1
00:00:26,400 --> 00:00:31,700
Het is vandaag donderdag
19 november 2009.

2
00:00:31,700 --> 00:00:38,920
Ik ben René Poels en ik heb een
gesprek met Truus Mooren- Poels

3
00:00:38,920 --> 00:00:41,990
over haar ervaringen met het
Joodse meisje Sarah Heertjes.

4
00:00:43,010 --> 00:00:45,403
Truus Mooren-Poels is geboren op 15 januari
1941. Kun je iets vertellen over jullie gezin.

5
00:00:45,404 --> 00:00:49,880
Wie zijn je ouders, wanneer getrouwd, wat
deed je vader en hoe groot was het gezin?

6
00:00:51,840 --> 00:00:53,250
Ja, daar kan ik wel
iets over vertellen.

7
00:00:53,250 --> 00:01:03,940
Vader en moeder zijn in 1939 getrouwd op
29 augustus, als ik mij goed herinner.

8
00:01:03,940 --> 00:01:06,605
Vader was kassier van de Boerenleenbank,
zoals dat destijds heette.

9
00:01:06,605 --> 00:01:13,110
Tegenwoordig heten ze allemaal directeur, vroeger
was je gewoon kassier van de Boerenleenbank.

10
00:01:13,110 --> 00:01:16,840
Moeder was huisvrouw. Want snel na het
huwelijk werden er 1, 2, 3 kinderen geboren.

11
00:01:16,840 --> 00:01:27,190
In ben in 1941 geboren, toen
was de oorlog al uitgebroken.

12
00:01:27,190 --> 00:01:32,080
In 1942 en in 1943 kwamen
er weer kindjes bij.

13
00:01:34,600 --> 00:01:40,839
Jij was nog heel jong. Wat heb je
zelf als kind gemerkt van de oorlog?

14
00:01:40,840 --> 00:01:45,495
Heel weinig. Heel weinig. Ja, we hadden
een schuilkelder achter onder het huis.

15
00:01:45,496 --> 00:01:50,518
Waar wij buitenom van achteren ingingen. Die
zat vol met soms wel vijftig mensen in er.

16
00:01:50,519 --> 00:01:55,180
Er lag overal stro en matrassen.
Daar werd gezongen en gebeden zelfs.

17
00:01:55,180 --> 00:01:59,270
Met Thiesen Piet, dat weet ik nog wel.

18
00:01:59,270 --> 00:02:01,710
Of ik dat nu allemaal zelf
nog weet uit eigen waarneming

19
00:02:01,710 --> 00:02:07,773
of van de verhalen na de
oorlog weet ik niet precies.

20
00:02:07,773 --> 00:02:10,740
Maar ik heb er wel een beeld van. In elk
geval, ik heb nooit schrik gehad. Nooit.

21
00:02:10,740 --> 00:02:15,570
We zijn nooit bang gemaakt. Dat ging
allemaal vanzelf. Dat hoorde erbij. Ja.

22
00:02:22,910 --> 00:02:24,769
Jullie hadden thuis dus een hele grote
schuilkelder voor het hele dorp?

23
00:02:24,770 --> 00:02:24,783
Ja.

24
00:02:24,783 --> 00:02:25,233
Daar zaten soms ook mensen
bij uit Blitterswijck, of

25
00:02:25,233 --> 00:02:27,800
mensen die moesten evacueren,
uit Vierlingsbeek en Oostrum.

26
00:02:27,800 --> 00:02:33,240
Ze kwamen van alle windstreken. Tot dat we
op een zeker moment zelf moesten evacueren.

27
00:02:33,240 --> 00:02:37,000
Dat weet ik nog wel. Aan het einde
van de oorlog moesten we zelf ook weg.

28
00:02:37,090 --> 00:02:41,580
Maar hoe dat allemaal in elkaar zat, daar weet
ik niets van. Ik heb daar niets van overgehouden.

29
00:02:41,580 --> 00:02:48,800
Ik heb er geen schrik
voor gehad. Dat niet.

30
00:02:48,800 --> 00:02:49,920
In 1944 kregen jullie ineens
een Joods meisje in huis?

31
00:02:49,920 --> 00:02:54,880
Ja 1944, het zal wel in
1943 of 1944 zijn geweest.

