1 00:00:00,000 --> 00:00:00,100 Laten we nog een keer teruggaan. 2 00:00:00,100 --> 00:00:05,100 Dus van 1949 tot 1957 woonde u op Ambon. Hoe zag het leven er uit na de proclamatie van de RMS? 3 00:00:05,100 --> 00:00:07,720 Na de proclamatie van de RMS ging ik terug naar school. 4 00:00:07,720 --> 00:00:08,610 Ik ging terug naar school, eerst op de -school en toen, eh eerst op de school van meneer . 5 00:00:08,610 --> 00:00:08,800 Die man was hoofd van de school, maar hij was eh. 6 00:00:08,800 --> 00:00:09,227 Van Madoera. 7 00:00:09,227 --> 00:00:09,514 Hij was Christen, hij was getrouwd. 8 00:00:09,514 --> 00:00:09,480 Zijn vrouw was de dochter van Radja als ik mij niet vergis, de familienaam was Laimena . 9 00:00:09,480 --> 00:00:10,228 Hij sprak Nederlands, dus misschien had hij op de Nederlandse school gezeten. 10 00:00:10,229 --> 00:00:10,800 Ik zat daar op school. 11 00:00:10,800 --> 00:00:14,230 Ik zat hoeveel jaar op die school? 12 00:00:14,230 --> 00:00:17,930 Toen wou ik verder naar school, maar ik kon dat niet. 13 00:00:17,930 --> 00:00:18,090 Toen moest ik naar de economie-school, zoals ze dat noemden. 14 00:00:18,090 --> 00:00:18,450 Economie-school. 15 00:00:18,451 --> 00:00:18,768 Twee of hoeveel jaar? 16 00:00:18,768 --> 00:00:18,520 Totdat ik geslaagd was, toen wilde ik verder leren maar mijn opa kon dat niet betalen. 17 00:00:18,520 --> 00:00:20,840 Toen heeft de directeur van de school De familienaam van die man was eh. 18 00:00:20,840 --> 00:00:21,600 Dat ben ik vergeten. 19 00:00:21,600 --> 00:00:22,131 . 20 00:00:22,132 --> 00:00:25,506 Die man ging naar huis – ik was klaarblijkelijk, niet dat ik mezelf intelligent wil noemen, 21 00:00:25,607 --> 00:00:27,880 maar ik kon leren – toen heeft die man met zijn vrouw gepraat, met zijn schoonvader – die 22 00:00:27,880 --> 00:00:28,320 was al met pensioen maar hij werkte nog op zijn eigen kantoor – die man heeft waarschijnlijk 23 00:00:28,320 --> 00:00:29,264 naar mijn voorgeschiedenis gekeken en hij zei tegen zijn vrouw – ze hadden kinderen, 24 00:00:29,264 --> 00:00:30,230 drie misschien of vier – hij zei 'We nemen haar in huis, we doen haar op school.' Ik was 25 00:00:30,230 --> 00:00:29,984 toen al geslaagd, maar ik moest nog verder leren, maar mijn opa kon dat niet betalen. 26 00:00:29,984 --> 00:00:30,106 Hoe oud was u toen? Achttien jaar ongeveer? 27 00:00:30,107 --> 00:00:30,563 1950? 28 00:00:30,563 --> 00:00:31,019 1951? 29 00:00:31,019 --> 00:00:31,378 Na de RMS, toch? 30 00:00:31,379 --> 00:00:31,230 1951, ik zat op school, geslaagd 1954 of zoiets, dat diploma ben ik kwijt. 31 00:00:31,230 --> 00:00:31,400 Ik zat op zoals we zeiden zoiets als economie, MULO 32 00:00:31,400 --> 00:00:31,517 misschien, zoiets, zo noem je dat hier in elk geval. 33 00:00:31,518 --> 00:00:31,775 1954, dus u was twintig jaar oud. 34 00:00:31,776 --> 00:00:31,746 Ja, ik moest doorleren maar ik kon dat niet betalen, dus toen heeft mijn 35 00:00:31,747 --> 00:00:31,710 directeur met zijn vrouw gepraat en hij heeft me naar zijn huis geroepen. 36 00:00:31,710 --> 00:00:32,310 Die man zei 'Wij doen jou op school en wij betalen het'. 37 00:00:32,310 --> 00:00:32,572 Maar thuis liep ik te denken: 'Ach'. 38 00:00:32,572 --> 00:00:32,530 Ik had toch een broertje? Als ik ging doorleren, wie moest er dan voor hem zorgen? 39 00:00:32,530 --> 00:00:33,700 Uw broertje? 40 00:00:33,801 --> 00:00:36,550 Dus ik zei 'Nee, het is beter dat ik ga werken'. 41 00:00:36,550 --> 00:00:40,420 Dus toen heeft die man werk voor mij gezocht. 42 00:00:40,420 --> 00:00:40,251 Ik solliciteerde bij eh, dinges, kantoor CKC, dat is tegenwoordig 43 00:00:40,252 --> 00:00:40,104 in Indonesië een kantoor waar financiële zaken worden geregeld. 44 00:00:40,104 --> 00:00:40,408 Op Ambon, in Batu . 45 00:00:40,409 --> 00:00:40,600 U broertje was toen nog klein? 46 00:00:40,600 --> 00:00:41,410 Hij zat nog op school, ja. 47 00:00:41,410 --> 00:00:42,650 Hij zat nog op school.Dus ik moest zijn school betalen, dus ik 48 00:00:42,650 --> 00:00:42,746 zei 'Nou ja, vooruit, ik ga niet meer naar school, ik ga werken'. 49 00:00:42,747 --> 00:00:42,750 Maar die man zei 'Nee, jij hebt een goed stel hersenen, dat mag je niet dinges'. 50 00:00:42,750 --> 00:00:42,784 Ik zei 'Als ik door wil leren, wie gaat er dan voor mijn broertje zorgen?'. 51 00:00:42,784 --> 00:00:42,787 Vanaf dat moment ben ik opgehouden met leren. . Omdat ik voor hem wilde betalen. 52 00:00:42,787 --> 00:00:43,113 Uit liefde voor uw broertje. 53 00:00:43,113 --> 00:00:43,377 Ja, want mijn opa en oma waren al oud. 54 00:00:43,377 --> 00:00:43,759 Dus ik ging werken. 55 00:00:43,759 --> 00:00:43,720 Ik werkte pas een paar jaar totdat ik in 1957 plotseling een brief uit Nederland kreeg. 56 00:00:43,720 --> 00:00:43,790 Van uw vader. 57 00:00:43,790 --> 00:00:45,590 Ja, van mijn vader. Vanwege militaire zaken of iets dergelijks, dat weet ik niet. 58 00:00:45,590 --> 00:00:46,360 Dus ik kreeg die brief, dat ik mijn vader naar Nederland moest volgen. 59 00:00:46,360 --> 00:00:48,040 Nou was het zo dat bij mijn familie van moederszijde er nogal wat mensen waren – 60 00:00:48,040 --> 00:00:48,623 ja, ik wil niet zeggen geleerde mensen – maar die goede posities op Ambon innamen. 61 00:00:48,624 --> 00:00:49,206 Die hebben dingen voor mijn geregeld, ze zeiden 'Kind, je hoeft je geen zorgen te 62 00:00:49,207 --> 00:00:49,790 maken, wij regelen alle papieren voor je, zodat je je vader achterna kunt reizen'. 