1
00:00:41,820 --> 00:00:51,901
Dit is een interview in het kader van
“Schiedamse Kinderen op stap”. Een

2
00:00:51,902 --> 00:00:56,490
project van het Gemeentearchief
Schiedam in het kader van Erfgoed van

3
00:00:56,490 --> 00:01:00,249
de oorlog een project dat subsidie
krijgt van het ministerie van WVS.

4
00:01:00,249 --> 00:01:00,526
Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer.
Het is vandaag 12 oktober 2009.

5
00:01:00,526 --> 00:01:00,664
Ik zit tegenover mevrouw Blitz-Homs.

6
00:01:01,440 --> 00:01:04,650
U bent geboren op 1 januari 1931.

7
00:01:04,650 --> 00:01:05,660
Ja, in Rotterdam.

8
00:01:06,110 --> 00:01:08,760
Wanneer bent u naar Schiedam verhuisd?

9
00:01:10,650 --> 00:01:18,140
Dat was dus in ’31 en dat was de
slechtste tijd die er was, met de crisis.

10
00:01:19,370 --> 00:01:27,010
Toen konden ze goedkoper
wonen in Schiedam dan in

11
00:01:28,240 --> 00:01:31,750
Rotterdam, hoewel mijn vader
een baan had in Rotterdam.

12
00:01:33,660 --> 00:01:51,720
Toen zijn we verhuisd naar de
Vlaardingerdijk, tegenover de

13
00:01:51,720 --> 00:01:57,050
kerk, het kerkhof of zoiets, dat
laatste stukje Vlaardingerdijk.

14
00:01:57,050 --> 00:02:07,210
Daar is mijn zusje geboren mijn zusje
Miep, die tweeëneenhalf jaar na mij kwam.

15
00:02:08,710 --> 00:02:13,360
Toen werd daar het huis te klein en
zijn we naar de Warande gegaan, als

16
00:02:13,360 --> 00:02:23,630
ik het goed heb Warande 26 en daar is
mijn jongste broertje geboren: Koen.

17
00:02:23,650 --> 00:02:24,680
Hoeveel scheelt hij met u?

18
00:02:24,680 --> 00:02:31,750
Die scheelt acht jaar met mij.
Hij is van ’39, januari ’39.

19
00:02:33,170 --> 00:02:36,130
U hebt drie broers en twee zussen?

20
00:02:36,130 --> 00:02:36,640
Juist.

21
00:02:36,641 --> 00:02:39,620
Kunt u vertellen hoe het rijtje is?

22
00:02:39,620 --> 00:02:45,470
Het rijtje was: mijn oudste broer,
Koos, is in Rotterdam geboren

23
00:02:45,470 --> 00:02:57,600
in december ’26, mijn zusje Nel
is geboren in ’27, ook december.

24
00:02:57,600 --> 00:03:03,810
De volgende was mijn broer
Hans, die heeft er twee

25
00:03:03,810 --> 00:03:08,600
jaar over gedaan, dus die
is in januari ’29 geboren.

26
00:03:09,700 --> 00:03:21,990
Toen kwam ik, januari ’31, Miep
augustus ’33 en Koen januari ’39.

27
00:03:24,910 --> 00:03:29,890
En toen woonden we in de
Warande, bij de laatste.

28
00:03:31,890 --> 00:03:39,180
Toen u in de Warande woonde, was u ook op een
leeftijd dat u naar de kleuterschool ging.

29
00:03:39,180 --> 00:03:45,480
Jazeker wel. We gingen naar de
kleuterschool tegenover de molen.

30
00:03:45,480 --> 00:03:53,080
De Westermolen is dat geloof ik, bij de
Kethelstraat, bij het Kippenbruggetje.

31
00:03:53,850 --> 00:03:54,620
De Walvis?

32
00:03:54,620 --> 00:04:03,350
De Walvismolen ja, waar je onderdoor kon
lopen soms bij laag water en dat was heel

33
00:04:03,350 --> 00:04:11,500
griezelig, héél griezelig, een beetje modderig
en dan kon je dan onder die boog lopen.

34
00:04:12,360 --> 00:04:14,440
Daar ben ik op de
kleuterschool geweest.

35
00:04:14,440 --> 00:04:15,979
Het was een katholieke kleuterschool?

36
00:04:15,980 --> 00:04:24,410
Een katholieke kleuterschool
en de lagere school was…

37
00:04:24,490 --> 00:04:25,720
Hoe heette de katholieke
kleuterschool?

38
00:04:25,720 --> 00:04:35,830
Dat weet ik echt niet. En de lagere school
was iets verderop in de [mmm?]steeg.

39
00:04:35,830 --> 00:04:48,010
Dat waren twee scholen, twee katholieke
scholen naast elkaar in de [mmm?]steeg.

40
00:04:48,010 --> 00:04:54,500
Daarachter lag dan de Korte Haven met
een klooster van de Dominicanessen.

41
00:04:56,920 --> 00:04:58,769
Hoe die steeg heet weet
ik niet meer. Kethel…

42
00:04:58,770 --> 00:05:03,817
Ik zal er even over nadenken,
volgens mij weet ik het.

43
00:05:03,818 --> 00:05:08,560
Wat kunt u zich nog van de
kleuterschool herinneren?

44
00:05:08,560 --> 00:05:20,490
Dat je in de zandbak zat te spelen, dat je
leerde veters te rijgen, knopen te maken.

45
00:05:21,670 --> 00:05:29,020
Katholiek… je was dan bruidje en
dan moest je in een processie lopen.

46
00:05:29,250 --> 00:05:35,320
We hadden lange haren en dan kreeg
je pijpenkrullen ingedraaid ‘s avonds.

47
00:05:35,320 --> 00:05:40,240
Zo van hup, hup, huup en weer terug
en dan had je mooie pijpenkrullen.

48
00:05:40,240 --> 00:05:42,720
En een strik er bovenop natuurlijk.

49
00:05:44,760 --> 00:05:50,660
Dat kan ik mij van de kleuterschool
herinneren en dat w gebracht werden…

50
00:05:51,530 --> 00:05:53,540
Wat voor processies waren dat dan?

51
00:05:53,540 --> 00:05:57,270
Ter ere van Maria of wat ook,
weet ik niet meer precies hoor.

52
00:05:58,700 --> 00:06:04,730
Er kwam zo’n baartje bij met een of ander
heiligenbeeld erop en dat werd dan rondgedragen.

53
00:06:07,510 --> 00:06:16,460
En daarna heb ik natuurlijk de katholieke lagere
school bij de zusters Dominicanessen gehad.

54
00:06:18,150 --> 00:06:23,400
Je ging naar de Frankelandsekerk,
die nu afgebroken is.

55
00:06:25,260 --> 00:06:26,420
Ja, in ’69.

56
00:06:26,420 --> 00:06:31,910
Daar werd mijn broertje nog
gedoopt, ’s morgens was er…

57
00:06:31,910 --> 00:06:34,772
Kunt u zich dat herinneren?

58
00:06:34,772 --> 00:06:37,207
Ja, dat kan ik me nog
herinneren, toen was ik 8 jaar.

59
00:06:40,280 --> 00:06:44,194
’s Morgens was het lenteweer
en ’s avonds, toen dat kind

60
00:06:44,194 --> 00:06:50,581
gedoopt werd wij met z’n allen
er naartoe vroor het als de boze.

61
00:06:50,582 --> 00:07:04,952
(lacht). Dat weet ik nog wel
Koen. Dat was dus nog de Warande.

62
00:07:04,952 --> 00:07:10,460
En toen heeft mijn vader het huis
van dr. Kastendijk gekocht. Dr.

63
00:07:12,142 --> 00:07:23,245
Kastendijk was leraar op het gymnasium in
Schiedam en die ging toen verhuizen naar die singel

64
00:07:23,246 --> 00:07:28,889
aan het eind van de Prins Mauritsstraat, hoe
heet die ook alweer, die naar De Gorzen loopt?

65
00:07:32,320 --> 00:07:36,233
We konden daar schaatsen.

66
00:07:37,838 --> 00:07:44,264
Je had het eerste stukje tot aan de Nassaulaan
en dan had je het volgende stuk, waar

67
00:07:44,264 --> 00:07:50,053
aan de ene kant huizen waren en aan de andere
kant was er een huishoudschool en nog een

68
00:07:50,053 --> 00:07:57,040
school en dan kwam je aan een singel en die
liep naar de brug die naar De Gorzen liep.

