1
00:00:12,620 --> 00:00:16,620
Goed, we spreken vandaag
met mevrouw De Vries.

2
00:00:16,650 --> 00:00:21,179
Wilt u om te beginnen u even voorstellen
met uw naam en uw geboortedatum?

3
00:00:21,180 --> 00:00:29,620
Mijn naam is Lia de Vries, en ik ben
geboren de 22ste van de 12de 1929.

4
00:00:31,310 --> 00:00:35,010
Kunt u kort iets vertellen
over het gezin waar u uit komt?

5
00:00:36,250 --> 00:00:40,610
Nou, ik kom uit een zakengezin.

6
00:00:43,230 --> 00:00:52,030
Ja, mijn vader deed zijn hele leven
zaken, in parfumeriën en chemicaliën

7
00:00:52,030 --> 00:01:02,500
en kappersbenodigdheden, en een heel
prettig gezin, voor de oorlog dan.

8
00:01:03,150 --> 00:01:15,010
Toen was alles nog normaal, oma's,
opa's, tantes, neven, nichtjes, een

9
00:01:15,270 --> 00:01:27,844
normaal gezin, en gezellig, ook de
omgang met de familie waren erg close, ja.

10
00:01:27,845 --> 00:01:31,590
(AB onderbreekt: 'Broertjes en...)
In mijn kin.., ik ben blij dat ik nog

11
00:01:31,590 --> 00:01:36,690
herinneringen uit die kindertijd heb,
want dat is natuurlijk voor een mens heel

12
00:01:36,690 --> 00:01:47,370
belangrijk, ja, als je klein bent, he, dat
je terug kunt denken aan gelukkige tijden.

13
00:01:47,370 --> 00:01:49,180
Broertjes en zusjes?

14
00:01:49,180 --> 00:01:57,510
Ja, ik heb vier zusjes
en die zijn jonger als ik.

15
00:01:57,510 --> 00:02:04,250
Ik heb drie zusjes die hebben nooit
geen familie gekend, die hebben

16
00:02:04,250 --> 00:02:11,200
nooit geen oma's en opa's en
tantes, hele families nooit gekend

17
00:02:11,200 --> 00:02:28,570
want die waren nog heel klein. Alleen ik en mijn
zuster Juup, die hebben het fijne meegekregen, ja.

18
00:02:28,570 --> 00:02:32,750
Welke rol speelde de Joodse
identiteit in uw gezin?

19
00:02:33,470 --> 00:02:43,776
Eh, dat begon, mijn vader, we
waren natuurlijk Joods, mijn

20
00:02:43,776 --> 00:02:48,030
vader en moeder allemaal Joods,
maar mijn vader was ongelovig.

21
00:02:49,970 --> 00:02:55,120
Mijn vaderskant waren Joods,
maar niet gelovige Joden.

22
00:02:55,120 --> 00:03:03,770
Van mijn moeders kant waren wel orthodox,
en ik weet dat ik als kind in de

23
00:03:03,770 --> 00:03:08,890
Keizerstraat of in de Koningstraat, bij de
Nieuwmarkt, was een Joods fröbelschooltje,

24
00:03:08,890 --> 00:03:20,680
en daar ben ik met mijn vader altijd, niet
thuis was, altijd zijn centjes verdiende, werd

25
00:03:20,680 --> 00:03:26,380
ik door mijn grootvader van moeders kant dus
mijn opa, opa Brammetje noemden wij hem, werd

26
00:03:26,380 --> 00:03:32,350
ik naar het Joodse schooltje gestuurd, he,
dat was zo'n fröbelschooltje, waar ik ook de

27
00:03:32,350 --> 00:03:44,970
eerste Joodse lesjes kreeg, met appeltjes met
honing en zo, en later ben ik ook naar Joodse

28
00:03:46,050 --> 00:03:53,210
schooltje, 't was in het onderwijzerssteegje
en dat was een heel smal steegje tussen de grote

29
00:03:53,210 --> 00:04:00,680
sjoel en de gewone huizen in en daar kreeg je
als kind, op zondagmorgen, ging je daarheen,

30
00:04:00,680 --> 00:04:07,000
van tien tot twaalf Joodse lessen, ik dat was
bij onderwijzer De, dat was bij rabbi De Hond,

31
00:04:07,000 --> 00:04:16,580
dat weet ik nog wel en daar heb ik
ook een paar jaar op gezeten, en toen

32
00:04:16,580 --> 00:04:22,070
moest ik, op mijn zesde jaar, moest
ik naar school, naar de grote school.

33
00:04:22,160 --> 00:04:29,090
Mijn vader die zei tegen mijn grootvader:
'Luister, ik wil dat Lia niet meer naar Joodse

34
00:04:29,090 --> 00:04:34,970
school, ze moet met andere kinderen leren omgaan,
ik wil dat mijn kinderen met allerlei soorten

35
00:04:34,970 --> 00:04:42,110
mensen omgaan', nou dat waren toentertijd
niet zoveel, zoals nu is, daar waren dus Joodse

36
00:04:42,110 --> 00:04:48,780
en niet-Joodse, dat is dus het verschil geweest,
mijn vader wou dat ik ook met niet- Joodse

37
00:04:48,780 --> 00:04:55,630
kinderen om, dus ik ben toen gestuurd naar
de Frederik Hendrikschool op het Weesperplein.

38
00:04:55,630 --> 00:04:57,520
Waar woonden jullie toen zelf?

39
00:04:57,520 --> 00:05:00,990
Wij woonden in de Weesperstraat,

40
00:05:01,730 --> 00:05:07,320
in een heel mooi huis op de hoek bij de
Keizersgracht, om de hoek was toen nog het ziekenhuis,

41
00:05:07,320 --> 00:05:15,670
het Joodse ziekenhuis, en eh, ja, ik had daar
mijn vriendinnetjes, ik ging om met de familie

42
00:05:15,670 --> 00:05:22,680
De Lieve die hadden de banketbakkerij, he,
dat was mijn vriendinnetje, Jeannetje, en dan

43
00:05:22,680 --> 00:05:32,250
had ik een vriendinnetje, Jopie Vitalie, dat
was een niet-Joods vriendinnetje, die hadden

44
00:05:32,250 --> 00:05:36,980
een schoorsteenvegersbedrijf, en dan had je Vroom
en Dreesmann waar we kattenkwaad uithaalden,

45
00:05:37,160 --> 00:05:41,890
daar gooiden we de deur, gooiden we de deur
in de winter open, weet je wel, dat waren nog

46
00:05:41,890 --> 00:05:50,240
koude winters met sneeuw en ja, ik heb een
hele leuke kindertijd gehad en dan gingen we

47
00:05:50,240 --> 00:05:55,280
naar onze grootouders, en dan weer eens naar
de familie en dan weer eens naar daar, en

48
00:05:55,280 --> 00:06:06,240
of iedereen kwam bij elkaar, met Sinterklaas,
he, ja, dat was allemaal heel, heel prettig.

49
00:06:06,240 --> 00:06:09,460
En wanneer zijn jullie naar
de Rivierenbuurt verhuisd?

50
00:06:09,460 --> 00:06:18,750
Mijn vader is verhuisd in, wij, ik
ben eigenlijk als baby in de Kromme

51
00:06:18,750 --> 00:06:26,940
Mijdrechtstraat geboren, want dat was,
toen woonde mijn vader naast de tramremise,

52
00:06:26,940 --> 00:06:32,830
die zijn toen getrouwd, jong getrouwd,
en daar werd die buurt allemaal pas

53
00:06:32,830 --> 00:06:40,530
opge.., nieuwe buurt, en daar zijn mijn
ouders gaan wonen en daar ben ik geboren.

54
00:06:41,750 --> 00:06:46,400
Toen zijn mijn vader en moeder weer
teruggegaan naar de oude buurt.

55
00:06:47,440 --> 00:06:48,360
Ja, de Weesperbuurt.

56
00:06:48,360 --> 00:06:54,210
En in 1939 zijn we verhuisd, ook weer naar
de Kromme Mijdrechtstraat bij de Amstel,

57
00:06:54,210 --> 00:07:02,850
dat was zo'n hele, hele kromme straat,
die liep vanaf de Meerhuizenplein helemaal

58
00:07:02,850 --> 00:07:08,000
tot de Amsteldijk, he, daarom weten we
het zeker, de Kromme Mijdrechtstraat.

59
00:07:08,000 --> 00:07:11,270
Toen was u tien jaar oud,
vond u het een leuke buurt?

60
00:07:11,270 --> 00:07:16,030
Ja, ik had meteen vriendinnetjes (AB onderbreekt:
'Wat was er leuk?') Ja ik had meteen vriendinnetjes,

61
00:07:16,030 --> 00:07:22,550
was ook een leuke school, de Meerhuizenplein, had
je de school, daar heb ik op school gezeten, en

62
00:07:22,550 --> 00:07:31,170
daar, het was een hele prettige school, ja en
ook, we hadden de speeltuin, wat we natuurlijk niet

63
00:07:31,170 --> 00:07:40,000
in eh, in, we hadden geen speeltuin in de buurt,
waar ik eerst had gewoond, in de Weesperstraat,

64
00:07:40,000 --> 00:07:48,480
he, daar kon je enkel maar op straat spelen, en
op de grachten speelden we op die stoepen, he, op

65
00:07:48,480 --> 00:07:54,280
de Keizersgracht speelden we meestal vader en
moedertje en schoolmeestertje en zo, ach wat kinderen

66
00:07:54,490 --> 00:08:00,990
doen, maar we hadden geen speeltuin, dus toen
we daar kwamen wonen, daar om de hoek bij ons,

67
00:08:02,010 --> 00:08:06,910
nou, je vader moest natuurlijk van hoeveel
kindjes die naar die speeltuin gingen, alleen

68
00:08:06,910 --> 00:08:12,540
ik met mijn zusje Juup gingen naar die speeltuin
en dan moest je zoveel geld betalen, moest

69
00:08:12,540 --> 00:08:17,180
je vader betalen, want die speeltuin moest
onderhouden worden, he, ik weet niet hoe dat

70
00:08:17,180 --> 00:08:25,110
nu gaat, maar toen moest je, er was een
opzichter, die was er altijd, he, die lette er

71
00:08:25,110 --> 00:08:28,989
ook op wat er gebeurde met de kindjes, of ze
niet ruzie maakten, of er geen grote jongens

72
00:08:28,990 --> 00:08:34,150
pestten, en alles, maar dat was in die tijd
niet zo allemaal wat je nu allemaal hoort.

73
00:08:34,150 --> 00:08:39,692
Kunt u dat verder beschrijven hoe het er toen uit
zag? Wat trof u allemaal aan in die speeltuin?

74
00:08:40,600 --> 00:08:49,870
Alles, we hadden wips en schommels en toestellen
waar je op kunt klimmen, maar dat waren meestal

75
00:08:49,870 --> 00:08:56,300
jongens die dat deden, meisjes deden dat niet,
die speelden in de zandbak of ze gingen binnen 's

76
00:08:56,300 --> 00:09:02,610
winters vooral, en er waren bankjes waar je op
kon zitten, en nou, die hebben wat je nu ook nog,

77
00:09:02,610 --> 00:09:10,230
het was een voor die tijd, in mijn ogen, een hele
moderne speeltuin, een hele prettige speeltuin.

78
00:09:10,790 --> 00:09:17,560
En dan had je dat gebouw en dan 's winters
kon je daar figuurzagen en spelletjes

79
00:09:17,560 --> 00:09:21,869
doen, en allerlei dingetjes doen en daar
hebben wij dus gespeeld in die tijd, ja.

80
00:09:21,870 --> 00:09:26,130
Werden er ook wel eens
speciale dingen georganiseerd?

81
00:09:26,680 --> 00:09:34,230
Nou, dat kan ik me niet meer herinneren, ja er
waren wel eens van die tuinfeesten, weet je wel,

82
00:09:34,230 --> 00:09:43,040
voor kinderen, en dan, ja dat, maar niet dat je
grote dingen, dat is pas na de oorlog gekomen.

83
00:09:43,040 --> 00:09:45,070
Films kijken, bijvoorbeeld?

84
00:09:45,150 --> 00:09:49,930
Nee, dat was is in die tijd, niet,
nee, dat was, films, films kijken,

85
00:09:50,090 --> 00:09:55,040
daar was je te, nee, dat heb ik
niet meegemaakt, misschien ben ik

86
00:09:55,040 --> 00:10:00,020
er overheen gezeild, maar ik heb
daar nooit geen film meegemaakt.

87
00:10:00,020 --> 00:10:03,260
En wat deed u zelf het
liefste in de speeltuin?