63 00:00:49,790 --> 00:00:50,250 Maar op mijn werk bij CKC zat ik op een afdeling waar betalingen werden 64 00:00:50,250 --> 00:00:54,330 gedaan aan mensen die, zoals ze dat hier noemen, slachtoffer zijn. 65 00:00:54,330 --> 00:00:54,480 Op die afdeling werkte ik, dus vaak had ik te maken met bijvoorbeeld bejaarden. 66 00:00:54,480 --> 00:00:55,720 Ik moest de betalingen aan hen regelen, ik berekende dat allemaal. 67 00:00:55,720 --> 00:00:56,299 Dus de bejaarden. 68 00:00:56,299 --> 00:00:57,013 … Zodat ze op tijd hun salaris konden krijgen. 69 00:00:57,014 --> 00:00:57,775 Dus op Ambon beschikte die man over al die machtigingen. 70 00:00:57,776 --> 00:00:58,720 Hij hoorde dat ik naar Holland zou gaan en hij vroeg 'Meisje Lien, wanneer ga je naar Holland?' 71 00:00:58,720 --> 00:00:58,853 Ik zei 'Ik heb de papieren nog niet in orde'. 72 00:00:58,853 --> 00:00:58,912 Toen zei hij 'Als je ze in orde hebt, zeg het me dan'. 73 00:00:58,913 --> 00:00:58,964 Nou was het zo dat ik er niets over vertelde, maar mijn 74 00:00:58,964 --> 00:00:59,040 vrienden zeiden 'Op die en die datum vertrekt Lien'. 75 00:00:59,040 --> 00:00:59,370 Toen kwam die man en hij zei 'Meisje, je hoeft je geen zorgen te maken. 76 00:00:59,370 --> 00:00:59,920 Ik zal het regelen'. 77 00:00:59,920 --> 00:01:00,200 Dus ik en mijn twee broertjes, eh en mijn broertje, want mijn zuster 78 00:01:00,200 --> 00:01:00,910 wilde niet mee, die was al terug naar het oorspronkelijke dorp. 79 00:01:00,910 --> 00:01:01,250 Dus wij tweeën. 80 00:01:01,250 --> 00:01:01,943 Naar welk dorp? 81 00:01:01,943 --> 00:01:03,640 Die man heeft onze kosten van Ambon naar Jakarta geregeld, dat heeft die man allemaal gedaan. 82 00:01:03,640 --> 00:01:03,850 Ik zei 'Nee', maar die man zei 'Nee, jij bent zo goed voor ons, dit is onze beloning'. 83 00:01:03,850 --> 00:01:04,008 Daarom heeft hij onze onkosten van Ambon naar Jakarta geregeld. 84 00:01:04,009 --> 00:01:04,270 Maar in Jakarta, waar moest ik daar blijven? 85 00:01:04,270 --> 00:01:05,240 Dat wist ik niet. Dat was mij volkomen duister. Maar toch wist ik dat God . 86 00:01:05,240 --> 00:01:05,780 Toen ik op Ambon was, ik woonde al niet meer bij mijn opa, was er een oom die voor ons zorgde. 87 00:01:05,780 --> 00:01:05,771 Die man heette , maar zijn vrouw was een meisje Tomasoa, dus dat was een tante van ons. 88 00:01:05,771 --> 00:01:05,950 Hij kende onder andere Rahantoknam, dat was zijn tante. 89 00:01:05,950 --> 00:01:09,280 Zijn moeder was een meisje Tomasoa. 90 00:01:09,280 --> 00:01:09,760 . 91 00:01:09,760 --> 00:01:09,490 Dus hun vaders waren broers van elkaar. 92 00:01:09,490 --> 00:01:10,689 Hun opa's waren broers van elkaar, die ene heeft voor mij gezorgd. 93 00:01:10,790 --> 00:01:11,440 Toen ik nog op kantoor werkte, werd er elke maand suiker, kasbi naar mijn tante gebracht. 94 00:01:11,440 --> 00:01:12,180 Wij woonden in Benteng. 95 00:01:12,180 --> 00:01:14,610 Mijn tante zei 'Lien, waar komen die spullen vandaan? Waar komen ze vandaan. Die zijn van jou'. 96 00:01:14,610 --> 00:01:16,520 Ik zei 'Hè?' Die hebben ze gegeven en ze zeiden 'Dit is voor Lien, voor Lien'. 97 00:01:16,520 --> 00:01:17,567 Doordat ik ze veel geholpen heb. 98 00:01:17,567 --> 00:01:19,470 Niet dat ik ze om het één of ander heb geholpen, maar ik zorgde er altijd voor dat 99 00:01:19,470 --> 00:01:20,140 hun salaris van tevoren berekend was, zodat ze het vroeg kregen, op die manier. 100 00:01:20,140 --> 00:01:20,800 Dus toen ik naar Jakarta ging heeft die familie, die man, ik ben zijn naam 101 00:01:20,800 --> 00:01:21,760 vergeten, die familienaam dan, heeft die man mijn ticket naar Jakarta geregeld. 102 00:01:21,760 --> 00:01:21,762 In Jakarta en op het schip, ik moest in Jakarta ergens blijven, dat wist ik allemaal niet. 103 00:01:21,763 --> 00:01:22,097 Die hele reis was mij duister. 104 00:01:22,097 --> 00:01:22,552 En toen? 105 00:01:22,553 --> 00:01:22,550 Maar toch, in de haven van Jakarta, Tanjung Priok, was er een familie, hij was er één van . 106 00:01:22,550 --> 00:01:22,769 U bent toen vertrokken met? 107 00:01:22,770 --> 00:01:23,124 Mijn broertje. 108 00:01:23,125 --> 00:01:23,500 Uw broertje. 109 00:01:23,501 --> 00:01:23,544 Alleen wij tweeën, ja ja, alleen wij tweeën. 110 00:01:23,545 --> 00:01:23,660 En uw zuster was al teruggegaan naar? 111 00:01:23,660 --> 00:01:24,712 Die woonde al in het oorspronkelijke dorp. Ze woonde in. 112 00:01:24,712 --> 00:01:25,390 Welk dorp was dat? 113 00:01:25,390 --> 00:01:25,737 Op Ceram, in . 114 00:01:25,737 --> 00:01:25,540 Dus ze woonde daar al en ze wilde niet Ze was al getrouwd, toch? 115 00:01:25,540 --> 00:01:25,976 Dus . 116 00:01:25,977 --> 00:01:25,833 Toen we bij het schip aankwamen… Het was zo dat het 117 00:01:25,834 --> 00:01:25,690 schip voor de KPM vaarde, dat was de laatste vaart. 118 00:01:25,690 --> 00:01:25,836 Daarna stopte het allemaal. 119 00:01:25,836 --> 00:01:25,929 Indonesië en Nederland stopten. 120 00:01:25,930 --> 00:01:25,709 Die schepen van de KPM mochten Indonesië niet meer uit. 121 00:01:25,710 --> 00:01:25,830 Dus dat was de laatste vaart. 122 00:01:25,830 --> 00:01:27,230 Hij zei zo… We woonden naast elkaar, ze werkte ook met mij, 123 00:01:27,230 --> 00:01:27,590 maar zij werkte bij het voorlichtingskantoor en ik bij CKC. 124 00:01:27,590 --> 00:01:27,941 Haar man was de kapitein van het schip en ze reisde 125 00:01:27,942 --> 00:01:28,276 haar man achterna naar Jakarta, dus ze woonde in Jakarta. 126 00:01:28,276 --> 00:01:28,636 Ze zei zo 'Tante Lien, u hoeft niet te blijven'. 