69
00:07:58,900 --> 00:08:01,340
Niet naar het verlengde
van de Nieuwe Haven?

70
00:08:02,820 --> 00:08:12,590
Nee, nee, het dwarse stuk… je had de Nieuwe
Haven en dan waren er allemaal zandhopen

71
00:08:12,590 --> 00:08:18,730
en dan had je aan het eind van de Warande
had je de zeilenmakerij van Bingham.(..)

72
00:08:20,440 --> 00:08:31,710
En toen bent u op de Mauritsstraat?

73
00:08:31,710 --> 00:08:39,210
In mei 1940 toen stonden we gepakt en gezakt
en toen werd Rotterdam gebombardeerd en we

74
00:08:39,210 --> 00:08:50,020
zagen daar die bloemkool van de brand van
Rotterdam boven het huis, boven Schiedam hangen.

75
00:08:50,020 --> 00:08:54,920
Toen was het nog van ‘ja, wat doen we? Gaan we over,
gaan we niet over?’ Nou ja, we zijn overgegaan.

76
00:08:54,920 --> 00:09:00,950
Nou ja, zo zijn we dus in de Prins
Mauritsstraat, in mei ’40, gekomen.

77
00:09:01,220 --> 00:09:03,140
14 mei 1940?

78
00:09:03,140 --> 00:09:05,220
Nee, zoiets 20 mei.

79
00:09:07,150 --> 00:09:10,310
Wat kunt u zich nog herinneren
van het bombardement op Rotterdam?

80
00:09:11,940 --> 00:09:21,870
Nou, dat was voor ons ook weer een hele opgave,
want mijn grootmoeder, die samenwoonde met

81
00:09:21,870 --> 00:09:30,020
een ongetrouwde zoon, mijn grootmoeder werd
weggebombardeerd, waardoor ze dus zonder dak was.

82
00:09:30,020 --> 00:09:34,330
Dus die kwam ook bij ons in huis,
maar het was een groot huis.

83
00:09:34,330 --> 00:09:45,730
En haar zoon, oom Toon, een broer van
mijn vader dus, die kon niet zonder

84
00:09:45,730 --> 00:09:51,160
zijn moeder nee hoor, dat is niet
waar en die kwam ook bij ons wonen.

85
00:09:51,160 --> 00:09:58,790
Dus wij hadden een huis met 10 mensen: 6 kinderen,
pappa en mamma, grootmoeder en oom Toon.

86
00:09:58,820 --> 00:10:00,550
Maar u had een heel huis, hè?

87
00:10:00,550 --> 00:10:01,290
Een heel huis, ja.

88
00:10:01,290 --> 00:10:02,920
Dat scheelt dan weer wat.

89
00:10:02,920 --> 00:10:03,390
Ja.

90
00:10:03,390 --> 00:10:08,600
U kreeg dus bij de verhuizing
nog twee inwoners erbij?

91
00:10:08,600 --> 00:10:12,030
Ja, ja.

92
00:10:12,030 --> 00:10:17,230
Toen u aan de Prins Mauritsstraat woonde,
ging u dus ook naar de lagere school?

93
00:10:17,230 --> 00:10:24,630
Naar de lagere in de steeg, ik weet niet meer
hoe die heet. Twee scholen achter elkaar.

94
00:10:25,570 --> 00:10:28,730
Wat hebt u daar geleerd,
wat hebt u daar gedaan?

95
00:10:28,730 --> 00:10:34,570
Gewoon de lagere school afgelopen
en van de lagere school ben ik in…

96
00:10:34,570 --> 00:10:40,910
U kreeg les van de nonnen.

97
00:10:40,910 --> 00:10:42,320
Ja, van de nonnen.

98
00:10:42,320 --> 00:10:50,360
Nee, nee in de eerste klas en de tweede klas
waren de gezusters Elshof, die op de Dam woonden.

99
00:10:50,470 --> 00:10:59,160
Dat was een bekende familie, Elshof,
met 12 nee 16 kinderen hadden die.

100
00:11:01,090 --> 00:11:07,490
De juffrouwen Elshof gaven ook les op de
lagere school én de nonnen natuurlijk.

101
00:11:11,880 --> 00:11:12,799
En wat leerde u op de lagere school?

102
00:11:12,800 --> 00:11:18,380
Wat je normaal leert. Gewoon,
zes klassen lagere school.

103
00:11:25,650 --> 00:11:29,240
Daarna ben ik naar de middelbare
school in Rotterdam gegaan.

104
00:11:29,240 --> 00:11:31,080
Kunt u iets over schooltijd vertellen?

105
00:11:31,080 --> 00:11:36,200
Liep u er met vriendjes of vriendinnetjes
naartoe, of met broers en zussen?

106
00:11:36,280 --> 00:11:42,680
Nee, ik ging met vriendinnetjes,
Greet van de Berg die in de Warande

107
00:11:42,680 --> 00:11:50,020
woonde, en ja… je kende dat hele rijtje,
de Geurtsen, Van de Berg, Meijer.

108
00:11:50,020 --> 00:12:01,830
Tegenover ons huis in de Schoolstraat,
daar konden wij dus over de speelplaats

109
00:12:01,830 --> 00:12:08,020
van de Sint Jozefschool in de Nassaulaan
stond hun huis, de Sondermeijers.

110
00:12:09,740 --> 00:12:15,290
En dat had je ook nog de familie Prins
in de Nassaulaan en dan had je de school.

111
00:12:15,290 --> 00:12:24,206
Nou ja, je had een heleboel vriendinnetjes en je
speelde buiten natuurlijk, vooral toen we nog in

112
00:12:24,290 --> 00:12:33,560
de Warande woonden speelde je buiten, want in
de Warande daar had je dat middenperk, dat waren

113
00:12:33,560 --> 00:12:37,610
allemaal kastanjebomen
en van de stoep af kon je

114
00:12:37,610 --> 00:12:41,790
fantastisch spelen, geen
auto in de weg natuurlijk.

115
00:12:41,790 --> 00:12:43,790
Wat voor spelletjes speelde u dan?

116
00:12:44,070 --> 00:12:53,070
O, mens, dat weet ik niet. Bokspringen,
baasje mag ik overvaren of zoiets.

117
00:12:53,070 --> 00:13:01,220
Je trok dan tussen de tegels in of tussen de
dingen in lijnen en dan moest je heen en weer lopen.

118
00:13:01,220 --> 00:13:05,490
Dat weet ik absoluut niet meer,
wat voor spelletjes dat waren.

119
00:13:09,190 --> 00:13:12,440
Speelde u ook met uw
eigen broers en zussen?

120
00:13:12,440 --> 00:13:14,580
Ja, natuurlijk wel.

121
00:13:14,580 --> 00:13:24,170
En naast ons woonden in de Warande de
Joustra’s en die hadden ook kinderen

122
00:13:24,170 --> 00:13:35,650
en dan daarna kreeg je een paar garages
en daarnaast was De Baronie, de

123
00:13:35,650 --> 00:13:41,170
chocoladefabriek die daarna nog eens
een keer in de vlammen is opgegaan.

124
00:13:41,830 --> 00:13:51,350
En in de oorlog waren die garages door de
Duitsers gevorderd en daar stonden paarden.

125
00:13:51,650 --> 00:13:57,680
En trouwens, bij De Baronie
waren ook Duitsers.

126
00:13:57,680 --> 00:14:04,650
Ik weet nog wel dat ik in de
hongerwinter of in het begin heb staan

127
00:14:04,650 --> 00:14:10,180
kijken hoe allemaal broden kuch of
wat dan ook, die Duitse broden van een

128
00:14:10,180 --> 00:14:13,310
wagen af… Dan stond je te kijken en
dacht je ‘zal ik er eentje pakken?

129
00:14:13,310 --> 00:14:16,460
Zal ik er eentje pakken?’
Dat deed je maar niet.

130
00:14:18,240 --> 00:14:18,680
Nee?

131
00:14:18,680 --> 00:14:21,370
Nee, want ze stonden
te kijken, die Duitsers.

132
00:14:28,910 --> 00:14:35,160
We waren beland bij de Duitsers en De Baronie
en daar zag u dat ze kuch gingen maken.

133
00:14:35,160 --> 00:14:37,240
Maar dat was in de hongerwinter.

