ergens” hè, dat dat voel je dan ook wel.

212
00:19:54,030 --> 00:20:01,030
Nou, op het station in
Kampen, daar werden we in…,

213
00:20:01,090 --> 00:20:04,650
moesten we treincoupés in, dat
was: vroeger had je een trein, dat

214
00:20:04,650 --> 00:20:09,810
waren individuele coupés hè, ook
de.., ook de.., de.., de tweede klas.

215
00:20:09,810 --> 00:20:14,730
Hè, je had toen eerste en tweede klas.
Hè, had je ook het waren dus coupés.

216
00:20:14,730 --> 00:20:20,650
En dan had je dus daar stonden dus houten
banken in en aan allebei de kanten een deurtje.

217
00:20:20,840 --> 00:20:25,830
En daar kon je dus in en uit en voor
de trein langs was een, ook buiten de

218
00:20:25,830 --> 00:20:30,900
trein, liep een treeplank om in die
coupé te kunnen stappen vanaf het perron.

219
00:20:31,680 --> 00:20:39,080
Nou, wij zaten daar dus in die coupé met
een.., ik denk met een man of 10, 12 of zo.

220
00:20:39,750 --> 00:20:51,240
En wij, onze drie buren, twee buren
en ik hè, en ja, langzamerhand

221
00:20:51,240 --> 00:20:59,690
was bij mij toch het idee
gegroeid om.., om dit niet meer

222
00:20:59,690 --> 00:21:01,110
te accepteren.

223
00:21:02,120 --> 00:21:07,631
“Hier moet een eind, ik wil niet naar
Duitsland!”, “ik wil niet naar Duits- land!”, :”ik

224
00:21:07,940 --> 00:21:13,070
weet niet wanneer ik dan ooit nog eens een
keer terugkom en of ik terugkom, ik wil dat

225
00:21:13,070 --> 00:21:18,030
niet meer”, “ik wil niet meer gestuurd
worden op die manier en zo”. Dus ik zeg tegen

226
00:21:18,030 --> 00:21:24,480
onze buren, ik zeg “joh”, ik zeg “ik ga eruit”,
“ik wil niet meer mee met die trein, ik

227
00:21:24,480 --> 00:21:31,781
wacht niet tot ie bij het station is”, ik zeg
“voordat ie bij het station is wil ik eruit

228
00:21:31,781 --> 00:21:35,320
zijn”. Nou, het was ondertussen was het, want
we hadden natuurlijk een tijd op het perron

229
00:21:35,320 --> 00:21:40,280
gestaan ook met die trein en wachten, het
was donker geworden, het was vroeg donker.

230
00:21:40,280 --> 00:21:46,570
Het was een echte novemberavond:
regenachtig, donker.

231
00:21:47,120 --> 00:21:50,390
Het vroor niet gelukkig, het
was niet zo koud, maar het

232
00:21:50,390 --> 00:21:53,900
was wel.., wel.., wel nat en
unheimisch, echt niet leuk.

233
00:21:54,300 --> 00:22:00,230
En op een gegeven moment
ik zeg “nou, ik ga eruit”,

234
00:22:00,230 --> 00:22:07,300
“ik ga.., ik ga…, ik wil uit die
trein springen”. Nou, toen stonden

235
00:22:07,300 --> 00:22:11,020
we met zijn drieën zijn we toen
op die treeplank gaan staan.

236
00:22:12,440 --> 00:22:19,930
En we hadden gezegd “nou, eerst springt
de achterste en dan de middelste en dan de

237
00:22:19,930 --> 00:22:25,150
voorste”. We hadden dat afgesproken dat
we niet op mekaar te- recht zouden komen.

238
00:22:25,910 --> 00:22:32,660
En op een gegeven ogenblik, toen was het
onder hevig gepiep en ge…, nou, toen dachten

239
00:22:32,660 --> 00:22:38,840
we “nu is het zover!”. Je voelde ook dat ie
wat vaart minderde, dus we sprongen eruit.

240
00:22:38,840 --> 00:22:42,420
Eén, de één na de ander.

241
00:22:42,420 --> 00:22:47,380
Dat moment was toch een
moment wat je nooit vergeet in

242
00:22:47,380 --> 00:22:51,430
je leven, dat mo-ment dat je
daar dus uitgesprongen bent.

243
00:22:51,890 --> 00:23:00,060
En ik kreeg gelijk een enorme angst. Want het
was piepen, piepen en schree…, want die trein

244
00:23:00,060 --> 00:23:06,930
reed in een bocht en het waren allemaal
wagens. En dat maakte nogal veel lawaai.

245
00:23:07,380 --> 00:23:13,140
En ik denk “oh God, dat piepen, dat is, hij remt,
die trein, die staat stil, ze hebben ons zien

246
00:23:13,140 --> 00:23:19,180
springen en nou willen ze ons pakken!”. Een
naïeve gedachte, want natuurlijk gaan ze niet

247
00:23:20,580 --> 00:23:26,380
nacht… Maar goed, ik had het idee van “ze hebben
ons gezien en die Moffen, die zijn zo streng

248
00:23:26,380 --> 00:23:32,450
met alles wat hè, beveel is beveel, dat moeten
ze dus allemaal doen”, dus ik was toen echt bang.

249
00:23:33,620 --> 00:23:40,780
Maar als je dan die trein weg ziet rijden, want
je ziet daar ook in de ergste duisternis heb je

250
00:23:40,780 --> 00:23:43,860
altijd nog wel dat je iets
kan zien dat je een paar

251
00:23:43,860 --> 00:23:47,390
meter tegen…, de hemel is
nooit helemaal pikzwart.

252
00:23:47,390 --> 00:23:54,470
En dan zag je die trein, en als je dat
dan zo ziet verdwijnen, uit het beeld,

253
00:23:54,750 --> 00:24:00,770
en dan zeg je “hé, ik ben vrij!”, “ik
ben vrij!”. Dat had je toen echt heel

254
00:24:00,770 --> 00:24:06,160
duidelijk het idee, “ik.., ik.., ik hoef
niet meer te doen wat ze zeggen” enz.

255
00:24:06,160 --> 00:24:14,080
Nou, dus nou, toen even verzameld, met zijn drieën
bij mekaar, “heb jij wat?”. “Nee, ik heb niks”,

256
00:24:14,080 --> 00:24:18,730
“ik heb niks”. “Maar ik ben drijfnat, want ik ben
in een putje gesprongen”. Je had ook van die,

257
00:24:18,730 --> 00:24:24,920
dat zei één van die anderen, dat zei dus Tinus,
Tinus Donker, die was in een.., in een schut..,

258
00:24:24,920 --> 00:24:30,769
in een schuttersputje gesprongen, dus die was
tot aan zijn middel stond hij dus in het water.

259
00:24:30,769 --> 00:24:35,550
Hij had een hele natte broek.
Die had hij misschien al hoor!

260
00:24:35,550 --> 00:24:45,520
Maar eh nou ja, toen zijn we dus over een
weiland, vlakte gegaan naar een weg, toen kwamen

261
00:24:45,520 --> 00:24:51,255
we op de weg, ja, je zag natuurlijk geen lichten
hè. Maar je zag wel dat er huizen stonden.

262
00:24:51,740 --> 00:24:54,607
Dus toen liepen we ergens en toen zagen
we “hier, hier, dat is een boerderij”.

263
00:24:54,608 --> 00:25:00,450
Dan gingen we naar een boerderij en daar
klopten we, en daar werden we opengedaan

264
00:25:01,910 --> 00:25:07,750
en weer hetzelfde: we werden toegelaten, “kom
binnen” hè en we zeiden “ja, we zijn uit de

265
00:25:07,750 --> 00:25:11,845
trein gesprongen, we waren op weg naar
Duitsland, maar we wilden niet, we zijn nu hier,

266
00:25:12,650 --> 00:25:19,800
mogen we hier vannacht blijven?”. Nou, dat
gaf nog wel even wat moeilijkheden, ze zeiden

267
00:25:19,800 --> 00:25:24,900
“ja, je mag best blijven, maar je moet ’s
morgens vroeg weer gelijk weg, want dan krijgen

268
00:25:24,900 --> 00:25:30,360
we hier altijd Duitsers op de boerderij, die
komen dan hier, die komen dan ik weet niet,

269
00:25:30,360 --> 00:25:35,470
misschien spullen halen of zo, wat ze wilden
hebben, misschien wel melk”, weet ik veel.

270
00:25:36,090 --> 00:25:38,263
Ze zegt “dus dan moeten jullie wel zorgen
dat je weg bent”. “Nou nee, maar dat doen we

271
00:25:38,263 --> 00:25:47,990
wel!”. Dus we werden gedeponeerd ergens op
een hooizolder en daar bleven we die nacht.

272
00:25:48,090 --> 00:25:53,242
We kregen nog wat te eten,
dus dat is altijd wel gelukt

273
00:25:53,242 --> 00:25:56,993
als we gingen bedelen om eten,
dan kwam dat er ook wel.

274
00:25:57,260 --> 00:26:00,030
Zeker omdat we dus
niet in de steden zaten

275
00:26:00,030 --> 00:26:06,590
maar op het platteland. En die mensen, die hadden
daar natuurlijk over het algemeen wel die dingen.

276
00:26:06,830 --> 00:26:13,510
Nou, toen… Toen ’s morgens
vroeg zijn we weggegaan.

277
00:26:13,510 --> 00:26:23,540
En we hebben toen een tijd gelopen, een
paar uur, totdat we bij de IJssel kwamen.

278
00:26:23,540 --> 00:26:28,510
Toen we uit de trein sprongen
was het ergens ik denk in de

279
00:26:28,510 --> 00:26:33,520
buurt van Hellendoorn, zoiets,
dat staat me zo’n beetje bij.

280
00:26:33,520 --> 00:26:37,310
Ja, er stonden geen bordjes waar we uit
sprongen en ik had ook geen kaart bij

281
00:26:37,310 --> 00:26:41,620
me of iets dergelijks, dus ik weet niet
de plaatsen allemaal zo nauwkeurig.

282
00:26:41,620 --> 00:26:49,043
Maar ik vermoed gezien de tijd dat we gereden
hebben dat we zowat bij Hellendoorn eruit gegaan

283
00:26:49,044 --> 00:26:59,370
zijn en toen zijn we dus…Nou, dus toen gingen we
dus ik dacht benoorden Apeldoorn over de IJssel

284
00:27:00,650 --> 00:27:04,480
en dat moesten we, want we
wilden naar Rotterdam lopen.