127 00:01:28,636 --> 00:01:28,932 Dit was dus op het schip, hè? Ze zei zo 'U hoeft niet. Waar zit u nu?' 128 00:01:28,932 --> 00:01:29,420 'Ja. 129 00:01:29,420 --> 00:01:29,760 U kunt bij tante Kitty logeren, hun tante heette Kitty. 130 00:01:29,760 --> 00:01:30,130 Dus ik zei, goed, we logeren bij tante Kitty. 131 00:01:30,130 --> 00:01:31,680 Maar waar haar huis was, dat wisten we niet. 132 00:01:31,680 --> 00:01:31,900 Toevallig waren daar arbeiders, 'sjouwers' zoals we 133 00:01:31,900 --> 00:01:32,020 dat zeggen, Timorezen, die buren waren van die vrouw. 134 00:01:32,020 --> 00:01:32,970 Eén van hen zei 'Laat maar, meneer. 135 00:01:32,970 --> 00:01:33,325 Wij brengen hen wel'. 136 00:01:33,325 --> 00:01:33,570 'O goed, breng ze maar naar het huis. 137 00:01:33,570 --> 00:01:33,633 Ze gaan bij de mevrouw logeren.' 'Bij de mevrouw?' 'Ja, bij de mevrouw'. 138 00:01:33,634 --> 00:01:33,715 Vandaar dat ik weet: als je in God gelooft zal niets tevergeefs zijn. 139 00:01:33,716 --> 00:01:33,900 Vanaf dat moment heb ik daar misschien meer dan acht 140 00:01:33,900 --> 00:01:35,590 maanden gewoond, zonder ook maar een cent te hoeven betalen. 141 00:01:35,590 --> 00:01:36,137 Zonder wat dan ook. 142 00:01:36,137 --> 00:01:36,870 Maar ik kreeg een brief van mijn vader, en ik schreef toen een brief aan mijn vader en moeder. 143 00:01:36,870 --> 00:01:37,650 Als het kan wilt u dan iedere maand geld sturen? 144 00:01:37,650 --> 00:01:37,905 Iedere maand stuurde hij geld of hij stuurde een pakket. 145 00:01:37,905 --> 00:01:38,182 Ik schreef hen 'haar kinderen zijn zo en zo oud' en 146 00:01:38,182 --> 00:01:38,450 mijn vader en mijn moeder stuurden iedere maand geld. 147 00:01:38,450 --> 00:01:38,540 Dus als ik de postwissel kreeg, als ik geld kreeg dan ging ik met dat geld naar die vrouw toe. 148 00:01:38,540 --> 00:01:40,450 Zodra ik het geld kreeg, gaf ik het aan die vrouw. 149 00:01:40,450 --> 00:01:40,570 Maar haar man vaarde, hij was kapitein op een Chinees schip … dat ben ik niet vergeten. 150 00:01:40,570 --> 00:01:41,710 Dus die was maanden achtereen van huis. 151 00:01:41,710 --> 00:01:42,340 Dus iedere keer als ik geld kreeg dan gaf ik het thuis aan die vrouw. 152 00:01:42,340 --> 00:01:44,790 Die vrouw zei 'Niet doen, tante Lien'. 153 00:01:44,790 --> 00:01:45,370 'Nee', zei ik. 154 00:01:45,370 --> 00:01:45,960 'Ik woon bij u, u geeft ons te eten, dat gaat toch niet zomaar?'. 155 00:01:45,960 --> 00:01:47,120 Dus ik gaf het geld. Ik heb er geen cent zelf van genomen, in al die maanden. 156 00:01:47,120 --> 00:01:47,548 Ik schreef mijn vader, denkt u er om dat ik niet meer werk. 157 00:01:47,549 --> 00:01:47,970 Ik wilde werk zoeken in de haven, die man kwam thuis van de vaart 158 00:01:47,970 --> 00:01:49,542 en hij zag ergens mijn naam staan, dat ik gesolliciteerd had. 159 00:01:49,543 --> 00:01:50,640 Thuis werd hij boos op zijn vrouw. 160 00:01:50,641 --> 00:01:52,090 'Kunnen wij tante Lien en oom Bung niet te eten geven? 161 00:01:52,090 --> 00:01:52,647 Moet ze werk gaan zoeken? 162 00:01:52,648 --> 00:01:53,280 Laat ze met rust tot ze naar opa en oma in Holland gaan'. 163 00:01:53,280 --> 00:01:53,881 Dus vandaar zijn we … Wat we moesten regelen met de Hollandse ambassade We konden 164 00:01:53,882 --> 00:01:54,490 niet zomaar onderweg gaan, want Indonesië en Nederland die waren aan het dinges, toch? 165 00:01:54,490 --> 00:01:54,740 Dus als we per betja zouden gaan, van hier vandaan 166 00:01:54,740 --> 00:01:55,251 ongeveer een kilometer naar de ambassade, dat kon niet. 167 00:01:55,252 --> 00:01:55,770 Je kon niet met de dinges gaan, straks kwam men te weten dat we midden op straat waren. 168 00:01:55,770 --> 00:01:56,580 Dus we zijn gaan lopen naar de Nederlandse ambassade om het nodige te regelen. 169 00:01:56,580 --> 00:01:56,773 Maar die dingen die geregeld moesten worden, ik kon geen Nederlands 170 00:01:56,773 --> 00:01:56,980 spreken, ik ben naar mijn neef gegaan en die heeft ons gebracht. 171 00:01:56,980 --> 00:01:57,070 En anders zou die vrouw, bij wie wij logeerden ons brengen, want die had , dus die sprak Nederlands. 172 00:01:57,070 --> 00:01:57,960 Totdat we in Nederland kwamen. 173 00:01:57,960 --> 00:01:58,293 Nu heb ik ook geen contact meer met haar. 174 00:01:58,293 --> 00:01:58,516 Maar ik blijf het proberen, tot op dit moment ben ik aan het zoeken. 175 00:01:58,517 --> 00:01:58,700 Maar op een keer, in het jaar De zoon van de familie De Fretes trouwde, dus er 176 00:01:58,700 --> 00:02:00,500 was een feest en ik kreeg een brief van de familie Kasaya, bij wie ik in Jakarta 177 00:02:00,500 --> 00:02:00,371 logeerde, via de familie Latuheru, hun zuster was hier op vakantie in Waalwijk. 178 00:02:00,372 --> 00:02:00,673 Hoe heette ze ook alweer? 179 00:02:00,673 --> 00:02:00,720 We zaten aan tafel en die vrouw zei 'Ik heb een brief bij 180 00:02:00,720 --> 00:02:01,201 me van de familie Kasaya voor de familie Malaihollo-Upessy'. 181 00:02:01,201 --> 00:02:01,700 . 182 00:02:01,701 --> 00:02:02,190 Ik zat aan het hoofd van de tafel. 183 00:02:02,190 --> 00:02:02,670 'Dat is ze.' 'Waar?' 'Daar zit ze, aan het hoofd van de tafel'. 184 00:02:02,670 --> 00:02:03,302 Dus toen kwam die vrouw. 185 00:02:03,302 --> 00:02:04,038 'Mijn God, mevrouw, heel hartelijk bedankt. 186 00:02:04,038 --> 00:02:04,830 Wanneer gaat u weer naar huis?' Dat wist ze nog niet. 187 00:02:04,830 --> 00:02:05,002 Ik probeerde daar achter te komen, maar ze was opeens al vertrokken. 