134
00:14:38,920 --> 00:14:45,180
We hebben eerst nog een paar slechtere
jaren gehad, met weinig eten, wat

135
00:14:45,570 --> 00:14:49,470
voor mijn vader niet zo erg was, want
dat was een dikkertje aan het worden.

136
00:14:52,810 --> 00:14:57,250
Een heleboel mensen zijn er dus
beter van geworden, die eerste jaren.

137
00:14:57,250 --> 00:15:04,610
Had u zo in die eerste jaren u
was al 9 toen de oorlog uitbrak

138
00:15:04,610 --> 00:15:13,330
en werd toen wat ouder moest u een
huishoudelijke taak op u nemen?

139
00:15:13,330 --> 00:15:20,340
Zeker wel. We hadden natuurlijk wel een
dienstmeisje, hoe heet zij ook alweer?

140
00:15:20,340 --> 00:15:26,547
Corrie Gouka, zoiets, en
we hebben nog een ander

141
00:15:26,880 --> 00:15:29,400
dienstmeisje gehad, ik weet
niet meer hoe die heette.

142
00:15:29,400 --> 00:15:35,290
Toen zijn we naar de Prins Mauritsstraat
gegaan en toen had mijn moeder het

143
00:15:35,290 --> 00:15:46,770
druk, want er waren dus vier volwassenen
en zes kinderen en een hond of een poes.

144
00:15:46,770 --> 00:15:49,980
Dat weet ik niet… dat was
na de oorlog, die hond en

145
00:15:49,980 --> 00:15:58,710
die poes is trouwens in de
hongerwinter doodgegaan.

146
00:15:58,710 --> 00:16:02,310
Dan hadden we Rieka,
dat was dan de werkster.

147
00:16:02,310 --> 00:16:11,100
Die kwam eens in de week
helpen, want mijn moeder had het

148
00:16:12,350 --> 00:16:18,430
druk, met koken en wat wij moesten
doen, was boodschappen doen.

149
00:16:19,450 --> 00:16:25,190
Je had een winkeltje schuin tegenover ons in
de Nassaulaan, weet niet meer hoe het heette.

150
00:16:25,190 --> 00:16:33,710
Dan had je een melkboer Suiker aan het
eind van de Warande en de Schoolstraat.

151
00:16:33,710 --> 00:16:43,860
Je had de waterstoker, dat was ook nog
zoiets, daar kon je warm water halen.

152
00:16:44,550 --> 00:16:54,020
Het was een oud huis en eigenlijk na de oorlog
is er pas een douche aangelegd in dat huis.

153
00:16:55,250 --> 00:17:01,300
Dus je moet in bad, maar je had
geen geiser of zoiets, maar mamma

154
00:17:01,300 --> 00:17:06,160
had wel een heel goede elektrische
wasmachine, van Westinghouse.

155
00:17:07,330 --> 00:17:15,480
Dat moest allemaal gewassen worden, al die
kinderkleren, nou en of, dat was zwoegen voor haar.

156
00:17:17,360 --> 00:17:21,180
De kinderen gingen boodschappen doen
en mamma ging ook boodschappen doen.

157
00:17:22,130 --> 00:17:26,580
Hoewel, ze kwamen ook langs de deur
natuurlijk, de bakker en de slager,

158
00:17:26,580 --> 00:17:33,750
die opbelde slager Malta van de
Hoofdstraat die belde op wat er nodig was.

159
00:17:38,340 --> 00:17:43,280
Het was… ja, niet zo’n
uitgebreide maaltijd zoals je

160
00:17:43,280 --> 00:17:48,740
tegenwoordig in de supermarkt
koopt, maar altijd wel lekker.

161
00:17:48,740 --> 00:17:53,690
Hoe was het om boodschappen te doen?
Moest je lang in de rij staan?

162
00:17:53,690 --> 00:17:57,040
Welnee, niet in de
rij staan, zeker niet.

163
00:17:59,250 --> 00:18:01,470
Ik bedoel in de oorlog.

164
00:18:01,470 --> 00:18:04,410
Ja, in de oorlog ja,
moesten we in de rij staan.

165
00:18:04,570 --> 00:18:12,260
Ik weet nog wel dat ik inderdaad bij de
slager in de rij stond en dat ik flauwviel.

166
00:18:12,420 --> 00:18:15,790
Dat was dus eigenlijk oktober…

167
00:18:16,680 --> 00:18:18,350
Van 1944?

168
00:18:18,350 --> 00:18:28,210
Ja, ’44, toen ging het knijpen,
want ten eerste gingen we met

169
00:18:28,210 --> 00:18:36,510
een of andere bolderkar die we
hadden naar de eilanden lopen.

170
00:18:36,970 --> 00:18:44,650
Pappa en ik of pappa met één van
de jongens, nee niet met de jongens.

171
00:18:46,530 --> 00:18:55,260
Mijn oudste broer, die kwamen ze ophalen en
toen zei mevrouw Verbeek ‘ben je gek, die jongen

172
00:18:55,260 --> 00:19:01,460
moet je niet wegsturen, laat hem maar bij mij
komen’, dus die was eigenlijk ondergedoken.

173
00:19:02,470 --> 00:19:12,950
Die was 17 of 16, Koos, maar die
had dus ook geen bonkaart, dus

174
00:19:12,950 --> 00:19:22,370
we moesten… ja, proberen goederen
te ruilen op de eilanden.

175
00:19:22,850 --> 00:19:29,640
Dan moest je helemaal Rotterdam door, de
Maasbruggen over naar de eilanden om te

176
00:19:29,640 --> 00:19:41,460
kijken of je lakens en slopen mamma
haar uitzet zo’n beetje, die nog nieuw in

177
00:19:41,460 --> 00:19:47,790
de kast lag, die ging daar naartoe en dan
kwam je met een zak aardappelen terug.

178
00:19:49,000 --> 00:19:59,510
En vergeet niet de suikerbieten,
in de hongerwinter zelf.

179
00:20:06,380 --> 00:20:15,560
Alleen deze kamer werd gebruikt, de deuren
gingen dicht, er werd maar één kamer

180
00:20:15,560 --> 00:20:21,460
gebruikt en dan was er zo’n noodkacheltje
waar je wat houtjes in kon steken.

181
00:20:21,460 --> 00:20:28,250
Daarop stonden dan die geraspte
suikerbieten te pruttelen.

182
00:20:28,250 --> 00:20:37,280
En dan had je tarwe, die kon je
kopen als je daar geld voor neertelde

183
00:20:37,280 --> 00:20:44,590
natuurlijk en dat werd gemalen in de
koffiemolen en met de prut van die

184
00:20:44,590 --> 00:20:51,330
suikerbieten en die tarwe door elkaar
heen kon je heerlijke koekjes bakken.

185
00:20:51,330 --> 00:21:02,380
(Lacht) Nadat ik weg ben
gegaan, dat was in begin

186
00:21:02,380 --> 00:21:07,960
november ik weet het niet
meer precies… begin november…

187
00:21:07,970 --> 00:21:10,680
Hoe was de situatie voor u wegging?

188
00:21:10,680 --> 00:21:19,890
U at toen al suikerbieten en u moest inderdaad
richting de eilanden om eten te halen.

189
00:21:20,950 --> 00:21:22,300
Was dat uw taak samen met uw vader?

190
00:21:22,300 --> 00:21:26,370
Ja, mijn taak en mijn oudste zusje,
die heeft ook dikwijls meegelopen.

191
00:21:26,370 --> 00:21:37,590
Alles lag stil, de school, die deed het
niet meer, in september kon je nog na Dolle

192
00:21:37,590 --> 00:21:44,042
Dinsdag ik weet niet meer wanneer Dolle
Dinsdag viel er reden geen trams meer, dus

193
00:21:44,042 --> 00:21:49,360
je liep naar school, maar binnen veertien
dagen was dat over, want dat kon je

194
00:21:49,360 --> 00:22:02,220
niet iedere dag opbrengen, over de
Rotterdamsedijk helemaal naar de Breitnerstraat.

195
00:22:02,220 --> 00:22:05,300
U ging in de Breitnerstraat naar
school. Wat voor school was dat?

196
00:22:05,300 --> 00:22:08,350
Dat was het RK Lyceum voor meisjes.

197
00:22:08,570 --> 00:22:10,990
Daar ging u samen met
uw zus Nel naartoe?

198
00:22:10,990 --> 00:22:23,760
Met Nel, Miep was nog te jong. Nel zat drie
klassen hoger, want die was drie jaar ouder.