285
00:27:04,750 --> 00:27:08,860
En dan moet je dus ook door Gelderland
heen en dan moet je de IJssel over.

286
00:27:08,860 --> 00:27:18,840
Maar dat waren dus veerponten. En die
werden bewaakt door Duitsers ook.

287
00:27:19,660 --> 00:27:25,000
En wij waren natuurlijk wel
een.., een groep die in Duitse

288
00:27:25,000 --> 00:27:30,820
ogen in overtreding waren
natuurlijk, dachten wij tenminste.

289
00:27:30,990 --> 00:27:37,880
Later heb ik me beseft: “ja, de Duitsers die op
ons moesten passen, dat was weer een heel ander

290
00:27:37,880 --> 00:27:45,320
commando dan de commando’s die de veren moesten
bemannen in Gelderland, dus die keken niet

291
00:27:45,320 --> 00:27:51,070
zozeer naar ons als ontsnapte gevangenen om
het zo maar te zeggen, maar die keken dus meer

292
00:27:51,070 --> 00:27:57,910
naar ons als zijn het terroris- ten in hun ogen
hè of goede Vaderlanders in andere ogen weer”.

293
00:27:58,640 --> 00:28:05,080
Maar ik weet het niet, we
hebben een tijd moeten aarzelen.

294
00:28:05,080 --> 00:28:08,690
We hebben het niet ineens aange-
durfd om op dat veer te gaan.

295
00:28:08,870 --> 00:28:16,070
En op een gegeven ogenblik is er toch iets
wat.., wat de door- slag gaf: of het kan zijn

296
00:28:16,070 --> 00:28:23,430
dat de Duitsers met andere dingen even bezig
waren of zo maar we gingen toen toch ineens

297
00:28:23,430 --> 00:28:30,590
aan boord met kloppend hart en we kwamen aan
de overkant en we gingen van het veer af.

298
00:28:30,650 --> 00:28:34,730
Nou, dat was dan de eerste
hindernis die we genomen hadden.

299
00:28:34,730 --> 00:28:39,600
Toen hebben we nog een tijdje
gelopen en toen was het ook weer

300
00:28:39,600 --> 00:28:44,490
tegen het donker worden aan, want
die tijd schiet dan wel op hoor.

301
00:28:44,770 --> 00:28:53,040
En toen klopten we ergens aan bij mensen,
we hoorden stemmen binnen en dat bleek

302
00:28:53,040 --> 00:29:01,220
ook een.., ja, een soort boerenwoninkje
en er zat dus man, vrouw met kinderen

303
00:29:01,230 --> 00:29:06,840
om de tafel en het waren een Katholiek
gezin, want ze waren aan het

304
00:29:06,840 --> 00:29:15,900
bidden voor Maria en… Nou, dus
dat.., dat hebben wij eerbiedig even

305
00:29:15,900 --> 00:29:21,870
gewacht en toen kwamen wij dus daar
nog een keertje bonken en binnen.

306
00:29:22,490 --> 00:29:28,480
En toen werden we dus ook eigenlijk
goed onthaald in die zin dat eh wij

307
00:29:28,480 --> 00:29:32,862
vroegen of we dus ook de nacht over
mochten blijven en dat was ook zo.

308
00:29:32,862 --> 00:29:34,850
Het was goed.

309
00:29:35,000 --> 00:29:39,040
Ja, ze hadden niet zoveel te eten,
maar we kregen toch wel wat, in

310
00:29:39,040 --> 00:29:42,810
ieder geval in onze ogen was dat
alweer heel wat wat we binnenkregen.

311
00:29:46,030 --> 00:29:50,520
Dat was dus onze tweede nacht
dat we dus onderweg waren.

312
00:29:50,520 --> 00:30:00,430
Toen waren we dus al een eindje de Veluwe op als
het ware. Toen wist ik wel “nou moeten we ongeveer

313
00:30:00,430 --> 00:30:07,534
de richting Amersfoort aanhouden” dacht
ik “dat is dan de beste route naar…”. Dus

314
00:30:07,535 --> 00:30:10,950
we kregen…, vroegen dus aan die mensen
“hoe kunnen we nou het beste lopen?”.

315
00:30:10,950 --> 00:30:17,500
“Nou, ga maar die richting uit en houd
dat maar vol”. Nou, en dat deden we toen.

316
00:30:20,340 --> 00:30:28,510
Toen ik had toen ik uit die trein sprong had
ik ook nog eh in mijn koffer had ik een..,

317
00:30:28,510 --> 00:30:34,650
een kampeermes, een dolkmes wat je zo aan
je zij kon doen en dat had ik meegenomen.

318
00:30:35,410 --> 00:30:37,950
Op een gegeven ogenblik
kwamen we terwijl we door die

319
00:30:37,950 --> 00:30:44,803
bossen liepen zagen we een
Duitse schildwacht staan.

320
00:30:44,803 --> 00:30:48,310
En ja, we konden niet
plotseling een andere kant op

321
00:30:48,310 --> 00:30:52,440
lopen, want wij hadden hem
gezien en hij had ons gezien.

322
00:30:52,440 --> 00:30:59,880
Het verstandigste is gewoon om door te lopen en
kijken wat hij doet. Ik zeg “ik heb een mes bij,

323
00:30:59,880 --> 00:31:10,390
dus we hebben toch iets om ons te
verdedigen”. Gek, die gedachte heb je dan.

324
00:31:10,390 --> 00:31:12,170
Hè, het is natuurlijk
ontzettend naïef om iemand die

325
00:31:12,170 --> 00:31:15,380
gewapend is met een vuurwapen
met een mes te lijf te gaan.

326
00:31:15,380 --> 00:31:19,170
Als hij één schot afvoert komt
het hele peloton op.., op.., een

327
00:31:19,170 --> 00:31:23,370
hele compagnie op je af, dus maar
goed, het idee had je gewoon.

328
00:31:23,370 --> 00:31:28,450
“Ik.., ik.., ik.., ik.., ik pik dit niet, ik laat
me niet zo- maar pakken, ik doe iets terug!”.

329
00:31:29,380 --> 00:31:35,530
Dat is wel hè, dat krijg je dan wel als je
dan bezig bent, je bent vrij en je weet: “die

330
00:31:35,530 --> 00:31:39,560
vrijheid krijg je niet voor niks, je moet daar
toch wel een andere houding tegenover stellen

331
00:31:39,560 --> 00:31:45,470
dan een dociele houding van gehoorzamen aan
die.., aan die Moffen, je bent al een overtreder,

332
00:31:45,470 --> 00:31:50,910
je bent tegen hun in, nou, dat moet je dan maar
goed volhouden.”. Dat hebben we toen ook gedaan.

333
00:31:50,910 --> 00:32:00,700
En doorgelopen. Die schildwacht heeft
ons niet aangeroepen. En ik weet nog wel

334
00:32:00,700 --> 00:32:05,990
dat we ook ergens op een weg
kwamen en op die weg, daar zien

335
00:32:05,990 --> 00:32:16,180
we een hele troep van zeg maar
gevangenen zoals wij waren.

336
00:32:17,340 --> 00:32:20,754
Onder Duitse begeleiding liepen daar.

337
00:32:20,755 --> 00:32:26,760
Ik denk “nou verdomme, straks pikken ze ons
gelijk en zetten dat in die troep!”, maar

338
00:32:26,760 --> 00:32:31,835
wat er ook ging, dat deed ook een.., een..,
een landbouwer met zijn.., met zijn paard en

339
00:32:31,836 --> 00:32:37,930
een.., en een.., en een karretje erachter
en ik weet niet, we hebben niks afgesproken.

340
00:32:37,980 --> 00:32:42,550
Maar op één of andere manier hebben we het zo
gespeeld alsof wij bij dat karretje hoorden.

341
00:32:42,550 --> 00:32:48,030
Dus ik weet wel dat ik pakte het leidsel
van dat paard bij zijn bek, dat paard

342
00:32:48,030 --> 00:32:52,330
kijkt me aan zo van “wat ga je me nou
doen?”, maar ik liep dan met dat.., met

343
00:32:52,330 --> 00:33:00,240
dat wagentje hè gewoon naast dat paard
stapte ik mee hè. En nou, we waren dus op

344
00:33:00,240 --> 00:33:06,580
dat moment geen vluchtelingen meer, maar gewoon
ook landarbeiders die daar ook aan het werk waren.

345
00:33:06,820 --> 00:33:11,750
Dus dat ging…, dat hadden we ook omzeild.
Dat was dan weer een prettig iets.

346
00:33:12,090 --> 00:33:19,738
Nou, en toen weer een eind
verder, toen is mijn buurman

347
00:33:20,420 --> 00:33:26,350
Jan, de keeper van Overmaas,
die verzwikte zijn voet.

348
00:33:27,200 --> 00:33:29,060
Die kon bijna niet meer lopen.

349
00:33:29,950 --> 00:33:37,470
Dus die hebben we nog een uurtje on- dersteund
en zo, en maar toen lukte het niet meer.

350
00:33:37,820 --> 00:33:43,770
Toen waren we niet zo ver van Putten,
want we hadden flink doorgestapt hoor.

351
00:33:44,000 --> 00:33:47,280
Want dat deden we wel, we hadden
heel wat kilometertjes erop zitten.

352
00:33:47,280 --> 00:33:53,160
Toen waren we in bij Putten in de
buurt van Landhuis Schovenhorst.

353
00:33:54,440 --> 00:33:59,840
En daar heb- ben we toen aangebeld,
we hebben onze situatie uitgelegd,

354
00:33:59,840 --> 00:34:05,520
“deze jongen, die kan op het ogenblik
niet verder meer lopen, hij heeft

355
00:34:05,560 --> 00:34:11,180
zijn voet verzwikt”. “Nou, kom maar
binnen”. We mochten binnenkomen.

356
00:34:11,830 --> 00:34:18,220
Ja, nou, ja, nou, “blijven jullie hier
maar zo lang in de bibliotheek”. Wat

357
00:34:18,220 --> 00:34:24,790
ik me daarvan herinner is dat er een
gouden klok hing in de vorm van een zon.

358
00:34:25,120 --> 00:34:26,570
Met stralen.

359
00:34:26,660 --> 00:34:30,090
Dat is het enige wat ik me van dat
land.., van dat hele Schovenhorst

360
00:34:30,090 --> 00:34:33,780
herinner, dat was die kamer
met die.., met die mooie klok.

361
00:34:33,780 --> 00:34:35,632
Dat vond ik zo mooi.