188 00:02:05,002 --> 00:02:05,160 Dus we wisten het niet, maar ik bleef het proberen en nu stuur ik geld. 189 00:02:05,160 --> 00:02:05,381 Die vrouw heeft het moeilijk, dus ik stuur geld. 190 00:02:05,381 --> 00:02:05,550 Vroeger had ik contact, maar nu We gingen met vakantie in 191 00:02:05,550 --> 00:02:06,560 het jaar, de laatste keer ging mijn dochter in 1994, ja. 192 00:02:06,560 --> 00:02:07,468 Ik ging in 1994, eh nee 1987. 193 00:02:07,469 --> 00:02:09,280 Ik heb die vrouw in Tanjung Priok gezocht, die man was al ziekelijk, hij werkte al niet meer. 194 00:02:09,280 --> 00:02:09,422 Mijn neef, van de familie hielp mij met zoeken tot we ze vonden. 195 00:02:09,423 --> 00:02:09,766 Toen ben ik daarheen gegaan. 196 00:02:09,767 --> 00:02:10,088 Hun kind stond de afwas te doen. 197 00:02:10,088 --> 00:02:10,230 En toen ik het vroeg zei het kind 'Ja, mevrouw, hier wonen wij'. 198 00:02:10,230 --> 00:02:10,572 'Hoe heet je moeder?' 'Die heet Kitty'. 199 00:02:10,573 --> 00:02:10,964 'Je vader?' 'Die heet Job'. 200 00:02:10,964 --> 00:02:11,335 'O, dan heb ik jullie gevonden'. 201 00:02:11,335 --> 00:02:11,830 . 202 00:02:11,831 --> 00:02:12,210 Toen ben ik naar binnengegaan. 203 00:02:12,210 --> 00:02:12,630 Ik zag dat die man ziek was, die vrouw was de was aan het doen. 204 00:02:12,630 --> 00:02:13,190 Zodra ze mij zag begon ze te huilen. 205 00:02:13,190 --> 00:02:13,629 'Mijn God, tante Lien. 206 00:02:13,629 --> 00:02:14,018 Ondanks alles bent u ons niet vergeten'. 207 00:02:14,018 --> 00:02:14,330 Ik voelde geen gêne toen ik naar binnenging, het voelde als familie. 208 00:02:14,330 --> 00:02:14,872 De vrouw huilde. 209 00:02:14,873 --> 00:02:15,431 'Mijn God, tante Lien. 210 00:02:15,432 --> 00:02:15,988 Hoe moet het met ons? 211 00:02:15,988 --> 00:02:16,640 Ze hebben mijn man bedrogen, hij is bedrogen door Bataks. 212 00:02:16,640 --> 00:02:16,715 Alle betjaks, de mooie huizen, alles zijn we kwijt'. 213 00:02:16,716 --> 00:02:16,865 Ik heb haar in ellende achter moeten laten. 214 00:02:16,865 --> 00:02:16,899 Vanaf dat moment tot nu toe heb ik haar niet meer gezien. 215 00:02:16,900 --> 00:02:16,730 Ik doe nog steeds pogingen om contact te krijgen, maar ze heeft het waarschijnlijk 216 00:02:16,730 --> 00:02:17,140 moeilijk en misschien schaamt ze zich tegenover haar familie, dat weet ik niet. 217 00:02:17,140 --> 00:02:19,510 Mijn familie in Jakarta, die vraag ik steeds aan 218 00:02:19,510 --> 00:02:19,980 de telefoon om te proberen contact met ze te zoeken. 219 00:02:19,981 --> 00:02:20,430 Misschien kunnen ze haar een keer ontmoeten, maar tot nu toe is er geen ontmoeting geweest. 220 00:02:20,430 --> 00:02:26,100 Als ik dan denk aan mijn eigen moeilijke verleden en dat ik haar niet terug kan betalen. 221 00:02:26,100 --> 00:02:26,630 Op die manier. 222 00:02:26,630 --> 00:02:26,790 En nu, u vertrok naar Nederland in 1958. 223 00:02:26,790 --> 00:02:27,222 1958, ja. 224 00:02:27,222 --> 00:02:27,375 Herinnert u zich nog de aankomst in Nederland? 225 00:02:27,375 --> 00:02:27,294 We vertrokken uit Jakarta, van Tanjung Priok, we kwamen bij een groep Indo's. 226 00:02:27,295 --> 00:02:27,244 Toen u vertrok, wat voor leven wenste u toen in Nederland te gaan leiden? 227 00:02:27,245 --> 00:02:27,330 Toen we vertrokken, mijn broertje en ik, toen zeiden we 228 00:02:27,330 --> 00:02:27,940 alleen tegen elkaar 'Hoe zouden vader en moeder er uit zien? 229 00:02:27,940 --> 00:02:27,611 Zouden we ze herkennen?'. Dat wisten we niet. We zouden het wel zien. 230 00:02:27,611 --> 00:02:27,534 Hoe lang had u uw vader al niet gezien? 16 jaar? 231 00:02:27,534 --> 00:02:27,661 Vanaf de Japanse tijd tot 1958. 232 00:02:27,662 --> 00:02:28,065 16 jaar. 233 00:02:28,066 --> 00:02:28,230 Reken maar uit hoeveel jaar. 234 00:02:28,230 --> 00:02:28,483 Ik wist niet hoe zijn gezicht er uitzag. Vroeger had hij een snor. Achteraf. 235 00:02:28,484 --> 00:02:28,857 U was al vergeten hoe de man er uitzag? 236 00:02:28,858 --> 00:02:29,309 Alles vergeten. 237 00:02:29,309 --> 00:02:29,501 De foto's, de brieven, alles was ik kwijt door de oorlogen toch? Dus we kenden mijn vader niet. 238 00:02:29,501 --> 00:02:29,910 Dus waar hoopte u op toen u? 239 00:02:29,910 --> 00:02:30,420 Ja. 240 00:02:30,420 --> 00:02:31,410 Die reis, wij voeren – ik weet het niet – bijna een maand. 241 00:02:31,410 --> 00:02:33,280 Van daar in juli, de datum ben ik vergeten, maar de 242 00:02:33,280 --> 00:02:33,570 aankomst in de haven van Rotterdam was op 11 augustus 1958. 243 00:02:33,570 --> 00:02:34,142 . 244 00:02:34,143 --> 00:02:38,930 Toen we in de haven aankwamen, we wisten ook niet wie vader 245 00:02:38,930 --> 00:02:44,610 en moeder waren, we stonden daar, ik met mijn grote rolkussen. 246 00:02:44,610 --> 00:02:46,570 Die had ik van mijn neef gekregen en ik sliep ermee, werd ermee wakker. 247 00:02:46,570 --> 00:02:52,260 Dus voor de reis had ik mijn vader geschreven: als u iemand ziet 248 00:02:52,260 --> 00:02:53,170 die van boord gaat met een groot rolkussen, dat zijn wij tweeën. 249 00:02:53,170 --> 00:02:54,495 Precies op dat moment, we waren bezig, we brachten iets 250 00:02:54,495 --> 00:02:55,760 naar boven … Ja, wat zouden we mee te nemen hebben? 251 00:02:55,760 --> 00:02:58,420 We gingen naar boven richting de uitgang, toen we een 252 00:02:58,420 --> 00:02:58,917 oproep kregen 'De kinderen van korporaal Upessy'. 253 00:02:58,918 --> 00:02:59,414 We moesten van boord. 'Hé, Papa!' Dus toen zijn we van boord gegaan. 