199
00:22:39,490 --> 00:22:43,410
Die school die hield op, die
school was trouwens ook gevorderd.

200
00:22:43,410 --> 00:22:50,320
We zaten dus met drie klassen in de aula
en andere klassen zaten verspreid over

201
00:22:50,320 --> 00:22:58,970
Rotterdam en dat waren dus ook nonnen,
de zusters van JMJ, die die school runden.

202
00:23:02,660 --> 00:23:06,139
Eerst ging u daarnaar toe met
de tram? Of ging u fietsen?

203
00:23:06,140 --> 00:23:08,320
Met de tram en met de fiets.

204
00:23:08,340 --> 00:23:13,570
Nou, fietsen niet, met de
tram vanaf de Koemarkt tot aan

205
00:23:15,070 --> 00:23:19,510
de Oude Binnenweg, nee de
Nieuwe Binnenweg, ongeveer.

206
00:23:19,760 --> 00:23:28,470
En dan liep je zo naar school. En de jongens
gingen op de Beukelsdijk, op de HBS op school.

207
00:23:29,780 --> 00:23:34,400
Maar ja, het viel uit eind september.

208
00:23:35,700 --> 00:23:43,940
Wat we ook deden, dat was dus als er
kolen gestort werden, aan het eind

209
00:23:43,940 --> 00:23:50,070
van de Nieuwe Haven werden er kolen
van schepen af gestort voor de

210
00:23:50,070 --> 00:23:55,700
gasfabriek en dan vielen er wel eens
kooltjes en dan gingen we kooltjes rapen.

211
00:23:55,700 --> 00:24:17,050
En pappa, die had ook nog een zaag, een sprokkelpermissie
om dus in het Sterrebos takken te rapen.

212
00:24:17,260 --> 00:24:22,270
Er was net een grote storm geweest en
er waren een heleboel bomen omgewaaid.

213
00:24:22,900 --> 00:24:31,600
In het Sterrebos kon je dus hout rapen om
dat kacheltje aan te kunnen steken. (Lacht)

214
00:24:31,600 --> 00:24:35,720
En u ging daar hout
rapen in uw eentje?

215
00:24:35,720 --> 00:24:44,470
Nee, ik niet, mijn vader, die had een
vergunning om in dat Sterrebos takken te rapen.

216
00:24:48,020 --> 00:24:52,670
Uw vader was directeur van
de inkoopvereniging, hè?

217
00:24:52,670 --> 00:25:06,490
Ja… nee, hij werkte toen nog bij Van Rietschoten
en Houwens, dat is dus scheepsinterieuren en

218
00:25:06,490 --> 00:25:18,840
vertegenwoordigers van grote Amerikaanse
elektriciteitsbedrijven zoals Westinghouse en nog wat.

219
00:25:18,840 --> 00:25:24,590
Hij is na de oorlog is hij directeur
van de inkoopcombinatie voor centrale

220
00:25:24,590 --> 00:25:29,710
verwarmings…, wat je tegenwoordig een
kartel noemt dus eigenlijk zo’n beetje.

221
00:25:29,710 --> 00:25:35,700
Dat was dus gewoon een
inkoopcombinatie van 6 of 7

222
00:25:39,190 --> 00:25:46,870
centrale-verwarmingsfirma’s, zoals
Braat en Beukers en nog een aantal.

223
00:25:46,870 --> 00:25:53,770
En dan moest hij bestekken uitrekenen, want als
er een ziekenhuis gebouwd werd, moest hij een

224
00:25:53,770 --> 00:26:03,240
x aantal verwarmingsketels en die hele bliksemse
boel van verwarmingen in grote gebouwen.

225
00:26:03,240 --> 00:26:06,530
Want er moest een
bestek gemaakt worden.

226
00:26:06,530 --> 00:26:09,860
Maar tijdens de oorlog werkte
hij bij Van Rietschoten?

227
00:26:10,360 --> 00:26:12,350
Van Rietschoten en Houwens.

228
00:26:13,640 --> 00:26:14,840
Wat deed hij daar?

229
00:26:16,520 --> 00:26:23,150
Dat was dus ook bestekken maken
voor het inrichten van schepen zoals

230
00:26:23,150 --> 00:26:33,280
de Nieuwe Rotterdam of andere schepen
die ingericht moesten worden.

231
00:26:33,970 --> 00:26:35,530
Had hij nog werk dan?

232
00:26:36,920 --> 00:26:41,960
Nee, dat viel helemaal weg. Al het werk
viel weg. Niemand werkte meer praktisch.

233
00:26:43,900 --> 00:26:47,500
Wanneer is hij ongeveer
gestopt met werken?

234
00:26:47,500 --> 00:26:51,480
Geen idee, dat weet ik echt niet.

235
00:26:53,210 --> 00:26:55,800
Hij werkte ook in Rotterdam?

236
00:26:55,800 --> 00:27:01,720
Ja, ja. Ik weet het echt niet meer. Maar
toen werd het hoe langer hoe slechter.

237
00:27:01,720 --> 00:27:10,360
Ik ben dus in november weggegaan,
denk ik. Ik weet het niet zeker…

238
00:27:10,360 --> 00:27:11,070
Hebt u ook tulpenbollen gegeten?

239
00:27:11,070 --> 00:27:15,580
Nee, we hebben geen
tulpenbollen gegeten.

240
00:27:15,580 --> 00:27:24,170
We hadden uitsluitend… het
allerergste waren suikerbieten die

241
00:27:24,170 --> 00:27:27,350
uitgekookt waren en dan had je ook
nog stroop, wat je ervan kreeg.

242
00:27:27,350 --> 00:27:39,870
En bietjes of rode kroten, dat door elkaar, als
je dat moest eten, nou dat was verschrikkelijk.

243
00:27:40,970 --> 00:27:46,830
Dat waren twee zoetige
dingen en dat was vreselijk.

244
00:27:46,830 --> 00:27:50,430
Uiteindelijk gingen we ook
uit de gaarkeuken halen.

245
00:27:50,910 --> 00:27:57,630
En dan was er ook wel eens iets… dat is van
horen zeggen hoor, want dat heb zelf niet

246
00:27:57,630 --> 00:28:04,300
meer meegemaakt, dat je soep opgeschept kreeg
en die zag er zo onsmakelijk en vies uit

247
00:28:04,300 --> 00:28:15,380
dat ze er alvast wat norit overheen strooiden,
zodat ze alvast de maagkwalen opvingen.

248
00:28:15,380 --> 00:28:20,610
Waar was de gaarkeuken?

249
00:28:20,610 --> 00:28:22,860
Weet ik niet.

250
00:28:22,860 --> 00:28:25,510
U bent er nooit naartoe gegaan?

251
00:28:25,510 --> 00:28:27,490
Nee, nee. Dat is toen ik weg was.

252
00:28:28,310 --> 00:28:36,400
We hadden dokter De Mayer als arts en dokter De
Mayer die zei: ‘Dat kind is volkomen ondervoed’

253
00:28:36,400 --> 00:28:47,260
en toen ben ik ergens gekeurd, ik dacht ik geloof
dat het de Neelstraat heet, bij de Plantage.

254
00:28:47,260 --> 00:28:51,940
De Plantage heb je en dan heb je
hier huizen en daar heb je huizen, en

255
00:28:51,940 --> 00:28:56,890
daar was een of ander consultatiebureau
en daar werden de kinderen gekeurd.

256
00:28:56,890 --> 00:28:59,840
Kunt u zich dat
herinneren, die keuring?

257
00:28:59,990 --> 00:29:05,750
Nee. Maar toen werd er gezegd ‘nou, dat
is een noodgeval, dat kind moet weg.

258
00:29:05,750 --> 00:29:12,730
En laat haar haar afknippen’
ik had vlechten ‘dat voorkomt

259
00:29:12,730 --> 00:29:18,200
eventuele pietjes’. Maar
nee, dat heeft niet geholpen.

260
00:29:18,200 --> 00:29:27,310
U bent gekeurd en uw ouders hebben
ermee ingestemd dat u wegging?

261
00:29:27,310 --> 00:29:32,860
Ja, ja. Dat was natuurlijk
koffertje gepakt met wat je had.

262
00:29:32,860 --> 00:29:38,710
Ik had als enig meisje grotere
voeten dan mijn moeder.

263
00:29:38,710 --> 00:29:44,720
Mijn twee zusjes Nel en Miep, die hadden
dus ook maat 37, maar ik had grotere voeten.

