1
00:00:01,410 --> 00:00:05,930
Meneer Buitkamp, kunt u mij
iets vertellen over hoe

2
00:00:05,930 --> 00:00:09,050
u in de oorlog, in het
begin van de oorlog woonde?

3
00:00:09,050 --> 00:00:14,040
En wat voor uw gezin u woonde, wat uw plek
was in dat gezin? Kortom: iets over uw jeugd.

4
00:00:14,040 --> 00:00:24,060
Wij waren een gezin van vier personen. Mijn
vader was landarbeider en had zelf twee koeien.

5
00:00:24,060 --> 00:00:34,720
En mijn moeder was huisvrouw. Ik had nog
één broer, die was vier jaar jonger dan ik.

6
00:00:35,420 --> 00:00:41,500
Die is in 1933 geboren.
En ik ben in 1929 geboren.

7
00:00:41,930 --> 00:00:46,800
En wij woonden op de
Postdijk en dat is het enige

8
00:00:46,800 --> 00:00:53,850
huis wat aan de weg staat
van De Haar naar Trimunt.

9
00:00:53,850 --> 00:01:01,030
En die weg wordt gekruist
door een rivier, het Oude Diep.

10
00:01:01,620 --> 00:01:12,340
En de naam van de weg is afkomstig van de balken,
de posten, die ze daar waar de weg over de

11
00:01:12,340 --> 00:01:19,910
rivier, waar de weg bij de rivier eindigde, hebben
aangelegd, daar hebben ze een brug van gemaakt.

12
00:01:19,910 --> 00:01:25,610
Dus vandaar de naam Postdijk. Want een
hele hoop mensen die denken aan postbestel.

13
00:01:25,610 --> 00:01:28,140
Dat heeft er niks mee te maken.

14
00:01:29,590 --> 00:01:34,190
(kucht) Toen de oorlog begon, wat… ging
u toen naar school? Was u schoolgaand?

15
00:01:34,190 --> 00:01:42,910
Toen de oorlog (kucht) begon,
dat was dus 10 mei 1940, toen

16
00:01:42,910 --> 00:01:48,620
was ik net bevorderd naar de
zesde klas van de lagere school.

17
00:01:50,400 --> 00:02:01,060
En… in Marum. En ja, dat kan ik mij nog heel
goed herinneren, dat mijn vader thuiskwam.

18
00:02:01,060 --> 00:02:05,880
Wij hadden zelf geen radio, maar mijn
grootvader had wel een radio en daar

19
00:02:05,880 --> 00:02:13,160
had mijn vader het gehoord, dat de
Duitsers ons land waren binnengekomen.

20
00:02:13,160 --> 00:02:18,590
Nou was mijn vader, dat was een lezer.

21
00:02:18,820 --> 00:02:23,550
Zoals ik vertelde, hij was landarbeider,
maar hij had een uitstekend verstand.

22
00:02:23,550 --> 00:02:27,530
En hij had… Als ik te wijdlopig
ben, moet je het maar zeggen.

23
00:02:28,420 --> 00:02:32,910
En… hij had altijd heel
graag willen studeren.

24
00:02:33,150 --> 00:02:39,640
Hij spaarde zijn zakcentjes,
bestaande uit stuivers en

25
00:02:39,640 --> 00:02:44,250
dubbeltjes, spaarde hij ook
altijd op om literatuur te kopen.

26
00:02:44,250 --> 00:02:51,140
Dat was toen de voorloper van de
wereldbibliotheek, de maatschappij voor goede en

27
00:02:51,140 --> 00:02:52,542
goedkoope literatuur [bedoeld wordt:
de maatschappij voor goede en goedkoope

28
00:02:52,542 --> 00:02:59,320
lectuur]. En daar kocht mijn vader boekjes
van enzovoort, die ik nu nog allemaal heb.

29
00:02:59,320 --> 00:03:03,800
Dus mijn vader had de
ontwikkelingen wel op de

30
00:03:03,800 --> 00:03:07,820
hoogte ge… Daar was hij wel
mee op de hoogte gebleven.

31
00:03:10,710 --> 00:03:18,890
En mijn vader vertelde ons al voordat de
Duitsers er kwamen over de Ems-kampen.

32
00:03:19,710 --> 00:03:23,310
De kampen die daar
langs de grens waren.

33
00:03:23,310 --> 00:03:30,820
En hij had in zijn bezit, en dat heb ik nu
nog in mijn bezit, het boek van, ik dacht

34
00:03:30,820 --> 00:03:38,340
“de lange…”, of zo wat ..? “lange” of “de
lange”, dat ging over die Ems-kampen.

35
00:03:38,340 --> 00:03:46,780
Dus mijn vader wist wel wat er aan de hand
was. Ook met de Jodenvervolgingen enzovoort.

36
00:03:46,780 --> 00:03:54,230
Dus… En hij had al ver van tevoren
verkondigd: Hitler wil oorlog.

37
00:03:54,810 --> 00:04:01,750
En dat blijft niet bij Denemarken en
Noorwegen. Wij komen ook aan de beurt.

38
00:04:01,750 --> 00:04:10,480
Hij is meegeweest… boeren bij ons
in de omgeving, die waren allemaal

39
00:04:10,720 --> 00:04:18,340
nogal gecharmeerd van landbouw
en maatschappij en van de NSB.

40
00:04:18,340 --> 00:04:24,990
En toen is er eens een spreker
geweest in Nuis, die de zegeningen

41
00:04:24,990 --> 00:04:29,840
van het nationaal-socialisme
voor de boeren kwam vertellen.

42
00:04:29,840 --> 00:04:31,010
Voor de oorlog nog?

43
00:04:31,010 --> 00:04:35,720
Voor de oorlog. En toen zeiden ze tegen
mijn vader: nou moet je ook eens meegaan.

44
00:04:35,720 --> 00:04:42,890
Want dat… Dus mijn vader is mee geweest.
En… vind ik altijd een heel mooi verhaal.

45
00:04:42,890 --> 00:04:49,520
Mijn vader is mee geweest en… nou,
eerst de spreker en toen was het pauze.

46
00:04:49,520 --> 00:04:51,700
En daarna konden
vragen gesteld worden.

47
00:04:51,700 --> 00:04:56,350
En toen heeft mijn vader gezegd in
de pauze: jongens, ik stap eens op.

48
00:04:57,130 --> 00:04:59,940
Ja, maar, nou begint het
pas met vragen stellen.

49
00:04:59,940 --> 00:05:05,100
Nee, zei mijn vader, dit is allemaal
Duitse makelij en ik heb het wel gehoord.

50
00:05:05,190 --> 00:05:13,920
En hij was nog in discussie met
die boeren, want die boeren

51
00:05:13,920 --> 00:05:16,750
die zeiden: ja, maar Hitler
zorgde zo goed voor de boeren.

52
00:05:16,750 --> 00:05:19,130
Toen zei mijn vader:
ja, weet je waarom?

53
00:05:19,130 --> 00:05:25,070
Hij heeft die boeren nodig omdat hij straks voedsel
voor het leger, voor zijn soldaten moet hebben.

54
00:05:25,070 --> 00:05:27,939
Want Hitler wil oorlog. En daarom zorgt
Hitler zo goed voor de boeren. Hè.

55
00:05:27,940 --> 00:05:31,200
Dus u had wel een ..? goede doen.

56
00:05:31,200 --> 00:05:39,520
Ik heb daar… Misschien loop ik vooruit,
maar anders dan moet je het maar zeggen. Nee.

57
00:05:39,520 --> 00:05:49,840
Maar toen (kucht) we bezet waren, toen… een
uitspraak van mijn vader die ik nooit ben vergeten.

58
00:05:49,840 --> 00:05:52,620
Wat hier nou zit, moet weg.

59
00:05:52,620 --> 00:05:55,800
Mm. Was er een politieke
kleur in uw gezin?

60
00:05:55,800 --> 00:05:58,519
Ja. Mijn vader was een vurig SDAP’er.

61
00:05:58,520 --> 00:06:06,430
Ja. En wat hier nou zit,
moet weg, zei mijn vader.

62
00:06:06,430 --> 00:06:13,620
Daar heeft hij ook al die vijf jaren aan
meegewerkt. Hij heeft altijd onderduikers verzorgd.

63
00:06:13,620 --> 00:06:19,670
En dat vind ik ook
zo uniek van die man.

64
00:06:20,500 --> 00:06:24,698
Vlakbij ons was een Duits kamp,
hè. Trimunt, dat grote kamp.

65
00:06:24,698 --> 00:06:30,590
En daar werd geduriglijk aan gebouwd en daar
gingen de mensen in drommen heen. Enzovoort.

66
00:06:30,590 --> 00:06:32,500
Was dat een Wehrmachtskamp?

67
00:06:32,500 --> 00:06:38,350
Ja, en luchtmachtkamp. En ja,
want dat verdiende zo mooi.

68
00:06:38,700 --> 00:06:43,280
Mijn vader heeft er
nooit één dag in gewerkt.

69
00:06:43,280 --> 00:06:47,570
Hij veroordeelde de mensen
niet die er wel gingen werken.

70
00:06:49,960 --> 00:06:55,240
Want voor die tijd kregen die mensen
hooguit achttien gulden in de week.

71
00:06:55,500 --> 00:06:59,880
En met hard werken, zes dagen lang.

72
00:06:59,880 --> 00:07:06,070
En in dat Duitse kamp, daar kregen ze met
lijntrekken vijftig gulden in de week.

73
00:07:06,070 --> 00:07:09,220
Dus dat vonden ze mirakel geld.