254 00:02:59,415 --> 00:02:59,912 Wacht u even. Was dat in Jakarta of was dat in Rotterdam? 255 00:02:59,912 --> 00:03:00,410 In Rotterdam, in de haven van Rotterdam. 256 00:03:00,410 --> 00:03:01,100 Eh, meneer de Jong, dat is het enige dat ik weet, dat die man meneer De Jong heette. 257 00:03:01,100 --> 00:03:01,800 Dus we gingen van boord, hoe die man er uitzag weet ik niet. 258 00:03:01,800 --> 00:03:02,020 We gingen als eersten van het gezelschap met Indo's 259 00:03:02,020 --> 00:03:02,360 van boord, ze vroegen ons als eerste te gaan, toch? 260 00:03:02,360 --> 00:03:02,660 We gingen van boord en op de kade keken we om ons heen 'Waar zou 261 00:03:02,660 --> 00:03:02,660 vader zijn?' Mijn moeder was een Javaanse, dus die was mooi blank. 262 00:03:02,661 --> 00:03:02,616 Ken je misschien de familie De Boer, die vroeger in Vught gewoond heeft? 263 00:03:02,616 --> 00:03:02,964 Die ken je niet, hè? 264 00:03:02,965 --> 00:03:02,980 Oom Jan de Boer, zijn vrouw, daar was mijn moeder een tante van. 265 00:03:02,980 --> 00:03:03,620 Dus haar moeder en mijn moeder waren nichten van elkaar. 266 00:03:03,620 --> 00:03:03,830 Dus ze moest mijn moeder 'tante' noemen. 267 00:03:03,830 --> 00:03:03,896 We zagen allemaal Indo's en op een gegeven moment zei ik tegen 268 00:03:03,896 --> 00:03:03,934 mijn broertje 'Als ik mij niet vergis zijn dat daar Papa en Mama'. 269 00:03:03,934 --> 00:03:03,980 Mijn moeder wist ik mij nog te herinneren, want die was zo blank. 270 00:03:03,980 --> 00:03:06,750 'Ja, dat is Mama'. Hij zei 'Ja, dat is Mama'. Mijn broertje kende hen ook niet. 271 00:03:06,750 --> 00:03:06,932 Nee, logisch, hij was toen nog klein. 272 00:03:06,932 --> 00:03:07,200 Ik zelf ook, ik was dinges. 273 00:03:07,200 --> 00:03:07,580 Hij zei 'Waar is dinges?'. Toen we van boord waren moesten we eerst foto's laten maken. 274 00:03:07,580 --> 00:03:07,720 Ze maakten eh dinges, zo'n foto voor onderzoek, toch? 275 00:03:07,720 --> 00:03:07,727 Pas daarna werden we weg begeleid, mijn vader stond daar al met mijn 276 00:03:07,728 --> 00:03:07,750 moeder te wachten en met eh, oom pela Tahapary, adjudant Tahapary. 277 00:03:07,750 --> 00:03:07,822 Toevallig zag die man misschien mijn vader ergens en is hij 278 00:03:07,823 --> 00:03:07,910 meegegaan om ons tweeën op te halen, om ons te ontvangen. 279 00:03:07,910 --> 00:03:08,011 Toen zeiden mijn ouders 'Laten we eerst wat gaan eten'. 280 00:03:08,012 --> 00:03:07,910 En na het eten Het loon van onze ouders was maar enkele centen, enkele guldens, hè? 281 00:03:07,910 --> 00:03:08,020 Mijn vader huurde een taxi in Rotterdam en we gingen naar Vught, met de taxi. Een taxi. 282 00:03:08,020 --> 00:03:08,403 Waar? Waarheen? 283 00:03:08,404 --> 00:03:08,772 Vanuit Rotterdam. 284 00:03:08,772 --> 00:03:09,093 Van Rotterdam waarheen? 285 00:03:09,094 --> 00:03:09,190 Naar Vught, kamp Vught waar we gewoond hebben, toch? 286 00:03:09,190 --> 00:03:09,360 Dat is nogal ver. 287 00:03:09,360 --> 00:03:10,330 Je weet toch dat het loon van onze ouders vroeger maar een paar centen was? 288 00:03:10,330 --> 00:03:10,643 Dat is ver weg met de taxi. 289 00:03:10,643 --> 00:03:11,018 Ja, daarom zal ik. 290 00:03:11,019 --> 00:03:11,360 Dat is behoorlijk duur. 291 00:03:11,360 --> 00:03:11,910 Daarom denk ik, zij denken, wat er ook gebeurt, toch. Onze ouders zeiden. 292 00:03:11,910 --> 00:03:12,685 Ze moeten al heel lang gespaard hebben. 293 00:03:12,686 --> 00:03:13,680 Ze konden iedere maand geld sturen naar Jakarta, dat realiseer ik mij. 294 00:03:13,680 --> 00:03:13,726 Hoewel ze erg arm waren, toch. God is altijd . 295 00:03:13,727 --> 00:03:13,576 En toen u in Nederland aankwam, wat dacht u toen? Dit is prachtig? 296 00:03:13,576 --> 00:03:13,790 In augustus is het toch warm? 297 00:03:13,790 --> 00:03:14,250 Voor mij was het koud. 298 00:03:14,250 --> 00:03:14,588 Mijn broertje en ik hadden het koud. 299 00:03:14,589 --> 00:03:14,690 De zon scheen prachtig en in Vught gingen we altijd naar openluchtzwembad De IJzeren Man. 300 00:03:14,690 --> 00:03:15,075 Op het schip had ik een brief aan mijn moeder gestuurd. 301 00:03:15,075 --> 00:03:15,440 'Mama, als we aankomen wilt u dan mijn lievelingseten klaarmaken? 302 00:03:15,440 --> 00:03:15,782 Sambal goreng tempé met tahoe. 303 00:03:15,783 --> 00:03:16,099 Dat heeft ze voor ons klaargemaakt. 304 00:03:16,100 --> 00:03:16,306 Na het bidden vroeg mijn vader 'Hoe is het met jullie?'. 305 00:03:16,307 --> 00:03:16,393 Om nou 'Papa' en 'Mama' te zeggen, dat wisten mijn broertje en ik niet zo goed. 306 00:03:16,394 --> 00:03:16,710 Moesten we de man dan 'oom' noemen? 307 00:03:16,710 --> 00:03:19,770 Als je nagaat, na hoeveel jaar was dat, dat we ze pas weer ontmoetten? 308 00:03:19,770 --> 00:03:25,660 Hoe moesten we ze noemen? 309 00:03:25,660 --> 00:03:31,190 Mijn broertje maakte toen pas kennis met zijn vader en zijn moeder. 310 00:03:31,190 --> 00:03:34,550 En ik zag mijn ouders pas na al die jaren. 311 00:03:34,550 --> 00:03:36,020 Dus om haar 'Mama' te noemen, dat was onwennig. Om haar te noemen, geen idee. 312 00:03:36,020 --> 00:03:36,224 Dat was uw derde moeder? 313 00:03:36,224 --> 00:03:36,490 Mijn tweede moeder. 314 00:03:36,490 --> 00:03:37,980 De tweede moeder. 315 00:03:37,980 --> 00:03:38,530 De tweede moeder, toch? 316 00:03:38,530 --> 00:03:49,280 . Hoewel ze het zwaar hadden hebben ze voor ons gezorgd, voor mij en mijn broertje. 317 00:03:49,280 --> 00:03:49,860 En toen kwam u in Nederland aan, u woonde in Nederland. 