88
00:10:03,320 --> 00:10:10,020
Ja, ik speelde met mijn vriendinnetjes tikkertje
of we balden en dan had je met tegen de muur,

89
00:10:10,020 --> 00:10:16,790
weet je wel, met die ballen, met twee en als
je met drie kon, dan nog, en springen he, met

90
00:10:16,790 --> 00:10:23,670
de springtouwen, en zo, wat ze nu in Amerika
nog doen, double Dutch noemen ze dat in Amerika.

91
00:10:23,780 --> 00:10:24,480
Touwtje springen?

92
00:10:24,480 --> 00:10:32,940
Ja. Nou, dat hebben we
dus in de speeltuin.

93
00:10:32,940 --> 00:10:40,220
Hoe ze dat doen nu, in de speeltuin, ik weet wel
hier om de hoek, tenminste waar ik woonde, in

94
00:10:40,220 --> 00:10:54,540
de, op eh, daar bij de, daarachter bij de
Amstelveenseweg, als je naar de, daar heb je ook nog,

95
00:10:54,560 --> 00:11:01,550
hoe heet 't, ik ben die st.., iets met goud
erin, dat was, in ieder geval daar is ook een

96
00:11:01,550 --> 00:11:11,030
speeltuin, die is pas helemaal opgeknapt en dat is
hier nog even voor, als je naar Amstelveen gaat,

97
00:11:11,030 --> 00:11:17,510
en dat is een hele mooie
speeltuin en daar zag je enkel

98
00:11:17,510 --> 00:11:22,130
maar grote jongens voetballen
en die kinderen die wer.. die

99
00:11:22,130 --> 00:11:24,350
En dat was vroeger
in jullie speeltuin...

100
00:11:24,350 --> 00:11:26,200
Dat is pas, pas liep ik er nog langs.

101
00:11:26,200 --> 00:11:30,770
Maar dat was vroeger in jullie speeltuin
niet zo, de speeltuin in de Gaaspstraat?

102
00:11:30,810 --> 00:11:31,650
Nee, nee.

103
00:11:31,650 --> 00:11:38,066
Jongetjes die moesten op het moesten maar op
het veldje in de Lekstraat gaan voetballen maar

104
00:11:38,066 --> 00:11:44,460
er werd niet gevoetbald, grote jongens van vijftien
en zestien jaar, om daar te gaan voetballen.

105
00:11:44,460 --> 00:11:49,280
Daar was altijd iemand aanwezig
he, die daar oplette dat

106
00:11:49,280 --> 00:11:52,730
kindjes niet gepest werden dat
er geen ruzie was, en alles.

107
00:11:52,730 --> 00:11:55,740
Had u veel Joodse vriendinnetjes?

108
00:11:55,940 --> 00:11:56,630
Wat zegt u?

109
00:11:56,630 --> 00:12:00,270
Had u veel Joodse
vriendinnetjes in die buurt?

110
00:12:00,290 --> 00:12:09,570
Er werd eigenlijk nooit gesproken over... dat
heb ik, weet u, ik wist niets, niet eerder

111
00:12:09,570 --> 00:12:21,095
wat Joods betekende toen in de oorlog, toen
de oorlog begon, toen werd 't, en en, ik we

112
00:12:21,095 --> 00:12:24,930
begrepen er niks van, er werd nooit hoorde je
jij bent Joods, of ik ben Joods, ben jij Joods?

113
00:12:24,930 --> 00:12:31,560
Wat kin, dat dat dat was niet, daar werd
er nooit, je leefde als mens naast elkaar,

114
00:12:31,560 --> 00:12:41,200
want wij hadden ook niet-Joodse buren he,
en dat ik later merk wist, het was de

115
00:12:41,200 --> 00:12:46,730
buurvrouw en ik heb nooit geweten dat ze
toevallig niet-Joods was of dat de buurvrouw

116
00:12:46,730 --> 00:12:52,210
naast ons Joods was, dat ze Joods was, daar
werd dit soort dingen werd niet besproken.

117
00:12:52,210 --> 00:13:00,650
Ik ging naar school en ik heb nooit geweten
dat het nou speciaal een Joodse school was en

118
00:13:00,650 --> 00:13:05,990
later hoorde ik van mijn vader dat ik naar een
andere school ging, met andere kindertjes...

119
00:13:05,990 --> 00:13:06,713
Sorry, ik moet dit heel
even afbreken, want ik

120
00:13:06,714 --> 00:13:06,949
Ja, ik zie het.

121
00:13:06,950 --> 00:13:07,390
[maakt ander kader, closer.]

122
00:13:07,390 --> 00:13:10,150
Nu weer, ok.

123
00:13:10,150 --> 00:13:19,860
U zei net dat u als kind eigenlijk
niet wist dat u Joods was, toch?

124
00:13:19,860 --> 00:13:22,970
Nee, want je spraken, je
sprak er niet over, he.

125
00:13:22,970 --> 00:13:27,280
Je ging naar een schooltje, daar zaten
allerlei kinderen en niemand zei: 'Ik

126
00:13:27,280 --> 00:13:32,360
ben Joods, ben jij ook Joods?', wat
tegenwoordig wel zo is: 'Ben jij Marokkaans

127
00:13:32,360 --> 00:13:38,160
of Turks of Amerikaans', of dat ze
elkaar vragen omdat ze misschien een

128
00:13:38,160 --> 00:13:42,070
beetje accent hebben of helemaal niet,
dat had je vroeger allemaal niet.

129
00:13:42,070 --> 00:13:43,480
Tot de oorlog begon.

130
00:13:43,480 --> 00:13:50,690
Tot de oorlog begon. En Duitsland zo
vriendelijk was om bij ons in te trekken.

131
00:13:50,690 --> 00:13:58,300
Hoe merkte u toen, weet u dat nog, hoe u toen
merkte, voor het eerst, dat jullie Joods waren?

132
00:13:58,300 --> 00:14:01,350
Mijn vader vertelde het ons,

133
00:14:01,530 --> 00:14:08,880
omdat het begon met eh, eerst niet,
maar later toen moesten we gele sterren

134
00:14:08,880 --> 00:14:17,370
op onze kleding gaan dragen en wij
begrepen dat als kind niet want eh, wat

135
00:14:17,370 --> 00:14:22,601
de J betekende en zo, en waarom, en
dat heeft mijn vader mij toen verteld.

136
00:14:22,690 --> 00:14:24,528
Wat vertelde hij, weet u dat nog?

137
00:14:25,010 --> 00:14:36,050
Hij vertelde dat wij Joods waren en dat wij, eh,
de mensen ons anders zien als dat ze zelf zijn,

138
00:14:36,050 --> 00:14:45,840
de niet-Joodse mensen en sommige Joodse mensen,
sommige mensen, die houden niet van Joodse mensen

139
00:14:45,840 --> 00:14:55,730
zei die en die willen ons weg hebben en dat begreep
ik allemaal niet, dat begrijp je niet, terwijl

140
00:14:55,730 --> 00:15:03,130
je altijd hier geboren was, en als kind altijd
naar school bent geweest en dat vond je natuurlijk

141
00:15:03,130 --> 00:15:11,370
heel erg verdrietig, want je mocht ook niet
meer, plotseling, naar 't, naar de speeltuin.

142
00:15:11,580 --> 00:15:19,130
De speeltuin was voor Joodse kinderen
verboden, dat was enkel maar voor niet- Joodse

143
00:15:19,130 --> 00:15:27,600
kinderen en je mocht ook niet meer in
bepaalde winkels komen, he, mocht je ook niet

144
00:15:27,600 --> 00:15:33,510
meer, en je mocht niet meer bij vriendinnetjes
thuis komen die niet-Joods waren en

145
00:15:33,510 --> 00:15:40,260
kindjes mochten ook niet meer bij jou thuis
komen omdat wij Joods waren en hun niet,

146
00:15:40,260 --> 00:15:51,360
dus het was een hele wrede, vooral voor kinderen,
een hele wrede wrede en verschrikkelijke

147
00:15:51,360 --> 00:15:58,910
toestand, omdat, je had niets fout gedaan,
he, wat had je nou verkeerd gedaan.

148
00:16:02,050 --> 00:16:05,870
Mijn kleine zusjes die hadden er
helemaal geen erg in, maar zoals

149
00:16:05,870 --> 00:16:12,100
ik met mijn ou met mijn zuster
Juup die vonden dat heel erg, he.

150
00:16:12,100 --> 00:16:16,020
Want, u was toen
ongeveer twaalf jaar oud?

151
00:16:16,020 --> 00:16:26,660
Eh, nog jonger, ruim eh, eh, dat was
in ruim 1941, dat die ellende al begon.

152
00:16:26,660 --> 00:16:31,390
En wat, weet u nog wat u van al
die maatregelen, van alle dingen

153
00:16:31,390 --> 00:16:36,310
die u niet meer mocht als kind,
weet u nog wat u het ergste vond?

154
00:16:36,430 --> 00:16:40,524
Ja, dat ik niet meer
naar school mocht.

155
00:16:40,525 --> 00:16:51,680
En toen werden we, ik, ik, ik werd eh,
van school gezet, omdat we Joods waren,

156
00:16:52,840 --> 00:17:02,830
en toen moesten we naar de Jekerstraat
en daar hebben we op school gezeten.

157
00:17:05,130 --> 00:17:16,280
Ik wil ook even spreken, ik weet niet of dat
goed is, mijn vader was bezig met eh, ons, eh eh

158
00:17:16,280 --> 00:17:25,890
papieren te vervalsen in de, in het archief
en wij kregen plotseling allerlei niet-Joodse

159
00:17:25,890 --> 00:17:33,760
familieleden erbij en mijn vader vond toen nodig
dat wij een Calmeyer- stempel aan konden vragen.

160
00:17:33,760 --> 00:17:38,280
Een Calmeyer-stempel was als
je twee Joodse grootouders had.

161
00:17:38,280 --> 00:17:42,630
Nou, ik had plotseling twee Joodse,
maar twee Joodse grootouders.

162
00:17:42,630 --> 00:17:43,570
In plaats van?

163
00:17:43,570 --> 00:17:49,150
In plaats van vier. En
dan werd je vrijgesteld.

164
00:17:49,920 --> 00:18:01,630
En dat heeft geduurd tot half '44 en dat is
begonnen, mijn vader is er mee begonnen in 1941.

165
00:18:02,570 --> 00:18:05,700
Zolang hebben we moeten wachten
voor die Calmeyer-stempel.

166
00:18:06,600 --> 00:18:10,800
Maar in de tussentijd hebben
we onze ellende meegemaakt.

167
00:18:11,200 --> 00:18:13,645
U moest dus naar de Joodse school.

168
00:18:13,690 --> 00:18:14,083
Ja.

169
00:18:14,083 --> 00:18:16,050
Hoe vond u dat?

170
00:18:17,840 --> 00:18:20,430
Nou, hoe kinderen op school,
het waren wel allemaal bekende

171
00:18:20,430 --> 00:18:24,840
kindertjes die daar ook, ons
buurtje moest naar de Jekerstraat.

172
00:18:24,840 --> 00:18:32,470
Dat was natuurlijk wel een heel stuk
lopen, he, elke dag door weer en wind

173
00:18:32,470 --> 00:18:38,700
en, want anders zat ik op het
Meerhuizenpleintje en dat was dichtbij, vijf

174
00:18:38,700 --> 00:18:45,220
minuten lopen en nu liepen we wel, als
kinderen wel twintig minuten erover he.

175
00:18:45,220 --> 00:18:50,010
En waarom was dat voor u het
ergste van alle maatregelen

176
00:18:50,010 --> 00:18:57,740
Nou je, je... Ik zat op een gemengde school,
ik zat op een school waar Joodse kinderen

177
00:18:57,740 --> 00:19:02,750
en niet-Joodse kinderen, maar dat had je
vroeger ook niet, o, jij bent een Joods kind

178
00:19:02,800 --> 00:19:08,320
en jij bent een niet- Joods kind, je wer
niet, je zat op school met vriendinnetjes.

179
00:19:08,320 --> 00:19:14,780
Ik zat naast Loesje Pront, ik ken, ik herinner
me haar nog en dat was mijn vriendinnetje.

180
00:19:14,780 --> 00:19:18,339
We zaten naast elkaar in 't schoolbankje,
ik stond er meer naast als dat ik

181
00:19:18,340 --> 00:19:25,090
zat, want ik zeg, ik was een kwebbel,
zeiden ze altijd, de juffrouw zei

182
00:19:25,090 --> 00:19:32,680
altijd, ga er maar naar staan, he, en
nou ja, Loesje Pront die ging niet mee.

183
00:19:35,010 --> 00:19:40,729
Ik moest daar alleen naar toe, want er gingen enkel
maar Joodse kindertjes naar school, naar toe he.