74
00:07:09,220 --> 00:07:15,610
Mijn vader zei, mijn vader was een
echte Grunniger, een zwijgzame figuur.

75
00:07:15,610 --> 00:07:18,530
Maar wat hij zei, daar heb
ik heel veel van onthouden.

76
00:07:18,530 --> 00:07:23,930
Hij zei: dat dut een fatsoenlijk
mens niet, voor de vijand werken.

77
00:07:23,930 --> 00:07:28,130
En dat was het en daar heeft hij
zich ook altijd aan gehouden.

78
00:07:28,130 --> 00:07:36,590
En na de oorlog, ik word er emotioneel van,
na de oorlog heeft mijn vader het in heel veel

79
00:07:36,590 --> 00:07:46,390
gevallen opgenomen voor NSB’ers die geen
rotterige streken hadden uitgehaald enzovoort.

80
00:07:46,400 --> 00:07:50,340
Hij heeft die mensen nooit
veroordeeld. Maar híj deed het niet.

81
00:07:51,760 --> 00:07:52,080
Nee.

82
00:07:52,080 --> 00:07:55,790
Nou, dat over mijn vader
en dat over ons gezin.

83
00:07:55,790 --> 00:08:00,880
En mijn moeder, die moet het met
die dingen eens zijn geweest.

84
00:08:00,880 --> 00:08:04,415
Want we hebben het echt arm gehad.

85
00:08:04,415 --> 00:08:07,990
Ik kan mij mijn moeder nog
herinneren, dat die mij eens verteld

86
00:08:07,990 --> 00:08:12,810
heeft, toen werkte mijn vader
in… op de Groninger klei.

87
00:08:12,930 --> 00:08:18,410
En toen was ik het enige kind
nog wat mijn ouders hadden.

88
00:08:18,410 --> 00:08:21,920
En toen vertelde mijn moeder,
was maandagochtend, en

89
00:08:21,920 --> 00:08:26,240
het enige bezit van mijn
moeder was vijfenzeventig cent.

90
00:08:26,260 --> 00:08:28,050
Daar moest de hele
week nog mee beginnen.

91
00:08:28,050 --> 00:08:32,821
En na de oorlog waren mijn ouders
net zo arm als voor de oorlog.

92
00:08:32,822 --> 00:08:37,050
Want ze hadden geen cent aan die
hele oorlog willen verdienen. Nee.

93
00:08:37,050 --> 00:08:42,089
Ik heb geweldige ouders gehad, ja.

94
00:08:42,140 --> 00:08:52,960
Toen u dat hoorde, dat de Duitsers Nederland
binnen waren gevallen, wat deed dat met u?

95
00:08:53,260 --> 00:08:54,980
Ja, een beetje angstig.

96
00:08:54,980 --> 00:09:03,810
En dat werd ook een beetje
in de hand gewerkt door

97
00:09:03,810 --> 00:09:07,840
de omstandigheden en hoe
zich dat uitte enzovoort.

98
00:09:07,840 --> 00:09:16,650
Want op zaterdagmorgen toen
kwam er bij ons een hele grote

99
00:09:16,650 --> 00:09:20,700
groep Nederlandse militairen
met van alles en nog wat langs.

100
00:09:20,700 --> 00:09:28,020
En mijn vader heeft ze toen nog melk gegeven.
En die waren op weg naar de Afsluitdijk.

101
00:09:28,130 --> 00:09:34,230
En vrijdags waren er ook al
militairen in het dorp geweest.

102
00:09:34,230 --> 00:09:42,010
Dus het was gewoon een hele
vreemde tijd, hele vreemde tijd.

103
00:09:42,010 --> 00:09:48,920
Hoelang duurde dat? Hoe... Wat merkte u in het
begin van die oorlog van die Duitse aanwezigheid?

104
00:09:48,920 --> 00:10:01,880
Niks. Niks. Want de Duitsers die zijn
pas in december 1940 in Marum gekomen.

105
00:10:02,610 --> 00:10:07,430
Toen ze begonnen met de opbouw
van dat Duitse kamp op Trimunt.

106
00:10:07,430 --> 00:10:12,960
En toen werden ze ingekwartierd in de
ULO-school en in onze lagere school.

107
00:10:12,960 --> 00:10:18,690
En in tenten die op het
land verrezen enzovoort.

108
00:10:18,690 --> 00:10:23,309
Toen was het allemaal, allemaal,
allemaal Duitsers was dat ineens.

109
00:10:23,310 --> 00:10:25,640
Dus het was een hele
ommezwaai in een keer.

110
00:10:25,640 --> 00:10:26,490
Ja. Ja. Ja.

111
00:10:26,490 --> 00:10:28,910
Wat kregen jullie daarvan
mee op die school?

112
00:10:29,400 --> 00:10:37,490
Op die school kregen we
direct al mee, op vrijdag

113
00:10:37,490 --> 00:10:41,450
10 mei, want toen gingen
wij dus gewoon naar school.

114
00:10:41,920 --> 00:10:48,070
En ik zat in de zesde klas lagere
school bij het hoofd van de school.

115
00:10:48,070 --> 00:10:57,800
En de zoon van de hoofdmeester,
meester Scholma, die was soldaat.

116
00:10:58,160 --> 00:11:02,680
En meester heeft die ochtend
eigenlijk niks anders

117
00:11:02,680 --> 00:11:09,870
gedaan dan ons te vertellen
waar zijn zoon misschien was.

118
00:11:09,870 --> 00:11:17,290
En hoe dat zou kunnen zijn. Het ging
alleen maar over Dirk, over zijn zoon.

119
00:11:18,240 --> 00:11:24,160
En toen het middag was, toen zei…
toen werden de lessen beëindigd.

120
00:11:24,160 --> 00:11:31,610
En toen zei de meester, dat we moesten maar
zorgen dat we heel gauw thuis kwamen. Ja.

121
00:11:31,610 --> 00:11:35,620
En toen in december 1940, toen
kwamen die Duitsers in uw school?

122
00:11:37,130 --> 00:11:46,000
Toen kwamen ze in de school. En toen kwamen
ze ook in tenten enzovoort daar in de buurt.

123
00:11:46,000 --> 00:11:52,050
Want toen begonnen ze (hoest) met de
opbouw van dat Duitse kamp op Trimunt.

124
00:11:52,090 --> 00:11:55,420
Wat was de beslissing eigenlijk geweest
dat dat in Trimunt kwam, dat kamp?

125
00:11:58,670 --> 00:12:02,480
Dat… ben ik eigenlijk
niet zo gewaar geworden.

126
00:12:02,520 --> 00:12:12,680
Misschien de… het terrein. Want ik ben altijd erg
geïnteresseerd geweest in Tweede Wereldoorlog.

127
00:12:13,300 --> 00:12:20,570
En met name in die radarstellingen. Ik
ben al die plaatsen heb ik wel bezocht.

128
00:12:20,570 --> 00:12:26,320
Zoals Sondel en Veendam
en meerdere plaatsen.

129
00:12:26,790 --> 00:12:32,820
Dat is allemaal een klein beetje een
hooggelegen, heuvelachtig gebied.

130
00:12:32,820 --> 00:12:34,970
En dat was het in Trimunt ook.

131
00:12:34,970 --> 00:12:43,950
Maar wat nog wel grappig is om te
vertellen: de heren kwamen op een

132
00:12:43,950 --> 00:12:53,350
zaterdagavond, ik weet niet meer
de datum, maar medio december 1940.

133
00:12:53,350 --> 00:12:59,610
En de zondag daarna
toen ben ik wezen kijken.

134
00:12:59,610 --> 00:13:04,390
..? Ik was altijd erg
nieuwsgierig en haantje de voorste.

135
00:13:04,390 --> 00:13:10,620
En toen ben ik wezen kijken enzovoort,
en dan herinner ik mij nog, en die

136
00:13:10,620 --> 00:13:16,389
herinnering was ver weggezakt totdat ik in
de literatuur het een en ander tegenkwam.

137
00:13:16,390 --> 00:13:25,270
Herinner ik mij nog, dat daar Duitsers
rondliepen met hele grote tekeningen enzovoort.

138
00:13:25,270 --> 00:13:29,753
Die kwamen met de tekeningen
in de hand, want hadden ze dat

139
00:13:29,754 --> 00:13:35,550
allemaal in 1938 en 39 hadden
ze dat allemaal bespioneerd.

140
00:13:35,550 --> 00:13:42,420
En daaraan heb ik weer vastgekoppeld,
want in dat terrein daar speelden wij

141
00:13:42,420 --> 00:13:48,190
heel veel als kinderen, want daar
waren zandverstuivingen en… prachtig

142
00:13:48,190 --> 00:13:58,800
natuurgebied, dat wij daar wel eens als
kinderen vreemde mensen hadden gezien.

143
00:13:58,800 --> 00:14:03,730
Want je kende iedereen daar. Maar
vreemde… Die ook een mooi pakje aan hadden.

144
00:14:03,730 --> 00:14:10,570
Bij ons hadden ze allemaal boerenkleren aan. Mooi
pakje. Dus dat moeten die snuiters geweest zijn.

145
00:14:10,860 --> 00:14:17,390
Die hebben dat allemaal al bekeken. En die
hebben de gegevens meegenomen naar Duitsland.

146
00:14:17,390 --> 00:14:20,799
En daar hebben ze fraaie tekeningen…
Ze hadden de tekeningen bij zich.

147
00:14:20,800 --> 00:14:20,968
Mm.

148
00:14:20,969 --> 00:14:26,296
Dat is wel bijzonder dat u dat
nu vertelt, want gisteren was er,

149
00:14:26,296 --> 00:14:29,630
hebben we iemand geïnterviewd die
precies dezelfde herinnering had.