318 00:03:49,860 --> 00:03:49,892 Is er geen moment geweest dat het u speet dat u in Nederland woonde? 319 00:03:49,893 --> 00:03:50,104 Om nou te zeggen, spijt? Er was ook spijt. 320 00:03:50,104 --> 00:03:50,535 Oók spijt? 321 00:03:50,535 --> 00:03:50,630 Spijt, niet om het één of ander, maar hier is het koud, hè? 322 00:03:50,630 --> 00:03:54,340 Dat ten eerste, ten tweede moest je je leven opnieuw opbouwen. 323 00:03:54,340 --> 00:03:57,220 De kou, daar kun je je tegen kleden. 324 00:03:57,220 --> 00:03:59,570 Ja, dat had mijn vader al voorzien. 325 00:03:59,570 --> 00:03:59,591 Ze namen jassen mee toen ze ons ophaalden, dat had hij allemaal al klaarliggen. 326 00:03:59,591 --> 00:03:59,970 Dus het voelde koud. 327 00:03:59,970 --> 00:04:00,900 Als ik 's avonds naar bed ging dan trok ik dikke sokken aan. 328 00:04:00,900 --> 00:04:02,430 Mijn vader zei 'Dat mag niet, straks word je ziek'. 329 00:04:02,430 --> 00:04:04,180 Maar ja, ik had het koud en het was toen zomer. 330 00:04:04,180 --> 00:04:04,638 Toch? 331 00:04:04,638 --> 00:04:04,746 In augustus is het zomer, toch had ik het koud. 332 00:04:04,746 --> 00:04:04,580 Mijn vader zorgde voor ons, voedde ons op en op een gegeven moment zei mijn neef 333 00:04:04,580 --> 00:04:04,895 De Boer, die ik daarnet noemde, die daar ook woonde, die zei tegen mijn ouders . 334 00:04:04,896 --> 00:04:05,211 'Wij willen graag iets kopen voor die twee, wat zullen we kopen voor die twee?'. 335 00:04:05,212 --> 00:04:05,652 Ik durfde niets te zeggen. 336 00:04:05,652 --> 00:04:06,027 Toen werd er gevraagd 'Lien, wat zou je willen hebben? 337 00:04:06,028 --> 00:04:06,504 En Bung?'. 338 00:04:06,505 --> 00:04:06,880 We keken elkaar aan 'We zouden fietsen willen hebben'. 339 00:04:06,880 --> 00:04:07,537 Er werden fietsen voor ons gekocht. 340 00:04:07,537 --> 00:04:08,221 Dat vergeet ik niet, die Gazelle-fietsen. 341 00:04:08,221 --> 00:04:08,914 Wat wij ook maar wensten, het werd gekocht. 342 00:04:08,914 --> 00:04:09,503 Toch, als je nagaat. 343 00:04:09,504 --> 00:04:10,008 . 344 00:04:10,008 --> 00:04:10,820 Hoe moeilijk onze ouders het ook hadden, toch konden ze ons opvoeden. 345 00:04:10,820 --> 00:04:11,820 Het duurde enkele maanden, we vonden het onwennig om 'Papa' te zeggen, het voelde onwennig. 346 00:04:11,820 --> 00:04:13,620 Om hem zo te noemen, dat maakte ons verlegen. Want pas na al die jaren mochten we hen pas ontmoeten. 347 00:04:13,620 --> 00:04:13,827 Maar uiteindelijk bent u hem toch 'Papa' gaan noemen? 348 00:04:13,827 --> 00:04:13,879 Ja, mijn vader werd 'Papa' en mijn moeder werd 'Mama' en als we elkaar aankeken . 349 00:04:13,880 --> 00:04:14,197 U moest er natuurlijk aan wennen. 350 00:04:14,198 --> 00:04:14,250 Precies, het was wennen. Tot ik met mijn man trouwde en in Moordrecht ging wonen. 351 00:04:14,250 --> 00:04:14,950 Nu woont u in Nederland, na alles wat u heeft meegemaakt. 352 00:04:14,950 --> 00:04:15,053 Van Magelang naar Kediri, naar Ambon, naar Jakarta, naar Nederland. 353 00:04:15,053 --> 00:04:15,080 Als u daaraan terugdenkt, heeft u dan niet de behoefte naar huis terug te keren? 354 00:04:15,080 --> 00:04:16,890 Nou, ik ben al een paar keer met vakantie naar huis gegaan, maar toch. 355 00:04:16,890 --> 00:04:18,380 Natuurlijk vind ik het fijn mijn familie te zien. 356 00:04:18,380 --> 00:04:18,620 Maar het klimaat is daar anders. 357 00:04:18,620 --> 00:04:22,690 Ik bedoel niet dat het om het weer gaat, maar wij 358 00:04:22,690 --> 00:04:23,510 wonen nu hier en ik heb al zoveel ellende meegemaakt. 359 00:04:23,510 --> 00:04:23,726 Als ik daarheen zou gaan, bij wie zou ik dan moeten wonen? 360 00:04:23,727 --> 00:04:23,870 Natuurlijk, mijn familie is daar, maar dat daar is van hen, niet van ons. 361 00:04:23,871 --> 00:04:24,122 Natuurlijk, er wordt vaak gezegd 'dat is ons land'. 362 00:04:24,122 --> 00:04:24,490 Inderdaad, dat is ons land. 363 00:04:24,490 --> 00:04:25,650 Maar wij mogen niet vergeten, zij wonen daar, ze hebben er zorg voor gedragen, laat hen het land. 364 00:04:25,650 --> 00:04:26,050 Als wij daarheen gaan en ze ons ontvangen – dat geldt voor mij dan, hè? 365 00:04:26,050 --> 00:04:26,410 – dan ben ik hen dankbaar dat ze ons willen ontvangen. 366 00:04:26,410 --> 00:04:26,960 Maar wij kunnen niet zeggen 'Hé, dat land is van onze voorouders'. 367 00:04:26,960 --> 00:04:27,430 Dat is iets wat ik niet wil, want wij wonen al in den vreemde. 368 00:04:27,430 --> 00:04:27,838 Ik wil geen rechten laten gelden. 369 00:04:27,839 --> 00:04:28,190 Inderdaad, ze geven het zelf aan 'Dit is van je vaders 370 00:04:28,190 --> 00:04:29,530 familie, dit is van de familie van je man, dit is van jou'. 371 00:04:29,530 --> 00:04:30,770 Hun familieleden wonen allemaal hier. 372 00:04:30,770 --> 00:04:32,930 Alle anderen, zoals de familie van mijn man, de dochters van zijn oom, allemaal Hij 373 00:04:32,930 --> 00:04:35,090 zegt het zelf tegen de kleinkinderen 'Dit huis, deze grond is allemaal van jullie'. 374 00:04:35,090 --> 00:04:35,240 U kunt de voorouderlijke grond loslaten? 375 00:04:35,240 --> 00:04:35,670 Loslaten? 376 00:04:35,671 --> 00:04:35,870 Niet loslaten, wat mij betreft dan, hè? 377 00:04:35,870 --> 00:04:39,860 Ik laat het niet los, maar ik weet dat zij die daar leven er voor zorgen, zij wonen daar, 378 00:04:39,860 --> 00:04:39,990 het is van hen en wij moeten er dankbaar voor zijn dat ze ons ontvangen als we daar komen. 