184
00:19:40,830 --> 00:19:46,520
Had u ook ideeën over de toekomst,
over waar dit naar toe zou gaan?

185
00:19:46,520 --> 00:19:46,671
Nee..

186
00:19:46,672 --> 00:19:47,490
Waar dit naar toe zou gaan?

187
00:19:47,490 --> 00:19:54,410
Nee, dat denk je als kind, dat denk je
als kind niet aan, je zat natuurlijk, een

188
00:19:54,860 --> 00:20:00,250
hele, je hebt vier jaar lang in een
hele wr, in een hele wrede de toestand

189
00:20:00,250 --> 00:20:06,340
geleefd, een verdrietige toestand, want
je ouders en je gegeven ogenblik waren

190
00:20:06,340 --> 00:20:11,140
er geen oma's en opa's er meer en dan
waren er weer geen tantes en alles was weg.

191
00:20:11,140 --> 00:20:12,460
Alles was weg.

192
00:20:12,460 --> 00:20:21,090
Je had geen familie meer, je had enkel maar je vader
en je moeder en mijn zusjes en verder niemand.

193
00:20:21,090 --> 00:20:24,220
En woonden jullie nog
in jullie eigen huis?

194
00:20:24,220 --> 00:20:29,150
Ja, wij woonden nog steeds in ons eigen
huis, we hadden wel in de kast, hadden

195
00:20:30,350 --> 00:20:36,840
we hele grote, van die witte zakken,
altijd, voor als we weggehaald werden, en

196
00:20:36,840 --> 00:20:43,930
dat werden we, dertien keer zijn we 's
nachts van huis uit in hele grote wagens,

197
00:20:44,010 --> 00:20:50,550
van die.., werden we uit huis gesleept
en gingen we naar de Plantage Middenlaan.

198
00:20:51,020 --> 00:20:52,930
Dertien keer!

199
00:20:53,570 --> 00:21:02,430
Dit is geen grap en toen, en dan kwamen
we daar aan en dan wouden ze ons naar

200
00:21:02,430 --> 00:21:06,812
de overkant op de de Plantage Middenlaan,
naar de kinderafdeling en toen zei

201
00:21:06,812 --> 00:21:10,800
mijn vader: 'De kinderen blijven bij
me, die gaan niet naar de overkant',

202
00:21:11,350 --> 00:21:19,619
maar er waren altijd van die SD-ers of die
SS-ers die daar waren of soms waren het ook

203
00:21:19,620 --> 00:21:24,690
Hollands sprekenden, weet ik nog wel, dat ze
zeiden wat kommen ze nou weer hier doen, die

204
00:21:24,690 --> 00:21:32,420
familie De Vries, want mijn vader sprak vloeiend
Duits, Engels, we hadden een talenknobbel

205
00:21:32,420 --> 00:21:39,070
thuis hoor, en eh, dan liet ie die
Calmeyer-stempel weer en dan werden we weer terug.

206
00:21:39,070 --> 00:21:45,510
In die tussentijd, ons huis werd nooit
leeggehaald, want wij hadden hele goeie buren,

207
00:21:45,800 --> 00:21:55,410
hele fijne christelijke mensen, de familie
Van Vliet, en onze tuinen die lagen naast

208
00:21:55,410 --> 00:22:03,180
elkaar, en zodra wij weg waren, ging die
oudste dochter, Inge, die kwam in ons huis

209
00:22:05,930 --> 00:22:12,060
om op te passen dat er niemand in ging,
want de mensen dachten, ze komen terug en we

210
00:22:12,060 --> 00:22:18,300
kwamen ook weer terug de volgende dag, maar
er was één SD-er bij ons in de buurt, ik

211
00:22:18,300 --> 00:22:23,440
weet de naam niet meer van de man, ik geloof
dat mijn vader in het boek zijn naam heeft

212
00:22:24,180 --> 00:22:31,840
geschreven, ik weet het niet zeker, want ik
heb het boekje lang niet gelezen, en eh, die

213
00:22:32,070 --> 00:22:39,120
die vertelde steeds, ze zijn weer in dat huis
en dan werden we weer weggehaald tot mijn

214
00:22:39,120 --> 00:22:47,610
vader het begon te vervelen en die heeft
mijn zusjes en mij, heeft ie, weggebracht.

215
00:22:47,680 --> 00:22:51,390
Hij zegt, als er dan wat moet
gebeuren en we gaan weg, zijn in ieder

216
00:22:51,390 --> 00:22:59,410
geval mijn twee kinderen, twee van
mijn kinderen ergens onder, dat ze

217
00:22:59,670 --> 00:22:59,830
Veilig

218
00:22:59,830 --> 00:23:06,679
dat ze vrijkomen, niet de ellende
krijgen dat ze.. Mijn vader wist het al

219
00:23:06,680 --> 00:23:11,530
heel vroeg wat er zou gebeuren, he,
maar niemand wou naar hem luisteren.

220
00:23:12,520 --> 00:23:16,920
En deze dingen, deze
geschiedenis, dit zijn ook dingen

221
00:23:16,920 --> 00:23:19,500
die u toen in het
Spielberginterview heeft verteld?

222
00:23:19,500 --> 00:23:20,050
Ja.

223
00:23:20,050 --> 00:23:25,790
Nee, dan weet ik ook dat dat in ieder geval
ook vastligt voor de geschiedschrijving,

224
00:23:26,220 --> 00:23:31,200
ehm, want dan gaan we toch weer eventjes
een stukje terug in de tijd naar die markt.

225
00:23:31,200 --> 00:23:31,490
Ja

226
00:23:31,490 --> 00:23:37,950
Dat is dan november '41, dan
bent u bijna twaalf jaar oud.

227
00:23:37,950 --> 00:23:46,190
Ja, mijn vader, zijn bedrijf
werd van hem afgepakt.

228
00:23:46,190 --> 00:23:52,719
Hij had, ik weet niet hoe het daar meer heet, het
was bij de Weesperzij, daarachter, daar had hij

229
00:23:52,720 --> 00:23:59,760
een bedrijf, waar hij zijn spullen voor de
winkels had enzo he, en die werd van hem afgepakt.

230
00:23:59,760 --> 00:24:06,940
Verwalter werd er ingezet en kreeg niks
meer, weg, weg bedrijf, daar stond ie.

231
00:24:08,290 --> 00:24:15,690
Maar mijn vader, er werd een markt gehouden
op de Gaaspstraat, de speeltuin werd

232
00:24:15,690 --> 00:24:20,790
weggehaald, he, die, daar mochten de kinderen
niet meer spelen, de wip en alles werd

233
00:24:20,790 --> 00:24:28,414
uit dat, dat werd voor Joden, he, voor
Joden en voor hun eigen mensen, dus van de

234
00:24:28,414 --> 00:24:33,900
Joodse mensen, er mochten geen niet-Joodse
mensen komen, werd er een markt gehouden.

235
00:24:34,510 --> 00:24:38,870
Nou, mijn vader is daar ook gaan
staan, dat was een wekelijkse markt.

236
00:24:39,580 --> 00:24:48,280
En mijn vader stond daar met Belgische bonbons.
Nou, dat had een verschrikkelijke aftrek, he.

237
00:24:49,640 --> 00:24:57,030
Zelfs Henriëtte Davids, die bekende, die kwam
bij mijn vader altijd de bonbonnetjes en dan

238
00:24:57,030 --> 00:25:02,690
zei ze: 'Gerard' zei ze, 'als je dochter naar
school gaat, want dan moesten we langs haar

239
00:25:02,690 --> 00:25:09,378
huis, zij woonde in de Deltastraat, dat was
het straatje achter de wolkenkrabber, en dan

240
00:25:09,379 --> 00:25:14,810
liep je zo door het Merwedeplein zo naar
school, ze zegt, “Laat die oudste van je dan die

241
00:25:14,810 --> 00:25:20,040
choc.. die bonbons brengen”, want ze bestelde
altijd wel twee, drie van die dozen bonbons.

242
00:25:20,160 --> 00:25:26,980
Nou, dan ging ik naar d'r toe en dan gaf ik
de bonbonnetjes aan haar en mijn vader had

243
00:25:26,980 --> 00:25:31,800
allemaal vaste klanten die allemaal bonbons,
dus dat ging allemaal prima, he, dat ging,

244
00:25:31,800 --> 00:25:36,530
maar de speeltuin was er, nou ik mocht er
toch niet, wij mochten er toch niet meer

245
00:25:36,530 --> 00:25:44,100
spelen, maar ja die andere, niet-Joodse
kindjes konden er ook niet meer spelen, he.

246
00:25:44,100 --> 00:25:49,890
Dat was ook erg, die werden ook eigenlijk
gestraft, die kinderen die daar uit onze buurt, dat

247
00:25:49,890 --> 00:25:55,730
ze er ook niet meer mochten spelen he, al die
Joden daar moesten staan hun waren te verkopen.

248
00:25:56,480 --> 00:26:05,950
En dat ging een tijd heel goed, tot een gegeven
dag iemand riep achter, want er stonden van die

249
00:26:05,950 --> 00:26:12,980
bosjes, he, helemaal zo om, om dat hek, want het
was helemaal omheind, dat was altijd zo geweest,

250
00:26:12,980 --> 00:26:18,480
dat je niet zomaar de straat op kon lopen, met
bosjes erachter, van die groenachtige bosjes.

251
00:26:19,910 --> 00:26:25,950
'Gerard, Gerard, ik heb in de
Rijnstraat de overvalwagens gezien.

252
00:26:26,110 --> 00:26:31,000
We hebben een idee dat, kom eruit.' En
toen heeft mijn vader geroepen: 'Er komt

253
00:26:31,000 --> 00:26:35,670
een overval', maar mijn vader heb zijn
geld en heb zijn bonbons laten staan en

254
00:26:35,670 --> 00:26:42,220
is, mijn vader is een grote man, is over
dat ding geklauterd, over dat hek en weg.

255
00:26:42,440 --> 00:26:50,430
En die andere mensen, die zijn hun spulletjes
nog bij elkaar gaan zoeken en dat is

256
00:26:51,910 --> 00:26:56,200
hun, hun toestand geweest, want ze werden
overvallen en ze moesten allemaal mee.

257
00:26:56,200 --> 00:27:05,960
Want mijn vader, die liep in de Rijnstraat,
hij durfde niet naar huis, hij is omgelopen

258
00:27:05,960 --> 00:27:10,450
over de Amstellaan zo naar de Rijnstraat
en dan weer terug en toen liep hij in de

259
00:27:10,450 --> 00:27:15,540
Rijnstraat en al die mannen, al die vrouwen
en die kinderen werd, want er waren ook

260
00:27:15,540 --> 00:27:20,660
kinderen die bij hun vader en moeder achter
de stal en vrouwen die op de markt stonden,

261
00:27:20,660 --> 00:27:27,050
die kwamen allemaal in rijen door de
Rijnstraat, ja, waar ze naar toe zijn gebracht

262
00:27:27,050 --> 00:27:33,030
weet, wist mijn vader niet, maar die
schaamde zich eigenlijk dood dat hij er niet

263
00:27:33,030 --> 00:27:39,610
bij was, he, want hij had er ook bij
kunnen lopen, maar hij is naar huis gegaan,

264
00:27:39,610 --> 00:27:46,850
die man heb, is helemaal verstehrt geweest,
nou dus hij, die markt was afgelopen.

265
00:27:46,850 --> 00:27:50,700
En dit vertelde hij aan jullie,
aan u toen hij thuiskwam?

266
00:27:50,700 --> 00:27:55,870
Ja, maar iedereen wist het hoor, dat
eh, iedereen, want, ze kwamen meteen.

267
00:27:55,870 --> 00:28:04,860
Mijn vader was een gelie.., nou geliefd wil ik
niet zeggen, maar een man die veel deed altijd,

268
00:28:05,960 --> 00:28:12,820
he, in de buurt, als mensen iets niet wisten
of ze hadden iemand nodig, ze kwamen altijd naar

269
00:28:12,820 --> 00:28:19,720
mijn vader toe om dingen te doen, he, om te
vragen hoe doe je dit, Joodse mensen maar ook

270
00:28:19,720 --> 00:28:26,470
niet-Joodse mensen kwamen allemaal bij mijn vader,
de burgemeester van de buurt noemden ze hem, he.

271
00:28:26,470 --> 00:28:36,070
Dus iedereen leefde met ons mee en nou daar stond
mijn vader, hij had geen, daar hebben ze die

272
00:28:36,070 --> 00:28:42,080
Duitsers, hebben daar ook de boel weggehaald
want je mocht, niemand mocht meer op die markt,

273
00:28:42,420 --> 00:28:53,530
dus er waren bijna geen Joodse mensen meer in de
buurt, jaa, toen, er is één ding wat wij gelukkig

274
00:28:53,530 --> 00:29:00,960
kregen maar dat kregen we van de bekende zanger
Max van Praag, die is voor de Joodse kinderen

275
00:29:02,020 --> 00:29:09,515
eh, een clubgebouw, heeft ie begonnen op de
Amsteldijk, naast de uitgang van de tramremise.

