1
00:00:19,170 --> 00:00:31,650
Dit is een interview in het kader
van “Schiedamse Bleekneusjes”. Een

2
00:00:31,650 --> 00:00:35,180
project van het Gemeentearchief
Schiedam in het kader van Erfgoed van

3
00:00:35,180 --> 00:00:39,376
de oorlog een project dat subsidie
krijgt van het ministerie van WVS.

4
00:00:39,376 --> 00:00:41,338
Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer.
Het is vandaag 1 december 2009.

5
00:00:41,338 --> 00:00:43,100
Ik zit tegenover meneer Blijerveld.

6
00:00:43,100 --> 00:00:50,440
Mijnheer Joop Bleijerveld, u
bent geboren op 27 december 1933.

7
00:00:50,440 --> 00:00:51,230
Jawel.

8
00:00:51,230 --> 00:00:53,320
Bent u geboren in Schiedam?

9
00:00:53,320 --> 00:00:57,674
Ik ben geboren in Schiedam, in
het Noletziekenhuis toentertijd.

10
00:00:58,360 --> 00:01:00,860
Dat is inmiddels ook
alweer afgebroken.

11
00:01:01,870 --> 00:01:07,140
Ik heb ook verder mijn jeugd
in Schiedam verder doorgebracht.

12
00:01:07,620 --> 00:01:10,039
U woonde al die tijd
op de Vlaardingerdijk?

13
00:01:10,040 --> 00:01:10,780
Ja.

14
00:01:10,780 --> 00:01:20,323
Mijn vader heeft toen een zaak gestart, in
1928, eigenlijk middenin de crisistijd ook

15
00:01:20,323 --> 00:01:27,130
toen, en daar is hij begonnen en daar ben
ik na een goed jaar ben ik daar geboren.

16
00:01:27,130 --> 00:01:35,770
U heeft één broer en die
is een heel stuk jonger,hè?

17
00:01:35,770 --> 00:01:37,030
Ja, die is zes jaar jonger dan ik.

18
00:01:37,030 --> 00:01:37,720
Wanneer is hij geboren?

19
00:01:37,720 --> 00:01:38,470
Die is 26 december jarig.

20
00:01:38,470 --> 00:01:38,860
In welk jaar?

21
00:01:38,860 --> 00:01:39,047
In 1938.

22
00:01:39,047 --> 00:01:39,820
U scheelt echt precies vijf jaar?

23
00:01:39,820 --> 00:01:46,220
Of ’39, dat weet ik niet precies.

24
00:01:53,380 --> 00:01:55,680
U bent naar de kleuterschool gegaan?

25
00:01:55,680 --> 00:01:56,760
Op de kleuterschool
ben ik even geweest.

26
00:01:57,620 --> 00:01:58,500
Welke kleuterschool was dat?

27
00:01:58,500 --> 00:02:04,590
Dat was op de Laan in
Schiedam, Oud-Schiedam ook.

28
00:02:05,460 --> 00:02:06,960
Daar ging u lopend naartoe?

29
00:02:06,960 --> 00:02:08,730
Altijd lopend, ja.

30
00:02:09,330 --> 00:02:10,720
Bracht uw moeder u?

31
00:02:11,340 --> 00:02:15,180
Nou, meestal werden we opgevangen
op een bepaalde plek en dan

32
00:02:15,180 --> 00:02:19,680
gingen we in een rij gingen
we dan naar de Laan toe lopen.

33
00:02:20,390 --> 00:02:25,050
Fietsen, nou dat was een hele luxe
toentertijd, dat werd ook niet gedaan.

34
00:02:25,300 --> 00:02:35,880
Dus alles werd lopend gedaan, eigenlijk ook vanuit
huis. Als je ergens naartoe ging, ging je lopend.

35
00:02:37,450 --> 00:02:41,590
Waren er op de Vlaardingerdijk ook nog
winkeltjes waar je boodschappen kon doen?