150
00:14:29,630 --> 00:14:29,870
Ja?

151
00:14:29,870 --> 00:14:30,470
Ook inderdaad.

152
00:14:30,470 --> 00:14:31,340
Ook van die tekeningen?

153
00:14:31,340 --> 00:14:35,650
Ja, niet van Trimunt, maar van een ander
gebied, wat dus inderdaad voor de oorlog al...

154
00:14:35,650 --> 00:14:37,600
Ze hadden de tekeningen bij zich.

155
00:14:39,030 --> 00:14:39,290
Ja.

156
00:14:39,290 --> 00:14:43,080
Maar dat herinner ik mij,
toen ik dat als kind heb

157
00:14:43,080 --> 00:14:46,020
gezien met die papieren, dat
zei me natuurlijk geen fluit.

158
00:14:46,020 --> 00:14:49,781
Maar toen ik dat later las, ik dacht:
verrek, dat zijn die tekeningen geweest.

159
00:14:49,781 --> 00:14:51,252
Daar waren ze allemaal
al lang mee bezig.

160
00:14:51,520 --> 00:14:55,590
Hoelang duurde dat, voordat dat kamp
er stond? Voordat het was ingericht?

161
00:14:55,590 --> 00:15:00,180
Ja, dat is eigenlijk
nooit klaar gekomen.

162
00:15:00,620 --> 00:15:11,350
Daar zijn ze mee aan het bouwen gegaan. Barakken.
Ze hebben wegen aangelegd. Elektriciteit.

163
00:15:11,350 --> 00:15:14,090
Want wij hadden helemaal
geen elektriciteit.

164
00:15:14,090 --> 00:15:18,160
We hadden geen telefoon, we hadden geen waterleiding,
we hadden geen riolering. We hadden niks.

165
00:15:18,160 --> 00:15:25,400
Dus dat kamp, barakken en later zijn
ze bunkers gaan bouwen enzovoort.

166
00:15:25,400 --> 00:15:30,000
Daar gingen honderden arbeiders
daar uit de buurt gingen daarheen.

167
00:15:30,000 --> 00:15:36,400
En daar is toen een hele omheining
van prikkeldraad enzovoort om gekomen.

168
00:15:36,400 --> 00:15:39,535
En tussen dat prikkeldraad
daar zat één gladde draad.

169
00:15:39,790 --> 00:15:45,020
Dat heb ik ook eigenlijk nog nooit
ergens gelezen. Er zat één gladde draad.

170
00:15:45,020 --> 00:15:51,360
En toen heeft een loslippige Duitse
soldaat die heeft eens verteld,

171
00:15:51,360 --> 00:15:56,810
dat wanneer die gladde draad werd
aangericht dan ging er bij de wachtbarak

172
00:15:56,810 --> 00:16:01,780
alarm af en dan ging er een of
andere pijl in de lucht enzovoort.

173
00:16:01,780 --> 00:16:06,260
Dus dat heeft het verzet geprobeerd. Die
hebben daar een koppel schapen heen gestuurd.

174
00:16:06,260 --> 00:16:08,040
En dat was inderdaad zo.

175
00:16:08,040 --> 00:16:14,630
Hoeveel Duitsers waren er in dat kamp?

176
00:16:14,630 --> 00:16:22,230
Op het hoogtepunt 400. En dat
waren allemaal praktisch technici.

177
00:16:22,450 --> 00:16:30,670
Die… het was dus een radarstelling, dus
daar stonden radarapparaten enzovoort.

178
00:16:30,670 --> 00:16:34,390
Afijn, hoe dat allemaal technisch
werkt, dat weet ik niet zo precies.

179
00:16:34,390 --> 00:16:41,820
Maar zij registreerden vliegtuigen
die vanuit Engeland waren opgestegen

180
00:16:41,820 --> 00:16:46,200
en die op weg waren naar het Ruhrgebied
en zo meer, om te bombarderen.

181
00:16:46,200 --> 00:16:47,750
En die spotten ze dan.

182
00:16:47,750 --> 00:16:57,540
En dan belden ze met Leeuwarden vooral, en dan
kwam een Duits jachtvliegtuig aan en dan was

183
00:16:58,210 --> 00:17:05,420
het ene radarapparaat was gericht op… want die
Engelsen die gingen toen nog niet in colonne.

184
00:17:05,420 --> 00:17:09,960
Die vlogen alleen ’s nachts, hè.
Amerikanen die gingen later overdag.

185
00:17:09,960 --> 00:17:17,850
Maar de Engelsen die gingen ’s nachts en dan los
van elkaar. Dus dat was niet één grote koppel.

186
00:17:17,980 --> 00:17:25,620
Dus één radarapparaat op zo’n Engelse bommenwerper
en één radarapparaat op de Duitse jager.

187
00:17:26,100 --> 00:17:34,480
En via een optiek kwamen die signalen,
zal ik maar zeggen, belanden op

188
00:17:34,680 --> 00:17:44,250
een glasplaat die de gevechtsleidingsofficier
in dat kamp op de tafel had.

189
00:17:44,270 --> 00:17:52,900
En dat was voor de bommenwerper een rode
punt en voor de jager een blauwe punt.

190
00:17:52,900 --> 00:18:02,765
En dan middels allerlei codedingen dan
praatte hij dat jachtvliegtuig, daar stond

191
00:18:02,765 --> 00:18:06,900
hij mee in radiografisch contact, dat
praatte hij naar die bommenwerper toe.

192
00:18:07,440 --> 00:18:13,150
Er zijn in ieder geval door
toedoen van het Duitse kamp

193
00:18:13,150 --> 00:18:18,710
op Trimunt ten minste honderd
bommenwerpers neergeschoten.

194
00:18:18,710 --> 00:18:28,620
En in elke bommenwerper zaten negen tot
elf mensen. Dat is heel erg geweest.

195
00:18:28,620 --> 00:18:33,340
Heeft u daar wel eens iets van meegekregen thuis,
van die bommenwerpers die neergehaald werden?

196
00:18:33,340 --> 00:18:44,110
Jawel. Jawel. Ik heb dat ook wel eens gezien,
dat zo’n bommenwerper naar beneden tuimelde.

197
00:18:44,110 --> 00:18:50,740
En dan kwamen er allemaal stippen
uit. En dat waren dus parachutes.

198
00:18:51,110 --> 00:19:06,100
En wanneer het verzet het kon doen,
dan probeerden ze voor de Duitsers bij

199
00:19:06,100 --> 00:19:15,220
zo’n geallieerde piloot te zijn, om die
een veilige plek te geven en enzovoort.

200
00:19:15,220 --> 00:19:30,860
En daar was het volk wel heel eensgezind
in. Ik herinner mij nog 11 december 1943.

201
00:19:30,860 --> 00:19:40,910
Elf december 1943 op een zaterdagmiddag, toen
landde er na een luchtgevecht, daar in de buurt

202
00:19:42,420 --> 00:19:52,880
in het dorp de WIlp bij Marum, middenin de Wilp,
daar landde een parachute, een parachutist.

203
00:19:52,880 --> 00:19:58,420
Nou, dat was natuurlijk een evenement van
jewelste. Dus iedereen eropaf, eropaf, eropaf.

204
00:19:58,420 --> 00:20:07,590
En toen was er iemand van het verzet bij, en die
zei tegen de mensen: het is levensgevaarlijk hier.

205
00:20:07,590 --> 00:20:13,190
Wegwezen! Als bij een
donderslag verdween iedereen.

206
00:20:13,190 --> 00:20:20,460
En toen had je ’s avonds nog,
zaterdagavond, dan gingen

207
00:20:20,460 --> 00:20:23,960
de mannen naar de scheerbaas
om zich te laten scheren.

208
00:20:23,960 --> 00:20:27,790
En dat was de tijd van
nieuwtjes enzovoort.

209
00:20:27,790 --> 00:20:37,090
Die zaterdagavond is zelfs met geen woord
aanduidenderwijze er ook maar iets over gezegd.

210
00:20:37,090 --> 00:20:39,690
Zo eensgezind waren ze dan. Ja.

211
00:20:40,640 --> 00:20:44,090
En wat gebeurde er met die
parachutisten? Heeft u daar verder…

212
00:20:44,090 --> 00:20:48,580
Wanneer ze die, wanneer
de Duitsers die te pakken

213
00:20:48,580 --> 00:20:54,520
kregen, dan werden die
meegenomen naar het kamp Trimunt.

214
00:20:54,820 --> 00:20:59,140
En daar werden ze
verder goed behandeld.

215
00:20:59,200 --> 00:21:06,720
En dan werden ze later, ja, naar Duitsland gebracht
en dan kwamen ze in een of ander kamp terecht.

216
00:21:06,720 --> 00:21:14,260
En wanneer het verzet ze in handen
kreeg, dan probeerden die hen via

217
00:21:14,260 --> 00:21:19,760
de Witte Brigade en België over de
grens te krijgen weer naar Engeland.

218
00:21:19,760 --> 00:21:22,525
Was er bij u thuis ook contact
met mensen uit het verzet?

219
00:21:23,400 --> 00:21:23,830
Met?

220
00:21:23,830 --> 00:21:25,430
Met mensen uit het verzet?

221
00:21:26,690 --> 00:21:36,160
Dat zal wel. Maar… Ja, dat is een cryptisch
antwoord, maar daar weet ik niks van.

222
00:21:36,590 --> 00:21:44,870
Ik zal je vertellen, het enige wat
ik van mijn vader weet, dat hij

223
00:21:44,870 --> 00:21:53,880
onderduikers verzorgde die in het
Haarsterbos in een hol in de grond zaten.