276
00:29:11,140 --> 00:29:21,670
Daar was een soort villa-achtig huis, die had
ie gekregen zolang van een dokter en daar werden

277
00:29:21,670 --> 00:29:29,980
dan voor Joodse kinderen speciaal elke dag
na vier uur of op woensdagmiddag en op zondag

278
00:29:29,980 --> 00:29:42,170
werden er dingen georganiseerd, spelletjes,
toneelspelen, boeken lezen, houtbewerking, allerlei

279
00:29:42,170 --> 00:29:49,330
soorten dingen werd daar, schilderen, he, met
kleuren, alles werd er voor de Joodse kinderen

280
00:29:49,580 --> 00:29:57,060
werd er gedaan, liedjes zingen met Joodse
feestdagen, kwamen er oom met Poerim, werden er

281
00:29:57,060 --> 00:30:05,780
feest gevierd, mocht je verkleed komen tussen
allerlei Esthertjes, heel erg leuk was dat.

282
00:30:05,780 --> 00:30:08,730
En dat werd allemaal
georganiseerd door Max van Praag.

283
00:30:08,730 --> 00:30:10,110
Ja, en zijn vrouw Saar.

284
00:30:10,450 --> 00:30:12,000
En wie was hij?

285
00:30:12,000 --> 00:30:14,920
Hij was een bekende zanger.

286
00:30:15,270 --> 00:30:23,780
Na de oorlog heeft hij nog.. ik..
de vader van eh.. Jaap van Praag,

287
00:30:23,780 --> 00:30:31,830
dat was zijn broer, die was van
Ajax, toentertijd al, he, dat was eh,

288
00:30:31,830 --> 00:30:34,210
Ja, en waarom deed hij dat?

289
00:30:34,210 --> 00:30:34,400
He?

290
00:30:34,400 --> 00:30:35,940
Waarom deed hij dat?

291
00:30:35,940 --> 00:30:40,630
Omdat hij iets voor de Joodse kinderen
deed en hij was zelf ook Joods.

292
00:30:40,630 --> 00:30:44,329
Gegeven ogenblik toen zij hij tegen
mijn vader er zijn nog maar vijf

293
00:30:44,330 --> 00:30:50,150
kinderen Gerard, hij zegt, ik ga er
niet voor openblijven, want ik ga weg.

294
00:30:50,240 --> 00:30:57,460
Ik ga ook met mijn familie onderduiken. En
toen, eh, zei hij dat moet jij ook doen.

295
00:30:57,460 --> 00:31:00,059
Mijn vader is gebleven met
mijn moeder en mijn zusjes.

296
00:31:00,060 --> 00:31:06,030
Alleen ik met mijn andere zuster
heeft ie heeft ie weggedaan.

297
00:31:07,290 --> 00:31:13,160
En toen het, want dit is al
in de loop van 1943, denk ik.

298
00:31:13,160 --> 00:31:24,990
Nee, dat was, ik ben eind 1942, begin
'43 ben ik weggebracht door mijn vader.

299
00:31:24,990 --> 00:31:26,060
In onderduik.

300
00:31:26,060 --> 00:31:26,970
In onderduik.

301
00:31:26,970 --> 00:31:35,290
Eerst in de Boerhaavestraat verschrikkelijk
tegenover de school bij de Daan tegen de kant

302
00:31:35,290 --> 00:31:41,080
van, helemaal daar bij het Oosterpark, en
daartegenover was een hele grote school, daar

303
00:31:41,080 --> 00:31:47,920
zaten allemaal Duitse soldaten en ik had mijn
kamertje, dus die gordijnen waren altijd dicht.

304
00:31:49,030 --> 00:31:53,930
Ik zat er helemaal in mijn uppie
in een klein, heel klein kamertje,

305
00:31:53,930 --> 00:31:58,720
daar zat ik, als kind, om gek
te worden, om gek te worden.

306
00:31:58,720 --> 00:32:03,820
Het toilet was op de gang, het was een oud
huis. Ik had een bed en ik kreeg wat te eten.

307
00:32:03,820 --> 00:32:07,660
Mijn vader zorgde, op de
een of andere manier liet

308
00:32:07,660 --> 00:32:13,910
hij altijd eten voor me,
brood en alles en nog wat.

309
00:32:13,910 --> 00:32:19,350
En die mensen kregen natuurlijk ook van
mijn ouders, van mijn vader, eten en,

310
00:32:20,800 --> 00:32:27,380
maar, ik werd helemaal, papa zeg ik, dat
wil ik niet, en ik huilen, geen gebrek.

311
00:32:27,380 --> 00:32:31,144
Nou, toen na een maand of zeven dat
ik er gezeten heb, zegt ie, nou

312
00:32:31,144 --> 00:32:35,960
dan breng ik je bij een vriend van
ons, van hem, allemaal niet-Joodse

313
00:32:35,960 --> 00:32:42,420
mensen, ben ik, heeft hij me
gebracht naar Laren, op de Melkweg.

314
00:32:43,040 --> 00:32:49,500
Als je me, ik ben er al een keer heen geweest om
te kijken of die mensen er nog woonden, maar er

315
00:32:49,500 --> 00:32:55,360
woonden hele jonge mensen, he, dus die oude mensen
met die kinderen die waren daar natuurlijk al

316
00:32:55,360 --> 00:33:02,870
lang weg, het was een mooie grote villa, en daar
heb ik gewoon, ben ik, wat je noemt onderduik,

317
00:33:02,870 --> 00:33:11,580
ik was niet bij mijn vader en moeder, he, ik was
bij vreemde mensen, daar heb ik zo lang gezeten.

318
00:33:11,580 --> 00:33:16,670
Niet buiten, ik kon gewoon buiten op
straat spelen daar hoor, met de kinderen.

319
00:33:16,670 --> 00:33:22,170
Ok, ik neem aan dat u uw ouders
en gezin erg gemist heeft?

320
00:33:22,170 --> 00:33:23,200
Ja, natuurlijk.

321
00:33:23,200 --> 00:33:27,210
Miste u ook de buurt ook, de
Rivierenbuurt, het leven daar?

322
00:33:27,420 --> 00:33:32,529
Ja, want je kon daar, maar daar speelde je,
daar woonde ook, het was natuurlijk een

323
00:33:32,529 --> 00:33:37,090
heel gegoede buurt, in Laren he, waar
we woonden, en daar woonden ook allemaal

324
00:33:37,090 --> 00:33:44,360
kinderen en ze hadden die mensen waar ik in
huis woonde, die hadden al grote kinderen,

325
00:33:44,360 --> 00:33:52,450
zij was zestien of zeventien en haar broer
was een jaar of achttien en ik erbij.

326
00:33:52,450 --> 00:33:53,090
Ja,

327
00:33:53,090 --> 00:33:55,370
En het waren ook donkere..

328
00:33:55,370 --> 00:33:56,225
Ja, dus dat ging

329
00:33:55,940 --> 00:34:02,500
Eh, niet blauwogig, blond haar,
maar ook donkere men.. tenminste het

330
00:34:02,500 --> 00:34:06,590
waren gewoon mensen, he, Hitler was
ook donker, laten we eerlijk wezen.

331
00:34:06,590 --> 00:34:15,070
Ik wilde even wat terug in de tijd, ehm, hoe
kwam uw vader aan die bonbons om zo te verkopen?

332
00:34:15,070 --> 00:34:22,440
Ja, dat zal, we hebben, dat zal wel met de
familie in België zijn, daar zijn nog steeds

333
00:34:22,440 --> 00:34:30,270
familie, maar die zijn, in België was dat
heel anders, he, en, mijn vader die kwam aan

334
00:34:30,270 --> 00:34:38,460
die bonbons, vraag niet hoe mijn vader, mijn
vader was iemand die gaf over, die kon alles.

335
00:34:38,460 --> 00:34:45,160
Hij wist overal aan te komen,
want in de tussentijd dat hij

336
00:34:45,160 --> 00:34:54,450
daar woonde en wij weg waren,
toen is ie wat anders gaan doen.

337
00:34:54,450 --> 00:34:59,170
Wij hadden, midden in de Kromme
Mijdrechtstraat, daar was een fietsenstalling

338
00:35:00,140 --> 00:35:03,470
en daar was ie ook mee bevriend met
die man, dat was een niet-Joodse man,

339
00:35:03,470 --> 00:35:10,620
die had een fietsenstalling, die
woonde verderop bij ons en die, eh, had

340
00:35:10,620 --> 00:35:16,720
zo'n bijgebouwtje in die tuin, d'r is
mijn vader groene zeep voor gaan maken.

341
00:35:17,200 --> 00:35:23,370
Mijn vader kon natuurlijk, chemist was ie
eigenlijk van zijn beroep, maar die is groene

342
00:35:23,370 --> 00:35:32,800
zeep gaan maken en daar in de buurt overal,
die boeren, die vrouwen van die boeren, die

343
00:35:32,800 --> 00:35:40,570
wouwen hun grote was doen en er was geen zeep
meer te krijgen, dus die mensen, d'r was een

344
00:35:40,570 --> 00:35:47,320
mooie ruilhandel, mijn vader wou nooit geen
geld voor die, want in het begin is ie d'r zelf,

345
00:35:47,320 --> 00:35:53,050
mijn vader is brutaal geweest, die heb gewoon
zijn ster afgedaan en is gewoon naar die,

346
00:35:53,050 --> 00:35:58,870
op de fiets, vroeger had ie een auto daarvoor,
maar die was ook weg, maar op de fiets

347
00:35:58,870 --> 00:36:05,030
ging ie bij ons op de Amsteldijk, ging ie daar
bij de boeren langs, dat ie groene zeep had.

348
00:36:05,210 --> 00:36:08,890
Dus ze kwamen allemaal naar de
Kromme Mijdrechtstraat, naar die, naar

349
00:36:08,890 --> 00:36:14,030
dat winkel, naar die fietsenstalling
en haalden bij mijn vader groene

350
00:36:14,030 --> 00:36:19,910
zeep en de een die gaf groente en de
ander aardappelen, de andere vlees,

351
00:36:19,910 --> 00:36:24,690
we hadden een badkuip daar konden
we niet meer in badderen, want,

352
00:36:25,140 --> 00:36:30,510
daar lag allemaal mais in, allemaal
wat mijn vader verhandelde, hun

353
00:36:30,510 --> 00:36:36,120
kregen groene zeep, dat ze lekker
konden wassen en wij kregen eten.

354
00:36:36,120 --> 00:36:38,900
Dit was na de marktperiode.

355
00:36:38,900 --> 00:36:41,790
Na de marktperiode heeft
mijn vader dat gedaan.

356
00:36:41,790 --> 00:36:47,650
Ja, ja, en, toen hij nog met die bonbons
stond, kwam u ook wel eens bij hem op de markt?

357
00:36:47,650 --> 00:36:51,930
Ja, ik hielp hem, op
woensdagmiddag, dat vond ik leuk.

358
00:36:51,930 --> 00:36:54,840
Ik vond het leuk om bij
mijn vader te helpen, he.

359
00:36:54,840 --> 00:36:57,460
Hoe ging dat zo, kunt u
daar wat over vertellen?

360
00:36:57,460 --> 00:37:02,380
Ja, ik weet niet meer, hoeveel die, die
bonbons werden per stuk verkocht en we hadden

361
00:37:02,381 --> 00:37:06,890
van die, van die van die zakjes en dan
mocht ik met zo'n tangetje had mijn vader,

362
00:37:06,890 --> 00:37:13,170
en dan mocht ik die bonbonnetjes zo erin
doen, he, of hele dozen, meestal kochten

363
00:37:13,170 --> 00:37:19,170
ze hele dozen met die Belgische bonbons,
he, de mensen, er was schijnbaar nog geld.

364
00:37:19,170 --> 00:37:24,170
Ik heb me nooit afgevraagd, ik was
elf, twaalf jaar toen ik dat deed, dus

365
00:37:24,170 --> 00:37:28,830
ik vond het prachtig om mijn vader
te helpen daar bij die stal, weet je.

366
00:37:28,910 --> 00:37:30,510
Wat kostte één per stuk?

367
00:37:30,510 --> 00:37:36,603
Dat sla je me dood, dat zal misschien vijf en
twintig centen of twintig, ik weet het niet meer.