36
00:02:42,320 --> 00:02:47,960
Ja, er was een waterstoker was er
ook en er was een groenteboer en een

37
00:02:48,670 --> 00:02:53,890
melkwinkel, een hoedenzaak was er
ook nog en er was ook een winkel met

38
00:02:53,890 --> 00:03:01,210
lekkernijen, van de DES en die
verkochten… nou ja, gebak en zo, koek.

39
00:03:01,570 --> 00:03:05,370
Dus dat was… Maar dat was
eigenlijk niet zo toereikend,

40
00:03:05,370 --> 00:03:09,460
want voor ons was dat
eigenlijk… dat was te luxe.

41
00:03:09,460 --> 00:03:11,810
Te luxe? En een bakkerij, was die er?

42
00:03:11,810 --> 00:03:15,240
Een bakkerij was er ook, dat
was aan de andere zijde, de

43
00:03:15,240 --> 00:03:18,323
Aleidastraat, daar hadden we een
bakkerij en daar werd brood gehaald.

44
00:03:18,323 --> 00:03:27,040
En daar had je ook een… ja, ook weer een
winkel, ook een radiozaak was daar gevestigd.

45
00:03:27,040 --> 00:03:28,470
En een slagerij?

46
00:03:28,470 --> 00:03:35,800
Een slagerij was daar ook nog gevestigd, ja.
Eigenlijk van alles in je dagelijkse behoefte.

47
00:03:35,800 --> 00:03:39,610
Ging u wel eens boodschappen
doen voor uw moeder?

48
00:03:39,610 --> 00:03:47,140
Ja, dat gebeurde wel veel. halen en dat ging
allemaal… dat werd opgeschreven toentertijd.

49
00:03:47,140 --> 00:03:53,990
Dat werd veel gedaan, hè? Dat was
allemaal achteraf betalen, op de lijst.

50
00:03:53,990 --> 00:03:59,670
En dan eens per week ging mijn
moeder betalen en als er dan…

51
00:03:59,670 --> 00:04:02,720
bij zwaardere dingen ging ik
meestal met mijn moeder mee.

52
00:04:04,740 --> 00:04:06,200
Jullie woonden bij de kapperszaak?

53
00:04:06,200 --> 00:04:08,040
Ja, achter de kapperszaak woonden wij.

54
00:04:08,040 --> 00:04:09,790
Hadden jullie dan een benedenhuis?

55
00:04:09,790 --> 00:04:16,320
Ja, wij hadden ook een benedenverdieping,
die bestond uit een kelder

56
00:04:17,190 --> 00:04:24,670
die de grootte had van de zaak en
daar werd ook… nou ja, een slaapkamer

57
00:04:24,670 --> 00:04:30,110
erachter en een klein kamertje
en daar sliep ik met mijn broer.

58
00:04:30,110 --> 00:04:33,480
Dus dat was… het was
behelpen, maar wel knus.

59
00:04:33,480 --> 00:04:36,200
En waar hadden jullie de
woonkamer? Was dat achter de zaak?

60
00:04:36,200 --> 00:04:39,770
Ja, dat was achter de zaak
en daar hadden ook een heel

61
00:04:39,770 --> 00:04:45,450
kleine keuken ernaast en nou
ja, dat hoorde gewoon zo.

62
00:04:46,310 --> 00:04:52,870
Niemand had daar… Elke zaak die daar
bestond, die had maar een kleine ruimte.

63
00:04:52,930 --> 00:04:56,539
Want de zaak was de hoofdzaak
altijd, daar moest je je brood in

64
00:04:56,540 --> 00:05:01,630
verdienen, dus je moest zorgen dat
dat acceptabel was, en representatief.

65
00:05:02,070 --> 00:05:07,350
En hadden jullie ook een
achtertuin? Of een voortuin?

66
00:05:07,350 --> 00:05:12,120
We hadden een tuin, maar omdat we
natuurlijk ingeklemd zaten tussen

67
00:05:12,120 --> 00:05:17,251
verschillende huizen het was eigenlijk
een hoekhuis hadden we niet veel ruimte.

68
00:05:17,252 --> 00:05:27,350
Ik denk dat die tuin ongeveer 10 bij 20
was. En er groeide ook niks, het was te nat.