224
00:21:54,190 --> 00:21:56,760
Die verzorgde hij met
eten en dit en...

225
00:21:56,760 --> 00:22:05,160
Verder weet ik van enig verzet
van mijn vader totaal niets af.

226
00:22:05,160 --> 00:22:11,070
Weet mijn broer ook niet, wist
mijn moeder ook praktisch niet.

227
00:22:12,860 --> 00:22:19,780
Bij de bevrijding, tot grote
verbazing van mijn broer

228
00:22:19,780 --> 00:22:25,650
en mij, verscheen mijn vader
ineens met een geweer.

229
00:22:26,770 --> 00:22:31,680
Ik dacht: hoe is dat dan…? Wat
moet ..? nou met een geweer?

230
00:22:31,900 --> 00:22:36,110
En toen was hij bij de
opgedoken verzetters.

231
00:22:36,110 --> 00:22:42,960
En toen heeft hij dus meegewerkt aan
arrestaties van mensen en ditten en dat.

232
00:22:42,960 --> 00:22:49,430
Maar wat hij in de oorlog heeft gedaan,
ik zou het je niet kunnen vertellen.

233
00:22:49,460 --> 00:22:49,710
Nee.

234
00:22:49,710 --> 00:22:52,540
Mijn moeder had het je
ook niet kunnen vertellen.

235
00:22:52,780 --> 00:22:56,530
U woonde niet zo ver van
dat legerkamp vandaan, hè?

236
00:22:56,530 --> 00:22:56,762
Nee.

237
00:22:56,762 --> 00:22:57,690
Hoe ver was dat?

238
00:22:57,690 --> 00:23:02,210
Nou, nog geen tweehonderd meter.

239
00:23:02,210 --> 00:23:04,370
Dus u had het eigenlijk
gewoon in het zicht.

240
00:23:04,370 --> 00:23:05,890
Ja, ja, ja.

241
00:23:05,890 --> 00:23:12,210
Wat was de rol van het kamp bij de
gebeurtenissen in april en mei 43?

242
00:23:12,210 --> 00:23:17,000
Of laat ik het anders zeggen, misschien kunnen
we terug naar het begin van die staking.

243
00:23:17,000 --> 00:23:19,250
Hoe ging dat in, bij u in het dorp?

244
00:23:19,250 --> 00:23:27,530
Nou, dat ging bij ons in het dorp ging
dat in de vorm van geen melk leveren.

245
00:23:27,530 --> 00:23:31,670
De melkrijder die kwam niet.

246
00:23:32,100 --> 00:23:40,330
En een andere melkrijder bij ons in
de buurt, die bij andere boeren bussen

247
00:23:40,330 --> 00:23:48,380
ophaalde, heb ik gezien, dat die had wat
bussen op de wagen en die ging een ree op.

248
00:23:48,380 --> 00:23:54,070
En daar ineens, uit een sloot, daar
sprongen een stuk of drie, vier

249
00:23:54,070 --> 00:24:00,040
jongens op de melkwagen en die
kieperden zo alle melk in de sloot om.

250
00:24:00,040 --> 00:24:05,270
Dus dat was bij ons
echt een melkstaking.

251
00:24:05,270 --> 00:24:16,000
En wat we er verder van zagen, dat was dat
kamp, dat Duitse kamp, dat was in opbouw.

252
00:24:16,520 --> 00:24:26,530
De materialen daarvoor werden onder andere aangevoerd
per boot naar een haventje van Frieschepalen.

253
00:24:26,610 --> 00:24:30,630
En Frieschepalen, dat
is het eind van de Haar.

254
00:24:30,630 --> 00:24:36,280
En De Haar is het laatste gehucht naar
de Friese kant van de gemeente Marum.

255
00:24:36,280 --> 00:24:44,380
Dus vanuit dat haventje in
Marum werden ze door twee

256
00:24:44,380 --> 00:24:50,740
boeren met hun wagens via De
Haar vervoerd naar Trimunt.

257
00:24:52,020 --> 00:24:56,180
Op die maandagmorgen kwamen ze niet.

258
00:25:01,630 --> 00:25:08,660
Ze hebben, zegt men, want dat moet ik zeggen,
zegt men, want dat weet ik ook niet, maar op

259
00:25:08,660 --> 00:25:15,370
een of andere manier is de toenmalige
commandant van het Duitse kamp, luitenant Bernt

260
00:25:15,370 --> 00:25:26,028
[spelling?], ter ore gekomen, ja, dat die mensen
niet kwamen want dat hun wagens onklaar waren.

261
00:25:26,028 --> 00:25:33,160
En toen heeft hij gedacht: dan moet ik
daar maar eens onderzoek naar gaan doen.

262
00:25:35,870 --> 00:25:42,900
En dan begint er een heel
verhaal, waarbij ik van mening

263
00:25:42,900 --> 00:25:49,020
verschil met enkelen,
waaronder met Truus de Witte.

264
00:25:49,020 --> 00:25:49,920
Die ken je ook wel.

265
00:25:49,920 --> 00:25:50,070
Ja.

266
00:25:50,890 --> 00:25:55,070
Truus die heeft een… of die is
bezig een proefschrift daarover

267
00:25:55,070 --> 00:25:58,910
te schrijven, hè. Truus is een
keer een middag bij mij geweest.

268
00:25:58,910 --> 00:26:06,090
Ik heb al tegen Truus gezegd: als ik het
recht krijg, dan ga ik ook nog opponeren,

269
00:26:06,090 --> 00:26:14,340
want die tijden die jij daar in je
proefschrift hebt gezet, die kloppen niet.

270
00:26:14,340 --> 00:26:25,560
En hoe weet ik dat? Dat weet ik uit eigen waarneming.
En omdat mijn vader een dagboekje bijhield.

271
00:26:25,560 --> 00:26:33,760
En daar staan tijdstippen in. Maar dat boekje
van mijn vader heb ik helemaal niet nodig.

272
00:26:33,760 --> 00:26:38,550
Ik zal het kort vertellen. ’s
Morgens om ongeveer negen uur…

273
00:26:38,550 --> 00:26:40,209
Dit is uw eigen versie, hè?

274
00:26:40,210 --> 00:26:40,246
Mijn eigen versie.

275
00:26:40,246 --> 00:26:40,262
Ja. Oké.

276
00:26:40,263 --> 00:26:40,327
Of moet ik wat anders vertellen?

277
00:26:40,327 --> 00:26:40,390
Nee, graag uw eigen versie. Ja.

278
00:26:40,390 --> 00:26:53,470
Mijn eigen versie. ’s Morgens om
negen uur was ik buiten bij ons huis.

279
00:26:54,310 --> 00:26:59,350
En toen wou ik mijn fiets pakken.

280
00:26:59,430 --> 00:27:05,070
En dat zag mijn vader. En toen
zei mijn vader: wat zal dat?

281
00:27:05,990 --> 00:27:10,540
Ik heb je al gezegd, ik was overal haantje
de voorste. Ik wil even naar De Haar.

282
00:27:10,540 --> 00:27:16,725
Ik wil even kieken hoe dat daar… Om de bliksem
niet, zei mijn vader. Want het is standrecht.

283
00:27:16,726 --> 00:27:19,840
En je komt het erf niet af.

284
00:27:19,840 --> 00:27:27,460
Op dat moment waren er net
vijf militairen voor ons over

285
00:27:27,460 --> 00:27:32,990
de weg heen gefietst, met
wapentuig enzovoort bij zich.

286
00:27:32,990 --> 00:27:39,870
En die zijn de Haarsterweg opgegaan, naar
Frieschepalen, om bij dat haventje te kijken.

287
00:27:39,870 --> 00:27:50,930
Die hebben toen ergens op de Haarsterweg,
hebben die een boompje over de weg gevonden.

288
00:27:50,930 --> 00:27:59,040
Daar lagen boomstammen, want
provincie Groningen had in

289
00:27:59,040 --> 00:28:03,290
de weken daarvoor opdracht
gegeven om bomen te kappen.

290
00:28:03,290 --> 00:28:08,259
Dus daar hoefden ze geen bomen voor om
te kappen. Die lagen daar dus over de weg.

291
00:28:08,260 --> 00:28:14,300
Hebben ze opzij gedaan, zijn naar de haven
geweest, poolshoogte genomen, weer terug.

292
00:28:14,350 --> 00:28:20,600
Lag er weer een boomstam. Hebben ze
terzijde gelegd en toen kregen ze de pest in.

293
00:28:20,600 --> 00:28:25,520
En dat was ter hoogte van de
boerderij van Eeuwe de Jong.

294
00:28:25,520 --> 00:28:33,100
En op het erf van Eeuwe de Jong,
boerderij, stonden elf mensen.

295
00:28:33,100 --> 00:28:41,630
Nou, standrecht, wilde zeggen drie en niet
meer. Stonden elf, dus daar zijn ze heengegaan.

296
00:28:41,630 --> 00:28:44,790
Mensen zijn naar de boerderij
ingevlucht. Afijn, heel verhaal.

297
00:28:44,790 --> 00:28:46,074
Waarom stonden er elf mensen?

298
00:28:46,720 --> 00:28:53,140
Die stonden daar bij elkaar te praten.
Daar over, over de gebeurtenissen.

299
00:28:53,140 --> 00:28:57,530
Je was bijvoorbeeld bij, die is
ook doodgeschoten, Sibbele de Wal.

300
00:28:57,530 --> 00:29:02,270
Die woonde veel verder weg,
richting Frieschepalen.