32
00:02:54,880 --> 00:02:59,400
Jij was iets meer dan drie jaar. Heel jong.
Kun je je daar nog iets van herinneren?

33
00:02:59,400 --> 00:03:12,480
Ja daar kan ik me nog wel iets van herinneren.
Dat zij er was. Ze was groot. Ik had een tante.

34
00:03:12,480 --> 00:03:21,258
Tante Maria van het Kasteel. Die was precies zo
oud als zij. Die twee deden vaak dingen samen.

35
00:03:21,258 --> 00:03:22,565
We gingen ook vaak samen naar het Kasteel
waar mijn grootvader en grootmoeder woonden.

36
00:03:22,565 --> 00:03:27,590
Daar waren die twee groten, tante
Maria en Sarah en wij als kinderen bij.

37
00:03:28,650 --> 00:03:31,010
Dat kan ik me nog herinneren.

38
00:03:31,010 --> 00:03:35,650
Weet jij hoe Sarah bij
jullie terecht is gekomen?

39
00:03:35,720 --> 00:03:37,650
Ja, via Hanna van de Voort.

40
00:03:38,750 --> 00:03:42,570
Hanna van de Voort en in elk geval Nico Dohmen,
die samenwerkte met Hanna van de Voort.

41
00:03:42,570 --> 00:03:44,510
Zo is die bij ons gekomen.

42
00:03:47,930 --> 00:03:53,080
Ze was ook al in Oirlo op een plaats geweest,
maar hoe dat in zijn werk is gegaan weet ik niet.

43
00:03:53,080 --> 00:03:57,338
Je hebt er iets van
opgeschreven over Sarah, wat je

44
00:03:57,338 --> 00:04:00,610
je nog herinnert en wat je
van je tantes hebt gehoord?

45
00:04:00,610 --> 00:04:06,070
Ja, ja, dat wil ik wel even voorlezen.

46
00:04:06,070 --> 00:04:13,090
Er is ook een boek uitgekomen
waarin dit ook zo ongeveer in staat.

47
00:04:13,090 --> 00:04:18,040
Nou dan: Sarah Heertjes kwam
als ongeveer 13-jarig meisje

48
00:04:18,040 --> 00:04:22,010
bij mijn vader en moeder, nadat
zij al in Oirlo was geweest.

49
00:04:22,010 --> 00:04:24,050
Maar daar ging het niet zo goed.

50
00:04:24,140 --> 00:04:29,290
Zij, als enig kind in Amsterdam, voelde
zich beter met andere kinderen erbij.

51
00:04:29,760 --> 00:04:34,630
Wij waren toen met drie kleine
kinderen van 0, 1 en 2 jaar.

52
00:04:34,920 --> 00:04:42,220
In augustus 1944 kwam er weer een kindje bij,
toen waren er twee jongens en twee meisjes.

53
00:04:42,540 --> 00:04:46,200
Sarah speelde leuk met de
kinderen en hielp moeder in de

54
00:04:46,200 --> 00:04:50,479
huishouding en ging met haar
mee naar het consultatiebureau.

55
00:04:50,480 --> 00:04:54,270
Maar de pastoor was ook
al bij ons thuis geweest.

56
00:04:54,730 --> 00:04:58,650
“Zet dat kind op straat”, zei
hij, “veel te gevaarlijk”.

57
00:04:59,590 --> 00:05:03,240
Maar mijn vader heeft toen niet
naar de pastoor geluisterd.

58
00:05:03,360 --> 00:05:07,680
Tja, dat kan toch ook niet dat een pastoor
zoiets zegt: “Zet dat kind op straat!”

59
00:05:08,720 --> 00:05:12,320
Je vader was een echt katholiek mens?

60
00:05:12,320 --> 00:05:15,002
Ja. Maar dit ging toch
wel een beetje te ver.

61
00:05:15,002 --> 00:05:17,680
Zet dat kind op straat,
dat zei hij dan omdat het

62
00:05:17,680 --> 00:05:19,430
veel te gevaarlijk was en ze
ons vader zouden oppakken.

63
00:05:19,430 --> 00:05:29,010
Dat hij verraden werd. Ja, dat was zo van; jou
kunnen wij niet missen. Jij moet geen gevaar lopen.