362
00:34:35,632 --> 00:34:40,400
En daar hebben we inderdaad
een 2 volle dagen zijn we

363
00:34:40,400 --> 00:34:44,330
daar geweest, het waren
gewoon 3 nachten in het hotel.

364
00:34:44,330 --> 00:34:50,920
En toen ging het met Jan
de keeper ging het weer zo

365
00:34:50,920 --> 00:34:54,780
verder dat hij.., dat hij
toch weer mee kon lopen.

366
00:34:54,780 --> 00:35:00,280
Hè. En wat we van Schovenhorst
ook kregen, dat was echt een hele

367
00:35:00,280 --> 00:35:03,340
fijne ontvangst die we van
die mensen gekregen hebben.

368
00:35:03,340 --> 00:35:08,680
Wat we daar ook kregen, dat
was wat adressen in Utrecht.

369
00:35:09,550 --> 00:35:13,750
En dat waren mensen van de
Universiteit van Utrecht dacht hij.

370
00:35:14,800 --> 00:35:18,240
En dat waren een paar adressen
en daar gingen we naartoe.

371
00:35:19,910 --> 00:35:22,800
Dat is ook niet zo ver lopen
van Putten naar Utrecht

372
00:35:22,800 --> 00:35:26,990
zelf, misschien een kilometer
of, zou het 30 zijn?

373
00:35:27,510 --> 00:35:32,190
Ik denk het wel zoiets. En dus
dat was een paar uur lopen.

374
00:35:32,650 --> 00:35:41,220
En toen, daar zijn we toen ’s nachts
gebleven. En toen kregen we ook voedsel.

375
00:35:42,160 --> 00:35:47,760
Het was heel gastvrije
mensen, hele aardig en lief.

376
00:35:47,760 --> 00:36:00,470
En toen de dag erop, toen waren er ook meisjes
en die hadden fietsen. En nou, wij mochten

377
00:36:00,470 --> 00:36:09,430
op de fiets, zij gingen achterop en ze zouden,
we mochten tot Gouda en dan moesten ze weer terug.

378
00:36:10,090 --> 00:36:15,860
Dus we zijn toen uiteindelijk
bij Gouda gekomen.

379
00:36:17,000 --> 00:36:21,910
Nou, afscheid genomen van die
lieve meisjes en toen zijn we

380
00:36:21,910 --> 00:36:25,080
doorgelopen naar Rotterdam, nou,
dat is een kilometer of 10 zo.

381
00:36:25,080 --> 00:36:28,520
Dus dat was voor ons maar een wipje.

382
00:36:28,600 --> 00:36:32,860
En toen kwamen we dus bij de Oudedijk
in Rotterdam uiteindelijk aan en daar

383
00:36:32,860 --> 00:36:39,980
woonde mijn zuster, dus daar hadden we
dus weer vertrouwde voet hadden we daar.

384
00:36:39,980 --> 00:36:40,241
En…

385
00:36:39,980 --> 00:36:43,640
Mag ik even.., even onderbreken, kunt u dat
nog eventjes opnieuw vertellen hoe u in

386
00:36:43,640 --> 00:36:45,040
Rotterdam aankwam?

387
00:36:45,310 --> 00:36:46,250
Ja.

388
00:36:46,700 --> 00:36:55,440
Toen wij in Rotterdam aankwamen, toen
was dat eh via hoe heette dat plaatsje

389
00:36:55,440 --> 00:37:02,170
daar bij, het was niet Capelle, het was
iets eh… Maar in ieder geval: we kwamen

390
00:37:02,170 --> 00:37:09,222
op de, ik weet wel, via de.., de even
denken hoor hoe.., hoe heette die laan?

391
00:37:09,222 --> 00:37:14,480
Nou, ik weet het niet. Maar er was in ieder
geval de Oudedijk, dat was het verlengde daarvan.

392
00:37:14,820 --> 00:37:22,930
En.., en daar woonde mijn zuster op de
Oudedijk 2.26, dat zal ik nooit vergeten.

393
00:37:23,080 --> 00:37:27,460
En eh.., en daar hebben we
toen werden we opgevangen

394
00:37:27,460 --> 00:37:31,940
en kwamen wij tot.., tot..,
tot rust als het ware.

395
00:37:32,540 --> 00:37:41,530
Ja, en toen is eh zijn we eigenlijk weer
in de loop van diezelfde avond, want we zijn

396
00:37:41,530 --> 00:37:47,190
daar niet ’s nachts gebleven, we zijn toen
gewoon naar huis, want we waren net voor

397
00:37:48,650 --> 00:37:54,880
het.., het…, de spertijd hè voor dat je
binnen moest zijn kwamen we weer thuis aan.

398
00:37:55,800 --> 00:38:00,680
En dat was natuurlijk op
het Burgemeester Hofmanplein

399
00:38:00,860 --> 00:38:06,930
was het daar natuurlijk een groot feest, want
de drie mannen waren weer thuis, die waren weg.

400
00:38:07,010 --> 00:38:13,520
En hè, en ja, en de buurvrouw
beneden, die was in verwachting,

401
00:38:13,520 --> 00:38:16,240
dus die was ook weer blij
dat de vader erbij was weer.

402
00:38:17,770 --> 00:38:19,450
En nou, mijn ouders ook.

403
00:38:19,450 --> 00:38:22,000
Ik had alleen mijn broer
niet, want die was ik…, die

404
00:38:22,000 --> 00:38:25,500
was…, die is op een gegeven
ogenblik helemaal verdwenen.

405
00:38:26,350 --> 00:38:34,670
En eh die heeft een hele eigen weg gegaan.
En mijn buurman boven, die was er ook.

406
00:38:34,671 --> 00:38:40,400
Nou, later is dus…, een paar dagen later, ik zal
het nooit vergeten, toen kwam mijn broer thuis.

407
00:38:42,080 --> 00:38:48,490
En toen hij zag dat ik er was, ik heb hem nog
nooit zo gelukkig gezien als toen die dag, want ik

408
00:38:48,490 --> 00:38:53,310
kan me voorstellen: hij heeft natuurlijk steeds
het idee gehad “ik ben er goed van af- gekomen,

409
00:38:53,310 --> 00:38:56,520
maar hoe zou het met mijn
broer Karel zijn?”. Hè.

410
00:38:56,520 --> 00:39:00,840
Nou, wat hij gedaan had,
dat is: hij had dus een..,

411
00:39:00,840 --> 00:39:04,930
een één of andere ziekte
voorgewend dat hij.., dat

412
00:39:05,230 --> 00:39:07,130
hij.., dat hij, ja, eh direct
medische hulp nodig had.

413
00:39:10,260 --> 00:39:14,420
Hij moest blijven, dus hij werd
ergens nog een tijdje opgenomen enz.

414
00:39:14,860 --> 00:39:20,560
En hij werd toen ook zelfs nog thuisgebracht
door één of ander iets. Ik weet het niet.

415
00:39:20,560 --> 00:39:25,389
Maar in ieder geval: hij was zó blij dat
hij zag dat ik thuis was, hè, want dat

416
00:39:25,390 --> 00:39:30,840
had hij zich de hele tijd had hij dat
“waar.., waar.., waar zou hij zijn?” hè,

417
00:39:30,840 --> 00:39:35,360
“verdomme, wat moet ik nou tegen moeder
zeggen als…?”, hè, nou, hij was er.

418
00:39:35,630 --> 00:39:43,280
Dus ja, dat was eigenlijk het.., het hele
verhaal van.., van de Razzia en de terugtocht.

419
00:39:44,300 --> 00:39:48,610
En als je nou zegt van “heeft dat nou…,
wat heeft dat nou met je gedaan?”,

420
00:39:50,030 --> 00:39:53,890
nou, ik heb het dus al gezegd: je bent
je veel meer bewust van je eigen waarde.

421
00:39:54,500 --> 00:40:03,160
Je.., je bent niet meer zo panisch
bij voorbaat, 00 bang om iets te doen.

422
00:40:04,380 --> 00:40:08,650
We gingen dus toen begon ook
de Hongerwinter wat harder.

423
00:40:08,650 --> 00:40:12,290
In november was de Hongerwin-
ter nog niet zo erg.

424
00:40:12,290 --> 00:40:17,100
Ik bedoel: er was nog wel iets en
mensen hadden nog wel wat voorraadjes,

425
00:40:17,100 --> 00:40:21,063
boeren in de buurt hadden nog wel
wat, daar was er altijd nog wel iets.

426
00:40:21,170 --> 00:40:29,609
Maar zo eh in de loop van december,
januari was het op. Toen was alles weg.

427
00:40:29,609 --> 00:40:33,670
Toen had je alleen de
gaarkeuken waar je dus zeg maar

428
00:40:33,670 --> 00:40:39,550
één bord smurrie per dag
kreeg, dat kon van alles zijn.

429
00:40:39,660 --> 00:40:43,570
Ja, je kon er net op overleven.
Iedereen had al wel iets.

430
00:40:43,630 --> 00:40:48,740
Ik herinner me wel we hadden één
trommel met groe- ne erwten thuis en ik

431
00:40:48,740 --> 00:40:54,110
wist wel dat als ik maar elke dag één
handje groene erwten, keiharde groene

432
00:40:54,110 --> 00:40:58,240
erwten, en je loopt te kauwen, dan
heb je toch wel iets binnen weer hè.

433
00:40:59,270 --> 00:41:07,035
Elektriciteit was er niet. Verwarming was
er niet. Gas was er niet. Dat was er niet.

434
00:41:07,036 --> 00:41:10,750
Water was een paar uur per dag
had je stromend water, want er kon

435
00:41:10,750 --> 00:41:15,126
niet steeds de waterleiding kon
niet onder druk gezet worden.

436
00:41:15,126 --> 00:41:16,940
Dat was schaars.

437
00:41:17,720 --> 00:41:26,040
Nou, er was in Rotterdam was er ook een..,
een.., een…, in Rotterdam-Oost bij het Maasstati-

438
00:41:26,040 --> 00:41:31,163
on, daar had je de entrepot toentertijd, dus
het andere entrepot wat nu tegenwoordig een en-

439
00:41:31,164 --> 00:41:40,770
trepot is, dat was bij het oude Oogziekenhuis,
dat was een bunkerstation voor Duitse eh boten

440
00:41:40,770 --> 00:41:46,550
die in Rotterdam lagen, ze hadden daar wat..,
wat motorboten ook om eventueel en ook militaire

441
00:41:46,550 --> 00:41:53,780
voer…, eh boten en die werden daar ook
bevoorraad met.., met onder andere met kolen ook.