301
00:29:02,270 --> 00:29:06,020
En ik heb mij vaak
afgevraagd: wat deed Eeuwe de

302
00:29:06,020 --> 00:29:10,620
Jong…. Wat deed Sibbele de
Wal nou bij Eeuwe de Jong?

303
00:29:10,620 --> 00:29:16,760
Nou, Sibbele de Wal die was daar aan
komen fietsen want die had een zieke koe.

304
00:29:16,760 --> 00:29:21,070
En die wou naar Marum, naar
de veearts, om de veearts

305
00:29:21,070 --> 00:29:24,470
te gaan vragen of die bij
die zieke koe wilde komen.

306
00:29:24,470 --> 00:29:30,940
En die zag daar bij Eeuwe de Jong wat mensen
bij elkaar staan. En die stapte van de fiets af.

307
00:29:30,940 --> 00:29:34,050
En die praatte daar ook mee op.

308
00:29:34,050 --> 00:29:35,830
En dat ging over die boomstammen?

309
00:29:36,350 --> 00:29:38,730
Ja, of dat ging over de situatie.

310
00:29:38,730 --> 00:29:39,740
Vonden ze het niet eng?

311
00:29:39,830 --> 00:29:43,580
En dan vraag, refereer ik even aan
wat u vertelde over die parachutist,

312
00:29:43,580 --> 00:29:47,480
hè, dat toen iedereen uitspreidde
en er niet meer over praatte.

313
00:29:47,480 --> 00:29:47,880
Ja.

314
00:29:47,880 --> 00:29:51,130
Was dit niet gevaarlijk.
Hadden ze dat niet in de gaten?

315
00:29:51,130 --> 00:29:52,430
Nee, nee. Dat had je
nooit in de gaten.

316
00:29:52,430 --> 00:29:53,310
Nee.

317
00:29:54,010 --> 00:29:56,550
Blijkbaar niet, want ze..?

318
00:29:56,900 --> 00:30:03,090
En toen die Duitsers op hen afkwamen, toen
vlogen ze weg, vlogen ze de boerderij in.

319
00:30:03,500 --> 00:30:08,400
En toen hebben ze ze allemaal bij elkaar
gehaald. Toen hadden ze elf mensen.

320
00:30:08,890 --> 00:30:13,700
En toen gingen ze met die
elf mensen richting kamp.

321
00:30:13,760 --> 00:30:19,220
En toen kwamen ze bij de volgende boerderij,
Hartholt, en daar stonden vijf mensen.

322
00:30:19,750 --> 00:30:22,540
Dat waren ook weer twee
teveel. Die pikten ze ook op.

323
00:30:23,260 --> 00:30:37,550
En toen, om ongeveer tien uur, dus een uur
later, toen stond ik bij ons voor het raam.

324
00:30:37,940 --> 00:30:44,650
En daar kwam die hele koppel mensen
aan, omringd door vijf militairen.

325
00:30:44,650 --> 00:30:49,370
En die zijn toen naar
het kamp gegaan. En…

326
00:30:50,590 --> 00:30:51,910
Maar dat waren er vijftien.

327
00:30:51,910 --> 00:30:52,890
Zestien.

328
00:30:52,890 --> 00:30:56,960
Want u zei, van elf… of vijf. Ja, elf
plus vijf. Ik wou zeggen… ja. Ja.

329
00:30:56,960 --> 00:30:59,330
Elf… zestien.

330
00:30:59,330 --> 00:31:04,440
En toen, dat was dus goed tien uur.

331
00:31:04,950 --> 00:31:14,920
En goed half twaalf, misschien twintig voor twaalf,
toen kwamen er twee Duitse auto’s bij ons langs.

332
00:31:14,920 --> 00:31:22,970
Eén soort grote bestelwagen
en één auto met de kap

333
00:31:22,970 --> 00:31:27,050
open en die reed voorop en
die bestelwagen achteraan.

334
00:31:27,050 --> 00:31:34,349
En die zijn ook naar het kamp
gegaan. En daar zat die Mechels in.

335
00:31:34,350 --> 00:31:36,570
Waar was die vandaan gekomen?

336
00:31:36,780 --> 00:31:49,600
Die… Ja, daar zijn een hele hoop verhalen
over. Het ene nog vreemder dan het andere.

337
00:31:49,600 --> 00:31:54,900
Ik denk dat ze gewoon
uit Marum zijn gekomen.

338
00:31:54,950 --> 00:32:00,190
Want daar hebben ze de eerste
doodgeschoten, Andries Sikkinga.

339
00:32:00,280 --> 00:32:06,900
En wat de tijd betreft, dan klopt
mijn verhaal ook, want ik heb

340
00:32:06,900 --> 00:32:16,320
dat geverifieerd bij twee vrienden
uit Marum, Sietse Klaasens.

341
00:32:16,320 --> 00:32:29,570
Vader was commies. En daar is door dat,
langs dat huis, is Andries Sikkinga gevlucht.

342
00:32:29,570 --> 00:32:38,900
En Sietse en ik hebben proberen
na te gaan wanneer dat was.

343
00:32:39,440 --> 00:32:48,220
En dat moet ergens rond half elf of
zoiets, kwart voor elf of zo ..? En

344
00:32:48,220 --> 00:32:55,850
een andere vriend, Jan van Wijk,
die is later, toen die Duitsers weer

345
00:32:55,850 --> 00:33:00,570
weg waren, naar de plek gegaan waar
Andries Sikkinga doodgeschoten is.

346
00:33:00,570 --> 00:33:10,130
En die heeft daar nog een huls van een of ander
projectiel waarmee hij dood was geschoten opgeraapt.

347
00:33:10,130 --> 00:33:18,920
En Jan zei: dat was nog heet. Dus. En dat
moet ook kwart voor elf, elf uur zijn geweest.

348
00:33:21,030 --> 00:33:26,820
En toen zijn ze blijkbaar nog naar de Wilp
geweest, want daar is ook nog een verhaal over.

349
00:33:26,820 --> 00:33:37,270
Daar waren allemaal wagens in een
soort meertje gegooid. En daar…

350
00:33:37,540 --> 00:33:38,580
Wat voor wagens?

351
00:33:38,580 --> 00:33:42,660
Melkwagens, van melkrijder. En
daar zijn ze nog wezen kijken.

352
00:33:43,190 --> 00:33:48,720
En toen zijn ze volgens mij,
ja, bij ons langsgereden.

353
00:33:48,730 --> 00:33:57,790
In ieder geval, hoe ook, dat is kort na half twaalf
geweest. En toen zijn ze naar dat kamp gegaan.

354
00:33:57,790 --> 00:34:00,280
En wat daar in dat kamp gebeurd is…

355
00:34:00,280 --> 00:34:01,430
Hoe zag u ze langsrijden?

356
00:34:01,430 --> 00:34:02,550
Zaten ze in die wagen?

357
00:34:02,550 --> 00:34:10,387
Zaten in die wagen. Zaten in die wagen. Die
kerels, ja, die Mechels moet dat geweest zijn.

358
00:34:10,387 --> 00:34:16,630
Dat wist ik toen niet, dat het Mechels was.
Maar… En een paar van die andere boeven.

359
00:34:16,650 --> 00:34:18,240
Wat voor een indruk maakte dat op u?

360
00:34:18,240 --> 00:34:19,650
Ja…

361
00:34:19,650 --> 00:34:21,600
Had u door dat er
iets aan de hand was?

362
00:34:21,600 --> 00:34:26,257
Nee. Nee. Helemaal
niet, helemaal niet.

363
00:34:26,258 --> 00:34:34,240
En wat daar toen precies in dat kamp gebeurd is,
ja, daar kan ik je ook niet veel van vertellen.

364
00:34:34,240 --> 00:34:41,930
Want degenen die daarbij geweest
zijn, dat waren Duitse soldaten.

365
00:34:42,570 --> 00:34:50,330
En die Duitse soldaten hebben daar later
nooit met één woord iets over gezegd.

366
00:34:50,330 --> 00:34:57,160
Voor die tijd was er een, ik
mag wel zeggen, prettig contact

367
00:34:57,160 --> 00:35:01,220
tussen die Duitse soldaten
en de plaatselijke bevolking.

368
00:35:01,300 --> 00:35:11,490
Dat contact was na die tijd bijna tot het nulpunt
gereduceerd. En dat is ook nooit weer hersteld.

369
00:35:11,490 --> 00:35:14,970
Maar die mensen zijn
daar doodgeschoten.

370
00:35:15,020 --> 00:35:15,840
In dat kamp?

371
00:35:15,840 --> 00:35:17,000
In dat kamp.

372
00:35:17,000 --> 00:35:23,107
Maar daar zeggen ze ook weer, bijvoorbeeld…
Steven, er was een jongetje van dertien bij,

373
00:35:23,107 --> 00:35:29,020
hè. Dan zeggen ze van: Steven ook, Steven die
rende nog weg, die schopte zijn klompen uit.

374
00:35:29,020 --> 00:35:32,080
Nou, dat bestaat niet, want
Steven had laarzen aan.

375
00:35:32,160 --> 00:35:39,450
Dus, en… En zulke dingen, niemand, ja, die Duitsers
die weten dat. Want die moesten daarbij staan.

376
00:35:39,450 --> 00:35:41,690
U had gezien dat
Steven laarzen aan had?

377
00:35:41,690 --> 00:35:46,360
Nee. Maar dat heeft Foppe
de Jong mij verteld.

378
00:35:46,360 --> 00:35:48,300
Want u had hem wel
zien langskomen, toch?

379
00:35:48,300 --> 00:35:54,240
Hè? Jawel. Ik heb ze allemaal zien langskomen.
Ik heb ze allemaal zien langskomen.