64
00:05:29,060 --> 00:05:32,080
Maar dat risico nam hij wel.

65
00:05:32,550 --> 00:05:34,569
Hij wist goed dat er risico’s waren?

66
00:05:34,570 --> 00:05:35,410
Ja, dat wist hij goed. Ja.

67
00:05:36,790 --> 00:05:41,630
Omdat er razzia’s waren en andere
gevaarlijke situaties had vader

68
00:05:41,630 --> 00:05:47,020
voor haar een schuilplaats gemaakt
in de tuin in de takkenberg.

69
00:05:47,080 --> 00:05:54,030
Je kon er een paar bossen hout uit halen
en daar was dan een bed in gemaakt.

70
00:05:54,230 --> 00:06:00,010
Sarah kroop dan naar binnen, de bossen hout
gingen er weer voor, en zo was ze veilig.

71
00:06:01,990 --> 00:06:07,000
Eind 1944 moesten wij evacueren en
kwamen wij in Eindhoven terecht.

72
00:06:08,030 --> 00:06:12,940
Voordat wij weer naar huis zijn gegaan, is
Sarah opgehaald door mensen van de Joodse Raad.

73
00:06:12,940 --> 00:06:19,650
Sarah is niet meer mee naar huis gegaan. Wij
konden weer terug naar huis vanuit Eindhoven.

74
00:06:20,390 --> 00:06:26,250
Sarah is in Eindhoven opgehaald
door mensen van de Joodse Raad.

75
00:06:26,310 --> 00:06:31,420
Zij was intussen wees geworden, haar vader en
moeder waren omgekomen in het concentratiekamp.

76
00:06:31,590 --> 00:06:39,660
Sarah werd naar ’s-Graveland gebracht. Daar gingen
allemaal Joodse wezen heen, naar ‘s-Graveland.

77
00:06:39,660 --> 00:06:45,420
In 1947 is zij naar Israël gegaan om
daar een nieuw bestaan op te bouwen.

78
00:06:46,400 --> 00:06:49,270
Zij trouwde met een Duitse
Jood, heeft vier kinderen

79
00:06:49,270 --> 00:06:52,980
gekregen, is weduwe
geworden en opnieuw getrouwd.

80
00:06:53,290 --> 00:06:56,020
Wij hebben altijd
goed contact gehouden.

81
00:06:56,260 --> 00:07:04,180
Op 8 november 1997 is zij plotseling
aan een hartstilstand overleden. Ja.

82
00:07:06,090 --> 00:07:14,200
Sarah Heertjes had een schuilnaam en dat was
Annie Heerink. In Meerlo heette ze Annie Heerink.

83
00:07:14,480 --> 00:07:15,790
En dat staat er ook nog.

84
00:07:15,790 --> 00:07:21,800
Ze werd via de verzetsgroep in Tienray bij
de familie Poels-van Neerven ondergebracht.

85
00:07:21,800 --> 00:07:28,160
Weet je of er in die periode meer families
in Meerlo waren met Joodse kinderen?

86
00:07:28,850 --> 00:07:34,835
Ja, bij Vissers, Vissers
Man, daar hadden ze er een.

87
00:07:34,835 --> 00:07:38,460
Bij Mooren in Megelsum, daar
hadden ze er ook een, bij

88
00:07:38,460 --> 00:07:44,099
Vorstermans (Koos Bekkers),
ja daar waren er wel een paar.

89
00:07:44,100 --> 00:07:48,250
Wisten jullie dat het een Joods kind
was? Of had je daar geen besef van?

90
00:07:48,250 --> 00:07:49,700
Ik niet, ik wist er niets van.

91
00:07:49,700 --> 00:07:56,570
Waarom hebben je vader en moeder
dit Joods kind in huis genomen.

92
00:07:56,570 --> 00:08:05,590
Ja, die waren altijd wel sociaal. Die wilden mensen
helpen. Dus ook kinderen in nood, eigenlijk. Ja.

93
00:08:05,600 --> 00:08:10,500
Hebben jullie er na de oorlog
nog veel over gesproken?

94
00:08:10,590 --> 00:08:17,460
Nee, niet extra. Nee, dat ging
zo als het ging. De eerste jaren.