368
00:37:36,603 --> 00:37:43,621
Want mijn vader rekende af, he, maar eh, ik, dan
zei mijn vader:vijf bonbons Lia', dan deed ik met

369
00:37:43,622 --> 00:37:49,570
zo'n dingetje, mocht ik verschillende bonbonsjes,
mochten ze uitkiezen he, zo die bonbonsjes, ja.

370
00:37:49,570 --> 00:37:52,840
En mocht u zelf ook wel
eens eentje opsnoepen.

371
00:37:52,840 --> 00:37:59,190
Nou nee hoor, dat, wij mochten nooit
veel snoepen, want mijn vader vond

372
00:37:59,190 --> 00:38:06,895
dat niet goed dat snoepen, we kregen
netjes te eten, maar snoepen, nee.

373
00:38:06,895 --> 00:38:15,080
We mochten niet veel snoepen bij ons
thuis, want mijn vader vond dat niet gezond.

374
00:38:15,080 --> 00:38:17,310
We kregen wel fruit altijd.

375
00:38:17,310 --> 00:38:23,689
Mijn vader had in onze tuin, had ie ook
fruitboompjes neergezet, en dat deed hij

376
00:38:23,690 --> 00:38:32,410
al heel vroeg, en hij had een hele moestuin
gemaakt en eh sperzie, van die houten

377
00:38:32,410 --> 00:38:37,910
dingen met sperzieboontjes, we hadden dus
geen planten en bloemen meer, ja, een

378
00:38:37,910 --> 00:38:44,900
grote boom stond er, maar de rest had ie
allemaal kruiden en, eten had ie ook in de

379
00:38:44,900 --> 00:38:52,940
tuin, ja, ik weet niet wat voor vader ik
had, hij kon alles, mijn vader kon alles.

380
00:38:54,440 --> 00:39:01,540
Kunt u voor ons nog eens wat meer vertellen
en beschrijven hoe die markt er nou uit zag?

381
00:39:01,540 --> 00:39:07,871
Heel even, heel even, momentje, momentje.
Gaat uw gang. Stel de vraag nog maar een keer.

382
00:39:07,871 --> 00:39:12,620
Kunt u voor ons nog eens beschrijven
hoe die markt er nou uit zag?

383
00:39:13,540 --> 00:39:19,680
Nou, er stonden allemaal kramen,
gewoon, wat je helemaal in, kijk,

384
00:39:19,680 --> 00:39:30,140
je moet die speeltuin was gewoon
een vierkant groot geval, hij liep

385
00:39:30,140 --> 00:39:37,725
van de Borsseburgerstraat naar
de Lekstraat langs de Gaaspstraat.

386
00:39:37,726 --> 00:39:44,898
Aan de andere kant stond die grote katholieke
school met klooster en alles erbij dat is nu

387
00:39:44,898 --> 00:39:56,500
geloof ik weg, ja ik geloof dat er nou een
gedeelte huizen zijn gekomen en iets met een ook

388
00:39:56,500 --> 00:40:02,340
weer waar oudere mensen kunnen klaverjassen,
weet ik veel, maar dat is een hele grote, zo'n

389
00:40:02,340 --> 00:40:09,800
straatlengte en -breedte, zo'n vierkant iets
was tie, een hele grote speeltuin was het.

390
00:40:09,800 --> 00:40:13,100
Nou, alles werd er uit gehaald
en er werd een hele grote

391
00:40:13,100 --> 00:40:22,480
markt, een markt met verschillende
ing.., zo van waar je..

392
00:40:22,480 --> 00:40:22,600
Looppaden?

393
00:40:22,600 --> 00:40:30,440
tussen kon lopen, he, wat je ook op de, laten we
zeggen in Amstelveen, zo'n markt met al die stallen

394
00:40:30,440 --> 00:40:39,404
en zo, en dat zo was dat, gewone markt werd er
gehouden, alleen omheind, en één ingang, he, niet dat

395
00:40:39,404 --> 00:40:44,800
er twee ingangen waren, nee,er is één ingang, één
ingang, dat vonden die Duitsers natuurlijk heel

396
00:40:44,800 --> 00:40:49,019
goed, want dan konden ze niet, behalve mijn vader
dan die zo bijdehand was om eroverheen te spr...

397
00:40:49,020 --> 00:40:56,660
Werd er bewaakt, bij die ingang?

398
00:40:56,670 --> 00:40:59,336
Nee, het werd niet bewaakt.

399
00:40:59,370 --> 00:41:06,820
Want anders hadden ze nooit geweten, dan hadden
ze, want er is één man geweest en die was in

400
00:41:06,820 --> 00:41:13,620
de Rijnstraat en die heeft die, op de fiets
was ie, op zijn oude houten fiets, ik weet nog

401
00:41:13,620 --> 00:41:20,211
hoe die man was, ik weet zijn naam niet, ik
ben niet zo goed in namen, maar die riep toen:

402
00:41:20,211 --> 00:41:27,320
'Gerard, Gerard, er is er komt overvalwagens'
en toen heeft mijn vader geroepen: 'Overval,

403
00:41:27,320 --> 00:41:34,150
overval' en toen dachten ze dat ie een grappie
maakte en hij is over die schutting, over die

404
00:41:34,150 --> 00:41:42,620
hek is ie gegaan, hij i s er niet eens meer
uitgelopen, want ik weet nog precies waar hij stond.

405
00:41:42,620 --> 00:41:44,580
U bedoelt waar zijn kraam stond?

406
00:41:44,580 --> 00:41:51,800
Waar zijn kraam stond, en hij stond dichtbij
de uitgang en hij, maar hij durfde de uitgang

407
00:41:51,800 --> 00:41:56,900
niet, want dat vertelde ie, hij durfde de uitgang
niet uit, hij is over dat ding geklommen.

408
00:41:58,890 --> 00:42:02,440
En bij die ingang of
uitgang, daar stond wel

409
00:42:02,440 --> 00:42:02,820
Nee,

410
00:42:02,820 --> 00:42:03,570
controle?

411
00:42:03,570 --> 00:42:08,890
Nee, nee bijvoorbeeld moest
er iemand, dat was een vrije

412
00:42:08,890 --> 00:42:14,290
markt voor Joden, en er gingen
geen niet-Joodse mensen in.

413
00:42:14,560 --> 00:42:20,800
Daar was geen, zover ik weet,
was daar geen, want ik liep er

414
00:42:20,800 --> 00:42:25,130
ook zo op en ik liep er weer
af, als ik naar mijn vader ging.

415
00:42:25,130 --> 00:42:26,940
Er werd niet gecontroleerd,
niet gevraagd.

416
00:42:26,940 --> 00:42:29,490
Nee, ik ben nog nooit gecontroleerd.

417
00:42:31,470 --> 00:42:36,180
Misschien anderen wel, maar ik niet
en mijn vader ook niet, want ik ging

418
00:42:36,180 --> 00:42:39,990
ook met mijn vader d'r wel eens
heen, ik zei, pap, mag ik met je mee,

419
00:42:39,990 --> 00:42:44,045
weet je wel, op zaterdag of zondag,
ik weet het niet meer, of ie wanneer.

420
00:42:44,046 --> 00:42:49,040
Ik weet wel dat ie doordeweeks
er altijd stond, ja.

421
00:42:50,350 --> 00:42:55,550
En wat herinnert u zich aan
wat er zoal te koop was?

422
00:42:56,180 --> 00:43:01,620
Groentemannen, groenten,
toentertijd nog alles was.

423
00:43:01,620 --> 00:43:12,340
Van alles, wat je nu ook, met knopies en garen
en weet ik veel en bloemen en van alles, een

424
00:43:12,340 --> 00:43:19,760
gewone markt, wat je nu ook op de markt ziet,
veel groentemannen en kleding, kleding, en eh.

425
00:43:19,760 --> 00:43:23,060
Kende u ook veel mensen,
andere verkopers?

426
00:43:23,060 --> 00:43:25,150
Nou, eerlijk gezegd, niet.

427
00:43:26,770 --> 00:43:30,990
Ik eerlijk gezegd, ja op het
laatst kon je wel mensen, maar

428
00:43:30,990 --> 00:43:35,810
niet dat het mensen waren bij
ons uit de buurt dat ik ze kon.

429
00:43:36,000 --> 00:43:38,000
Weet u nog namen van anderen?

430
00:43:38,000 --> 00:43:40,560
Nee. Nee, absoluut niet.

431
00:43:40,560 --> 00:43:47,760
Want ik zei enkel maar, dag meneer, dag mevrouw,
of, weet je wel, en verder weet ik dat niet.

432
00:43:47,760 --> 00:43:52,170
En dan liep ik regelrecht
naar mijn vader toe.

433
00:43:52,170 --> 00:43:57,143
Mijn vader die nam toentertijd, toen ie
nog niet met groen, toen er nog gewoon

434
00:43:57,143 --> 00:44:02,980
groente, toen ging ie nog niet bij die
boeren, die later uit hun eigen naar mijn

435
00:44:02,980 --> 00:44:10,680
vader toekwamen om zeep en groene zeep
en allerlei soorten dingen te halen, he.

436
00:44:10,730 --> 00:44:20,050
Maar ik, ach ja, van die mensen, dat, dat, ik
weet niet eens meer zo goed, meisjes of jongens,

437
00:44:20,050 --> 00:44:27,790
die op school hebben gezeten, ik weet maar
een paar namen en, het is zo lang geleden, he.

438
00:44:28,910 --> 00:44:33,670
Maar u weet nog wel dat u daar stond
bij uw vader te helpen met eh.

439
00:44:33,670 --> 00:44:34,480
Ja, dat weet ik nog.

440
00:44:34,480 --> 00:44:35,935
Vond u het leuk?

441
00:44:35,710 --> 00:44:38,260
Ja, vond ik leuk. Vond ik leuk.

442
00:44:38,260 --> 00:44:39,340
Wat vond u er leuk aan?

443
00:44:39,480 --> 00:44:42,240
Nou, ik vond het leuk
dat ik ook mocht.

444
00:44:42,240 --> 00:44:47,140
Ik vond het leuk om iets te verkopen,
om iets te doen en ik hield altijd van

445
00:44:47,140 --> 00:44:54,140
heel veel mensen om me heen, dat zal
mijn beroep ook hebben meegenomen, he.

446
00:44:54,140 --> 00:45:02,890
Ik hield altijd van veel mensen, ik
was geen type om op kantoor te zitten.

447
00:45:02,890 --> 00:45:05,000
Was het ook een gezellige markt?

448
00:45:05,000 --> 00:45:05,780
Ja.

449
00:45:06,200 --> 00:45:06,770
Gezellig?

450
00:45:06,770 --> 00:45:14,950
Ja. Waren toch nog geintjes. Joden hebben
altijd humor. In al hun ellende hebben ze humor.

451
00:45:15,230 --> 00:45:21,360
Dat was niet verdrietig, dat je zegt, o wat
een verdrietige toestanden, misschien dat ze

452
00:45:21,360 --> 00:45:26,070
onderling, maar niet waar kinderen bij waren,
dat ze dat zeiden, maar het was een gezellige

453
00:45:26,070 --> 00:45:33,050
markt, want dan kwam mijn moeder, en dan zei
ze, en dan ging ze ook even boodschappen doen.

454
00:45:33,050 --> 00:45:40,522
Dan kwam ze met de kinderwagen met haar
kind en, ja, het was een gezellige markt en

455
00:45:40,523 --> 00:45:48,440
't is omdat het allemaal Joodse mensen waren,
he, maar anders had je het niet geweten.

456
00:45:48,810 --> 00:45:56,690
Heeft u ook wel eens iets gemerkt bij
de volwassenen van toch een soort

457
00:45:56,690 --> 00:46:01,870
angst van we zitten hier met deze markt
wel allemaal op een plek, ze kunnen.

458
00:46:01,870 --> 00:46:04,050
Jaa, dat zei mijn vader altijd.

459
00:46:04,050 --> 00:46:09,020
Mijn vader zei altijd: 'Als ze ons willen
hebben, kunnen ze ons zo, ze kunnen zo

460
00:46:09,520 --> 00:46:15,010
de boel', want het was omheind, en het
is ook gebeurd, alleen mijn vader is over

461
00:46:15,010 --> 00:46:20,460
de schutting geklommen, over het hekwerk
geklommen, want ze riepen nog: 'Overval,

462
00:46:20,460 --> 00:46:25,774
overval' en dat had ie gehoord van die
kennis van hem die hem kwam waarschuwen.

463
00:46:26,650 --> 00:46:31,880
'Gerard, we zien net die overvalwagens, we
zijn bang dat ze hier naar toe komen.' Nou,

464
00:46:31,880 --> 00:46:39,500
mijn vader heb zo z'n bonbonnetjes laten
staan en die is mooi de weggegaan en hij heb

465
00:46:39,500 --> 00:46:44,580
ze nog verteld, hij heb ze nog geroepen en
ze hebben gedacht dat ie een grappie maakte.