442
00:41:54,630 --> 00:42:00,839
Nou, wij hadden kolen nodig natuurlijk, we
hadden niks. Dus mijn buurman en ik, Jan en ik,

443
00:42:00,960 --> 00:42:08,610
die gingen toen ’s morgens een keer
toen om 6 uur de spertijd afgelopen was

444
00:42:08,610 --> 00:42:16,880
gingen we daarheen en toen moesten we
dus door een heleboel van die rollen

445
00:42:16,880 --> 00:42:21,090
met prikkeldraad weet je wel, dat
hebben ze dan wel eens als afscherming.

446
00:42:21,360 --> 00:42:23,990
Nou, daar zijn we doorheen op
één of ande- re manier is het

447
00:42:23,990 --> 00:42:28,240
ons gelukt om daar doorheen te
komen samen en op dat terrein.

448
00:42:28,240 --> 00:42:36,103
Toen waren we op dat terrein. We hadden een
zak bij ons en om kolen in te doen natuurlijk.

449
00:42:36,104 --> 00:42:41,530
En een schep of zoiets
om kolen mee te scheppen.

450
00:42:41,530 --> 00:42:47,088
En ik weet wel op een gegeven ogenblik,
we waren net bezig, toen klonken

451
00:42:47,088 --> 00:42:54,710
er schoten en toen kwamen de Duitse
troepen kwamen het terrein op.

452
00:42:55,210 --> 00:42:59,260
Nou, wij stonden bij een
kolenhoop die waar drums

453
00:42:59,260 --> 00:43:03,860
omheen stonden om die
kolen bijeen te houden.

454
00:43:05,230 --> 00:43:14,130
Dus wij gooiden zo’n drum om,
kropen in die drum met zijn tweeën,

455
00:43:15,490 --> 00:43:20,850
trokken een andere drum tegen dat
aan, dus we waren afge- schermd.

456
00:43:20,850 --> 00:43:29,030
We zaten daar, we verborgen ons. En
we hoorden schreeuwen en schieten.

457
00:43:29,560 --> 00:43:32,700
We kon- den door die bodem
van die drum, die was

458
00:43:32,700 --> 00:43:36,890
doorgerot een beetje, er zaten
gaten in, konden we zien.

459
00:43:37,430 --> 00:43:42,540
Toen kwam er een Duitse militair
naar die drum toe en die bleef

460
00:43:42,540 --> 00:43:46,130
ervoor staan, en die bleef rond
staan kijken of hij nog dingen zag.

461
00:43:46,130 --> 00:43:51,250
Wij zaten daar op een halve
meter afstand van hem!

462
00:43:51,250 --> 00:43:57,087
Nou, we hoefden gelukkig niet te schreeuwen
of zo, dat.., dat liet je wel uit je hoofd!

463
00:43:57,087 --> 00:44:00,200
We za- ten doodstil te
bibberen van angst natuurlijk

464
00:44:00,200 --> 00:44:08,130
toch wel. Tenminste, ik neem aan van wel.
Ik.., ik weet wel, dat was wel spannend.

465
00:44:08,240 --> 00:44:12,560
Of we bibberden, dat geloof ik nee.
Maar het was wel ontzettend spannend.

466
00:44:13,390 --> 00:44:17,020
En op een gegeven ogenblik liep die
vent weg, dat was wel een opluchting.

467
00:44:17,630 --> 00:44:23,390
“Hij loopt weg Jan”, weet je
wel, “hij is weg”. Nou, en toen

468
00:44:23,390 --> 00:44:26,430
hebben we nog een uur in die drum
gezeten tot-dat het stil was.

469
00:44:26,430 --> 00:44:32,300
Toen was het ook licht ondertussen. Het
was een uur of 10 ’s morgens denk ik.

470
00:44:33,020 --> 00:44:35,650
En toen hebben nog
wat kolen meegenomen.

471
00:44:36,190 --> 00:44:40,530
En toen zijn we met die zak op onze
rug alsof we daar gewoon werkten, heel

472
00:44:40,530 --> 00:44:46,320
onbevangen en tegen mekaar praten en
zo de deur uit, de poort uit gelopen.

473
00:44:46,950 --> 00:44:56,080
Dat is goed gelukt. Dat was ook weer zoiets wat je
toen meemaakte dat je daar wat kolen ging halen.

474
00:44:56,720 --> 00:44:59,870
We gingen natuurlijk ook wel
eens wat voedsel halen en dat was

475
00:44:59,870 --> 00:45:02,460
natuurlijk in de buurt van
Rotterdam niet zo makkelijk.

476
00:45:03,050 --> 00:45:12,670
Toen moesten we wat verder gaan, toen moesten we
dus meer eiland, naar die eilanden ten Zuiden.

477
00:45:13,120 --> 00:45:19,072
En eh toen dat was dacht ik
naar Voorne en Putte gingen we.

478
00:45:19,073 --> 00:45:32,100
Hè. Toen gingen we dus met de fiets die we nog
hadden naar.., ik weet wel naar dam en daar had

479
00:45:32,100 --> 00:45:38,850
ik een tip gekregen van iemand die zegt van “nou,
bij die en die kerel, die heeft een roeibootje

480
00:45:39,200 --> 00:45:46,002
en als je die wat geeft, dan zet hij je wel
over”. En inderdaad: we gingen daar en we gingen

481
00:45:46,003 --> 00:45:53,038
naar, toen gingen we met zijn tweeën met onze
fietsen in dat bootje en hij zette ons toen eh

482
00:45:53,038 --> 00:46:01,440
moesten we ’s avonds waren we daar en dan moesten
we ’s nachts bij hem op de.., op de grond zitten.

483
00:46:01,440 --> 00:46:08,600
En de volgende ochtend terwijl het nog
donker was, zette hij ons over op het eh…,

484
00:46:08,600 --> 00:46:14,640
op de grienden die je dan had daar en die
grienden, dat hebben we geweten, want

485
00:46:14,850 --> 00:46:19,710
die stonden dus onder water, alleen hier
en daar kwam een stukje boven water uit,

486
00:46:19,710 --> 00:46:24,740
dus op zo’n droog stukje stonden we
dan, op zo’n klein eilandje met je fiets.

487
00:46:26,000 --> 00:46:29,220
Nou, toen moest je wachten totdat het
weer eb werd en dan ging het water zakken.

488
00:46:29,220 --> 00:46:37,720
En dan ging je door de modder.
En eh naar de.., naar de wal toe.

489
00:46:38,290 --> 00:46:45,930
Kennelijk waren we toen toch gesig- naliseerd
weer, want toen werd dus ook weer geschoten op ons.

490
00:46:46,700 --> 00:46:52,300
En die kogels floten over je heen, dat hoorde
je, dus we bleven daar onderaan die dijk liggen.

491
00:46:52,410 --> 00:46:57,200
Op een gegeven moment kwam dus een Duitse patrouille,
die kwam bovenaan de dijk en die zag ons.

492
00:46:57,200 --> 00:46:59,970
“Kom hier”, weet je wel.
Nou, en die heeft ons

493
00:46:59,970 --> 00:47:04,030
weer meegenomen. Ja, je kon niks doen.

494
00:47:04,030 --> 00:47:09,653
Je kon niet weglopen, want ze waren gewapend,
we konden niet terug die grienden in en zo.

495
00:47:09,653 --> 00:47:14,626
Trouwens, ze waren gesignaleerd, dus ze
wisten waar… Dus we hebben daar gezeten.

496
00:47:14,627 --> 00:47:22,230
Maar kennelijk waren dus niet zo vuurgevaarlijk
voor die Moffen en we hebben nogal wat

497
00:47:22,230 --> 00:47:29,061
lameteerverhalen opgehangen weet je wel van zieke
moeders en zo die te eten moesten hebben en zo.

498
00:47:29,062 --> 00:47:32,340
Nou, uiteindelijk mochten
we.., mochten we gaan.

499
00:47:32,340 --> 00:47:40,630
“Nou, ga dan maar”. En toen zijn we dus gegaan en
toen hebben we daar nog bij boeren en ik had dus

500
00:47:40,630 --> 00:47:47,590
van één van mijn zussen wat leder, want die hadden
een leerwinkel, we hadden een paar portemonnees

501
00:47:47,590 --> 00:47:55,170
en wat.., en wat stukken leer en zo, die konden
we dan ruilen voor wat graan en aardappelen.

502
00:47:55,600 --> 00:48:00,360
Nou, en toen zijn we uiteindelijk
toch weer teruggegaan, maar brutaal

503
00:48:00,360 --> 00:48:05,520
zijn we gewoon de brug overgegaan,
de Barendrechtse Brug, we hadden

504
00:48:05,520 --> 00:48:09,350
geen zin om weer met een bootje,
we denken “nou, we nemen het risico

505
00:48:09,350 --> 00:48:16,620
dat we over die brug kunnen”. Dat is
na verloop van een paar uur gelukt.

506
00:48:16,880 --> 00:48:21,730
We moesten dus een tijd wachten eer dat die
Moffen, nee, dat kon niet, dat kon niet, en op

507
00:48:21,730 --> 00:48:27,090
het laatst hebben ze toch ook weer gezegd “nou,
laat die mensen maar”. Ja, dat was het toen.

508
00:48:27,280 --> 00:48:29,450
Dus maar ja, je deed die dingen dan.

509
00:48:29,450 --> 00:48:36,470
Je bent niet in paniek, je zegt niet “het is
angst”, het is toch de hele andere mentaliteit

510
00:48:36,470 --> 00:48:42,440
die je dan toch wel hebt hè. Je bent toch, je
loopt gevaar en je ziet het ook, je bent twee

511
00:48:42,440 --> 00:48:48,500
keer met de binnenkomst en weggaan ben je dus
kwetsbaar, maar je deed die dingen, je deed hè

512
00:48:50,230 --> 00:49:02,479
en ja, en dan is natuurlijk wel groot feest als
dan eindelijk eh die oorlog afgelopen is hè.

513
00:49:03,410 --> 00:49:11,500
Ja, en wat mij als Rotterdammer natuurlijk nog
wel steeds pijn doet, dat is gewoon eigenlijk

514
00:49:11,500 --> 00:49:19,360
de vernietiging van je stad hè. Ik heb nog
steeds als ik in Rotterdam loop en ik zie dus

515
00:49:19,360 --> 00:49:28,440
een buurt die ik nog als jongetje gekend heb
zoals ie helemaal was, dan.., dan doet het

516
00:49:28,440 --> 00:49:34,770
toch pijn dat je denkt “wat is dat allemaal
mooie weg”. We hadden hele oude buurten.