95
00:08:17,460 --> 00:08:22,510
Sarah heeft later zelf het contact hersteld. De
eerste jaren hebben we niets van haar gehoord.

96
00:08:22,510 --> 00:08:26,930
Zij ging toen naar Israël en ging een nieuw leven
beginnen. Ze had het druk genoeg met zichzelf.

97
00:08:26,930 --> 00:08:31,500
Maar toen er kinderen kwamen en ze wat
ouder werd, heeft ze zelf contact gezocht.

98
00:08:31,500 --> 00:08:35,690
Toen is ze regelmatig wel elk
jaar op vakantie gekomen.

99
00:08:35,690 --> 00:08:39,670
Sarah heeft eerst in Oirlo in een
boerderij bij een boer gezeten.

100
00:08:39,670 --> 00:08:42,450
Toen schreef ze brieven
naar haar ouders.

101
00:08:42,451 --> 00:08:48,530
Ik heb begrepen dat die brieven door Nico Dohmen,
een van de verzetsmensen, achter gehouden zijn.

102
00:08:48,530 --> 00:08:52,970
Die moest de brieven bezorgen bij de ouders en zo.
Die werden eerst gelezen, wat er geschreven werd.

103
00:08:52,970 --> 00:08:54,070
Die brief heb je nog?

104
00:08:54,070 --> 00:09:07,080
Ja, die staat ook ergens in een
boek maar ik heb hem hier ook.

105
00:09:07,080 --> 00:09:10,546
De bewuste brief van Sarah Heertjes,
die uit veiligheidsoverwegingen

106
00:09:10,546 --> 00:09:13,590
door Nico Dohmen niet naar haar ouders
is doorgestuurd luidt als volgt.

107
00:09:14,430 --> 00:09:16,070
“Lieve papa en mamma.

108
00:09:16,490 --> 00:09:20,150
Op het ogenblik ben ik
ergens in Limburg bij een boer

109
00:09:20,400 --> 00:09:26,090
waar ik naar mijn zeggen
niet bepaald helder ben.

110
00:09:26,090 --> 00:09:31,860
Ik ben er pas gekomen. Kijk niet hoe
ik schrijf, want ik ben erg zenuwachtig.

111
00:09:32,970 --> 00:09:38,210
Eerst was ik bij mensen in Noodsprong.
Bedoeld is Hanna van de Voort.

112
00:09:38,700 --> 00:09:44,350
Want er was voor mij nog niets. Maar ik
zei, dat ik onmogelijk hier kon wennen.

113
00:09:44,350 --> 00:09:49,470
Ik heb, toen ze mij hier
brachten, erg, o zo erg gehuild.

114
00:09:50,380 --> 00:09:56,560
De vrouw is aardig, de man ken ik nog niet.
Misschien krijg ik nog een ander adres.

115
00:09:56,680 --> 00:10:02,570
Naar school kan ik niet. Ik
moet hier op de boerderij werken.

116
00:10:02,570 --> 00:10:14,450
Aardappelen schillen, bijvegen, rooien en van
alles…… hoop ik gauw weer bij jullie te zijn.

117
00:10:16,000 --> 00:10:19,740
Het is nu zaterdagmiddag. Ik heb
net een boterham met spek op.

118
00:10:19,740 --> 00:10:26,670
Ik vind het verschrikkelijk o, o
wat naar, het lijkt me zo vies.

119
00:10:26,780 --> 00:10:32,510
Bij de Noodsprong mensen vond ik fijn,
nu niet. Maandag gaat dit briefje weg.

120
00:10:32,510 --> 00:10:40,920
En komt er mij iemand opzoeken. Straks na het
eten zal ik verder schrijven. Dag en zoen van…

121
00:10:41,730 --> 00:10:48,350
Ik wou dat ik bij burgermensen kon komen.
Maar hier is het verschrikkelijk, bah, bah.

122
00:10:48,350 --> 00:10:53,250
”Ze schrijft van alles door
elkaar.“ De reis is goed verlopen.

123
00:10:54,080 --> 00:11:00,290
Hoe is het met mevrouw, puntje puntje Het
is zondag en ik mag mijn sokje niet stoppen.