379 00:04:39,990 --> 00:04:40,660 Er is een kleinkind … Die hebben ook rechten, maar wat mij betreft, 380 00:04:40,660 --> 00:04:43,800 ik wil niet eisen dat het land aan ons wordt toegekend, nee. 381 00:04:43,800 --> 00:04:45,370 Ik heb het onverbloemd tegen ze gezegd, wat mij betreft. 382 00:04:45,370 --> 00:04:47,030 Mijn zwagers, familie van mijn man Ik ben teruggegaan naar het dorp in 1981 . 383 00:04:47,030 --> 00:04:47,436 Ik ging naar Booy . 384 00:04:47,437 --> 00:04:47,510 Ik was toen twaalf en een half jaar getrouwd en mijn man zei 'Als je wilt gaan, ga dan. 385 00:04:47,510 --> 00:04:48,389 Dan kun je hen zien om'. 386 00:04:48,390 --> 00:04:49,111 Ik ben gegaan. 387 00:04:49,112 --> 00:04:50,197 Ik ging zonder dat ik hen daar kende. 388 00:04:50,198 --> 00:04:51,710 De neef van mijn man woont hier, misschien ken je die, de heer . 389 00:04:51,710 --> 00:04:53,800 . Die heeft het geregeld dat ik alleen naar Booy kon gaan. 390 00:04:53,800 --> 00:04:56,800 En als uw kinderen, uw kleinkinderen daarheen willen op vakantie, wat legt u ze dan uit? 391 00:04:56,800 --> 00:04:57,061 Dat is jullie land, of jullie leven is in Nederland? Wat legt u hen uit? 392 00:04:57,061 --> 00:04:57,428 Mijn kinderen zijn wel eens teruggegaan. 393 00:04:57,428 --> 00:04:57,700 In 1981 ging ik alleen en in 1987 werd de kerk in Booy ingewijd, toen 394 00:04:57,700 --> 00:04:58,320 ben ik met mijn man gegaan, met drie van mijn kinderen, de jongste 395 00:04:58,320 --> 00:05:00,060 zat nog op school dus die kon niet gaan, maar de anderen werkten al. 396 00:05:00,060 --> 00:05:00,854 Dus we namen drie kinderen mee. 397 00:05:00,854 --> 00:05:01,904 Dus we waren met mij, drie kinderen, mijn man, wij vijven. 398 00:05:01,904 --> 00:05:03,230 De jongere broer van mijn man, die vroeger in Apeldoorn woonde, die is in welk jaar ook 399 00:05:03,230 --> 00:05:05,120 alweer teruggegaan naar Indonesië, die is teruggegaan naar Jakarta en wij hebben steeds 400 00:05:05,120 --> 00:05:07,020 contact met hem gehouden, die zei 'Lien, wat zou je ervan denken als ik met jullie meega?'. 401 00:05:07,020 --> 00:05:10,020 Ik zei 'Goed, als je dat wilt'. 402 00:05:10,020 --> 00:05:11,774 Toen heb ik geld gestuurd. 403 00:05:11,775 --> 00:05:15,170 We zijn toen met z'n allen van Jakarta naar Booy vertrokken. 404 00:05:15,170 --> 00:05:19,800 Dus het was niet mijn man en zijn broertje die mij naar het dorp van mijn man 405 00:05:19,800 --> 00:05:20,280 brachten, maar het was ik die hen tweeën naar het dorp van mijn man bracht. 406 00:05:20,280 --> 00:05:22,717 Er was een vrouw die toen in Vught, nee in Assen woonde . 407 00:05:22,818 --> 00:05:26,240 Op de boot waren er veel mensen van Booy en veel 408 00:05:26,240 --> 00:05:26,720 mensen van Aboro, dat zijn immers pela's van elkaar? 409 00:05:26,720 --> 00:05:26,665 Die gingen allemaal naar de inwijding van de kerk in Booy. 410 00:05:26,666 --> 00:05:26,774 Die vrouw riep mijn man en zijn broertje. 411 00:05:26,774 --> 00:05:26,920 'Kom even, ik moet jullie wat zeggen. 412 00:05:26,920 --> 00:05:26,703 Jullie twee, jullie zouden eigenlijk aan de voeten van Lien moeten liggen'. 413 00:05:26,703 --> 00:05:27,164 'Hè? 414 00:05:27,165 --> 00:05:27,426 Aan haar voeten liggen?'. 415 00:05:27,426 --> 00:05:27,562 'Jullie moeten aan haar voeten liggen. 416 00:05:27,563 --> 00:05:27,260 Eigenlijk moeten jullie Lien naar jullie dorp brengen, maar nu gebeurt het andersom. 417 00:05:27,260 --> 00:05:28,033 Zij brengt jullie naar jullie dorp'. 418 00:05:28,034 --> 00:05:28,686 Dus ik moest lachen. 419 00:05:28,686 --> 00:05:29,566 Ze zei 'Ja, jullie moeten aan haar voeten liggen'. 420 00:05:29,566 --> 00:05:30,780 Ik zei 'Waar is dat goed voor? U bent me er eentje, maar dankuwel'. Zover had in niet gedacht. 421 00:05:30,780 --> 00:05:31,900 Laten we teruggaan. 422 00:05:31,900 --> 00:05:34,890 Wat ik te weten wil komen, als u aan de opvoeding denkt. 423 00:05:34,991 --> 00:05:37,740 U voedt uw kinderen op, hier in Nederland. 424 00:05:37,740 --> 00:05:38,701 U helpt ook uw kinderen bij de opvoeding van uw kleinkinderen. 425 00:05:38,701 --> 00:05:39,692 Als u daaraan denkt, wat legt u uw kinderen, uw kleinkinderen uit? 426 00:05:39,692 --> 00:05:40,810 Moeten ze de Molukse traditie volgen of? Hoe moeten ze een weg in Nederland vinden? 427 00:05:40,810 --> 00:05:41,718 Ik. 428 00:05:41,819 --> 00:05:47,310 Mijn man werkt en ik heb wel eens met ze aan tafel gepraat tot mijn man thuiskwam van zijn werk. 429 00:05:47,310 --> 00:05:47,510 Het was toen op een winterdag. 430 00:05:47,510 --> 00:05:47,790 Ik vertelde hen over mijn kindertijd tot aan dat moment. 431 00:05:47,790 --> 00:05:50,840 Onze eettafel stond toen nog daar, met de zijkant zo. 432 00:05:50,840 --> 00:05:51,900 Mijn man kwam thuis en hij dacht 'Hé, het is binnen nog donker'. 433 00:05:51,900 --> 00:05:51,977 Maar ik wilde niet dat ze mijn tranen zouden zien, hè? 434 00:05:51,978 --> 00:05:52,110 Ik zei 'Ik voed jullie op met heel veel moeite. 435 00:05:52,110 --> 00:05:57,190 Mammie heeft niet Jullie oma ken ik niet'. Dat zei ik. 436 00:05:57,190 --> 00:06:02,980 Dus toen mijn man binnenkwam en zag dat ik aan het vertellen was, zweeg hij. 437 00:06:02,980 --> 00:06:03,140 Hij ging naar boven om te bidden en toen hij beneden 438 00:06:03,140 --> 00:06:03,370 kwam zei hij 'Wat doen jullie hier in het donker?'. 439 00:06:03,370 --> 00:06:03,719 Ik gaf geen antwoord, omdat . 440 00:06:03,720 --> 00:06:04,147 Ik bleef stil. 441 00:06:04,147 --> 00:06:04,533 Hij zei 'Eet nu toch'. 442 00:06:04,533 --> 00:06:04,742 Mijn man at nooit met ons samen, wij aten altijd eerder. 