517
00:49:36,100 --> 00:49:43,290
Mooie havens, het Haringvliet bijvoorbeeld, dat
was een prachtige haven om dat te zien hè. Ik

518
00:49:43,660 --> 00:49:48,450
bedoel: Am- sterdam heeft zijn grachten, dat gun
ik ze van harte, want het zijn prachtige dingen.

519
00:49:49,400 --> 00:49:54,850
Maar Rot- terdam was ook een mooie
stad. Het had ook prachtige havens.

520
00:49:54,850 --> 00:49:59,800
Hè, de.., de binnenhavens, de.., de..,
de scheepmakershaven, al die havens

521
00:49:59,800 --> 00:50:05,589
waren prachtig, met mooie gebouwen,
pakhuizen daaromheen. Oude pakhuizen, mooi.

522
00:50:05,590 --> 00:50:12,010
Echt dat je zegt van “God joh”. Hè,
gezellige straten, de Hoogstraat,

523
00:50:12,010 --> 00:50:15,260
de Kalverstraat is mooi, maar de
Hoogstraat was mooier eigenlijk

524
00:50:15,260 --> 00:50:20,090
hè. Eigenlijk eerlijk, dat was
prachtig eigenlijk hè, en dat mis ik.

525
00:50:20,090 --> 00:50:24,820
Dat mis ik en dat.., dat.., dat raak
je je leven lang niet meer kwijt.

526
00:50:24,890 --> 00:50:29,870
Dat is iets wat uit je jeugd
is en wat je bewust meegemaakt

527
00:50:29,870 --> 00:50:36,070
hebt en dat.., dat.., dat is
er niet meer hè. En dat eh, ja.

528
00:50:36,420 --> 00:50:39,440
Ja. Goed, nou ja, dat is niet meer.

529
00:50:39,440 --> 00:50:43,821
Maar het is wel iets wat je nog…, wat
ik nog tot op vandaag voel eigenlijk

530
00:50:43,821 --> 00:50:49,290
hè. Er zijn sommige buurten in Rotterdam,
die zijn heel, heel fijn om te zijn.

531
00:50:49,500 --> 00:50:54,690
De buurt van de Van Vollenhovenstraat
en de Parklaan en zo, die is nog

532
00:50:54,690 --> 00:50:59,990
vrijwel intact en dan.., ja, en dan
voel je toch wel “ja, dit is het”.

533
00:51:00,310 --> 00:51:01,020
Ja.

534
00:51:01,020 --> 00:51:04,670
Nou ja, dat is zo’n beetje
wat ik… Maar misschien heeft

535
00:51:04,670 --> 00:51:08,480
u nog dingen die je nog eens
zou willen vragen of zo of…?

536
00:51:08,820 --> 00:51:12,480
Ja, ik wil wel bijvoorbeeld weten,
veel mensen moesten onderduiken als

537
00:51:12,480 --> 00:51:15,419
ze terugkwamen, maar het klonk alsof
u gewoon thuis bent blijven wonen?

538
00:51:15,420 --> 00:51:23,410
Ja. Ja, we zijn thuis… Ja, inderdaad, dat
had ik ook nog wel even kunnen zeggen.

539
00:51:23,410 --> 00:51:28,290
Ik.., ik was natuurlijk, ik moest dus
eigenlijk ja, ik bleef gewoon thuis.

540
00:51:28,290 --> 00:51:33,770
Maar eh mijn broer is later bij
de Ondergrondse zoals we dat toen

541
00:51:33,770 --> 00:51:38,800
noemden, het Verzet gegaan en die
zorgde dat ik een pasje kreeg.

542
00:51:39,060 --> 00:51:43,770
Een Duits pasje uitgegeven
door de Ortskommandantur

543
00:51:44,030 --> 00:51:49,160
waarop staat dat ik eh..,
dat ik een TB-patiënt was.

544
00:51:49,310 --> 00:51:53,830
Hoe heet dat in het Duits? Swintsucht of zoiets
dergelijks, of zoiets. Ik weet het niet meer.

545
00:51:53,830 --> 00:51:57,440
Maar met stempel erop, met
hakenkruizen en al die dingen.

546
00:51:57,440 --> 00:52:00,730
Dat had ik dan wel, dat
zou ik dan laten zien

547
00:52:00,730 --> 00:52:02,590
als ze me aanhielden.

548
00:52:02,730 --> 00:52:05,950
Hè, dat ik “ja, kijk, ik kan niet, want
ik ben.., ik ben TB-patiënt”. Later

549
00:52:05,951 --> 00:52:11,830
heb ik nog TB gehad hoor, ik heb nog
9 maanden in het Sanatorium gelegen.

550
00:52:11,830 --> 00:52:15,580
Maar dat was nogal
door andere redenen.

551
00:52:16,330 --> 00:52:22,710
Ja, dus ja, ik was inderdaad, ik moest
wel oppassen, maar ik had dus een soort

552
00:52:22,710 --> 00:52:31,379
vrijbewijs en de controle was na de
razzia’s is, ja, toch wel, dat is nou je

553
00:52:31,380 --> 00:52:38,360
dat zo zegt, ik weet wel dat ik toen een
keer met Jan ook weer naar Nieuw-Beijerland

554
00:52:38,360 --> 00:52:42,950
gaan, ook op een hongertocht hè, dat
we gingen kijken voor wat te eten.

555
00:52:43,830 --> 00:52:53,170
Toen waren we in Nieuw- Beijerland en op dat
ogenblik werd daar één of ander iemand vermoord.

556
00:52:53,880 --> 00:52:59,820
En toen hebben ze mensen opgepikt.
En die werden later gefusilleerd.

557
00:53:00,150 --> 00:53:06,650
En ik weet wel, wij waren
daar eh bij familie van Jan.

558
00:53:08,140 --> 00:53:13,093
Eh, dat was de weduwe Van Belle, dat weet
ik nog goed, de weduwe Van Belle en die had

559
00:53:13,094 --> 00:53:19,923
een klein garniturenwinkeltje van kou-
senbanden en dat soort dingen, weet je wel.

560
00:53:19,924 --> 00:53:29,160
En eh toen waren we in dat huis en toen hoorden we
dat de Duitsers, die gingen elk huis doorzoeken.

561
00:53:29,810 --> 00:53:35,990
Dus wij zaten daar te eten met een
bord, we namen ons bord mee en we doken

562
00:53:35,990 --> 00:53:41,686
onder het bed, dat stond in een bedstee,
dat was een hoog bed en daar beneden

563
00:53:41,686 --> 00:53:47,440
had je een blauwe, hemelsblauwe
plank met een uitgezaagd hartje erin.

564
00:53:47,730 --> 00:53:51,630
En wij doken onder dat bed
en die plank werd ervoor gauw.

565
00:53:52,040 --> 00:53:57,643
En we konden door dat.., door dat hart
konden we zien wat er in de kamer was.

566
00:53:57,643 --> 00:54:00,220
En toen kwam inderdaad een Duitser,

567
00:54:00,220 --> 00:54:09,790
die kwam dat huis binnen en.., en “zijn er hier
geen heren?”. “Nee”, zegt die weduwe, toen zegt

568
00:54:09,790 --> 00:54:14,902
hij: “aber das sind doch Herrenräder?” hoorden we
hem zeggen “Herrenräder” hè, “herenfietsen”, ja.

569
00:54:14,902 --> 00:54:18,420
Dan zegt ze “ja, nein,
mein Herr is tod” zegt ze.

570
00:54:18,420 --> 00:54:24,400
Toen ging ze naar boven wijzen,
de Heer was Boven voor haar en ja,

571
00:54:24,400 --> 00:54:27,600
daar had die Duitser kon er ook
niks, die kon er niks geen weg mee.

572
00:54:27,600 --> 00:54:29,340
Dus die verdween toen.

573
00:54:29,680 --> 00:54:32,970
Dus dat weet ik nog wel, dat
we toch wel die spanning ook

574
00:54:32,970 --> 00:54:37,440
hadden daar dat je zo nu en dan
toch niet helemaal vrij was.

575
00:54:37,440 --> 00:54:44,860
Hè, we lagen daar toen onder dat bed eh in..,
in.., in omdat we dus dat risico liepen.

576
00:54:44,980 --> 00:54:48,570
Zo waren er misschien nog wel meer
situaties die me nou niet zo direct te

577
00:54:48,570 --> 00:54:51,450
binnen schiet, maar dit schiet me nou
binnen terwijl je dat zo vroeg hè.

578
00:54:51,450 --> 00:54:54,090
die Moffen kregen op hun donder?

579
00:54:54,090 --> 00:54:56,800
Ja, ja. Ja, ja.

580
00:54:57,340 --> 00:54:59,319
Even over die periode
vertellen van hoe dat…?

581
00:54:59,320 --> 00:55:04,250
Ja, ja. Ja, ja.

582
00:55:04,250 --> 00:55:12,700
Ja, de laatste dagen van de oorlog, dan zie je
als het ware het.., het licht weer een beetje

583
00:55:12,700 --> 00:55:21,465
oplichten hè, dan hoor je dus dat.., dat de
Duitsers met hun laatste gevechten bezig zijn in

584
00:55:21,465 --> 00:55:27,920
Berlijn, dat de.., dat de Russen zijn Berlijn
binnengetrokken en ze zijn overal krijgen ze

585
00:55:27,920 --> 00:55:32,761
op hun donder, dus je hebt eigenlijk al gewonnen,
die.., die.., die heb je dus, dus je bent…,

586
00:55:32,761 --> 00:55:39,910
je wordt dan ook weer wat brutaler ten opzichte
van de Duitsers en zo, van “nou jongens, het

587
00:55:39,910 --> 00:55:45,960
is afgelopen voor jullie!” hè. Nou ja, en
toen.., toen vertelde ik u daarnet ook nog wel

588
00:55:45,960 --> 00:55:51,230
even dat ik toen ook aangehouden nog ben door
een Mof, die ging me dan helemaal onderzoeken

589
00:55:51,230 --> 00:55:58,770
of ik.., of ik nog wapens bij me had en oh, en
maar het was wel een feestelijk gebeuren hoor.