380
00:35:54,240 --> 00:35:59,770
Nou, en toen, om ongeveer
om twintig over een, rond

381
00:35:59,770 --> 00:36:04,890
half twee, toen kwamen die
twee auto’s weer terug.

382
00:36:04,890 --> 00:36:12,000
En daar moeten toen die zestien lijken in hebben
gelegen. Maar dat wisten wij natuurlijk niet.

383
00:36:12,000 --> 00:36:17,750
En om ongeveer twee uur, kwart
over twee, toen was mijn moeder

384
00:36:17,750 --> 00:36:22,350
in de bloementuin bezig en ik was
een beetje aan het helpen daar.

385
00:36:22,350 --> 00:36:34,000
En toen kwam een andere buurman van het
kamp, een vooraanstaande landwachter,

386
00:36:34,220 --> 00:36:41,290
een felle NSB’er, die kwam er langs, en
die zei in het Fries tegen mijn moeder:

387
00:36:41,290 --> 00:36:45,530
“ze ha ze allejer deasketten” [spelling?].
Ze hebben ze allemaal doodgeschoten.

388
00:36:45,530 --> 00:36:50,760
En toen zei mijn
moeder: dat jongkje ook?

389
00:36:50,760 --> 00:36:56,330
Ja, zei de… Wat mijn moeder daar toen op
geantwoord heeft, dat weet ik niet meer precies.

390
00:36:56,330 --> 00:36:58,820
Maar heeft haar afschuw uitgesproken.

391
00:36:58,820 --> 00:37:06,439
Toen is die zaak naar het gemeentehuis
in Marum gegaan. Burgemeester was er niet.

392
00:37:06,440 --> 00:37:07,810
Secretaris was er niet.

393
00:37:07,810 --> 00:37:15,850
Hoofdcommies Eringa was er en
daar heeft die, hoe heet die vent,

394
00:37:15,850 --> 00:37:22,520
die Mechels heeft daar gemeld dat
ze zestien mensen hadden opgepakt.

395
00:37:22,520 --> 00:37:28,850
En moet Eringa gevraagd hebben: waar zijn die
nu? En toen zou hij gezegd hebben: die zijn weg.

396
00:37:29,500 --> 00:37:34,199
Ja, die waren voorgoed weg. Maar dat
wist Eringa niet, toen hij dat zei.

397
00:37:34,200 --> 00:37:41,680
Toen is hij naar Groningen gereden en door die
dorpen. Want die Rijksweg was er natuurlijk nog niet.

398
00:37:41,680 --> 00:37:47,880
Dus hij reed over Nuis, Niebert,
Tolbert, Midwolde. De oude weg langs.

399
00:37:47,880 --> 00:37:55,590
En in Midwolde daar was een vrouw
in de tuin en die plukte seringen.

400
00:37:55,650 --> 00:38:00,920
En daar, maar dat verhaal ken je misschien
wel, toen heeft hij een bos seringen gekregen.

401
00:38:00,920 --> 00:38:06,540
Heeft hij later tegen Haasse
verteld, dat uit dankbaarheid, dat

402
00:38:06,540 --> 00:38:11,860
ze die communisten hadden uitgeroeid,
had hij bloemen gekregen.

403
00:38:11,860 --> 00:38:14,819
Maar dat is wat u later te horen
kreeg, hè, hoe dat was gegaan.

404
00:38:14,820 --> 00:38:15,200
Ja. Ja.

405
00:38:15,200 --> 00:38:19,590
Op die dag van die moord zelf, hoe
ging dat vervolgens in het dorp?

406
00:38:19,590 --> 00:38:22,770
Want wanneer werd dat
duidelijk, wat er was gebeurd?

407
00:38:22,770 --> 00:38:28,110
Bij ons, ik ben toen niet in het dorp
geweest. Er was grote, grote angst.

408
00:38:28,230 --> 00:38:31,300
Want je moest om zeven
uur binnen zijn.

409
00:38:31,410 --> 00:38:35,490
Was het duidelijk om welke zestien het ging?
Was het duidelijk om welke mensen het ging?

410
00:38:35,490 --> 00:38:40,193
Ja, ja, ja. Die mensen die opgepakt
waren, die kenden we allemaal.

411
00:38:40,193 --> 00:38:43,150
Die woonden zogezegd
bij ons om de hoek.

412
00:38:43,930 --> 00:38:51,400
En, dus… Maar wat er toen gebeurd
was, ja, dat wisten wij helemaal niet.

413
00:38:51,400 --> 00:38:54,190
Maar we moesten om
zeven uur binnen zijn.

414
00:38:54,900 --> 00:39:03,750
En patrouilles van Duitse soldaten, helmen
op en geweren in de aanslag enzovoort.

415
00:39:03,920 --> 00:39:05,910
Die fietsten daar over de weg heen.

416
00:39:05,910 --> 00:39:09,070
En was het wel duidelijk voor
u dat die mensen dood waren al?

417
00:39:09,070 --> 00:39:10,250
Wist ik niet.

418
00:39:10,250 --> 00:39:15,600
Durf ik geen… Ik weet alleen
dat ik vanaf die tijd,

419
00:39:15,600 --> 00:39:19,570
ik weet al niet hoe lang,
heel slecht heb geslapen.

420
00:39:19,570 --> 00:39:21,300
Ik was doodsbenauwd. Was doodsbenauwd.

421
00:39:21,760 --> 00:39:27,890
Had het ook iets te maken met dat jongetje?
Want die was ongeveer tegen uw leeftijd.

422
00:39:27,890 --> 00:39:38,070
Ja, maar al die mensen. Dat zoiets kan… Want de
dagen erna, toen werd er al van alles verteld.

423
00:39:38,470 --> 00:39:44,870
Dat ze doodgeschoten waren. En wij hadden dat ’s
middags van die vent gehoord, van Van der Vlucht.

424
00:39:44,870 --> 00:39:47,550
“Ze ha ze allejer
deasketten”, zei die.

425
00:39:48,330 --> 00:39:49,769
Maar hoe wist hij dat dan?

426
00:39:49,770 --> 00:39:54,870
Ja, hij woonde daar bij dat kamp.
Hij was buurman van dat kamp.

427
00:39:55,560 --> 00:40:00,400
En zijn weg naar huis
liep door dat kamp.

428
00:40:01,730 --> 00:40:09,230
Dus die zal dat geweten… In ieder geval, dat
heeft een verpletterende indruk op mij gemaakt.

429
00:40:10,090 --> 00:40:11,870
Ondanks dus dat het
nog niet zeker was.

430
00:40:11,870 --> 00:40:12,270
Ja

431
00:40:12,270 --> 00:40:14,950
Was het voor u zeker dat ze dood waren toen,
of wist u dat nog niet helemaal zeker?

432
00:40:14,950 --> 00:40:21,180
Dat wist ik niet zeker. Maar…
nou, wat hij verteld had.

433
00:40:23,520 --> 00:40:29,530
En hoe gaat het daarna? Dan zijn
mensen weg en dan… hoe gaat het daarna?

434
00:40:29,530 --> 00:40:37,830
Ja, dan wordt het leven weer opgepakt
en dan ga je weer naar school.

435
00:40:38,540 --> 00:40:46,950
En, ja, dan hoor je er nog wel over. Er zijn toen
vrouwen daar nog naar het Scholtenhuis geweest.

436
00:40:47,470 --> 00:40:58,030
En… Iemand van de Hartholten heeft mij dat
verteld. Ze wouden weten waar de mannen waren.

437
00:40:58,100 --> 00:40:59,774
Ja, die mannen die waren vort.

438
00:41:01,050 --> 00:41:13,410
En toen had een van die kerels van het
Scholtenhuis gezegd: ach, es gibt Männer genug.

439
00:41:13,590 --> 00:41:18,480
Dus daar moesten ze zich maar niet zorgen
over maken. Maar ja, angstig in het dorp.

440
00:41:18,480 --> 00:41:25,190
En een einde aan contacten
tussen Duitse soldaten en zo meer.

441
00:41:25,190 --> 00:41:28,420
Dus er werd ook niet meer door
Nederlanders gewerkt daar in dat kamp?

442
00:41:28,420 --> 00:41:29,330
Jawel!

443
00:41:29,330 --> 00:41:29,990
Dat wel?

444
00:41:31,900 --> 00:41:37,040
Jawel. En ik weet ook niet of ze die
arbeider nou eerst naar huis gestuurd hebben.

445
00:41:37,040 --> 00:41:43,480
Dat is nog zoveel met grote vraagtekens.
Dat weet ik niet. Dat weet ik niet.

446
00:41:44,430 --> 00:41:53,572
Sommigen die hebben dat wel geprobeerd in te
vullen. Maar ik zet daar een vraagteken bij.

447
00:41:53,572 --> 00:41:57,310
Ik weet dat niet. Maar het heeft
een verpletterende indruk gemaakt.

448
00:41:57,440 --> 00:42:06,327
Aan de andere kant was het toen voor het verzet
wel makkelijker om onderduikers kwijt te raken.

449
00:42:06,328 --> 00:42:10,710
Dat was wel zo. In Marum
hebben vierhonderd gezeten.

450
00:42:10,910 --> 00:42:15,040
Maar al die tijd, tot aan de
bevrijding en ook daarna, was

451
00:42:15,040 --> 00:42:17,560
dus nog niet duidelijk, waar
die mensen gebleven waren.

452
00:42:17,560 --> 00:42:17,848
Nee. Nee.

453
00:42:17,848 --> 00:42:18,680
Waar ze ze gelaten hadden.

454
00:42:18,680 --> 00:42:19,370
Nee. Nee.