443 00:06:04,743 --> 00:06:05,010 Hij zei 'Waarom deed je het licht niet aan?'. 444 00:06:05,010 --> 00:06:05,393 Later heb ik het hem verteld. 445 00:06:05,393 --> 00:06:05,732 Mijn man zei 'Wat was je nog klein toen. 446 00:06:05,732 --> 00:06:06,010 Als jij er niet over praat, wie moet het dan vertellen? 447 00:06:06,011 --> 00:06:06,230 Zij moeten weten hoe jouw leven was'. Ik heb het toen verteld. Ik heb. 448 00:06:06,230 --> 00:06:07,060 De kinderen? 449 00:06:07,060 --> 00:06:08,490 Ik heb het hen verteld. 450 00:06:08,490 --> 00:06:09,910 Dus toen wij in 1987 naar huis gingen, met de kinderen, alleen nog 451 00:06:09,910 --> 00:06:14,750 niet met de jongste, van hier uit al In 1981 ben ik toch alleen gegaan? 452 00:06:14,750 --> 00:06:14,775 Dus mijn man heeft toen een videocamera gekocht en ik heb een 453 00:06:14,775 --> 00:06:14,831 video gemaakt en dat afgedraaid om het hen te laten zien. 454 00:06:14,831 --> 00:06:14,880 'Daar zijn de omstandigheden anders dan hier in Nederland. 455 00:06:14,880 --> 00:06:16,600 Daar is het nog primitief. Hier heb je bijvoorbeeld een stopcontact, daar heb je dat niet niet. 456 00:06:16,600 --> 00:06:17,240 Dus je moet die film zien, als je mee wilt op vakantie moet je die film zien. 457 00:06:17,240 --> 00:06:17,572 Je moet je aan de omstandigheden daar aanpassen. 458 00:06:17,573 --> 00:06:17,940 Je mag niet zeggen 'Dat vind ik vies'. 459 00:06:17,940 --> 00:06:18,282 Dat mag niet. 460 00:06:18,282 --> 00:06:18,004 Op Ambon mag je zo niet praten, wat er maar in je opkomt zeggen. 461 00:06:18,005 --> 00:06:18,043 Gebruik je ogen, spreken hoef je niet. 462 00:06:18,044 --> 00:06:17,973 Want daar … Je mag daar niet zomaar wat zeggen. 463 00:06:17,973 --> 00:06:21,560 Als we daar iets zien, dan zwijgen we, want in Nederland is alles schoon, daar is het nog primitief. 464 00:06:21,560 --> 00:06:23,580 Onze behoefte moeten we op het strand doen, niet zoals hier waar je naar de wc kunt. 465 00:06:23,580 --> 00:06:25,720 Met Gods zegen zijn we naar huis gegaan, ze gingen allemaal mee. 466 00:06:25,720 --> 00:06:28,270 Dus van hiervandaan hebben we closetpapier meegenomen. Dus iedere keer als ze naar de wc moesten . 467 00:06:28,270 --> 00:06:30,010 Mijn kleinkinderen zeiden 'Oma, waar is dit voor?'. 'Ga daar eens ver weg zitten'. 468 00:06:30,010 --> 00:06:30,410 U gebruikte geen fles? 469 00:06:30,411 --> 00:06:30,730 Nee, we waren aan zee, langs het strand. 470 00:06:30,730 --> 00:06:32,730 Je hurkte en liet het hangen, onder de bomen. 471 00:06:32,730 --> 00:06:34,530 Dus ik zei 'Ga daar eens ver weg heen'. 472 00:06:34,530 --> 00:06:38,160 Ze mochten het niet dicht bij mij en mijn man doen. 473 00:06:38,160 --> 00:06:38,780 . Mijn kinderen zijn al twee drie keer teruggegaan, de oudste voor het laatst in 2001 geloof ik. 474 00:06:38,780 --> 00:06:38,924 En als u aan uw kinderen denkt, aan hoe ze hun kinderen, uw kleinkinderen 475 00:06:38,924 --> 00:06:39,030 opvoeden, verlangt u dan van ze dat ze hun kinderen volgens onze regels opvoeden? 476 00:06:39,030 --> 00:06:44,180 Ik heb hen opgevoed zoals dat hier gaat, maar ze moeten weten dat wij Molukkers zijn. 477 00:06:44,180 --> 00:06:44,540 Ik zei 'Denk er om'. 478 00:06:44,540 --> 00:06:45,990 En dat betekent? 479 00:06:45,990 --> 00:06:51,530 Dat betekent dat wij de traditie van de Molukken moeten volgen. 480 00:06:51,530 --> 00:06:55,580 Als verwanten onder elkaar moet de één naar de andere blijven omkijken. 481 00:06:55,580 --> 00:06:55,798 Hier in de wijk, dat heb ik mijn kinderen gezegd. 482 00:06:55,798 --> 00:06:55,912 Hier in de wijk, ook al komt men uit een ander dorp, ook al wat dan 483 00:06:55,912 --> 00:06:55,991 ook, we leven als één familie, als dorpsgenoten, als broeders en zusters. 484 00:06:55,992 --> 00:06:56,170 Als er moeilijkheden zijn, dat zeg ik mijn kinderen, als 485 00:06:56,170 --> 00:06:56,590 er moeilijkheden zijn dan delen we die met z'n allen. 486 00:06:56,590 --> 00:07:02,300 Je mag niet zeggen 'Ach, die is van een ander dorp. 487 00:07:02,300 --> 00:07:03,410 Ach, die is van die andere kerk'. 488 00:07:03,410 --> 00:07:04,000 Dat mag niet. 489 00:07:04,000 --> 00:07:09,120 Zo voed ik mijn kinderen op. 490 00:07:09,120 --> 00:07:09,960 In het leven moet je respect hebben voor de ouderen. 491 00:07:09,960 --> 00:07:10,236 Tussen kinderen is dat anders. 492 00:07:10,237 --> 00:07:10,506 Als je spreekt, mijn kinderen . 493 00:07:10,507 --> 00:07:10,620 Denk er om, als je spreekt, altijd met twee woorden. 494 00:07:10,620 --> 00:07:12,383 Mijn kind liep naar buiten en zei 'Ja ja. 495 00:07:12,384 --> 00:07:13,870 Mam, dat zijn ook twee woorden'. 496 00:07:13,870 --> 00:07:13,854 Nee, maar ze begrijpen het wel. 497 00:07:13,855 --> 00:07:13,955 Ik heb ze het uitgelegd. 498 00:07:13,956 --> 00:07:13,990 Heb respect voor de ouderen. 499 00:07:13,990 --> 00:07:14,245 Als je buiten loopt en je ziet een oudere iets zwaars dragen en je kunt helpen, dan moet je helpen. 500 00:07:14,246 --> 00:07:14,640 Als je met ouderen praat moet je het weten. 501 00:07:14,640 --> 00:07:14,544 Mijn kleinkinderen, die zeg ik 'Altijd u, hè tegen die oudere?' 'Ja Oma'. 502 00:07:14,545 --> 00:07:14,890 Je mag niet jij-en. 503 00:07:14,890 --> 00:07:16,540 'He', wat is dat?' 'O sorry, Oma'. 504 00:07:16,540 --> 00:07:17,264 Die jongste, 'Sorry Oma'. 505 00:07:17,265 --> 00:07:18,510 Altijd met twee woorden. Zo heb ik het mijn kinderen en mijn kleinkinderen geleerd. 506 00:07:18,510 --> 00:07:20,320 Goed, dankuwel mevrouw.