264
00:29:45,790 --> 00:29:50,080
Je schoenen waren op en dan
kreeg ik de oude jongensschoenen

265
00:29:50,080 --> 00:29:53,830
aan en daar werden houten
zooltjes onder geplakt.

266
00:29:53,830 --> 00:30:02,020
Dat was armoe, armoe, armoe.
Je kon niks meer kopen.

267
00:30:02,020 --> 00:30:07,270
Dus het koffertje werd gepakt en
toen de allereerste avond werden we

268
00:30:07,270 --> 00:30:12,580
verwacht in een kerkje en ik geloof
dat het het Frankelandse kerkje heet.

269
00:30:12,580 --> 00:30:24,220
Dat waren twee noodkerken in
het westen van Schiedam: een

270
00:30:24,220 --> 00:30:27,480
protestants kerkje en een
katholiek kerkje van hout gebouwd.

271
00:30:27,480 --> 00:30:29,800
Daar moesten we ons verzamelen.

272
00:30:29,800 --> 00:30:35,182
En toen was het half acht en
die wagen van Van Kesteren was

273
00:30:35,880 --> 00:30:40,660
er nog niet, die kwam niet
opdagen, die had pech of wat ook.

274
00:30:40,660 --> 00:30:43,860
Dus we werden weer naar
huis gestuurd vóór acht uur.

275
00:30:43,860 --> 00:30:45,970
Dat was allemaal in de winter.

276
00:30:45,970 --> 00:30:51,160
De hongerwinter, ja. Toen had je
koude winters, echt koude winters.

277
00:30:51,160 --> 00:30:52,730
Dus ik ben weer naar huis gegaan.

278
00:30:52,730 --> 00:31:00,640
En twee dagen erna werd gezegd ‘Nu moet je naar
de Burgemeester Knappertlaan, naar de Slavenburgs

279
00:31:00,640 --> 00:31:08,420
bank.’ Dus daar zaten we met een groep
kinderen, ik veronderstel een groep van 20, 25.

280
00:31:08,650 --> 00:31:10,960
Is toen uw moeder meegegaan?

281
00:31:10,960 --> 00:31:13,950
Je werd er afgeleverd.

282
00:31:14,700 --> 00:31:23,390
Nou ja, je ging weg met je koffertje
en toen zaten we in die auto met

283
00:31:23,390 --> 00:31:27,400
zo’n generator erachter van Van
Kesteren en we gingen de IJssel over.

284
00:31:29,490 --> 00:31:31,240
Wat voor auto was dat?

285
00:31:31,240 --> 00:31:36,450
Een vrachtwagen, er
waren banken ingezet.

286
00:31:36,450 --> 00:31:37,830
Was dat met een zeildoek?

287
00:31:37,830 --> 00:31:45,830
Met een zeildoek erover, of gesloten, dat weet
ik niet. In ieder geval aan de achterkant open.

288
00:31:46,060 --> 00:31:49,000
En er was dus een begeleider bij.

289
00:31:49,040 --> 00:31:52,160
En toen kwamen we in die
auto tot de ontdekking dat

290
00:31:52,160 --> 00:31:57,320
wij katholiek waren, de
rest was allemaal protestant.

291
00:31:59,630 --> 00:32:03,590
En toen kwamen we twee, drie
uur daarna in Zwolle aan.

292
00:32:05,130 --> 00:32:11,770
In een school werden we te
slapen gelegd, op strozakken

293
00:32:11,770 --> 00:32:15,830
of wat ook, en de volgende
ochtend was de auto vertrokken.

294
00:32:15,830 --> 00:32:23,880
En die vier katholieke kindertjes stonden
daar en die werden toen ingedeeld

295
00:32:23,880 --> 00:32:28,000
bij een groep kinderen uit Utrecht,
die uit Utrecht gelopen kwamen.

296
00:32:30,540 --> 00:32:32,830
En nou ja, we gingen meelopen.

297
00:32:32,830 --> 00:32:37,140
Was er nog een begeleider
overgebleven in die school?

298
00:32:38,040 --> 00:32:39,100
Nee, niemand.

299
00:32:39,100 --> 00:32:42,140
Een begeleider uit Schiedam?

300
00:32:42,140 --> 00:32:45,720
Nee, helemaal niemand.

301
00:32:45,720 --> 00:32:56,280
Toen zijn wij, vier kinderen, zoekgeraakt,
want niemand wist… die dachten dus dat we

302
00:32:57,130 --> 00:33:02,470
met die andere kinderen naar Friesland of
wat ook zouden gaan, die gingen nog verder.

303
00:33:02,470 --> 00:33:12,140
Ik werd dus in plaats van Drenthe, Friesland,
Groningen of wat ook in Twente gedropt.

304
00:33:12,140 --> 00:33:16,160
Dus we gingen van plaats
naar plaats naar plaats.

305
00:33:16,160 --> 00:33:21,720
Waar bent u wezen slapen?
Welke plaats was dat?

306
00:33:21,720 --> 00:33:33,910
Weet ik niet meer. Het waren dorpen. En daar werd
dan gezegd dat mensen kinderen konden opnemen.

307
00:33:33,910 --> 00:33:38,720
Ik begrijp het niet meer.
Bent u naar Zwolle toe gereden?

308
00:33:38,720 --> 00:33:40,799
Naar Zwolle gereden.
Daar heb ik geslapen.

309
00:33:40,800 --> 00:33:49,130
De volgende ochtend stonden vier kindertjes
daar zonder begeleiding, die waren achtergelaten.

310
00:33:51,410 --> 00:33:55,010
En bij die school was natuurlijk
een soort opvangcomité,

311
00:33:55,010 --> 00:33:59,580
dat heeft gedacht ‘wat
doen we met die kinderen?

312
00:33:59,800 --> 00:34:03,520
Die kinderen uit Utrecht die
lopen, dus laten ze maar meelopen.’

313
00:34:03,520 --> 00:34:05,190
Dat waren katholieke kinderen?

314
00:34:06,470 --> 00:34:09,960
Verondersteld, dat weet ik niet.
Dat hebben ze me niet verteld.

315
00:34:09,960 --> 00:34:16,410
Dan bent u dus met een
wandeltransport meegegaan?

316
00:34:16,410 --> 00:34:23,520
Waar die bus van Van Kesteren naartoe is gegaan
weet ik niet. Ik ben in Twente terechtgekomen.

317
00:34:23,680 --> 00:34:24,960
Hoe lang hebt u gelopen?

318
00:34:24,960 --> 00:34:37,200
Ik geloof dat ik de derde dag in een kerk… waren
er nog wat kinderen over en daar kwam een mevrouw

319
00:34:37,200 --> 00:34:49,490
op me af, Marie Spoelder, en die zei ‘wil je
bij ons komen?’ en toen zei ik ‘ja’ natuurlijk.

320
00:34:49,490 --> 00:35:00,500
Dus ik kwam daar in Enter terecht,
op de Goorseweg nummer 19, in een

321
00:35:00,500 --> 00:35:05,890
heel oud… tegenwoordig zouden ze
er geloof ik tonnen voor betalen.

322
00:35:05,890 --> 00:35:08,870
Naderhand hebben ze het afgebroken.

323
00:35:08,870 --> 00:35:15,180
Ik ben er nog wel eens langs
geweest, tien, twintig jaar

324
00:35:15,180 --> 00:35:20,620
daarna en toen hadden ze er zo’n
mooi ééngezinshuisje neergezet.

325
00:35:20,620 --> 00:35:29,640
Maar het was een heel oud boerderijtje
en dan had je de goeie kamer, de

326
00:35:29,640 --> 00:35:38,560
winterkamer eigenlijk, en dat was dus
een ruimte van drie bij drie meter

327
00:35:38,560 --> 00:35:45,110
en er waren twee bedsteden aan de
ene kant, de jongens en de meisjes.

328
00:35:45,110 --> 00:35:48,810
En dan was er een klein kamertje
en daar sliepen Jan en Marie.

329
00:35:48,810 --> 00:35:56,560
En dan was er nog een ander
kamertje en die waren dan zo hoog,

330
00:35:56,560 --> 00:36:06,430
dat waren kelderkamertjes of
zo, daar werd melk opgeslagen.

331
00:36:07,320 --> 00:36:14,030
De room moest eraf gehaald worden, dat kon
je dan karnen, dan kreeg je weer boter.