590
00:55:59,580 --> 00:56:07,840
Toen dan ik kan me nog goed herinneren
dat.., dat de auto’s met.., met Canadese

591
00:56:07,840 --> 00:56:15,030
militai- ren of Geallieerde militairen,
ik dacht dat het Canadezen waren, want dat

592
00:56:15,030 --> 00:56:21,320
hangt me zo bij, en die reden dan ook door
de Van der Takstraat hè, nou, en dat was

593
00:56:21,450 --> 00:56:26,830
een gejuich, alle mensen die daar dan
juichten, nou, daar kan het Nederlands Elftal

594
00:56:26,830 --> 00:56:33,650
niet tegenop gewoon hè, tegen.., tegen
die.., die spontane vreugde van allemaal.

595
00:56:33,650 --> 00:56:40,140
En overal was het.., was het echt
uitgelaten hè. Uit- gelaten feest.

596
00:56:41,070 --> 00:56:46,780
Ja, dan klom je ook op die auto’s en je
zat tussen die militairen en die vonden

597
00:56:46,780 --> 00:56:52,360
het natuurlijk hartstikke leuk dat ze in
Nederland onthaald werden als bevrijders.

598
00:56:52,390 --> 00:56:55,761
Dat is voor hun natuurlijk ook
“nou, we hebben het toch ook

599
00:56:55,820 --> 00:56:58,970
niet helemaal voor niks gedaan!”
hè bij wijze van spreken.

600
00:56:59,000 --> 00:57:00,020
Ja. En

601
00:57:00,020 --> 00:57:01,210
dat was wel leuk.

602
00:57:01,720 --> 00:57:06,960
En ik weet wel toen gingen ze dus ook, je
bleef toch wel een beetje toch in de buurt van

603
00:57:06,960 --> 00:57:14,040
die militairen, want de school was nog niet
begonnen, ik moest dus in.., in.., wanneer was

604
00:57:14,630 --> 00:57:23,210
dat?, in.., in.., in.., in juli of augustus
weer naar de HBS toe, de MTS.Maar in die tijd

605
00:57:23,210 --> 00:57:30,908
daarvoor, die paar maanden daarvoor, dat..,
dat was, nou, bij de Kralingse Plas, daar had

606
00:57:30,909 --> 00:57:37,620
je dus een militair kamp hadden ze daar staan
met tenten en zo, ja, daar waren natuurlijk

607
00:57:37,620 --> 00:57:42,880
vooral veel meisjes in geïnteresseerd
en maar wij gingen er ook en daar had je

608
00:57:42,880 --> 00:57:50,022
openluchtvoorstellingen, dat weet ik wel, daar
heb ik dan eh een film gezien, hoe heette dat?,

609
00:57:50,022 --> 00:57:59,610
een Nederlands meisje, dat speelde in zo’n
film eh… Eh… Ja, ik weet niet of ik op de naam

610
00:57:59,610 --> 00:58:09,690
kan komen, het is een Hollandse hele bekende
sterre was dat. Ik heb gewoon film gezien daar dan.

611
00:58:09,690 --> 00:58:12,370
En ja, en meisjes, die gingen daar
naartoe en die vonden het dan heerlijk,

612
00:58:12,370 --> 00:58:18,960
want die kregen dan nylon kousen
van die, maar hoe die eraan kwamen

613
00:58:18,960 --> 00:58:25,130
weet ik niet, maar die hadden ze
dan, die konden ze dan bemachtigen.

614
00:58:25,130 --> 00:58:31,420
Ja, je zat dan ook gewoon in dat kamp, in.., in..,
in die kampen ook met tussen die militairen in

615
00:58:31,420 --> 00:58:36,054
en dat waren gewoon eigenlijk grote broers van
je bij wijze van spreken hè. Ja, dat was wel leuk.

616
00:58:36,055 --> 00:58:36,181
Dat vond ik wel.

617
00:58:36,182 --> 00:58:43,930
Ja, ik vind het gek hè dat
ik nou die naam niet meer weet

618
00:58:44,490 --> 00:58:47,049
zo van zo’n… Ja, nee, maar
dat vind ik nou zo dom van me.

619
00:58:47,050 --> 00:58:51,280
Kunt u vertellen…

620
00:58:51,280 --> 00:58:58,840
Ja, dat was… Ja? Kunt u vertellen eh na
de oorlog pakte u uw studie weer op en

621
00:58:58,840 --> 00:59:01,138
hoe bent u dan na uw studie…?

622
00:59:01,138 --> 00:59:06,095
Nou ja, ik had eigenlijk mijn
eerste studie had ik afgerond.

623
00:59:06,620 --> 00:59:09,380
Hè, dat was de HBS, ik
had het Einddiploma…

624
00:59:09,380 --> 00:59:15,380
Kunt u.., kunt u dat nog even een keer
zeggen? Nog een keertje alstublieft.

625
00:59:15,380 --> 00:59:16,620
Ja.

626
00:59:16,620 --> 00:59:25,510
Eh, ja, hoe ik alle zaken weer oppikte
toen, eh het was dus een tijd van dat er

627
00:59:25,510 --> 00:59:33,430
even.., even niks.., niks hoefde toen hè.
Het was bijkomen van de oorlog een beetje.

628
00:59:34,420 --> 00:59:37,600
En ik had dus mijn HBS-examen gedaan.

629
00:59:39,500 --> 00:59:45,560
En ik zou dus in dat jaar daar…,
ik zou daarna aansluitend naar de

630
00:59:46,470 --> 00:59:50,780
HTS gaan, maar door de oor.., door
de oorlog kwam die Hongerwinter

631
00:59:50,780 --> 00:59:54,330
kwam er dus gewoon een jaar stilstand
in, er was een jaar stilstand.

632
00:59:54,330 --> 00:59:57,130
Dus ik had een paar maanden
dat we niks hadden.

633
00:59:57,130 --> 01:00:01,990
Overigens, dat is ook misschien toch wel
aardig: we hadden toen weer met andere

634
01:00:01,990 --> 01:00:08,490
jo…, andere vrienden van de HBS hadden
we toen nog een clubje waarin we, een stuk

635
01:00:08,490 --> 01:00:19,580
of vijf waren dat er, en eh maar we
kwamen dus bij elkaar in die Hongerwinter.

636
01:00:20,070 --> 01:00:23,730
En dan gingen we bijvoorbeeld
kaarten, bridgen.

637
01:00:23,730 --> 01:00:30,770
Daar heb ik toen bridgen geleerd
en dan bleven de hele nacht door,

638
01:00:30,780 --> 01:00:34,160
dan bleven we kaarten dus, we
kwamen dan ’s avonds bij elkaar.

639
01:00:34,160 --> 01:00:41,330
Nou, wat er een klein beetje aan eten of
drinken was, dat.., dat.., dat was niet

640
01:00:41,330 --> 01:00:46,610
veel, er was bij- na niks hè, maar goed,
dat.., dat hadden we geen van allen.

641
01:00:47,130 --> 01:00:53,778
En dan bleven we dus spelen tot een uur
of 3 ’s nachts en dan waren we, toen..,

642
01:00:53,779 --> 01:00:57,450
toen gingen we dus gewoon zitten kletsen
en waar kletsen dan jongens over?

643
01:00:57,450 --> 01:01:00,260
Weet je wel, over
allerlei dingen zo die

644
01:01:00,260 --> 01:01:05,850
je dan nog eh, eh…, nou
ja, wat allemaal leuk is.

645
01:01:07,060 --> 01:01:13,160
En dan om een uur of 6, dan mochten we weer naar
buiten en dan gingen we mekaar naar huis brengen.

646
01:01:13,490 --> 01:01:17,920
Dus en dan ben je nog uit-
gelaten en zo, ik weet wel dat

647
01:01:17,920 --> 01:01:21,550
je dan ook een beetje zo
kwajongensstreken doet…, deed.

648
01:01:21,550 --> 01:01:25,610
Ik weet wel dat we toen een
tramhuisje optilden en midden op de

649
01:01:25,610 --> 01:01:29,690
tramrails zetten gewoon om een
beetje vervelende dingen te doen.

650
01:01:29,690 --> 01:01:31,080
Ja, wat doe je dan?

651
01:01:31,130 --> 01:01:38,529
En eh ja, en één van mijn vrienden, die had
zijn been gebroken, dat weet ik ook nog wel.

652
01:01:38,530 --> 01:01:42,140
En er was toen sneeuw op straat en
dan zat hij met zijn.., met zijn

653
01:01:42,140 --> 01:01:46,640
poot in het gips en toen trokken
we hem zo, weet je wel, van het

654
01:01:46,640 --> 01:01:51,170
Noordereiland naar Delftshaven
bijvoorbeeld op.., op een sleetje en zo.

655
01:01:51,790 --> 01:01:58,980
Later is hij atoomfysicus geworden op het Niels
Bohr Instituut in Kopenhagen. Dus dat was wel leuk.

656
01:01:59,470 --> 01:02:03,400
Ja, dus dat was ook nog zo
hoe je dan ’s avonds die

657
01:02:03,400 --> 01:02:07,550
tijd doorkwam daar hè. Eh,
met.., met schoolvrienden.

658
01:02:08,680 --> 01:02:16,470
Ja, maar toen na de oorlog, ja,
toen hebben we dus de zaak toch wel

659
01:02:17,310 --> 01:02:24,410
serieus opgepakt om dat toch weer
goed, heel goed die.., die.., die

660
01:02:24,410 --> 01:02:27,790
scholen te doen en zo, want je
wist: dat was wel belangrijk hoor.

661
01:02:27,900 --> 01:02:31,150
Het was wel belangrijk
om dat goed te doen.

662
01:02:31,150 --> 01:02:37,590
En je had ook.., ja, je had ook veel liefde
ook voor.., voor de vakken die je gekozen had.

663
01:02:37,590 --> 01:02:43,010
Ik had Scheikunde ge- kozen, nou, ik had ook
een laboratoriumpje thuis had ik dan met wat

664
01:02:43,010 --> 01:02:50,020
reageerbuisjes en allerlei vloeistoffen, en..,
en.., en dingetjes die je kon verwarmen en alles.

665
01:02:50,020 --> 01:02:56,890
Ik maakte dus voor de hele familie
onder andere eh plantenmest.

666
01:02:57,250 --> 01:03:00,560
Hè, zo, dat kon ik dan mengen,
een paar van die nitraten

667
01:03:00,560 --> 01:03:08,360
en zo en dan.., en dan kreeg je dan weer, dat was
ook een kleine bron van inkomsten voor me! Ja.

668
01:03:08,360 --> 01:03:14,770
En dat soort dingen, het was toch wel leuk.
Destillatie en zo. Hele primitieve ideeën.