124
00:11:00,290 --> 00:11:05,400
Rot mensen vind ik het. Brood
eet je gewoon van de tafel.

125
00:11:05,780 --> 00:11:09,340
Het was een echt
stadsmeisje uit Amsterdam?

126
00:11:09,340 --> 00:11:17,440
Ja, ja een beetje verwend. Enig kind eigenlijk.
Dan valt het hard tegen in het boerenleven.

127
00:11:17,440 --> 00:11:18,869
Daarna is ze bij
jullie terecht gekomen?

128
00:11:18,870 --> 00:11:24,690
Ja, het schijnt dat ze eerder ook is weggelopen.
Dat weet ik niet precies. Dat weet ik niet.

129
00:11:24,690 --> 00:11:28,690
Toen is ze bij jullie gekomen
en anderhalf jaar gebleven.

130
00:11:28,690 --> 00:11:33,540
Uit haar verhalen blijkt dat
ze daar tevreden over was.

131
00:11:33,540 --> 00:11:38,040
Ja, zeker. Anders had ze later het
contact ook niet meer opgepakt.

132
00:11:38,040 --> 00:11:39,469
Voor je moeder was het een geweldige
hulp in huis? Met zoveel kinderen.

133
00:11:39,470 --> 00:11:41,400
Ja, absoluut.

134
00:11:41,400 --> 00:11:43,918
Met zoveel kinderen

135
00:11:43,918 --> 00:11:51,870
Zij kon ook niet naar school
toen. Ze was de hele dag thuis.

136
00:11:51,870 --> 00:11:58,380
In 1944 zijn jullie geëvacueerd,
iedereen ging mee, ook Sarah

137
00:11:58,380 --> 00:12:00,100
Sarah ging ook mee.
Dat weet ik nog wel.

138
00:12:00,100 --> 00:12:01,160
Dat we eerst naar Venray naar de
Servaas-gebouwen zijn geweest.

139
00:12:01,160 --> 00:12:05,140
En van daaruit ging
het naar Eindhoven.

140
00:12:05,140 --> 00:12:11,054
En ik weet ook nog dat kan ik me nog goed
herinneren dat er daar allemaal luiers hingen.

141
00:12:11,055 --> 00:12:15,020
De kinderen hadden allemaal diarree. Er
was niets om mee te wassen, geen zeep.

142
00:12:15,020 --> 00:12:19,500
Dat hing daar allemaal
op de trapleuningen.

143
00:12:19,500 --> 00:12:25,570
Ik zie het nog volhangen met die natte luiers
om te drogen. Dat was echte oorlogsellende.

144
00:12:25,570 --> 00:12:28,600
Was dat in Eindhoven?

145
00:12:28,600 --> 00:12:30,840
Dat was in Eindhoven.

146
00:12:30,840 --> 00:12:31,720
Hoe lang zijn jullie daar geweest?

147
00:12:31,720 --> 00:12:37,820
Dat weet ik niet. Met vrachtwagens zijn we daar
naartoe gebracht. Dat is een beetje herinnering.

148
00:12:37,820 --> 00:12:42,660
Toen was de oorlog weer voorbij en gingen wij
weer naar huis. Sarah ging toen naar ‘s-Graveland.

149
00:12:42,660 --> 00:12:54,390
Sarah was bij jullie thuis, een lid
van het gezin. Werd zij voorgetrokken?

150
00:12:54,390 --> 00:12:57,620
Neen. Ze werd niet voorgetrokken.
Ze kreeg wel eens straf.

151
00:12:57,620 --> 00:13:04,870
En Sarah kreeg die straf ook als dat nodig
was. Het was ook een kind van 14, 15 jaar.

152
00:13:04,870 --> 00:13:13,577
Dat zijn ook niet de
gemakkelijkste op die leeftijd.

153
00:13:13,578 --> 00:13:19,071
Maar wij hadden een duistere kast, de donkere
kast noemden wij hem, in de bijkeuken.

154
00:13:19,072 --> 00:13:23,010
Het was eigenlijk een diepe muurkast. Er
zat geen raam in. Echt een duistere kast.