69
00:05:27,350 --> 00:05:32,950
Mijn vader die zorgde altijd dat er
genoeg grind in lag en als kind speelde

70
00:05:32,950 --> 00:05:36,570
je eigenlijk daar een beetje ook
in, vooral toen je heel klein was.

71
00:05:36,570 --> 00:05:41,339
Kunt u zich nog iets herinneren van de
kleuterschool waar u naartoe bent geweest?

72
00:05:41,340 --> 00:05:44,560
Ja, ik heb daar maar
heel kort op gezeten.

73
00:05:44,760 --> 00:05:50,790
Ik had, ik kreeg veel kinderziektes en toen
zei de huisdokter tegen mijn moeder: ‘Je moet

74
00:05:50,790 --> 00:05:55,920
dat jong maar buiten laten spelen, dat is
veel beter voor hem dan in die muffe ruimte.

75
00:05:55,920 --> 00:06:02,480
Hij heeft iedere keer wat.’ Dus ik
ging niet meer naar de kleuterschool.

76
00:06:02,480 --> 00:06:04,640
En wat voor kinderziektes
hebt u gehad?

77
00:06:04,640 --> 00:06:10,113
Nou, ik heb roodvonk gehad,
ik heb rode hond gehad, ik

78
00:06:10,113 --> 00:06:15,500
heb kinkhoest gehad, eigenlijk
alles wat er bestond.

79
00:06:15,500 --> 00:06:26,440
Later ook, toen ik wat ouder werd eigenlijk het
einde van de oorlog heb ik ook difterie gehad.

80
00:06:26,440 --> 00:06:29,310
Dus u ging niet meer naar de
kleuterschool. Wat deed u dan?

81
00:06:29,310 --> 00:06:33,849
Buiten spelen, hè? Het was eigenlijk
in de oorlogsjaren en… nou ja.

82
00:06:33,850 --> 00:06:37,740
Nee, in de tijd dat u niet naar de
kleuterschool ging, was dat ook buiten spelen?

83
00:06:37,740 --> 00:06:39,590
Ja, ja.

84
00:06:40,290 --> 00:06:45,510
Dus ik ging eigenlijk tot
aan de basisschool, of de

85
00:06:45,510 --> 00:06:48,660
lagere school, heb ik
eigenlijk een vrij leven gehad.

86
00:06:49,040 --> 00:06:55,340
En we hadden natuurlijk een dijk. Eigenlijk was
dat de grens, de Vlaardingerdijk, van Schiedam.

87
00:06:56,450 --> 00:07:03,650
Daar kon je beneden de dijk af en dan had je
het vrije land, dus daar zaten we nog wel eens.

88
00:07:03,830 --> 00:07:10,340
Je had ook volkstuinen, dus af en toe als
je trek in een appeltje had of zoiets, of je

89
00:07:10,340 --> 00:07:18,030
zag een peentje, dan kon je dat op een leuke
wijze… ja, een beetje stelen eigenlijk.

90
00:07:21,480 --> 00:07:22,580
U ging een appeltje lenen?

91
00:07:22,580 --> 00:07:23,400
Precies, een appeltje lenen, ja.

92
00:07:24,210 --> 00:07:27,259
Bent u wel eens betrapt op
het meenemen van een appel?

93
00:07:27,260 --> 00:07:33,060
Nee, het gebeurde niet veelvuldig, hoor.
Nee, het gebeurde niet veelvuldig.

94
00:07:33,730 --> 00:07:38,060
Ik heb wel eens een appeltje van
een groentewagen gestolen toen.

95
00:07:38,350 --> 00:07:42,979
Maar dat had mijn moeder gauw in de gaten en
toen is mijn moeder meegegaan en ik moest het ter

96
00:07:42,980 --> 00:07:50,430
plekke moest ik het aan die meneer teruggeven,
met mijn excuus erbij dat ik het niet meer deed.

97
00:07:50,480 --> 00:07:51,929
Hoe oud was u toen het gebeurde?

98
00:07:51,930 --> 00:07:57,940
Ik was toen een jaar
of vijf, zes. Ja, vijf.