455
00:42:19,370 --> 00:42:23,190
Dat heeft ook nog heel lang geduurd
toch, voordat dat duidelijk werd?

456
00:42:23,190 --> 00:42:33,710
Ja. Ja. Wanneer dat eigenlijk bekend
is geworden, dat weet ik eigenlijk niet.

457
00:42:33,710 --> 00:42:39,340
Hoe gingen die nabestaanden daarmee
om in het dorp, met die leegte?

458
00:42:40,250 --> 00:42:43,200
Daar had je weinig contact mee.

459
00:42:43,200 --> 00:42:48,200
Daar had je… Dat was toen nog zo’n
maatschappij, iedereen zijn eigen groep.

460
00:42:48,200 --> 00:42:57,770
Wij waren bij de vrijzinnige kerk van Marum.
En mijn ouders waren niet zo erg kerks.

461
00:42:57,770 --> 00:43:02,900
En die mensen hoorden allemaal bij de
gereformeerde kerk van Frieschepalen.

462
00:43:02,900 --> 00:43:08,660
Dus dat… Daar had je eigenlijk, wij hadden
eigenlijk zo geen contact met die mensen.

463
00:43:08,660 --> 00:43:15,790
Ik, zo… Als speelkameraadje heb ik Steven
-Steven was dertien- ook nooit meegemaakt.

464
00:43:15,790 --> 00:43:19,100
Wel als we naar de ULO fietsten.

465
00:43:19,280 --> 00:43:24,270
Want Steven ging naar de gereformeerde
ULO en ik ging naar de openbare ULO.

466
00:43:24,270 --> 00:43:28,450
Maar verder… Je had verder weinig
contact. Je had geen contact met elkaar.

467
00:43:28,450 --> 00:43:36,980
Hoe ging dat bij de bevrijding? Dat moet
ook een hele dubbele ervaring geweest zijn.

468
00:43:38,430 --> 00:43:48,480
Ja, dat was vreugde en
verdriet. Marum is bevrijd.

469
00:43:48,480 --> 00:43:57,360
De Canadezen zijn vrijdag 13 april
1945, zijn die in de namiddag,

470
00:43:57,650 --> 00:44:02,410
zo vanaf twee uur tot een uur
of half vier in Marum geweest.

471
00:44:02,410 --> 00:44:09,009
En toen hebben ze zich weer naar Oosterwolde
teruggetrokken. Dat was een verkenningseenheid.

472
00:44:09,010 --> 00:44:17,890
De landwacht en de burgemeester, die zijn hem
toen gesmeerd. En het verzet is niet opgedoken.

473
00:44:18,960 --> 00:44:32,830
Dus daar was een vacuüm. Zaterdag duurde dat
voort. Zondagmorgen ging ik naar de kerk in Marum.

474
00:44:32,830 --> 00:44:44,800
En toen maakte de dominee Burger bekend dat hij
gemachtigd was om te zeggen dat Marum bevrijd was.

475
00:44:45,570 --> 00:44:52,870
Moet ik niet vergeten te vertellen
dat… prachtige uitspraak van een

476
00:44:52,870 --> 00:44:59,410
zeer gelovige vrouw uit Marum,
zeer gesteld op de zondagsrust….

477
00:44:59,410 --> 00:45:05,928
Het is echt historisch. Die vrouw die
zei: waarom moest dit nou op zondag?

478
00:45:05,928 --> 00:45:12,850
Had dit nou niet op een andere dag gekund? Nee,
het had blijkbaar niet op een andere dag gekund.

479
00:45:12,850 --> 00:45:15,880
Hadden de militairen even
geen rekening mee gehouden.

480
00:45:15,880 --> 00:45:21,330
(lacht) Hadden ze geen rekening…
En toen zaten er nog een

481
00:45:21,330 --> 00:45:29,090
stuk of zes Duitsers in een
bunker bij het oude kamp.

482
00:45:29,090 --> 00:45:40,650
Dat was een luchtwachtpost. En die zijn
zondagmiddag door Marumer verzetters opgehaald.

483
00:45:41,040 --> 00:45:44,360
En overgeleverd aan de Canadezen.

484
00:45:44,950 --> 00:45:55,500
En toen was Marum bevrijd en toen, ja, toen zijn
ze begonnen met ophalen van NSB’ers enzovoort.

485
00:45:55,500 --> 00:46:03,430
Die hebben ze opgesloten in voormalig kamp
van de Nederlandse arbeidsdienst in Nuis.

486
00:46:03,430 --> 00:46:07,660
Was dat kamp in Trimunt
niet geschikt daarvoor?

487
00:46:08,080 --> 00:46:14,030
Nee, want die barakken waren allemaal
al weg. Daar waren alleen nog bunkers.

488
00:46:14,050 --> 00:46:19,150
Nou, dat was zo nat en... Nee,
die waren niet geschikt daarvoor.

489
00:46:19,150 --> 00:46:24,370
In ieder geval, hoe dan ook, ze hebben
ze in het kamp in Nuis opgeborgen.

490
00:46:26,990 --> 00:46:33,900
Heeft mijn vader ook nog wachtgelopen. Maar dat
was ook, wat dat betreft, een wacht van niks.

491
00:46:33,900 --> 00:46:37,270
Want hij kende heel
veel van die mensen.

492
00:46:37,270 --> 00:46:42,952
En, ja, hij vond dan, ja, waarom
zitten die mensen nou in het kamp?

493
00:46:42,953 --> 00:46:45,450
Die hebben toch, die
had hij zo goed gekend.

494
00:46:45,450 --> 00:46:50,167
Die hadden verder helemaal nooit smerige
streken of zo met hem uitgehaald.

495
00:46:51,620 --> 00:47:00,310
En hoe die dan werden behandeld door
snuiters, die mijn vader ook allemaal kende.

496
00:47:00,360 --> 00:47:07,570
En die pas na het scheiden van
de markt bij de BS waren gekomen.

497
00:47:07,570 --> 00:47:13,090
En mijn vader heeft toen ook,
toen 8 mei, hè, toen ook die

498
00:47:13,090 --> 00:47:18,860
vrede in Berlijn was getekend
tegenover de Russen enzovoort.

499
00:47:18,860 --> 00:47:25,250
Eerst in Reims en toen daar. Toen
moesten ze aantreden, de bewakers.

500
00:47:26,160 --> 00:47:29,616
En toen kregen ze een toespraakje
van de commandant van het kamp Nuis.

501
00:47:29,616 --> 00:47:34,700
En toen moesten ze een salvo weggeven.

502
00:47:35,210 --> 00:47:42,770
En toen dat afgelopen was, toen is mijn vader
naar de commandant gegaan, en toen heeft

503
00:47:42,770 --> 00:47:51,360
hij zijn geweer en zijn spullen ingeleverd
met de mededeling: ik pas hier verder voor.

504
00:47:51,360 --> 00:47:54,240
Want zo hadden wij het niet bedoeld.

505
00:47:54,240 --> 00:48:01,540
En zoals er nu met die mensen gehandeld
wordt, vind ik Duitse makelij.

506
00:48:01,540 --> 00:48:09,360
Dus mijn vader heeft daar
niet verder aan meegedaan.

507
00:48:09,840 --> 00:48:15,910
U heeft ook verteld dat u aanwezig bent
geweest bij de rechtszaak tegen Mechels.

508
00:48:15,910 --> 00:48:16,760
Ja. Ja.

509
00:48:16,760 --> 00:48:18,160
Wanneer was dat ongeveer?

510
00:48:21,870 --> 00:48:29,790
Daar weet ik niet zoveel meer van, hoor.
Volgens mij was dat in december 1949.

511
00:48:29,790 --> 00:48:32,200
Het was in ieder geval in 1949.

512
00:48:32,200 --> 00:48:36,440
Hoe kwam dat toen weer op uw pad? Dat u
daarover las en dacht van: daar wil ik bij zijn?

513
00:48:36,440 --> 00:48:36,820
Hoe ging dat?

514
00:48:36,820 --> 00:48:46,110
Nou, dat heb ik… Ik heb ergens uit de krant
gehaald, dat hele geval van Mechels enzovoort.

515
00:48:46,110 --> 00:48:52,540
Misschien heb ik het ook wel van Westers iets
gehoord. Westers was adjudant van politie.

516
00:48:52,730 --> 00:48:59,400
En Westers heeft ook mee gezorgd
dat hij daar in Ihrhove is opgepakt.

517
00:48:59,590 --> 00:49:04,490
Maar in ieder geval is mij ter ore gekomen, en
dat er een zitting van het tribunaal zou zijn.

518
00:49:04,490 --> 00:49:11,970
En dat je daar bij kon zijn. En toen
ben ik daar één keer bij geweest. En…

519
00:49:11,970 --> 00:49:15,380
Wat dreef u daartoe?
Wilde u zien wie dat was?

520
00:49:15,380 --> 00:49:33,970
Ja. Ja, en… ik denk mijn nieuwsgierige aard.
Ik…. Ja, ik wilde dat wel eens bekijken.

521
00:49:33,970 --> 00:49:38,040
Wat voor vent dat nou was. En hoe
dat daar bij dat tribunaal toeging.

522
00:49:38,040 --> 00:49:40,990
Daar was ik al eerder geweest,
bij tribunaalzittingen.

523
00:49:40,990 --> 00:49:46,180
Ik dacht: hoe zal dat nou gaan, als
ze daar zo’n grote boef hebben.

524
00:49:46,410 --> 00:49:54,930
Nou ja, dat ging eigenlijk precies op dezelfde
manier, wat ik ervan kon horen. Dan loog hij.