466
00:46:44,660 --> 00:46:47,410
En op dat moment was u niet daarbij.

467
00:46:47,410 --> 00:46:50,690
Nee, hij vertelde het
thuis, he, later.

468
00:46:51,090 --> 00:46:52,639
Weet u dat nog, dat moment?

469
00:46:52,640 --> 00:47:00,330
Ja, want ik kwam uit school, ik kwam 's middags
uit school en toen zei mijn moeder: 'Ga maar niet

470
00:47:00,330 --> 00:47:07,130
naar binnen toe', bij mijn vader in de huiskamer,
he, ze zegt, 'ga je school, papa heb nare dingen

471
00:47:07,130 --> 00:47:14,835
meegemaakt op de markt.' Nou, toen kwam mijn vader
later, na het eten, toen vertelde ie het me, wat

472
00:47:14,835 --> 00:47:22,090
er gebeurd was, want ik had een hele goeie band
met mijn vader, ik was zijn oudste dochter, he.

473
00:47:22,090 --> 00:47:26,300
Toen u moeder zei: 'Hij heeft nare dingen
meegemaakt op de markt, wat dacht u toen?'

474
00:47:26,300 --> 00:47:31,000
Nou, toen had ik het al gehoord
op straat. Ik wist het al.

475
00:47:31,000 --> 00:47:38,110
Ik wist het al wat er gebeurd was, maar
niet precies hoe mijn vader het eh, hoe mijn

476
00:47:38,110 --> 00:47:43,100
vader het vertelde, he, want die had het
tenslotte zelf meegemaakt, he, ik had er

477
00:47:43,100 --> 00:47:47,704
helemaal niet erg dat mijn va.., want mijn
va.. want ik dacht, nee, ze hadden ze de,

478
00:47:47,704 --> 00:47:53,300
je vader is thuis hoor, zei de buurman,
je vader is thuis, toen dacht ik, ja, zal

479
00:47:53,300 --> 00:47:59,330
ie wel weer bijdehand zijn geweest om over
op een of andere manier weg te komen, he.

480
00:48:00,090 --> 00:48:03,950
Was hij, toen hij dit aan u
vertelde nog erg van slag?

481
00:48:03,950 --> 00:48:08,880
Ja, hij zei, het was heel erg, zegt
ie Lia. Ik hoor het hem nog zo zeggen.

482
00:48:08,880 --> 00:48:13,318
Hij zegt: “Lia het was zo erg, ik
kwam ze nog tegen in de Rijnstraat,

483
00:48:13,318 --> 00:48:18,060
hij zegt ik heb met mijn hoofd naar
beneden, hij zegt en ik had zo mijn

484
00:48:18,060 --> 00:48:22,120
arm voor z'n ster gedaan, anders
had hij ook nog meegenomen geworden.

485
00:48:22,170 --> 00:48:30,380
Maar hun, de mensen liepen zo de kant van de
Amstel, de Amstellaan op, he, dat heette vroeger

486
00:48:30,380 --> 00:48:37,550
Amstellaan en Zuider- en Noorder-Amstellaan,
he, en hij liep, hij kwam van de Amstellaan,

487
00:48:37,550 --> 00:48:44,310
want hij is eventjes, want als mijn vader wat
had of met wat zat, ging ie op straat lopen,

488
00:48:44,310 --> 00:48:50,980
weet je wel, dan moest ie denken, en dat kon
ie niet met een stelletje kinderen thuis, dus.

489
00:48:51,630 --> 00:48:53,890
Toen zag hij die mensen lopen?

490
00:48:53,980 --> 00:48:57,360
Ja, en toen zag hij die
lopen, die mensen, toen zei

491
00:48:57,360 --> 00:49:01,455
die, och god kind, daar had
ik ook bij kunnen lopen.

492
00:49:01,455 --> 00:49:03,730
Ik zei: 'Ja maar dan had je', ik
weet nog dat ik hem zei, 'Ja maar

493
00:49:03,730 --> 00:49:07,700
papa, jij had toch nog vrijgekomen,
je had toch altijd vrijgekomen',

494
00:49:07,700 --> 00:49:11,470
zei ik, omdat we dat al een paar keer
mee hadden gemaakt in die, in die

495
00:49:11,470 --> 00:49:12,880
Hollandse Schouwburg

496
00:49:12,880 --> 00:49:16,620
dat mijn vader daar altijd heen ging
en eh, ik heb een Calmeyer-stempel

497
00:49:16,900 --> 00:49:20,870
zei die, ja dan werden we weer
teruggebracht naar huis, weet je.

498
00:49:20,870 --> 00:49:29,110
Dus we hebben, ik heb ook een beetje ellende mee
gehad in mijn leven, ja, ik heb ook geschreven toen

499
00:49:29,110 --> 00:49:38,350
die tijd dat Duitsland, over dat geld, weet je, toen
moest je toch allemaal je, moest je toch allemaal

500
00:49:38,350 --> 00:49:44,310
vertellen wat er gebeurd was, wat je gedaan heb
in het kort, dat heb ik gedaan en toen heb ik wel

501
00:49:44,310 --> 00:49:49,540
onderin geschreven: 'De Duitsers hebben wel vijf
jaar van mijn mooiste leven van me weggenomen.'

502
00:49:49,540 --> 00:49:54,780
Ja, u zei eerder even, toen uw
vader dit vertelde, van die razzia

503
00:49:54,780 --> 00:50:01,650
op de markt, dat hij zich op een
bepaalde manier ook schaamde.

504
00:50:01,750 --> 00:50:02,490
Ja.

505
00:50:02,490 --> 00:50:03,620
Hoe zat dat?

506
00:50:03,620 --> 00:50:11,310
Ja, hij zegt, ergens schaamde ik dat
ik zo vlug weg was en hun nog, hij zegt

507
00:50:11,310 --> 00:50:14,600
ze hebben gedacht natuurlijk dat ik een
grapje maakte, maar ik zeg ja, maar

508
00:50:14,600 --> 00:50:17,880
ze zagen jou toch over die omheining
klimmen, hadden hun toch ook kunnen

509
00:50:17,880 --> 00:50:23,340
doen, ja maar ze wouden natuurlijk hun
spulletjes meenemen, zei mijn vader.

510
00:50:23,830 --> 00:50:26,226
Hij zegt, ik heb mijn
bonbonsjes laten staan, hij

511
00:50:26,227 --> 00:50:29,250
zegt dat ben ik kwijt, nou
ja pech gehad, zei die nog.

512
00:50:30,790 --> 00:50:32,690
En is hij daarna nog, eh, weer terug..

513
00:50:32,690 --> 00:50:38,097
Nee, die markt was afgelopen, dat
werd weer speeltuin, dat werd weer

514
00:50:38,098 --> 00:50:43,880
speeltuin, alles werd weer teruggezet
en de kinderen, die speelden d'r weer.

515
00:50:43,880 --> 00:50:46,600
Dus, het was echt de
laatste razzia ook.

516
00:50:46,600 --> 00:50:50,595
Ja, dat was de, eh, de
laatste razzia daar.

517
00:50:50,595 --> 00:50:59,400
Ja, en dan de gewone razzia's, dat de
mensen, bij ons weggehaald werden, he,

518
00:50:59,400 --> 00:51:04,353
dat ze met die, eh ,ze kwamen ook wel
eens bij ons binnen en dan zei mijn vader

519
00:51:04,830 --> 00:51:06,740
eh Calmeyer (maakt gebaar met hand dat
ze iets toont), en dan gingen ze weg.

520
00:51:06,740 --> 00:51:15,130
Ja, bent u later nog wel eens
teruggeweest in die buurt, na de oorlog?

521
00:51:15,130 --> 00:51:21,430
Nee, ik ben wel teruggeweest, nou ja,
na de oorlog was ik wel, want ik had

522
00:51:21,430 --> 00:51:29,140
daar, eh, ik dan, ik was ook een tijd heb
ik balletles gehad van Sonia Gaskell.

523
00:51:30,340 --> 00:51:38,330
Heb je wel van gehoord.? D'r is pas een, daar heb
ik bij haar in de Zomerdijkstraat op les gezeten.

524
00:51:38,740 --> 00:51:41,570
En toen kwam u dus, kwam u nog
wel eens langs de speeltuin?

525
00:51:41,570 --> 00:51:45,970
Nee, daar ben ik nooit geweest,
ik ben door de Rijnstraat gefietst

526
00:51:45,970 --> 00:51:50,832
en dan rechtsaf bij de Uiterwaardenstraat
zo naar de Zomerdijkstraat.

527
00:51:50,833 --> 00:51:54,200
Omdat ik daar op les was bij haar.

528
00:51:54,970 --> 00:51:59,920
En na de oorlog, nee, ik ben er één
keer terug geweest in de Gaasp, dat is

529
00:51:59,920 --> 00:52:08,840
ongeveer, mijn vader is vijftien, zestien
jaar, ik denk dat het zestien, zeventien

530
00:52:08,840 --> 00:52:13,750
jaar geleden is, zoiets, ik weet niet
meer precies hoor, neem me niet kwalijk,

531
00:52:13,760 --> 00:52:20,020
ben ik er heen geweest met de overhandiging
van het boekje van Amsterdam-Zuid.

532
00:52:20,430 --> 00:52:27,640
En dat was toen klaar en toen kregen wij in,
dat was enkel maar voor geïnviteerde mensen,

533
00:52:27,640 --> 00:52:35,770
dat was ik met mijn zusters, mijn vader was net
gestorven, hij is net gestorven toen hij dat

534
00:52:35,770 --> 00:52:43,689
boekje zou overhandigd worden en toen ben ik
er heen geweest met mijn zus en toen hebben

535
00:52:43,689 --> 00:52:49,950
we dat boekje hebben we gekregen, eh, overhandigd
en dat was nog een feestelijkebijeenkomst,

536
00:52:50,400 --> 00:52:58,920
ook een heleboel mensen zoals ook de kinderen
van Max waren er, weet je, Van Praag en zo.

537
00:52:58,920 --> 00:53:02,530
Ja, maar was dat de eerste keer
dat u weer op die plek terug was?

538
00:53:02,530 --> 00:53:08,134
Ja, dat was de eerste keer en dat
was ook dat die kinderen uit die

539
00:53:08,135 --> 00:53:13,850
school, ik dacht die katholieke
school, dat ze dat beeldje zouden

540
00:53:13,850 --> 00:53:17,870
verzorgen en bloemen en alles, dat
beeldje wat voor de ingang stond.

541
00:53:17,870 --> 00:53:24,170
Dat heb ik nog meegemaakt. Daarna ben ik
er nooit (nadruk) meer, nooit meer, ja

542
00:53:24,170 --> 00:53:26,000
Is dat bewust? Vermijd u dat bewust?

543
00:53:26,000 --> 00:53:30,810
Nee, dat doe ik bewust.
Dat doe ik bewust.

544
00:53:30,810 --> 00:53:31,460
Want?

545
00:53:32,030 --> 00:53:33,030
Ik ken er niet tegen.

546
00:53:33,030 --> 00:53:40,970
Ik ben, ik eh, van onze gemeente, het koor
zingt altijd op de Plantage Middenlaan, he, de

547
00:53:40,970 --> 00:53:48,730
Schouwburg, daar ging ik als kind al met mijn
tante, ging ik naar de Schouwburg, dus ik ben daar

548
00:53:48,730 --> 00:53:54,660
geweest, zoals ik ook naar de Tiptop mocht als
die woonde naast, van mijn grootmoeder, kregen we

549
00:53:54,660 --> 00:54:03,300
geld voor naar het bioscoopje te gaan he, was in
die tijd heel gezellig, op zondag, en, eh, nou,

550
00:54:03,340 --> 00:54:11,030
dan, nee, ik ben daar nooit meer, nooit meer,
mijn andere grootouders woonden op de Achtergracht,

551
00:54:11,140 --> 00:54:18,490
daar ben ik, tegenover de Joodse Invalide, de
Korte Achtergracht he, de kleine Achtergracht en

552
00:54:18,490 --> 00:54:25,150
he, daar, die woonden daar om de hoek van de
Lepel... op de Achtergracht, om de hoek had je de

553
00:54:25,150 --> 00:54:31,680
Lepelkruisstraat, zo naar de Lepelstraat en
daar woonden mijn grootouders op de eerste etage,

554
00:54:31,950 --> 00:54:38,853
mijn grootouders van moeders kant en, eh, daar
ben ik nog wel eens langs gegaan en daar heb

555
00:54:38,854 --> 00:54:48,180
ik naar boven staan kijken en toen dacht ik, zal
ik aanbellen of ik het huis nog, eh, zie, he,

556
00:54:48,370 --> 00:55:06,140
oh, heel verdrietig (brengt hand voor haar ogen,
zeer geëmotioneerd) even.. (…snikt). Excuus.