99
00:07:57,950 --> 00:08:02,159
Ik ben laat naar school gegaan
ook, omdat ik ongunstig jarig was.

100
00:08:02,159 --> 00:08:09,720
Ik was in december jarig en dan ben je
eigenlijk net een schooljaar voorbij.

101
00:08:09,800 --> 00:08:14,880
Dan mag je pas na de
zomervakantie naar school.

102
00:08:14,880 --> 00:08:16,050
Ja, na de zomervakantie weer.

103
00:08:16,050 --> 00:08:18,120
Naar welke lagere
school bent u gegaan?

104
00:08:18,120 --> 00:08:20,420
Ik ben op het Frans Halsplein geweest.

105
00:08:22,080 --> 00:08:23,579
Wat voor school was dat?

106
00:08:24,220 --> 00:08:27,940
Dat was een openbare school.

107
00:08:28,950 --> 00:08:32,910
U bent zelf van huis uit apostolisch?

108
00:08:32,910 --> 00:08:36,230
Bij het Apostolisch
Genootschap zijn wij.

109
00:08:36,230 --> 00:08:43,080
Kunt u in een paar regels
uitleggen wat dat inhoudt?

110
00:08:43,080 --> 00:08:46,660
Het Apostolisch Genootschap,
ik heb het eigenlijk op papier

111
00:08:46,660 --> 00:08:52,530
staan, dat is misschien wel beter,
om misvattingen te voorkomen.

112
00:08:56,940 --> 00:08:58,469
[De heer Bleijerveld citeert
een tekst] ‘Het Apostolisch

113
00:08:58,470 --> 00:09:01,810
Genootschap wil in de
open samenleving staan.

114
00:09:02,320 --> 00:09:06,570
Nieuwe en waardevolle
inzichten nemen wij ter harte.

115
00:09:07,040 --> 00:09:14,300
Wij willen met anderen bijdragen aan
liefdevolle verhoudingen en vrede in de wereld.

116
00:09:14,950 --> 00:09:17,530
Daarbij voelen wij zelf
onze verantwoordelijkheid.

117
00:09:17,530 --> 00:09:26,220
Maar dat is allereerst in eigen leven inhoud te
geven aan barmhartigheid, vergevingsgezindheid

118
00:09:26,220 --> 00:09:33,997
en meer menswaardigheid.’ Eigenlijk is het
Apostolisch Genootschap om dat even duidelijk neer

119
00:09:34,220 --> 00:09:41,840
te zetten een geloofsgemeenschap die haar
wortels heeft in de joods-christelijke traditie.

120
00:09:42,750 --> 00:09:49,540
‘Wij geloven dat het mysterie van de
scheppende levensmacht die wij God

121
00:09:49,540 --> 00:09:56,520
noemen als liefdemacht in mensen nabij
kan komen.’ Dat waren zo enkele zinnen.

122
00:09:56,520 --> 00:10:05,190
Dat is het Apostolisch
Genootschap, de inhoud.

123
00:10:05,190 --> 00:10:06,028
De mens wordt vrij centraal
gezet, minder gericht op God?

124
00:10:06,360 --> 00:10:08,060
Ja, meer gericht op de mens…

125
00:10:08,060 --> 00:10:10,130
En de medemenselijkheid.

126
00:10:10,130 --> 00:10:11,430
en de medemenselijkheid.

127
00:10:11,430 --> 00:10:13,560
En barmhartigheid, dat soort zaken.

128
00:10:13,560 --> 00:10:17,480
Ja, dat we in een goede
harmonie met elkaar kunnen leven.

129
00:10:18,360 --> 00:10:22,859
En daar mag ik dan zelf inhoud
aan geven in mijn leven.

130
00:10:22,860 --> 00:10:32,340
Nou ja, ik ben daarin opgevoed en het
is mijn levensstijl geworden eigenlijk.

131
00:10:32,340 --> 00:10:35,920
Waren uw beide ouders apostolisch?

132
00:10:35,920 --> 00:10:39,260
Mijn vader was dat en mijn
moeder is het later geworden.

133
00:10:39,300 --> 00:10:41,420
Wat was uw moeder van huis uit?