155
00:13:23,010 --> 00:13:26,460
Wij als kinderen, als we stout
waren, moesten dan niet lang,

156
00:13:26,460 --> 00:13:30,890
hoogstens vijf, tien minuten,
in de kast met de deur dicht.

157
00:13:30,890 --> 00:13:34,420
Sarah moest ook een keer in die kast.

158
00:13:34,710 --> 00:13:38,160
En ik weet nog dat wij, mijn broertje
en ik, onze Reinier en ik, bij

159
00:13:38,160 --> 00:13:42,480
de deur van de kast wachtten totdat
vader de deur weer open maakte.

160
00:13:42,480 --> 00:13:46,330
Dat ze er weer uit mocht. Ze was aan het huilen
in die kast. Dat kan ik me nog herinneren.

161
00:13:46,330 --> 00:13:55,850
Dat vonden wij toen heel erg.
Dat zij ook in die kast moest.

162
00:13:55,850 --> 00:14:03,890
Ja, ja, ze was een eigen kind, zal ik maar
zeggen. Net zo eigen als wij ook waren.

163
00:14:03,890 --> 00:14:07,170
Heeft ze na de oorlog wel eens over
dit soort voorvallen gesproken?

164
00:14:07,170 --> 00:14:14,790
Ja, dat wel ja, dat kan ik mij nog wel
herinneren. Ja, dat kan ik mij herinneren.

165
00:14:14,790 --> 00:14:17,980
Veel van de dingen
zijn daarna herhaald.

166
00:14:18,080 --> 00:14:23,300
Kan zijn dat ik het echt mee heb gemaakt en dat
ik het daarna vaker heb gehoord. Dat is zo.

167
00:14:23,300 --> 00:14:25,380
En die kast ken je goed?

168
00:14:26,220 --> 00:14:33,730
Ja, en die kast is er nog. Als wij bij onze Jos
zijn dan hebben we het nog wel eens over deze kast.

169
00:14:33,830 --> 00:14:37,640
Heeft Sarah na de oorlog weer
contact met jullie opgenomen?

170
00:14:37,640 --> 00:14:40,200
Jaren later, toch wel.
De eerste tien jaren niet.

171
00:14:40,580 --> 00:14:48,820
Ze had het toen te druk om haar eigen
leven weer op de rails te krijgen.

172
00:14:48,820 --> 00:14:50,220
Maar daarna is het
contact goed geworden.

173
00:14:50,220 --> 00:14:54,230
Ik weet nog heel goed dat ze hier met
Jacob, haar eerste man, is geweest.

174
00:14:54,230 --> 00:14:58,260
Een strenge man, dat kon je aan zijn gezicht
aflezen. Ook is ze met de kinderen geweest.

175
00:14:58,260 --> 00:15:09,414
Met die man kon je niet lachen. Hij was een
strenge Duitse Jood. Ze is daarna weduwe geworden.

176
00:15:12,970 --> 00:15:16,553
Zij is de latere jaren, toen onze
vader en moeder, nog geweest.

177
00:15:16,553 --> 00:15:21,980
Onze moeder is zelfs ook nog in
Israël geweest. Ik ben er ook geweest.

178
00:15:22,150 --> 00:15:28,230
Toen kwam ze ook met haar kinderen. Het was
allemaal familie. Het was gewoon familie.

179
00:15:28,510 --> 00:15:32,059
Je bent naar Israël geweest, je moeder
ook. Hebben jullie daar een boom geplant?

180
00:15:32,060 --> 00:15:32,740
Neen, dat niet.

181
00:15:32,740 --> 00:15:36,230
Sommige families deden dat.

182
00:15:36,230 --> 00:15:40,380
Ja, ja. Dat is ook van
haar uit niet gebeurd.

183
00:15:40,380 --> 00:15:47,200
Ze was heel dankbaar voor datgene
wat jullie familie had gedaan?

184
00:15:47,200 --> 00:15:55,090
Ja. Ze heeft in Nederland nog een nicht wonen,
in Monnickendam bij Amsterdam. Een nicht.

185
00:15:55,090 --> 00:16:07,950
Daar ging ze ook heen. En dan kwam ze ook bij
ons. Wij hebben ook altijd veel foto’s gemaakt.