332
00:36:14,030 --> 00:36:18,340
En ze hadden kippen en
je moest eieren rapen.

333
00:36:18,340 --> 00:36:26,620
En Jan Spoelder, dat was dus een handklompenmaker
en die maakte gelijk een paar klompen voor me.

334
00:36:28,570 --> 00:36:34,150
En nu nog, als ik op een braderie
of zoiets een handklompenmaker

335
00:36:34,150 --> 00:36:37,140
zie, dan moet ik er altijd even
naar kijken hoe dat gebeurt.

336
00:36:37,140 --> 00:36:44,780
Dat zie ik hem nog doen, eerst zo’n blok hout
dat hij heeft, dan de hoeken eraf hakken en dan

337
00:36:44,780 --> 00:36:55,210
ging hij met dat grote mes zo keurig die klomp
maken, helemaal met de hand.. dat uitgutsen en zo.

338
00:36:55,210 --> 00:37:04,420
En dan had-ie een koe en die koe… dan had je
naast de goeie kamer of de winterkamer, dan was

339
00:37:04,420 --> 00:37:13,010
hier een kacheltje en de vloer, dat waren
ingelegde kiezelstenen, die mocht ik dan dweilen.

340
00:37:13,010 --> 00:37:18,320
Dat was een afschuwelijk
werk om dat goed te krijgen.

341
00:37:20,570 --> 00:37:27,750
In het voorjaar gingen we naar de deel
toe en daar was nog een klein kamertje

342
00:37:27,750 --> 00:37:34,680
waar ik dan mocht slapen en tegenover
mij stond de koe lekker warm te zijn.

343
00:37:34,680 --> 00:37:39,370
Ja ja, dat was de deel.

344
00:37:39,990 --> 00:37:42,920
Hoeveel kinderen waren er?

345
00:37:42,920 --> 00:37:44,740
Vijf of zes, dat weet ik niet.

346
00:37:47,980 --> 00:37:59,890
Ik ben dus in juni teruggegaan en in
augustus kreeg ik, nadat ik keurig een brief

347
00:37:59,890 --> 00:38:04,363
geschreven had met ‘hartelijk dank’, een
briefje dat er een nieuw kindje was gekomen.

348
00:38:04,363 --> 00:38:09,590
Dat had ik helemaal niet in
de gaten. Ik was dertien jaar.

349
00:38:09,800 --> 00:38:12,230
U was de oudste van de kinderen?

350
00:38:12,230 --> 00:38:13,880
Ik was de oudste van alle kinderen.

351
00:38:13,880 --> 00:38:14,820
Op welke leeftijd zaten ze ongeveer?

352
00:38:14,820 --> 00:38:19,440
Ik zou het niet kunnen zeggen.

353
00:38:19,440 --> 00:38:29,030
Er was een meisje van twee jaar, daar moest
ik ook mee wandelen langs het weggetje.

354
00:38:30,450 --> 00:38:44,100
Dat liep zo op: drie, vier, vijf,
zes, zeven. Toen werden we bevrijd.

355
00:38:44,100 --> 00:38:47,440
Wat deed u daar? U
zat op een boerderij.

356
00:38:47,440 --> 00:38:50,460
Een boerderijtje, een keuterboer.

357
00:38:50,460 --> 00:38:55,410
U deed een paar dingen als ik het goed
begrijp. Hij was boer, hij was klompenmaker.

358
00:38:55,410 --> 00:39:05,870
En hij had een koe en een
heleboel kippen. En een varken.

359
00:39:05,870 --> 00:39:08,660
Het varken werd nog geslacht,
dat weet ik nog wel.

360
00:39:08,660 --> 00:39:15,850
En de koe kalfde en dan had je dus biest,
daar kon je heerlijke pap van maken.

361
00:39:16,470 --> 00:39:25,000
En je had spek en aardappelen. Hij had nog een
stuk land waar hij groenten en aardappelen had.

362
00:39:25,230 --> 00:39:32,600
Het was echt wat je zegt van alles en nog wat.
En een weiland waar de koe was en het kalf kwam.

363
00:39:34,920 --> 00:39:38,640
En dat kalf gaf ik dan de
melk, dat was ontzettend leuk.

364
00:39:38,640 --> 00:39:44,630
En ik moest altijd ’s zaterdags
de klompen wit wassen.

365
00:39:44,630 --> 00:39:51,680
Dat gebeurde naast de put en
stromend water heb ik zitten

366
00:39:51,680 --> 00:39:54,796
bedenken was daar eigenlijk
helemaal niet, het was putwater.

367
00:39:56,030 --> 00:40:00,200
Naast de put de klompen
wit maken. (Lacht)

368
00:40:00,200 --> 00:40:02,410
U zat in Enter in de buurt van Goor?

369
00:40:02,410 --> 00:40:04,830
Ja, aan de Goorseweg 19.

370
00:40:04,970 --> 00:40:07,290
Ging u ook naar school toen?

371
00:40:07,480 --> 00:40:08,719
Nee, niet naar school.

372
00:40:08,720 --> 00:40:12,360
Wat deed u dan de hele dag?

373
00:40:12,360 --> 00:40:19,100
Nou, wandelen met het kind, kousen
stoppen, groenten schoonmaken,

374
00:40:19,460 --> 00:40:27,150
aardappelen schillen, praten met
een buurmeisje aan de overkant.

375
00:40:30,170 --> 00:40:40,110
De kinderen naar school brengen, nee, dat
deed ik niet. Ik kwam de dagen door kennelijk.

376
00:40:40,110 --> 00:40:46,700
Heel veel huishoudelijk werk of zegt u ‘Ik had wel
wat taakjes maar ik was ook veel aan het spelen’?

377
00:40:47,140 --> 00:40:53,240
Ik had taken, sokken stoppen en vergeet
niet, die sokken werden niet gewassen.

378
00:40:59,900 --> 00:41:07,840
(Lacht) Sokken stoppen van de
kinderen. Je kwam zo’n dag door.

379
00:41:07,840 --> 00:41:21,600
Kijk, elektriciteit was er wel, maar er
was geen water, dus je moest water putten.

380
00:41:21,600 --> 00:41:28,460
Je moest meehelpen, want toen de koe gekalfd
had, was er melk en die melk werd netjes

381
00:41:28,460 --> 00:41:35,360
opgeslagen, dan moest er voorzichtig room
afgehaald worden en in een bakje gedaan.

382
00:41:35,360 --> 00:41:49,410
Dan had je een stapel room en dan moest je er
boter van maken. Ja, zo was het wel zo’n beetje.

383
00:41:49,410 --> 00:41:54,170
Dus u kreeg allerlei nieuwe
taken die u thuis niet kende?

384
00:41:54,170 --> 00:42:03,260
Nee, we moesten thuis wel afwassen natuurlijk.
Hoewel… nu praat ik eigenlijk van na de oorlog.

385
00:42:06,110 --> 00:42:14,340
In de oorlog waren we nog tamelijk jong,
je hielp mamma met afdrogen of zo.

386
00:42:14,340 --> 00:42:18,660
Na de oorlog was er
inderdaad een takenpakket.

387
00:42:18,660 --> 00:42:21,420
In de oorlog was het nog niet zo?

388
00:42:21,420 --> 00:42:22,830
Nee, nog niet zo.

389
00:42:22,830 --> 00:42:25,240
Hoe vond u het bij
de familie Spoelder?

390
00:42:26,840 --> 00:42:38,160
Ik heb geen idee meer hoe ik het vond.
Ik hoorde niks meer van familie.

391
00:42:38,160 --> 00:42:44,740
De nare verhalen hoorde je, dat er
mensen dood gingen in het Westen.

392
00:42:45,610 --> 00:42:54,400
Er werd ook niet zoveel gepraat, het was een kleine
gemeenschap even buiten Enter was het, niet in

393
00:42:54,400 --> 00:43:01,060
het dorp zelf, de kerk met wat huizen erom, maar
een boerderijtje en nog een boerderijtje ernaast.

394
00:43:01,060 --> 00:43:07,020
Wat ik óók deed was met Jan Spoelder
op de fiets klompen uitventen.

395
00:43:07,950 --> 00:43:16,420
Hij maakte klompen, dus ik had zo om en om
gestapelde klompen achter op de fiets en

396
00:43:16,420 --> 00:43:22,240
dan ging ik met Jan Spoelder klompen uitventen
naar Drenthe en langs de boerderijen.