525
00:49:54,930 --> 00:50:06,150
En hij, toen de president hem dan voorhield,
dat van Steven, toen barstte hij in huilen uit.

526
00:50:06,150 --> 00:50:09,630
Wat voor indruk maakte hij
toen op u? Herkende u hem?

527
00:50:09,630 --> 00:50:14,910
Nee. Nee. Want ik had hem nog
nooit gezien, hè. Nog nooit gezien.

528
00:50:14,910 --> 00:50:17,080
Wat voor indruk maakte hij?

529
00:50:17,080 --> 00:50:19,300
Twintig jaar kreeg hij.

530
00:50:20,100 --> 00:50:22,090
Wat voor indruk maakte
Mechels op u toen?

531
00:50:22,090 --> 00:50:42,160
Ja… Wat voor indruk maakte hij? Eigenlijk weinig
indruk. Gewoon een ambtenaartje wat daar zat. Nee.

532
00:50:42,160 --> 00:50:51,320
En hij heeft twintig jaar
gekregen uiteindelijk, hè?

533
00:50:52,770 --> 00:51:00,350
En toen is hij in hoger beroep gegaan.
En dat is toen verminderd tot vijftien.

534
00:51:00,360 --> 00:51:08,460
En uiteindelijk, vanwege zijn geweldige goede
gedrag, was hij na vijf jaar alweer vrij.

535
00:51:08,460 --> 00:51:16,380
Maar hij was… Ken jij dat verhaal
van… Is Foppe de Jong hier ook geweest?

536
00:51:16,380 --> 00:51:17,030
Nee.

537
00:51:17,030 --> 00:51:23,460
Oh. Want Foppe de Jong… Ken je dat verhaal
van Foppe de Jong, van die medestudent?

538
00:51:23,460 --> 00:51:29,650
Nou, dan… Mag ik dat
nog even vertellen?

539
00:51:30,510 --> 00:51:30,790
Mm-mm.

540
00:51:30,790 --> 00:51:34,270
Foppe de Jong studeerde
theologie in Kampen.

541
00:51:34,270 --> 00:51:42,840
En daar studeerde ook een jongen
theologie, en die kwam uit Ihrhove.

542
00:51:42,840 --> 00:51:52,060
Dat komt omdat die calvinistische
gemeenten, daar even over de Duitse

543
00:51:52,060 --> 00:51:57,180
grens, die werkten heel veel samen
met Nederlandse gereformeerde kerken.

544
00:51:57,180 --> 00:52:06,490
En die studeerden ook in Kampen. En
zodoende studeerde die student ook in Kampen.

545
00:52:06,490 --> 00:52:18,690
En die vertelde toen aan Foppe dat
de mensen in Ihrhove, die spraken

546
00:52:18,690 --> 00:52:30,510
er een schandaal over dat een
ouderling van hen, Mechels, dat die was

547
00:52:30,510 --> 00:52:37,120
opgepakt en dat die was overgebracht
naar de gevangenis in Groningen.

548
00:52:37,430 --> 00:52:42,240
Terwijl dat zo’n nobele
vent was en dit en dat.

549
00:52:42,590 --> 00:52:53,000
En toen heeft kerkenraad van Ihrhove contact
gezocht met de kerkenraad van Frieschepalen.

550
00:52:53,000 --> 00:52:55,510
En daar was toen dominee Honig.

551
00:52:55,970 --> 00:53:03,600
En ze wouden dan wel eens weten wat er
waar was van al die verhalen enzovoort.

552
00:53:03,600 --> 00:53:07,760
Want dat konden ze zich van
Mechels niet voorstellen.

553
00:53:07,760 --> 00:53:12,590
En toen heeft Honig geschreven:
die vent verdient de doodstraf.

554
00:53:13,300 --> 00:53:17,040
Nou, toen moesten ze met Honig ook
al niet veel meer te maken hebben.

555
00:53:17,040 --> 00:53:22,140
En toen heeft Foppe, dus later
dominee De Jong, toen heeft Foppe

556
00:53:22,140 --> 00:53:27,960
die student verteld wat er
allemaal op Trimunt gebeurd is.

557
00:53:27,960 --> 00:53:33,220
En daar schrok hij erg van. En hij vroeg Foppe
toen om er met geen mens over te praten.

558
00:53:33,220 --> 00:53:36,729
En hij wou verder geen contact
met Foppe de Jong meer hebben.

559
00:53:36,730 --> 00:53:40,050
Ja, volgens mij heb ik dat verhaal..?

560
00:53:40,050 --> 00:53:45,950
En hij was gereformeerd. Hè, die
Mechels, die was gereformeerd.

561
00:53:46,520 --> 00:53:49,930
En die mensen die hij dood heeft
geschoten, waren ook allemaal gereformeerd.

562
00:53:49,930 --> 00:53:51,331
Zou hij dat geweten hebben?

563
00:53:52,280 --> 00:53:56,640
Dat denk ik niet. Denk
het niet. Nee. Nee, want…

564
00:54:00,280 --> 00:54:07,730
De volgende dag stond het toch in de kranten,
van... een communistische, terroristische groep.

565
00:54:07,730 --> 00:54:09,960
Ja, maar ik heb altijd
het idee gehad dat dat ook

566
00:54:09,960 --> 00:54:10,350
een beetje met die haren
erbij gesleept is geweest.

567
00:54:10,350 --> 00:54:15,700
Ja! Daar kun je wel gelijk in hebben. Maar
ik weet niet of hij geweten heeft dat… Nee.

568
00:54:19,230 --> 00:54:23,390
Nee. Ik weet wat ik moet weten, volgens mij.
Ik weet niet of u nog iets wil toevoegen?

569
00:54:23,390 --> 00:54:31,110
Ja, nou, wat ik nog eraan toe wil voegen,
want… jullie tijd is ook kostbaar.

570
00:54:31,110 --> 00:54:32,390
Moet er nog iemand komen?

571
00:54:32,390 --> 00:54:34,200
Nog twee. (lacht)

572
00:54:34,200 --> 00:54:36,820
Oh. Nou, weet je wat
ik nog wil vertellen?

573
00:54:36,820 --> 00:54:42,636
Dat we van die Duitse militairen nooit van
zijn levensdagen enige last hebben gehad.

574
00:54:42,636 --> 00:54:52,380
Nou zal ik je één voorbeeld geven. Vlak naast
het kamp woonde een boer: Jacob van der Wal.

575
00:54:52,400 --> 00:54:57,990
Zijn broer, Sibbele, is daar
doodgeschoten. Jacob van der Wal.

576
00:54:57,990 --> 00:55:02,940
Jacob van der Wal had
drie Joden ondergedoken.

577
00:55:04,570 --> 00:55:08,870
Wanneer die NSB’er, die ons vertelde,
die ons vertelde “ze ha ze allejer

578
00:55:08,870 --> 00:55:13,620
deasketten” [spelling?], wanneer die…
die had contact met die Duitse soldaten.

579
00:55:13,620 --> 00:55:17,120
Want die dacht dat alle
Duitse soldaten nazi’s waren.

580
00:55:17,120 --> 00:55:21,580
Dus, en dan vertelde hij, want
hij was ondercommandant van de

581
00:55:21,580 --> 00:55:25,218
Landwacht, dan vertelde hij wanneer
ze een razzia gepland hadden.

582
00:55:25,218 --> 00:55:30,990
En toen heeft hij een keer verteld, ze hadden een
razzia gepland die en die nacht bij Van der Wal.

583
00:55:33,240 --> 00:55:37,650
Daar kwamen Duitse soldaten, die
liepen over de vloer bij Van der

584
00:55:37,650 --> 00:55:42,320
Wal, want die kochten daar boter
en spek en zo wat, hè. En er zijn

585
00:55:42,320 --> 00:55:46,130
twee soldaten naar Japie de Wal
gegaan en die hebben gezegd zo en zo.

586
00:55:46,130 --> 00:55:52,920
Je krijgt een razzia, je hebt Joden.
Breng die Joden vanavond bij ons.

587
00:55:52,920 --> 00:55:56,580
Joden zijn ondergedoken,
historisch hoor…

588
00:55:56,580 --> 00:55:56,730
Mm-mm.

589
00:55:56,730 --> 00:56:00,809
Joden zijn ondergedoken bij
de Duitsers in de barak.

590
00:56:00,810 --> 00:56:04,100
Maar dat was alleen iets wat neem ik
aan die soldaten wisten, die paar.

591
00:56:04,100 --> 00:56:05,380
Ja! Ja, ja, ja.

592
00:56:06,300 --> 00:56:13,710
Maar andere Duitsers, die… Onderduikers
daar uit de buurt, die wisten

593
00:56:13,910 --> 00:56:19,600
wanneer er een razzia ..? bijvoor…
wanneer er… want die werkten daar ook.

594
00:56:19,600 --> 00:56:25,030
Wanneer er een razzia was, dan
wisten die Duitsers die Nederlandse

595
00:56:25,030 --> 00:56:30,521
onderduikers: we kunnen altijd
bij de Duitsers in de barakken.

596
00:56:30,522 --> 00:56:34,980
En dan zeiden die Duitsers als ze dan
aanklopten: Ist die Luft wieder nicht rein?

597
00:56:34,980 --> 00:56:43,421
En dan doken ze bij de Duitsers de barakken op. Van
die Duitsers hebben we nooit last gehad. Nooit.

598
00:56:43,422 --> 00:56:43,720
Nou houd ik je niet verder op.

599
00:56:43,720 --> 00:56:46,080
Dank u wel. (lacht)

600
00:56:46,080 --> 00:56:47,200
Alstublieft.