557
00:55:06,140 --> 00:55:07,960
Geeft niets, wilt u even pauzeren?

558
00:55:07,960 --> 00:55:12,832
(maakt met hand gebaar dat dat niet nodig
is en schudt haar hoofd) [nieuw kader]

559
00:55:12,832 --> 00:55:16,060
U ziet het plaatje, zegt
u. Kunt u het nog een keer..

560
00:55:16,060 --> 00:55:18,530
Het plaatje, plaatje.
Hoe het toen was?

561
00:55:18,530 --> 00:55:18,810
Ja.

562
00:55:20,590 --> 00:55:25,290
Zoals het nu was, maar dan
eh, met, toen was het met

563
00:55:25,290 --> 00:55:27,720
marktstallen en nu zullen
er weer allemaal kinderen

564
00:55:27,720 --> 00:55:31,120
Maar wat ziet u voor
u geestesoog als u

565
00:55:31,120 --> 00:55:36,310
Enkel maar gewoon, hoe je, hoe
je als kind daar gespeeld hebt.

566
00:55:37,650 --> 00:55:43,090
Toen je er niet meer mocht spelen was
diezelfde stuk grond daar, er is niks aan

567
00:55:43,090 --> 00:55:50,950
veranderd, alleen de wips en alle speelgoed
eruit met markt toen die razzena, razzia

568
00:55:50,950 --> 00:55:58,530
is geweest, toen zijn al die speelspulletjes
weer teruggekomen en dat is nou nog zo.

569
00:55:59,280 --> 00:56:01,683
Heeft u het ook meegemaakt dat die spullen
weer terug werden gezet, heeft u dat ook..

570
00:56:02,260 --> 00:56:05,500
Ja, dat heb ik ook gezien,
werden weer teruggezet.

571
00:56:05,500 --> 00:56:10,960
Alles werd weer teruggezet, al die
mannetjes waren weer bezig om de boel

572
00:56:10,960 --> 00:56:16,240
weer, want je liep er langs, als ik
naar de bibliotheek ging, dan eh, dan eh,

573
00:56:16,240 --> 00:56:19,170
Wat dacht u toen, toen u dat zag?

574
00:56:19,170 --> 00:56:25,450
Nou wat moest je, wat moest je daar...
je denkt niet zo ver he, je denkt,

575
00:56:25,450 --> 00:56:30,149
nou ik had er niks meer mee, want ik
mocht er toch niet spelen, he, nee.

576
00:56:30,150 --> 00:56:30,990
Was u jaloers?

577
00:56:30,990 --> 00:56:34,631
Ja 1944, ja maar toen ging
ik er niet meer spelen.

578
00:56:34,632 --> 00:56:41,577
Toen was ik 14 1/2, maar mijn zusjes gingen
er weer spelen toen hun (ze plukt aan haar

579
00:56:41,577 --> 00:56:46,310
vest op de plek van de Jodenster), wij moesten,
half '44 mochten wij onze sterren afdoen,

580
00:56:46,310 --> 00:56:54,650
want we waren Mischelingen, he, dat betekent
de kinderen van maar twee Joodse grootouders,

581
00:56:55,290 --> 00:56:59,880
als je vier had, moest je weg, als je
twee had, mocht je blijven, begrijp je, zo.

582
00:56:59,880 --> 00:57:01,370
Toen was u geen officieel Joods

583
00:57:01,370 --> 00:57:10,120
Ja, mijn vader had allemaal Joodse en niet
Jood, bijna allemaal niet-Joodse, in dat

584
00:57:10,120 --> 00:57:15,490
boekje, weet je, heb je dat wel eens gezien,
dat archief, met al die grote boeken?

585
00:57:15,490 --> 00:57:21,910
Maar uw zusjes mochten weer
spelen in de speeltuin?

586
00:57:21,910 --> 00:57:27,750
In 1944, half '44, want toen waren die
Calmeyer-stempel doorgekomen, dus die mochten

587
00:57:27,750 --> 00:57:33,036
hun ster afdoen, he, want ze hadden twee Joodse
grootouders, twee niet- Joodse grootouders

588
00:57:33,037 --> 00:57:38,770
(steekt twee vingers op) wat mijn vader
toen versierd had, he, allemaal verzorgd had

589
00:57:38,770 --> 00:57:43,420
in die boeken laten, hij zelf heb het niet
gedaan, daar heeft ie mensen voor betaald

590
00:57:43,420 --> 00:57:50,370
die ook die mooie, speciale, heb je die
prachtige letters wel eens gezien, ja, zo,

591
00:57:50,760 --> 00:57:58,518
dat, en die zijn in 1944, half '44 was dat,
die hebben daar weer gespeeld tot half tot

592
00:57:58,518 --> 00:58:03,340
half, tot mei '45, die hebben daar rustig
en mochten ook weer naar de gewone school.

593
00:58:03,340 --> 00:58:07,601
Mijn zusjes die zijn naar de gewone, de gewone
school weer op het Meerhuizenpleintje gegaan.

594
00:58:07,700 --> 00:58:16,710
Ja, er zijn dus filmbeelden van toen,
ik heb ze bij me, zou u die willen zien?

595
00:58:16,710 --> 00:58:17,020
Ja.

596
00:58:17,020 --> 00:58:17,537
Goed.

597
00:58:17,538 --> 00:58:19,400
Gaan we zo kijken.

598
00:58:19,400 --> 00:58:25,780
Dan gaan we die bekijken.

599
00:58:25,780 --> 00:58:39,080
Doet u het filmpje maar aan.

600
00:58:39,080 --> 00:58:39,282
He?

601
00:58:39,282 --> 00:58:41,100
Kunt u het filmpje starten?

602
00:58:41,100 --> 00:58:56,000
Ja. (start filmpje en
kijkt). Ja, hij draait.

603
00:59:00,510 --> 00:59:09,549
He, daar staat een politieagent, die heb er toen
niet gestaan (schudt haar hoofd heen en weer).

604
00:59:09,550 --> 00:59:19,200
Ja, zo was het (schudt haar hoofd op en neer),
ja. Gewoon de markt, net zo als het Waterlooplein.

605
00:59:19,200 --> 00:59:42,610
Ja. Mijn vader. Dat is wat (schudt haar
hoofd heen en weer, geëmotioneerd).

606
00:59:42,610 --> 00:59:48,560
Ziet u uw vader?

607
00:59:48,970 --> 00:59:49,564
Nee, ik zie mijn vader niet.

608
00:59:49,564 --> 01:00:02,130
Het is de groenteman, wel ja, die
haringkar tjee (doet de laptop dicht).

609
01:00:02,130 --> 01:00:15,100
Dacht u dat u uw vader zag?

610
01:00:15,100 --> 01:00:17,106
Nee, ik zei, o mijn vader
(lacht en maakt een wapperende

611
01:00:17,106 --> 01:00:17,649
beweging met hand), dat
is een (kijkt bedrukt)

612
01:00:17,760 --> 01:00:18,870
Begrijp ik.

613
01:00:21,400 --> 01:00:22,820
Hoe vond u het om dit te zien?

614
01:00:22,820 --> 01:00:23,680
Verschrikkelijk.

615
01:00:23,680 --> 01:00:23,984
J a?

616
01:00:23,984 --> 01:00:26,947
(knikt, brengt hand voor
mond) Verschrikkelijk.

617
01:00:26,948 --> 01:00:34,400
Zo was het, zo druk was het, maar toen ik,
daar heeft een tijd geen politie gestaan hoor.

618
01:00:34,410 --> 01:00:36,490
Waarom zegt u verschrikkelijk?

619
01:00:38,180 --> 01:00:47,752
Dat ik al die mensen en al die mensen leven
praktisch niet meer, he (kijkt in de verte). Moet

620
01:00:47,752 --> 01:00:54,070
je rekenen al die mensen die daar kwamen,
allemaal dood en allemaal, dat zijn mensen die zijn

621
01:00:54,070 --> 01:01:01,010
allemaal, niet zoals mijn vader dat het geld
ervoor had, want dat kost een heleboel geld, was

622
01:01:01,010 --> 01:01:09,490
een hele kostbare situatie, die mensen die hij
ingehuurd had, één die op de, op de wacht stond

623
01:01:09,490 --> 01:01:19,590
en de andere, eh, eh, naast hem zat, al die
hele dure krullende familie er bij te flansen,

624
01:01:19,590 --> 01:01:20,650
Dat kon niet iedereen.

625
01:01:20,650 --> 01:01:23,860
niet Joodse familie en allemaal.

626
01:01:24,430 --> 01:01:32,780
Dat is toch, dat is toch, dat is toch,
je luistert, dat, mijn vader, daarom,

627
01:01:32,780 --> 01:01:36,760
ik heb een ontzettend respect, hoe
ik over mijn vader denk, of hij nu

628
01:01:36,760 --> 01:01:40,774
wel een goeie vader, voor mij was ie
een goeie vader, maar hij, ja, maar

629
01:01:40,930 --> 01:01:43,889
U heeft geluk gehad ook om zo'n
vader te hebben. Bedoelt u dat?

630
01:01:43,890 --> 01:01:51,950
Ja. Absoluut. Want hij was, hij wist overal,
overal (nadrukkelijk, ogen dicht) uit te komen.

631
01:01:52,280 --> 01:01:54,940
Hij wist overal uit te komen.

632
01:01:55,250 --> 01:02:01,600
En als ik dit nu zie, al die mensen die
daar liepen en al de drukte die daar

633
01:02:01,600 --> 01:02:07,500
was, al die mensen leven niet meer,
die hebben zo maar uitgeroeid omdat ze

634
01:02:08,700 --> 01:02:16,320
eh eh Joods (nadruk) waren, omdat ze
tot het zogenaamde uitverkorene volk.

635
01:02:16,350 --> 01:02:23,490
Mijn vader zei altijd: ze mogen ons,
ik wil best ruilen, zei die altijd.

636
01:02:24,250 --> 01:02:31,370
Allemaal die dat zeggen, mogen van mij het
uitverkoren volk zijn. Want het is toch zo.

637
01:02:31,930 --> 01:02:38,370
Kijk wat de Spanjaarden, wat ze nu weer zo'n
antisemitische toestand in Spanje heerst, he.

638
01:02:38,370 --> 01:02:41,170
Heeft u ook mensen
herkend in het filmpje?

639
01:02:41,170 --> 01:02:45,872
Ik dacht dat ik mensen herkende, maar het
ging allemaal zo vlug, het is, he, maar 't, 't,

640
01:02:45,872 --> 01:02:54,060
(schudt haar hoofd, doet hand voor oog) ja, ik
begrijp het allemaal niet als ik dit weer zie.

641
01:02:54,060 --> 01:03:00,750
Al die mensen op de markt, allemaal en alles
ging normaal, de groenteman, de haringboer,

642
01:03:00,750 --> 01:03:07,837
al die, al die mensen die daar op hun marktje
stonden en wisten niet wat er (hand boven

643
01:03:07,838 --> 01:03:13,210
hoofd), de meesten wisten, geloofden hem niet,
mijn vader zei altijd, wist het allemaal,

644
01:03:13,400 --> 01:03:22,960
door zijn niet-Joodse omdat mijn vader zich
meer met niet-Joodse mensen zaken deed als met

645
01:03:22,960 --> 01:03:29,210
Joodse mensen, he, en hij hoorde nog wel eens
wat van die of gene en van die Duitse Joodse

646
01:03:29,210 --> 01:03:37,120
mensen, die uit Duitsland gekomen waren, he,
en hoorde je al wat er aan de hand was, daar.

647
01:03:37,120 --> 01:03:39,600
Maar de meeste mensen
wilden hem niet geloven?

648
01:03:39,600 --> 01:03:43,740
Nee (schudt hoofd, gedecideerd),
mijn grootouders ook niet.

649
01:03:44,130 --> 01:03:46,750
Al mijn grootouders z'n familie
wouden hem niet geloven.

650
01:03:46,750 --> 01:03:48,820
'Hij weet het weer, hij
weet het weer', zeiden ze.

651
01:03:49,300 --> 01:03:54,840
Mijn vader wist veel en hij wist veel, ze
konden mijn vader niet goed, volgens mij.

652
01:03:54,840 --> 01:04:01,870
Weet u nog wat u als kind dan dacht?
Dacht u van ik geloof mijn vader wel?

653
01:04:02,180 --> 01:04:07,600
Ik geloofde mijn vader wel, want ik zag
hoe hij was. Ik zag hoe mijn vader was.