397
00:43:25,570 --> 00:43:27,900
Je hoorde niks meer. En
toen werden we bevrijd.

398
00:43:27,900 --> 00:43:37,710
Hebt u geen brieven naar huis geschreven?
Toen werkte de post nog, in november, december…

399
00:43:37,710 --> 00:43:37,870
Nee.

400
00:43:37,870 --> 00:43:38,920
In januari?

401
00:43:38,920 --> 00:43:39,120
Nee.

402
00:43:39,120 --> 00:43:39,230
Februari?

403
00:43:39,230 --> 00:43:39,990
Nee, nee, nee.

404
00:43:39,990 --> 00:43:44,050
Dat kwam geloof ik niet
bij mij op en ook niet bij

405
00:43:44,050 --> 00:43:47,650
de familie Spoelder, dat ik
een brief moest schrijven.

406
00:43:47,650 --> 00:43:53,810
In ieder geval, we werden
bevrijd in april door de Polen.

407
00:43:53,810 --> 00:44:04,460
Ik zie ze nog zo langskomen met hun rupsbandenwagen
en dan moesten ze de bocht maken het dorp in.

408
00:44:04,460 --> 00:44:06,210
Dat werd een heel gat.

409
00:44:06,210 --> 00:44:19,330
En met Pinksteren en wanneer Pinksteren toen viel
weet ik niet was het dauwtrappen met soldaten.

410
00:44:19,330 --> 00:44:25,180
De mensen uit het dorp die gingen dauwtrappen
met soldaten. Dat heb ik toen ook nog gedaan.

411
00:44:25,180 --> 00:44:34,860
Hebt u ook meegedaan
aan bevrijdingsfeesten?

412
00:44:34,860 --> 00:44:35,290
Nee.

413
00:44:36,330 --> 00:44:41,400
Ja, we waren bevrijd, de Polen waren
er doorheen gegaan en voor de rest

414
00:44:41,400 --> 00:44:47,080
liep het allemaal… Maar ja, wij
waren bevrijd maar je hoorde toen… er

415
00:44:47,080 --> 00:44:52,470
gingen allemaal verhalen komen over
allemaal dode mensen in het Westen.

416
00:44:52,680 --> 00:44:56,400
Hoe ik daar tegenover heb
gestaan, weet ik niet meer.

417
00:44:56,960 --> 00:45:09,799
Gewoon, je leefde door, je at en je deed
je taakjes, je plichtjes, wat je moest doen.

418
00:45:09,800 --> 00:45:17,860
En toen op een gegeven moment kwam er
een meneer aangefietst en die meneer

419
00:45:17,860 --> 00:45:26,570
die kwam vragen of ik Anneke Homs was
en toen zei ik ‘ja.’ Wat was het geval?

420
00:45:26,570 --> 00:45:33,630
Mijn zusje Miep, die dus tweeëneenhalf jaar
jonger was dan ik, die is veertien dagen

421
00:45:33,630 --> 00:45:42,540
daarna weggegaan met een wagen van Van Kesteren
ook weer en die is in Almelo terechtgekomen.

422
00:45:42,570 --> 00:45:56,710
Maar die kwam dus in een notarisfamilie terecht
en dat was een heel andere omgeving natuurlijk.

423
00:45:57,310 --> 00:46:01,960
En die had daar een meisje
van dezelfde leeftijd.

424
00:46:06,800 --> 00:46:18,830
Via het Rode Kruis en die meneer hoe
die heette weet ik niet meer, dat zou

425
00:46:18,830 --> 00:46:22,492
ik aan Miep moeten vragen zijn ze op
zoek gegaan naar waar die kinderen

426
00:46:23,090 --> 00:46:29,552
gebleven waren en die kwam dus naar Enter
toe om te vragen of ik Anneke Homs was.

427
00:46:29,552 --> 00:46:33,220
En toen was ik weer gevonden.

428
00:46:34,610 --> 00:46:35,740
Wat gebeurde er toen?

429
00:46:35,740 --> 00:46:52,000
Ja, toen kwam 5 mei, de bevrijding en alles
en nog wat en toen kwamen massa’s mensen uit

430
00:46:52,000 --> 00:47:04,670
Duitsland die werden getransporteerd weer
naar Nederland al die Arbeitseinsatz en zo.

431
00:47:04,670 --> 00:47:10,400
Daar was toen een vrachtwagen
die mij wilde meenemen.

432
00:47:11,710 --> 00:47:19,230
Dus ik ben koffertje gepakt, dag, dag, dag
gezegd tegen Jan en Marie en de kindertjes

433
00:47:19,230 --> 00:47:25,090
en ik ben in die auto gegaan en toen
gingen we naar Zwolle en in Zwolle werden

434
00:47:25,090 --> 00:47:30,780
we op een boot gezet naar Amsterdam en
in Amsterdam stonden bussen te wachten.

435
00:47:31,520 --> 00:47:35,720
Want er waren mensen die naar Rotterdam
moesten en ik moest naar Schiedam.

436
00:47:37,200 --> 00:47:47,510
Toen had je ook de A 13, een tamelijk
smalle weg nog, de rijksweg, en

437
00:47:47,510 --> 00:47:54,280
daar werd ik dus in Schiebroek, nee
in Overschie werd ik er uitgezet.

438
00:47:54,460 --> 00:47:58,870
Want ik moest naar Schiedam. En zij
gingen verder door naar Rotterdam.

439
00:47:59,950 --> 00:48:04,610
En toen ben ik dus helemaal
langs de Schie gelopen door het

440
00:48:04,610 --> 00:48:07,549
Singelkwartier naar huis en daar
belde ik aan en toen was ik thuis.

441
00:48:07,550 --> 00:48:13,050
En hoe was dat thuiskomen?

442
00:48:13,050 --> 00:48:16,790
Alles was zo mooi schoon
en helder en licht.

443
00:48:16,790 --> 00:48:22,160
Maar mijn moeder barstte in tranen
uit, want ik zag er niet uit.

444
00:48:22,160 --> 00:48:26,910
Ik had van die halflange
haren vol met pieten.

445
00:48:30,860 --> 00:48:35,050
Ik was meer vrouw geworden,
maar ik had zo’n spekrug,

446
00:48:35,050 --> 00:48:40,440
want ik at spek en aardappelen,
en een aardappelenbuik.

447
00:48:40,440 --> 00:48:51,770
Die deed me in bad en die heeft toen… wat
vroeger het middel tegen pieten was: lysol.

448
00:48:52,870 --> 00:48:56,420
En die heeft een fles lysol
over mijn hoofd gegooid en

449
00:48:56,420 --> 00:49:02,460
daar een doek omheen gewonden…
nou, en de pieten waren weg.

450
00:49:02,460 --> 00:49:05,730
Maar ik had ook plekken haar
die eruit vielen. (Lacht)

451
00:49:05,730 --> 00:49:09,240
Was het pijnlijk?

452
00:49:09,240 --> 00:49:16,700
Ja, die nacht slapen… Ik was in ieder geval mijn
pieten kwijt en die haren zijn weer aangegroeid.

453
00:49:19,180 --> 00:49:25,180
En toen waren we weer thuis.
Eind juni moet dat geweest zijn.

454
00:49:26,110 --> 00:49:31,210
Herkenden uw vader, moeder,
uw broers en zussen u nog?

455
00:49:31,210 --> 00:49:36,110
In zoverre… kijk, mijn oudste broer die
zat thuis, want die was ondergedoken.

456
00:49:36,110 --> 00:49:44,380
Mijn broer Hans… en mijn
zusje Nel, die was ook thuis.

457
00:49:44,380 --> 00:49:51,220
Grootmoeder was in februari
’44 gestorven ouderdom,

458
00:49:51,220 --> 00:50:06,270
ze was 84 slecht eten
natuurlijk, die is overleden.

459
00:50:06,790 --> 00:50:10,910
Toon heeft het overleefd, pappa
en mamma hebben het overleefd.

460
00:50:11,900 --> 00:50:21,210
Mijn broer Hans is naar
Noord-Holland gestuurd naar

461
00:50:21,210 --> 00:50:27,870
een familie die hij al
kende van vorige vakanties.

462
00:50:27,870 --> 00:50:31,690
Je had ook nog dat je in de
zomervakantie weggestuurd werd.