134
00:10:41,420 --> 00:10:50,250
Mijn moeder was van huis uit
christelijk ook. Protestants.

135
00:10:50,250 --> 00:10:50,870
Gereformeerd of hervormd?

136
00:10:50,870 --> 00:10:53,650
Gewoon hervormd. Ze woonde
toen in Vlaardingen.

137
00:10:54,940 --> 00:10:56,910
En waar ging u ter kerke?

138
00:10:56,910 --> 00:11:01,350
Wij gingen toentertijd
in de Stadhouderslaan.

139
00:11:05,820 --> 00:11:08,360
En was dat ook speciaal een kerk
van het Apostolisch Genootschap?

140
00:11:08,360 --> 00:11:13,140
Het was geen… wij noemen
het eigenlijk geen kerk, wij

141
00:11:13,140 --> 00:11:19,380
noemen het een plaats van
samenkomst, dat is wat gerichter.

142
00:11:19,380 --> 00:11:29,820
En we hebben daar gezeten tot ’73. Ons nieuwe
gebouw staat nu in Kethel, de Lindeijerstraat.

143
00:11:34,130 --> 00:11:39,030
Toen u ter kerke ging in de Stadhouderslaan,
hoeveel mensen kwamen dan gemiddeld bij elkaar?

144
00:11:39,990 --> 00:11:47,720
Dat was toen heel wat. Ik denk
dat het ongeveer zo rond 250 was.

145
00:11:52,130 --> 00:11:56,060
Dat was de hele gemeenschap of dat waren
de mensen die op dat moment samen waren?

146
00:11:56,060 --> 00:12:03,540
Nou dat was wel de hele gemeenschap. Het
werd vrijwel door iedereen wekelijks bezocht.

147
00:12:06,680 --> 00:12:10,950
En later werd het eigenlijk
te klein en ook voor verdere

148
00:12:10,950 --> 00:12:15,440
activiteiten was het ook beter dat
we naar een ander gebouw gingen.

149
00:12:17,940 --> 00:12:23,530
Dat is toen neergezet in ‘72/’73.

150
00:12:23,530 --> 00:12:28,710
En ging u ook op zondag naar…
hoe noemde u die bijeenkomst?

151
00:12:28,940 --> 00:12:31,770
Wij gingen naar de
bijeenkomst op zondagmorgen.

152
00:12:31,770 --> 00:12:38,850
Om half tien was dan de dienst en het was
toentertijd ook nog ’s zondagsmiddags, om vier uur.

153
00:12:38,850 --> 00:12:39,650
Dus u ging twee keer?

154
00:12:39,650 --> 00:12:40,730
Twee keer, ja.

155
00:12:42,630 --> 00:12:50,220
En wat deed u door de week aan religie? Ging
u bidden voor het eten of de bijbel lezen?

156
00:12:50,280 --> 00:12:54,880
Nee, de bijbel wordt bij ons wel
gebruikt, maar het staat niet centraal.

157
00:12:54,880 --> 00:13:01,799
Wij hebben een weekbrief die het
hoofd van het Apostolisch Genootschap

158
00:13:01,800 --> 00:13:08,800
die noemen wij apostel die schrijft
elke week een weekbrief en deze

159
00:13:08,800 --> 00:13:15,630
wordt voorgelezen en daaruit wordt
gewerkt, wordt ook uitgelegd helemaal.

160
00:13:16,310 --> 00:13:18,610
En dat is eigenlijk nu vandaag nog zo.

161
00:13:19,240 --> 00:13:21,920
Deed u dat met uw
ouders dan? In de week?

162
00:13:21,920 --> 00:13:30,670
In de week waren er ook verschillende activiteiten,
van zang, en er was catechisatie allemaal en er

163
00:13:30,670 --> 00:13:36,910
was ook nog woensdag ’s avonds weekdienst en wie
daar behoefte aan had, die ging daar ook naartoe.

164
00:13:36,910 --> 00:13:39,110
En ging u daar ook naar toe?