669
01:03:14,770 --> 01:03:24,050
Ik had nog een primitief idee om synthetische
motorbrandstof te maken, dat had ik gelezen, dat

670
01:03:24,050 --> 01:03:31,354
kon met het Tropps procédé, nou, dat wou ik dan
imiteren op mijn zolderkamertje weet je wel.

671
01:03:31,355 --> 01:03:35,630
Nou, als je weet wat er allemaal werkelijk
voor komt kijken voor apparaturen en

672
01:03:35,630 --> 01:03:39,320
zo, maar goed, het idee had je wel, je
denkt “joh, waarvoor zou het mij niet

673
01:03:39,320 --> 01:03:44,020
lukken?”, ik had een katalysator gekocht,
aluminiumchloride, dat weet ik nog wel.

674
01:03:45,180 --> 01:03:49,760
En.., en CO, dat maakte ik uit mierenzuur,
dat.., dat kon ik ook dan maken.

675
01:03:49,760 --> 01:03:55,090
En waterstof, dat maakte ik uit zink en
zoutzuur, dus ik had.., ik had.., ik had

676
01:03:55,090 --> 01:04:02,160
alle grondstoffen had ik en de katalysator
en “waarom lukt het mij nou niet?” hè.

677
01:04:02,160 --> 01:04:09,984
Ja. Ja. Het idee alleen al, dat is toch wat je dan
hebt, de fantasie om dat te kunnen doen hè. Ja.

678
01:04:09,985 --> 01:04:13,069
Dat waren wel dingen. Ja.

679
01:04:13,070 --> 01:04:13,940
Hoe bent u dan bij BPM Shell

680
01:04:15,900 --> 01:04:26,180
Ja, dat is eh, eh eigenlijk heel toevallig,
ja, BPM was toen echt een begrip ook in

681
01:04:26,180 --> 01:04:32,350
Nederland, hè, “BPM, dat is een goede
maatschappij”. En toen ik Eindexamen HTS deed,

682
01:04:32,350 --> 01:04:41,270
toen was er dus ook een.., een… Nee, dat
was niet het Eindexamen, het was daarvoor.

683
01:04:41,270 --> 01:04:48,710
Toen kwam er iemand van de Personeelsafdeling
van Shell, van BPM, die kwam bij ons op school.

684
01:04:48,890 --> 01:04:55,140
En die.., en die ging een praatje houden
en die deelde dan een briefje uit van

685
01:04:55,140 --> 01:05:00,180
“als je geïnteresseerd bent, dan vul dat
briefje maar in en stuur het maar op” hè.

686
01:05:01,100 --> 01:05:08,120
En toen heb ik dat briefje ingevuld
en ik heb het toen opgestuurd.

687
01:05:08,180 --> 01:05:12,870
Toen kreeg ik een oproep
hè of ik wilde komen naar

688
01:05:12,870 --> 01:05:17,390
Den Haag en daar heb ik
toen een gesprek gehad en zo.

689
01:05:18,900 --> 01:05:25,565
En nou, op basis daarvan zeiden ze “nou,
als je nou je Eindexamen haalt, dan

690
01:05:25,565 --> 01:05:30,590
kan je bij ons, dan nemen wij…, dan
willen wij je wel graag aannemen” en zo.

691
01:05:30,590 --> 01:05:32,360
Dat weet ik wel ja.

692
01:05:33,030 --> 01:05:35,410
Ja, ik weet wel hij vroeg
nog onder andere of ik

693
01:05:35,410 --> 01:05:39,490
bezwaar had tegen het
uitzenden naar het buitenland.

694
01:05:40,070 --> 01:05:43,050
Ik dacht “nou, dat was nou net
degene waar ik.., waar ik het meeste

695
01:05:43,050 --> 01:05:46,162
van hield!” hè, dus ik zeg “nou,
daar heb ik geen enkele restrictie”.

696
01:05:46,163 --> 01:05:47,512
Dat schreef hij ook op: “no
restrictions”, dat weet ik nog wel.

697
01:05:48,970 --> 01:05:54,036
Dat herinner ik me nog wel uit dat
gesprek. Dat is één van de weinige dingen.

698
01:05:54,036 --> 01:06:00,810
Maar tijdens het Eindexamen ben ik
toen, er zat een bijzitter van Unilever

699
01:06:00,810 --> 01:06:08,150
en Unilever, die.., die vroeg toen of ik
zin had om bij Unilever te komen werken.

700
01:06:08,970 --> 01:06:15,940
En ik: “nou nee”, ik denk “ik ga toch
liever…”, dat werk in het buitenland,

701
01:06:15,940 --> 01:06:21,350
dat leek me zo leuk, dat wilde ik dan
wel.., wel liever doen eigenlijk hè. Ja.

702
01:06:21,350 --> 01:06:28,140
Ja, dus dat heb ik toen maar, hoewel ze
betaalden 50% meer startsalaris, dat wel.

703
01:06:28,970 --> 01:06:36,720
Maar dat.., ik vond dat
andere leuker. Ja, zo… Ja.

704
01:06:37,020 --> 01:06:42,680
Ik weet nog: er was ook nog wel iets op
de HTS, toen was ik daar in het dat was

705
01:06:42,680 --> 01:06:49,580
geloof ik ’46, toen was er in Rotterdam
een havenstaking van de havenarbeiders.

706
01:06:51,270 --> 01:06:57,120
En.., en nou, die mensen,
die gingen staken, want ja,

707
01:06:57,120 --> 01:07:00,300
goed, er was geen..,
geen.., geen keet om te eten

708
01:07:00,300 --> 01:07:05,470
bijvoorbeeld en allerlei dingen, voorzieningen
waren er niet. Dus die gingen staken.

709
01:07:05,470 --> 01:07:13,170
Nou, en dat was in.., in.., in het merendeel
van de kringen op de HTS van die jongelui, die

710
01:07:13,170 --> 01:07:20,760
vonden dat wel zó erg dat nu Nederland opgebouwd
moest worden en dan gingen er mensen staken!

711
01:07:20,760 --> 01:07:25,117
Hè, “dat moeten ze toch maar even accepteren al
die dingen”. Ik zeg “nee, dat vind ik niet waar”,

712
01:07:25,150 --> 01:07:32,900
ik zeg “die mensen, die hebben ook rechten en
zo”, en ze wilden dus met de MTS dat we de staking

713
01:07:32,900 --> 01:07:38,160
gingen helpen de staking
te breken hè. Dus ik heb

714
01:07:38,160 --> 01:07:42,910
daar enorm veel weet ik wel
tegen geopponeerd daar.

715
01:07:42,910 --> 01:07:48,330
Hè, ik maakte me daar toen niet zo erg
populair, maar het was toch uiteindelijk wel

716
01:07:48,330 --> 01:07:52,690
zo dat de directeur zei “ja, als er zoveel
verschil van mening over die dingen bestaat,

717
01:07:52,690 --> 01:07:57,800
dan wil ik niet dat wij dat doordrijven”,
dus toen heb ik dat toch tegengehouden.

718
01:07:57,800 --> 01:08:00,260
Ja, wat.., wat stelt het voor?

719
01:08:00,260 --> 01:08:02,920
Een handjevol mensen, maar
het stelt niet veel voor.

720
01:08:02,920 --> 01:08:05,070
Maar ik vond gewoon.., ik
vond het onrechtvaardig.

721
01:08:05,070 --> 01:08:10,440
Ik vind: die mensen hadden recht
op.., op.., op betere voorzieningen.

722
01:08:10,470 --> 01:08:12,960
Dus dat heb ik toen, ja,
dat was de staking breken.

723
01:08:12,960 --> 01:08:18,790
En hebt u zelf ook nog in de Rotterdamse
Haven gewerkt of bent u gelijk naar…?

724
01:08:18,790 --> 01:08:22,300
Nee, ik heb nooit in de Rotterdamse
Haven gewerkt nee. Nee, nee.

725
01:08:22,300 --> 01:08:26,100
Ook wel eens om iets te jatten,
maar dat was het dan. Maar nee.

726
01:08:26,100 --> 01:08:33,170
Maar misschien kunt u nog even..,
even kort vertellen over Curaçao?

727
01:08:53,470 --> 01:08:59,630
Ja, ik ben dus bij Shell begonnen

728
01:09:00,670 --> 01:09:09,950
eh, ik werd aangenomen dus bij
het Eindexamen van de HTS in ’48.

729
01:09:11,180 --> 01:09:16,540
En toen moest ik naar
militaire dienst.

730
01:09:16,880 --> 01:09:23,090
Ik zou naar Indonesië uitgezonden worden
nog, tijdens de Politionele Acties

731
01:09:23,090 --> 01:09:30,100
en zo, maar toen bleek dat ik tijdens
mijn diensttijd had ik TB opgelopen.

732
01:09:30,100 --> 01:09:31,776
Toen hadden we daarvoor wel eens
verschrikkelijk zware oefeningen gehad

733
01:09:32,190 --> 01:09:37,941
in Limburg en ik denk dat het daardoor
gekomen is dat ik veel te zwak was.

734
01:09:38,240 --> 01:09:50,410
En eh dus toen heb ik 9 maanden heb ik uitein-
delijk heb ik gekuurd in.., ook in Rotterdam

735
01:09:50,410 --> 01:09:59,520
onder andere, het Sanatorium Heiplaat, aan de ene
kant had je dus een en in Poortugaal was dat en

736
01:09:59,520 --> 01:10:05,350
aan de ene kant had je dus de
geestesgestoorden en aan de andere kant

737
01:10:05,350 --> 01:10:09,750
was achter het hek, daar had je dus
een afdeling voor TB-patiënten.

738
01:10:11,680 --> 01:10:17,440
En daar was mijn lieve vrouw, die fietste
dan altijd van Rotterdam helemaal naar

739
01:10:17,440 --> 01:10:23,627
Poortugaal, zomer en winter, grote afstanden
om mij daar twee keer per week op te zoeken.

740
01:10:23,627 --> 01:10:25,500
Maar ja, dat weet ik nog wel.

741
01:10:25,720 --> 01:10:36,200
Maar goed, ik ben toen uiteindelijk in ’49…,
’50, in 1950 uit dat Sanatorium gekomen

742
01:10:36,200 --> 01:10:45,110
en toen heb ik nog in Amsterdam een
korte opleiding gehad in olie koken en eh

743
01:10:45,870 --> 01:10:52,260
toch en heel waardevol.., heel waardevol
heb ik dat 3 maanden die opleiding gehad.