463
00:50:35,220 --> 00:50:38,800
Hij was ergens in Noord-Holland
bij een melkboer, nee

464
00:50:38,800 --> 00:50:41,450
niet bij een melkboer, maar
bij een boer met koeien.

465
00:50:42,530 --> 00:50:53,760
Daar kon hij ook toen weer terecht. Miep
was in Almelo, Koentje was nog thuis.

466
00:50:53,760 --> 00:51:19,140
Die hebben het allemaal overleefd,
pappa wel met hongeroedeem…

467
00:51:19,140 --> 00:51:22,660
Hebt u ook nog
bevrijdingsfeesten meegemaakt?

468
00:51:22,660 --> 00:51:25,490
Nee, absoluut niet.

469
00:51:25,490 --> 00:51:28,600
Wanneer bent u teruggekomen, denkt u?

470
00:51:28,600 --> 00:51:36,520
Ik dacht eind juni. Of half
juni, daar wil ik vanaf zijn.

471
00:51:45,570 --> 00:51:52,200
Die andere drie katholieke kinderen heb ik nooit
meer gezien. Die zijn ook ergens uitgevent geweest.

472
00:51:53,370 --> 00:51:57,059
En u bent bij een katholieke
familie terechtgekomen.

473
00:51:57,130 --> 00:51:57,570
Ja.

474
00:51:57,570 --> 00:52:03,350
Bent u daar ook naar
de kerk toe geweest?

475
00:52:03,670 --> 00:52:05,230
Elke zondag naar de kerk, ja.

476
00:52:05,230 --> 00:52:06,420
Eén keer, of soms twee keer?

477
00:52:06,420 --> 00:52:07,610
Nee, één keer, één keer, één keer.

478
00:52:07,610 --> 00:52:19,930
Werd er gebeden voor het slapen gaan?

479
00:52:19,930 --> 00:52:23,811
Dat weet ik niet meer.
Dat is mij een raadsel.

480
00:52:23,812 --> 00:52:28,859
Dan zit je ook wel eens te denken
‘hoe werd er gewassen?’ Weet ik niet.

481
00:52:28,860 --> 00:52:31,502
Jezelf wassen, bedoelt u?

482
00:52:31,503 --> 00:52:31,544
Jezelf wassen, kleren wassen.

483
00:52:31,544 --> 00:52:33,769
Ik zat sokken te stoppen die niet gewassen werden,
want dat slijt teveel. Hoe werd er gewassen?

484
00:52:34,403 --> 00:52:49,240
Weet ik niet meer, absoluut niet meer.

485
00:52:49,470 --> 00:52:55,376
Ik heb me echt zitten bedenken ‘hoe
was dat nou?’… nee, ik weet het niet.

486
00:52:55,636 --> 00:53:05,450
Ik weet nog wel hoe de deel er uitzag en hoe die
tafel was die dus in februari, maart, toen werd

487
00:53:06,094 --> 00:53:15,648
de mooie kamer echt weer de mooie kamer, men
leefde dan op de deel, de koe was de wei in en die

488
00:53:15,649 --> 00:53:26,942
stal die was dan leeg, er zat geen stro meer,
maar hoe… Ja, we kookten op een fornuis, op hout.

489
00:53:27,624 --> 00:53:35,460
Hout halen moest je natuurlijk ook.
Maar dat kan ik mij niet meer herinneren.

490
00:53:35,850 --> 00:53:42,326
Uw kleren wassen, dat hebt u
waarschijnlijk niet gedaan dan, denk ik.

491
00:53:42,400 --> 00:53:43,690
Niet veel.

492
00:53:43,700 --> 00:53:51,620
En wat je aan kleren had… ja kijk, als je heden
ten dage ziet hoe die kinderen van 13 jaar

493
00:53:51,620 --> 00:54:04,310
er uitzien... ik was een scharminkel en na
de oorlog had je ook niks om aan te trekken.

494
00:54:04,310 --> 00:54:05,190
Ja, je groeide.

495
00:54:05,190 --> 00:54:13,720
Ik weet nog dat mamma dus een rok voor me
maakte uit een oude cape die je als kleuter

496
00:54:13,720 --> 00:54:21,670
gedragen had, zo’n donkere cape waar je je armen
zo door stak en dat werd een rok voor mij.

497
00:54:21,670 --> 00:54:27,550
En er werd een jurk gemaakt en
die was groen geverfd als ik

498
00:54:27,550 --> 00:54:32,210
het goed heb en dat waren oude
meelzakken van de Amerikanen.

499
00:54:35,090 --> 00:54:44,889
En je kreeg van die Amerikanen een bonk wol wat
helemaal in elkaar zat en als je dat netjes had

500
00:54:44,889 --> 00:54:54,400
opgewonden, dan had je een heleboel knotten wol
en dan ging je netjes breien, truitje breien.

501
00:54:54,400 --> 00:55:00,530
Trouwens, we breiden ook truien,
dat was nog wel in de oorlog.

502
00:55:01,580 --> 00:55:07,940
In de oorlog kon je haast ook niks meer
kopen en dan werden alle kindertruitjes

503
00:55:07,940 --> 00:55:14,460
uitgetrokken en gewassen en opgerold
en daar breiden we truien uit.

504
00:55:17,120 --> 00:55:19,220
Dat was dus in de oorlog.

505
00:55:19,220 --> 00:55:33,790
Ik weet wel: na de oorlog kreeg je een bonkaart
voor snoep en als je 15 was een jaar daarna was ik

506
00:55:33,790 --> 00:55:40,670
15 dan kreeg ik een halve kaart snoep en met een
halve kaart mocht ik een pakje sigaretten kopen.

507
00:55:42,320 --> 00:55:50,050
Dat kreeg je als je 15 was, dan mocht je sigaretten
roken. En zo ben ik aan het roken begonnen.

508
00:55:50,050 --> 00:55:51,980
Dat komt door de bevrijders?

509
00:55:52,310 --> 00:55:54,540
Nou, dat komt door de bonkaarten.

510
00:55:54,540 --> 00:56:01,090
Kunt u zich Zweeds
wittebrood herinneren?

511
00:56:01,090 --> 00:56:09,830
Nee, dat heb ik niet gehad, want toen was ik
er niet. Dat is in februari geweest, dacht ik.

512
00:56:14,200 --> 00:56:24,550
En toen hebben we weer de draad
opgevat. We zijn weer naar school gegaan.

513
00:56:25,280 --> 00:56:26,510
Weer naar de Breitnerstraat?

514
00:56:26,510 --> 00:56:28,220
Weer naar de Breitnerstraat.

515
00:56:28,220 --> 00:56:29,910
Het meisjeslyceum?

516
00:56:29,910 --> 00:56:46,941
Ja. Het was leuk. De school werd weer ingericht
als school, die was gevorderd door de Duitsers.

517
00:56:46,942 --> 00:56:56,910
Dus je had weer klaslokalen, en de cour waarop
je mocht lopen. Ja, ja, ja een soort theofaan.

518
00:57:00,070 --> 00:57:06,150
Volgens mij heb ik alles
gevraagd wat ik wilde vragen.

519
00:57:06,150 --> 00:57:15,270
Wilt u nog wat vertellen waarvan
u zegt ‘dat is belangrijk.’

520
00:57:15,270 --> 00:57:16,540
Wat belangrijk is? Nee, helemaal niet.

521
00:57:16,740 --> 00:57:23,700
Ik heb dit boekje zitten te
bekijken en tot 1960 heb ik

522
00:57:23,700 --> 00:57:28,540
met onderbreking van een jaar
Parijs thuis gewoond nog.

523
00:57:29,460 --> 00:57:39,890
Goed verzorgd. En toen had ik een baan hier in
Den Haag en toen zei ik: ‘Ik ga op kamers wonen.’

524
00:57:39,890 --> 00:57:47,180
Dus zo is het gekomen. Hartstikke
bedankt voor het interview.

525
00:57:47,180 --> 00:57:49,860
Ik vind het heel leuk, dat boek.

526
00:57:49,860 --> 00:58:01,490
Ik zit nog wel te kijken of
toevallig het huis uit Schiedam…

527
00:58:03,880 --> 00:58:08,940
Ik dacht dat ik ook nog
een foto had van de gevel.

528
00:58:09,160 --> 00:58:21,480
Zullen we het interview afsluiten?

529
00:58:21,480 --> 00:58:28,479
Ja, ja, graag.

530
00:58:28,480 --> 00:58:32,990
Dan sluiten we het
interview af. Bedankt.