186
00:16:07,950 --> 00:16:11,080
En toen ze bij onze vader en moeder
niet meer zo goed terecht kon, bezocht

187
00:16:11,080 --> 00:16:14,060
ze hun een paar uurtjes en daarna
kwam ze naar ons op de boerderij.

188
00:16:14,060 --> 00:16:16,300
We hebben geroeid op het
Schuitwater. Ja, het was familie.

189
00:16:16,300 --> 00:16:18,529
Zij sprak Nederlands, ze was een
Nederlandse. Dat was heel gemakkelijk.

190
00:16:18,529 --> 00:16:18,717
Met haar kinderen
konden wij niet praten.

191
00:16:18,717 --> 00:16:26,390
Die kenden wel een paar Nederlandse
woorden, maar die spraken een andere taal.

192
00:16:26,390 --> 00:16:27,440
Die spraken Hebreeuws?

193
00:16:27,440 --> 00:16:33,650
Hebreeuws, ja, ja. In het zuiden van
Israël, in Ashgelon, daar woonden ze.

194
00:16:35,450 --> 00:16:36,670
Dat is een stad in
het zuiden van Israël.

195
00:16:36,670 --> 00:16:43,470
Terug naar Sarah bij jullie thuis.
Meerlo was een katholiek dorp.

196
00:16:43,470 --> 00:16:48,350
Ik kan me voorstellen dat ze mee naar
de kerk moest of meeging met jullie.

197
00:16:48,350 --> 00:16:53,690
Dat zal best. Dat weet ik niet. Maar daar kan
ik mij niets van herinneren. Dat weet ik niet.

198
00:16:53,690 --> 00:16:58,770
Maar wij waren ook nog kleine kinderen.
Die nog niet naar de kerk gingen.

199
00:16:58,770 --> 00:17:08,610
Maar het zal best wel dat ze is mee gegaan.
Of niet. Misschien. Dat weet ik niet.

200
00:17:08,610 --> 00:17:18,280
Hebben je vader en moeder na de oorlog, jullie
hadden een groot gezin, nog over de oorlog gesproken?

201
00:17:18,280 --> 00:17:22,560
Neen, niet echt. Als Sarah er
weer eens een keer was, dan wel.

202
00:17:22,560 --> 00:17:27,980
En de jongeren die na de oorlog zijn geboren
spraken er niet over. Neen, die tijd was afgesloten.

203
00:17:27,980 --> 00:17:35,652
Wel dat Sarah, als Joods kind -dat werd ons
wel verteld- werd vervolgd in de oorlog.

204
00:17:35,653 --> 00:17:38,240
Die kinderen moesten
bescherming krijgen.

205
00:17:38,240 --> 00:17:38,535
Dat zij dus bij ons was ondergedoken en
zodoende daardoor haar leven is gered.

206
00:17:38,535 --> 00:17:44,451
Maar veel verder, neen. Over de oorlog
werd eigenlijk niet meer gesproken.

207
00:17:44,380 --> 00:17:56,510
De oorlog was voorbij, de mensen
gingen weer over tot de orde van de dag?

208
00:17:56,510 --> 00:17:59,270
Tot de orde van de dag.
Ja, zo was dat, ja.

209
00:17:59,800 --> 00:18:03,210
De mensen pakten de draad weer
op er moest veel opgebouwd worden?

210
00:18:03,210 --> 00:18:08,111
Wat kapot was moest allemaal weer hersteld
worden. En toen ging het leven weer verder.

211
00:18:08,112 --> 00:18:08,940
Zo heb ik het in elk geval ervaren.

212
00:18:08,940 --> 00:18:14,890
Ik heb nooit iets….. Wij hadden thuis
aan de achterkant ook flinke gaten.

213
00:18:14,890 --> 00:18:18,899
Er is wel eens geschoten op het huis.
Maar ja, dat was zo. Daar was geschoten.

214
00:18:18,930 --> 00:18:29,700
Dat werd weer gemaakt. Het was voorbij. Neen,
er is eigenlijk nooit dramatisch over gedaan.

215
00:18:29,700 --> 00:18:38,709
Ja, dat was zo. Dat kwam en dat ging. Dat is
die periode. Ik heb het niet bewust mee gemaakt.

216
00:18:38,710 --> 00:18:40,250
Daar was ik nog te jong voor.