654
01:04:07,600 --> 01:04:15,140
Mijn vader was een hele intelligente man, buiten
dat zijn handen ook niet stil, want hij kon

655
01:04:15,140 --> 01:04:22,160
alles, hij, mijn vader kon, zelfs, hij maakte
die jurkjes, nou, mijn vader was echt een man

656
01:04:22,160 --> 01:04:30,850
hoor, was echt geen, wat mijn grootmoeder zei,
ik wil het woord niet zeggen, maar (ze lacht)

657
01:04:30,850 --> 01:04:37,190
mijn vader, die kon rustig op de machine een
jurkje, de mooiste jurkjes naaiden ze voor me.

658
01:04:37,190 --> 01:04:45,070
M'n andere grootmoeder, die zat in de
stoffen, he, mijn grootmoeder en dan kregen we

659
01:04:45,070 --> 01:04:50,799
altijd mooie lapjes stof voor de kinderen
kregen we, en mijn vader maakte, en mijn moeder

660
01:04:50,800 --> 01:04:53,450
die smokte 't allemaal (maakt smokbeweging
aan bovenkant van linkermouw) en deed alles.

661
01:04:53,450 --> 01:04:55,793
Mijn vader is een beste vader geweest.

662
01:04:55,793 --> 01:05:01,516
Hij heb alles gedaan om ons te
vrijwaren van alles en nog wat.

663
01:05:02,850 --> 01:05:05,370
Hij heb het toch voor elkaar gekregen.

664
01:05:06,300 --> 01:05:08,740
Kwam wat u net gezien heeft,

665
01:05:08,740 --> 01:05:08,832
Ja

666
01:05:08,833 --> 01:05:09,530
die filmbeelden

667
01:05:09,530 --> 01:05:12,073
Dat zijn beelden die leggen zo op
m'n (maakt met handen gebaren voor

668
01:05:12,073 --> 01:05:15,510
haar ogen), de beelden die ik net
gezien heb, die leggen op mijn ogen.

669
01:05:15,930 --> 01:05:19,749
Als ik mijn ogen dichtdoe,
zie ik dat allemaal voor me.

670
01:05:19,750 --> 01:05:27,710
Want kinderen ook, die speelden tussendoor, je
zag een jongetje schaatsen, een Joods jongetje.

671
01:05:27,710 --> 01:05:33,730
Misschien stond zijn vader op de
markt, ook op de markt, dat ie bij papa,

672
01:05:35,680 --> 01:05:41,960
want, kinderen vonden het leuk hoor,
om bij hun vader of moeder op de markt

673
01:05:41,960 --> 01:05:49,750
te komen, he, en dat, ik vond het ook
leuk, ik ging ook bij mijn vader op de

674
01:05:49,750 --> 01:05:56,890
markt “papa, mag ik helpen”, ik was elf
of twaalf jaar, ja, ik mag ook helpen.

675
01:05:56,890 --> 01:06:01,670
Had u gehoopt dat u misschien uw...

676
01:06:01,670 --> 01:06:05,130
Ja, ik had gehoopt, ik had gehoopt dat ik
mijn vader had gezien, maar het ging zo vlug

677
01:06:05,500 --> 01:06:09,719
en alles, maar, het is amateuristisch, want
anders had ie (houdt handen in de lucht

678
01:06:09,719 --> 01:06:17,180
alsof ze een camera vast heeft), maar
verder is het heel emotioneel dat je al die

679
01:06:17,180 --> 01:06:27,850
mensen, al die mensen, al die mensen
(fluisterend), allemaal dood omdat ze anders zijn.

680
01:06:27,850 --> 01:06:36,030
Daarom, ik, tegenwoordig, dat er zoveel
mensen andere nationaliteiten, dat was vroeger

681
01:06:36,220 --> 01:06:43,168
niet, misschien waren maar een heel weinig
buitenlandse mensen woonden in Nederland, he.

682
01:06:43,168 --> 01:06:49,760
Er waren Joden en niet-Joden en dan had je nog
misschien wat Russische Joodse mensen en wat

683
01:06:49,760 --> 01:06:57,270
Duitse Joodse mensen en wat.., maar niet dat
de hele wereld zowat in Nederland woonde, he?

684
01:06:57,270 --> 01:07:01,620
Wilt u het nog een keer zien?

685
01:07:01,620 --> 01:07:05,740
Nee, ik ken er niet meer tegen.

686
01:07:05,740 --> 01:07:05,870
Ok

687
01:07:05,871 --> 01:07:06,604
Ik ken er niet meer tegen.

688
01:07:06,605 --> 01:07:11,538
Ik vind het verschrikkelijk, al de mensen daar
die lopen daar lekker boodschappies te doen,

689
01:07:11,966 --> 01:07:18,270
allemaal gezellig naar de markt, ja, dat vonden
ze natuurlijk gezellig, want het was vroeger

690
01:07:18,270 --> 01:07:23,760
de Waterlooplein, waar ze allemaal naar toe
gingen, laten we eerlijk wezen, he, was ook

691
01:07:23,760 --> 01:07:30,805
zo'n markt, alleen niet met een omheining
d'r omheen en nu was er een omheining heen.

692
01:07:31,181 --> 01:07:34,020
Ze zijn, waren eigenlijk
al in de gevangenis.

693
01:07:34,020 --> 01:07:35,092
Maar ze hebben het niet door.

694
01:07:35,150 --> 01:07:44,673
Ze hebben het niet geweten. Ze hebben het
niet geweten wat er boven hun hoofd hangt.

695
01:07:45,970 --> 01:07:47,300
Verschrikkelijk.

696
01:07:47,310 --> 01:07:48,550
En dat voelt u als u nu het filmpje.

697
01:07:48,550 --> 01:07:52,220
Ik voel dat, ik voel dat.

698
01:07:52,810 --> 01:07:58,880
Daarom maakt het me zo verschrikkelijk
verdrietig, hoe de mensen over andere mensen

699
01:07:58,880 --> 01:08:05,700
denken, omdat ze bruin of wit of geel of
groen zijn, he, ik geef maar een voorbeeld.

700
01:08:05,700 --> 01:08:11,570
Wat maakt het nou uit, mens is
mens. Een mens is toch een mens?

701
01:08:11,570 --> 01:08:16,350
Hij heb toch niet gevraagd om een
kleurtje of om een, waar je vandaan komt?

702
01:08:16,350 --> 01:08:18,600
Als het maar een goed mens is.

703
01:08:18,600 --> 01:08:23,990
Als je maar een goed mens bent, he,
je hoeft niet rijk of arm of, als

704
01:08:23,990 --> 01:08:28,010
je maar een mens, een mens (nadrukkelijk)
bent, een mens met een hart.

705
01:08:28,010 --> 01:08:34,270
En als je dat niet hebt, ja, dan ben je, hebt,
maakt het niet uit of je geel, groen of blauw bent.

706
01:08:34,350 --> 01:08:38,350
Heeft u nu spijt van dat u
het filmpje heeft gezien?

707
01:08:38,350 --> 01:08:44,450
Nee, ik heb er geen spijt van. Ik heb niet
spijt van, ik vond het mooi om te zien.

708
01:08:44,450 --> 01:08:46,910
Om het nou weer een
keertje te gaan zien.

709
01:08:48,160 --> 01:08:49,090
Dat hoeft ook niet

710
01:08:49,090 --> 01:08:52,578
Ik heb het op m'n, ik heb het op
m'n o.., ik heb het hier, voor mijn

711
01:08:52,579 --> 01:08:55,760
ogen (maakt gebaar voor ogen), hoef
ik mijn ogen niet eens dicht te

712
01:08:55,760 --> 01:09:01,790
doen, dan zie ik het, ik weet precies
het plekje waar mijn vader stond.

713
01:09:01,790 --> 01:09:11,080
Als je binnenkwam, bij het hek, het korte gedeelte,
de de de Lekstraat, dat gedeelte, dan stond ie.

714
01:09:11,080 --> 01:09:17,390
Hier kwam je binnen en dan stond mijn vader daar
bij het hek. En daar is ie zo overheen geklommen.

715
01:09:17,390 --> 01:09:22,690
Ok, dan laten we het hierbij.

716
01:09:25,320 --> 01:09:26,720
Wat een geluk.

717
01:09:28,230 --> 01:09:30,230
Wie zien we hier?

718
01:09:30,230 --> 01:09:37,170
Wat zegt u?

719
01:10:10,710 --> 01:10:13,140
Wie zijn dat? Wie staan erop de foto?

720
01:10:13,140 --> 01:10:25,058
Dat is mijn vader, dat is mijn jongste
zusje, dat is mijn hondje, dat ben ik, dat is

721
01:10:25,058 --> 01:10:31,200
mijn moeder en dat is mijn tante Puck (wijst
personen aan op de foto terwijl ze praat).

722
01:10:33,890 --> 01:10:35,460
En wanneer is dit?

723
01:10:35,830 --> 01:10:43,580
Dat is waar we woonden bij de Amstel,
daar, tegenover de gasfabriek woonden we.

724
01:10:43,580 --> 01:10:45,630
En in welk jaar was
dit, weet u dat nog?

725
01:10:45,630 --> 01:10:48,490
Het was '44 zoiets.

726
01:10:52,780 --> 01:10:57,760
Het was een zomerse dag, en daar hebben
we op het gras gezeten, ze hebben ons

727
01:10:57,760 --> 01:11:04,200
niet verteld dat we niet in het gras mochten
zitten, we mochten in het gras zitten.

728
01:11:05,600 --> 01:11:06,520
Van wie?

729
01:11:07,060 --> 01:11:12,980
Van de, van de
indringers, de Duitsers.

730
01:11:14,560 --> 01:11:16,410
Jullie dragen geen ster?

731
01:11:17,270 --> 01:11:18,050
He?

732
01:11:18,050 --> 01:11:19,580
Jullie dragen geen ster?

733
01:11:20,320 --> 01:11:29,420
Mijn vader wel, mijn moeder ook, tante Puck
niet want die was geen Joods, maar wij niet.

734
01:11:38,610 --> 01:11:53,370
Gaat het? Kunt u hem iets hoger
houden? (LdV houdt foto hoger.)

735
01:11:53,370 --> 01:11:55,989
Iets meer hier. (LdV houdt
foto meer voor haar borst.)

736
01:11:55,990 --> 01:12:00,180
Nog ietsje hoger alstublieft. Ja.

737
01:12:00,180 --> 01:12:11,960
Ja, dat was een mooie dag, dat we
daar waren. Dat was aan de Amstel.

738
01:12:17,020 --> 01:12:20,420
Ik had ook nog een hondje gekregen.

739
01:12:20,620 --> 01:12:22,160
Hoe heette het hondje?

740
01:12:22,160 --> 01:12:28,428
Dat weet ik niet meer.
Weet ik absoluut niet meer.

741
01:12:28,428 --> 01:12:36,478
Het had een heel vreemd naampje, dat
weet ik nog wel, een Frans naampje.

742
01:12:36,479 --> 01:12:40,300
Het was ook een pinkeneesje.

743
01:12:42,050 --> 01:12:43,690
En dat was uw hondje?

744
01:12:43,810 --> 01:12:44,680
Ja.

745
01:12:45,480 --> 01:12:47,530
En kunt u uzelf nog even aanwijzen
voor mij, waar u zelf staat.

746
01:12:47,530 --> 01:12:51,450
(wijzend op foto) Mijn vader
heeft hier de ster, je

747
01:12:51,450 --> 01:12:55,220
ziet de puntjes nog, en mijn
moeder heeft hem ook hier.

748
01:12:55,220 --> 01:13:08,090
Hier mijn vader zie je hier achter
z'n z'n revers, daar zie je nog

749
01:13:08,091 --> 01:13:13,290
(pakt pen om de ster van vader
aan te wijzen), zie je hier nog...

750
01:13:15,660 --> 01:13:18,490
achter de revers zijn ster.

751
01:13:18,490 --> 01:13:29,940
Mijn moeder had hem hier ergens (wijst plek aan
met pen). Tante Puck niet, want die is niet Joods.

752
01:13:29,940 --> 01:13:38,280
En hier is m'n hondje, en die hoefde geen
ster. (lacht) Toestanden in die tijd.

753
01:13:42,070 --> 01:13:47,710
En deze hier want we hadden op de
ramen allemaal van die tegen de ramen

754
01:13:47,710 --> 01:13:56,520
omdat ze bang waren dat de Duitsers
die dat gasfabriek zou bombarderen.

755
01:13:56,520 --> 01:14:03,640
En daarachter was het Amstelstation, dus daar
waren we altijd bang voor, de ramen waren allemaal

756
01:14:03,640 --> 01:14:13,080
met van die kruiselingse dingen, van die strepen,
dat de gassplinters niet in de rondte zouden, ja.

757
01:14:13,480 --> 01:14:14,760
Gaat 't?