744
01:10:52,550 --> 01:11:00,180
En daarmeeben ik toen naar Curaçao gegaan.
En toen was het in die tijd zo: die periode,

745
01:11:00,180 --> 01:11:04,570
die begint dan eigenlijk om het vak een
beetje goed door te krijgen en ik zat dus als

746
01:11:04,570 --> 01:11:10,790
che- mie werd ik in de raffinagesector
gedaan, dus niet in de.., in de.., in de.., in

747
01:11:10,790 --> 01:11:17,910
de…, in het ver- voer of in de handel of
zo, nee, gewoon in het maken van de dingen.

748
01:11:17,910 --> 01:11:20,640
Dus dan zat je op de..,
op de raffinaderij.

749
01:11:20,720 --> 01:11:27,240
Het leuke is wel als je dan ziet hoe die
raffinaderij toen was, wat er toen aan instrumentatie

750
01:11:27,240 --> 01:11:34,540
was en aan voorzieningen en zo, dat was allemaal
wel zo elementair in vergelijking wat er.., wat

751
01:11:34,540 --> 01:11:41,870
er nu vandaag aan de dag is, wat.., wat.., wat
besturing en inrichting van.., van fabrieken is.

752
01:11:42,430 --> 01:11:49,390
Maar we zijn toen begonnen met.., met
eh dan moet je begin je eigenlijk

753
01:11:49,390 --> 01:11:53,900
gewoon met het eenvoudigste werk, met
het opstarten van pompen en het..,

754
01:11:53,900 --> 01:12:01,140
en het dan leer je hoe je een..,
hoe je een installatie moet besturen

755
01:12:01,150 --> 01:12:04,940
hè, waar je op moet letten dat
de producten op kwaliteit zijn.

756
01:12:04,940 --> 01:12:09,920
Nou, dat.., dat.., dat leer je allemaal in
de loop van de.., van de.., van de maanden.

757
01:12:10,600 --> 01:12:14,730
En binnen een jaartje heb je al die
dingen wel aardig onder de knie, dan

758
01:12:14,730 --> 01:12:19,170
weet je hoe dat zit, je weet ook wat
er in die pijp zit en in die pijp enz.

759
01:12:19,170 --> 01:12:23,080
Het was allemaal erg primitief hoor,
we had-den daar dan bijvoorbeeld

760
01:12:23,080 --> 01:12:27,460
een controlekamer, als je die
tegenwoordig ziet, dan is het een.., een

761
01:12:27,460 --> 01:12:31,360
prachtige salon bij wijze van spreken
met allemaal mooie instrumenten.

762
01:12:31,360 --> 01:12:37,110
Maar toen, dat was een trapje en dan kwam
je onder een betonnen vloertje en.., en daar

763
01:12:37,110 --> 01:12:42,095
stond dan een houten tafel met een krukje
en dat was dan jouw bureau waar je op zat.

764
01:12:42,096 --> 01:12:48,260
En dan hadden we ook een.., een
plek waar alle stromen met bij elkaar

765
01:12:48,260 --> 01:12:53,470
kwamen en daar kon je dus monsters
tappen, dat was ook het teelhuis.

766
01:12:53,700 --> 01:12:56,520
Maar op Curaçao, daar had
je dan ook bijvoorbeeld

767
01:12:56,710 --> 01:13:00,410
had je…, daar liepen op de
fabriek de ratten rond hè

768
01:13:00,410 --> 01:13:02,140
bij wijze van spreken.

769
01:13:02,230 --> 01:13:07,131
En je kreeg dan, dan ging je dus ’s avonds als
je op nachtdienst zat, kreeg je je boterhammetjes

770
01:13:07,360 --> 01:13:15,550
mee hè, want ik zat dan weer in een soort, ja,
het heette “hotel”, maar het was gewoon een

771
01:13:15,550 --> 01:13:21,300
oud militair kamp waar we waren, maar in de
kantine kreeg je dan je boterhammetjes mee.

772
01:13:21,300 --> 01:13:24,303
Nou, dan had je niet al teveel trek
en dus dan gingen ze ’s avonds, ’s

773
01:13:24,303 --> 01:13:28,210
nachts gingen ze ze ook aan de.., aan
de ratten zitten voeren bij wijze van

774
01:13:28,210 --> 01:13:33,910
spreken hè. En dat vond je dan wel leuk
dat die beestjes ook wat hadden nog.

775
01:13:33,910 --> 01:13:40,900
Maar ja, maar zo leerde je eigenlijk het vak
kennen en ook een beetje de.., de.., de hardheid ook

776
01:13:40,900 --> 01:13:46,500
die je dan wel hebt en dan
maak je zo langzamerhand,

777
01:13:47,090 --> 01:13:50,250
ja, toch klim je dan op
in de.., in die ladder.

778
01:13:50,250 --> 01:13:54,520
Je begint als.., als.., als
hulpoperator, dan wordt je

779
01:13:54,820 --> 01:13:59,490
operator, dan wordt je dus
eh, eh wachtchef, dat je dan

780
01:14:00,170 --> 01:14:04,200
van een aantal fabrieken de..,
de.., de wachtchef bent.

781
01:14:05,020 --> 01:14:09,250
En dan.., ja, dan…, ja, dat was
ei- genlijk mijn raffinaderij, dan

782
01:14:09,250 --> 01:14:12,940
kom je op verschillende plekken in
de raffinaderij ook te wer- ken.

783
01:14:13,240 --> 01:14:19,340
Op de ruwe olie, destillatie, op
vacuüm, op smeeroliefabricage.

784
01:14:19,340 --> 01:14:26,270
Dat loopt dan nog, want dan ga je van het één
naar het ander en je wordt steeds breder en nou ja,

785
01:14:26,270 --> 01:14:30,720
toen op een gegeven ogenblik, dan
kom je toch in de dag.., ja, je

786
01:14:30,720 --> 01:14:34,590
zat al in de dagdienst, want dan
ben je hoofdopzichter en die zijn

787
01:14:34,590 --> 01:14:39,550
dan overdag ben je daar dan.., ben
je dan daar ook aanwezig altijd.

788
01:14:39,900 --> 01:14:44,360
Maar dan op een gegeven ogenblik ben je…, is
de fabrieksbaan afgelopen en dan wordt je dus op

789
01:14:44,530 --> 01:14:54,032
het.., op het raffinaderijkantoor gehaald en daar
ga je dan eh, eh de plan- ning doen van de..,

790
01:14:54,033 --> 01:15:00,380
van eh.., van de raffinaderij: hoe moet de
raffinaderij, hoe moeten we al die installaties laten

791
01:15:00,380 --> 01:15:04,790
lopen opdat als er schepen komen
met.., met producten, die producten

792
01:15:04,790 --> 01:15:08,890
halen dat die producten er zijn en
in de goede kwaliteit zijn en zo?

793
01:15:08,890 --> 01:15:15,370
Nou ja, ik kan verder uitweiden over
mijn hele gang van zaken bij de Shell en

794
01:15:15,370 --> 01:15:18,690
wat er allemaal gebeurd is, maar dat is
misschien niet zo erg interessant toch.

795
01:15:18,690 --> 01:15:25,300
Maar in ’82 ben ik…, had ik toen pensioen,
ik had nogal wat tropenjaren, dus

796
01:15:25,300 --> 01:15:30,480
ik was 56 toen ik met pensioen ging, dan
krijg je tropenaftrek hè, niet zo ver

797
01:15:30,480 --> 01:15:36,190
als scheepslui hoor, die krijgen veel
meer vrije dagen daardoor of vrije jaren.

798
01:15:36,510 --> 01:15:41,800
Maar toen.., ja, en toen dacht ik ook “nou,
weet je wat, de kinderen zijn de deur uit,

799
01:15:41,800 --> 01:15:47,370
laten we nou maar gezellig teruggaan naar
Rotterdam”, dat is toch uiteindelijk de stad

800
01:15:47,430 --> 01:15:54,120
die je toch het meeste trekt hè. En hoewel
ik dan toch niet.., niet zozeer elke week

801
01:15:54,120 --> 01:15:58,370
naar Feijenoord ging, maar ik vond het
toch wel leuk om in die stad te wonen weer.

802
01:15:58,370 --> 01:16:00,830
Dus toen gingen we
dus naar Hilligersberg

803
01:16:01,620 --> 01:16:07,180
en eh, nou, daar hebben we
dus ook met veel plezier

804
01:16:07,180 --> 01:16:10,290
gewoond en ik voelde me dus
weer echt thuis in Rotterdam.

805
01:16:10,290 --> 01:16:13,223
Het voordeel is: je weet de
weg, je weet, nou, je moet

806
01:16:13,970 --> 01:16:16,710
daarheen en dan moet je
linksaf, en daarna kom je daar.

807
01:16:16,710 --> 01:16:22,450
Je weet de weg, je komt ergens toch altijd
weer na al die jaren ben je toch weer thuis.

808
01:16:22,570 --> 01:16:29,240
En eh nou ja, dat we dan op een gegeven
ogenblik toch weer uit Hilligersberg

809
01:16:29,240 --> 01:16:36,005
weggetrokken zijn naar.., naar Ridderkerk,
maar Ridderkerk is eigenlijk het

810
01:16:36,005 --> 01:16:41,140
ligt zo dichtbij Rotterdam dat als je
werkelijk dat maakt niet zoveel uit.

811
01:16:41,140 --> 01:16:44,660
En je ziet toch de rivier,
hè, dat is toch ook een stuk

812
01:16:44,660 --> 01:16:48,900
Rotterdam met alle schepen die
er de hele dag langs varen.

813
01:16:49,130 --> 01:16:51,790
Kijk: dat vind ik dan weer jammer,
daar gaat dan weer een Duitse

814
01:16:51,790 --> 01:16:55,740
boot langs, ik had liever gezien
dat dat Nederlandse boten zijn, want

815
01:16:55,740 --> 01:17:05,960
ik wil graag, ja, dat is een Duitse
boot, kijk maar, met die vlag.

816
01:17:05,960 --> 01:17:08,740
Dat is een Duitse vlag.

817
01:17:08,740 --> 01:17:27,570
Kijk: daar gaat een Hollandse boot en een Duitse
boot, zie je dat? Die Duitse is die blauwe.

818
01:17:29,910 --> 01:17:32,220
Ja, ik vind het toch altijd
leuk dat die boten, hoe meer

819
01:17:32,220 --> 01:17:35,077
Hollandse boten, hoe meer
Nederlandse activiteit er is.

820
01:17:35,077 --> 01:17:35,519
EINDE TEKST.