165
00:13:39,710 --> 00:13:52,410
Vrijwel altijd, ja. Ik zat toen ook bij de zang,
dus het was wel gewenst dat je kwam meehelpen.

166
00:13:52,410 --> 00:13:58,290
Eigenlijk was dat heel gewoon, het
hele leven bestond uit verenigingswerk,

167
00:13:59,130 --> 00:14:03,970
dat bloeide ook gewoon, dat was
eigenlijk heel gewoon dat je ook

168
00:14:03,970 --> 00:14:08,050
aan activiteiten bij ons in het
Apostolisch Genootschap ook meedeed.

169
00:14:08,050 --> 00:14:16,180
Je kwam dezelfde mensen op verschillende plekken
tegen die ook lid waren van het genootschap?

170
00:14:16,180 --> 00:14:19,190
Allemaal kwamen ze bij elkaar, ja.

171
00:14:20,430 --> 00:14:29,410
Als u thuis was, ging u dan over die weekbrief
in de slag met uw vader en moeder?JB: Het gebeurde

172
00:14:29,410 --> 00:14:37,580
wel eens dat we hem gezamenlijk lazen, maar
normaal pakte eigenlijk iedereen als de weekbrief

173
00:14:37,580 --> 00:14:46,570
kwam dat was meestal op vrijdag ’s morgens dan
ging je je er toch wel een beetje in verdiepen.

174
00:14:46,570 --> 00:14:54,900
Voor mij was het altijd een boeiende
brief, dus ik las hem en je dacht erover na.

175
00:14:55,070 --> 00:14:57,330
Dat was al heel erg belangrijk.

176
00:14:59,590 --> 00:15:04,560
U ging naar school op het Frans
Halsplein. Hoe heette die school?

177
00:15:04,610 --> 00:15:07,500
De Jan Ligthartschool.

178
00:15:10,900 --> 00:15:18,310
Kunt u iets vertellen over het naar
school gaan en wat u daar deed?

179
00:15:18,310 --> 00:15:23,400
Ja, het naar school gaan, dat was
eigenlijk al in het begin van de

180
00:15:23,400 --> 00:15:28,110
oorlog, dus eigenlijk voor mij een
heel ongunstige periode om te starten.

181
00:15:28,110 --> 00:15:33,460
Dus dan gingen we… nou ja,
we hebben daar een paar jaar

182
00:15:33,460 --> 00:15:39,470
gezeten en het was natuurlijk
’s morgens en ’s middags school.

183
00:15:40,500 --> 00:15:43,550
Toen werd het op een gegeven
moment ik dacht dat het

184
00:15:43,550 --> 00:15:50,400
in ’42 was, ja ‘42 toen
werd de school gevorderd.

185
00:15:51,110 --> 00:15:56,950
Dat betekende dat je naar diverse
andere scholen werd gedirigeerd.

186
00:15:57,260 --> 00:15:59,150
En dat ging dan naar De Gorzen toe.

187
00:16:00,030 --> 00:16:04,280
Eerst op het oude kerkhof ben
ik een paar jaar geweest,

188
00:16:04,480 --> 00:16:09,050
dat was achter de Grote
Kerk bij de Nieuwstraat.

189
00:16:09,050 --> 00:16:11,930
Hoe heette die school?

190
00:16:12,370 --> 00:16:14,720
De naam weet ik van die school niet.

191
00:16:18,010 --> 00:16:20,060
De Heilig Hart-kerk, daar was…

192
00:16:21,660 --> 00:16:27,120
Ja. Nou nee, het was de
gewone Grote Kerk, daarachter.

193
00:16:27,120 --> 00:16:32,140
Daar had je de school staan inmiddels
ook al afgebroken en daar had ik

194
00:16:32,140 --> 00:16:37,060
’s morgens school, heel de morgen,
of de andere week de andere middag.

195
00:16:37,060 --> 00:16:42,880
Want verschillende scholen die gevorderd
waren, die maakten ook gebruik van deze locatie.

196
00:16:42,880 --> 00:16:47,600
Dat was een ontzettend eind lopen
voor u. Hoe lang deed u erover?

197
00:16:47,600 --> 00:16:50,460
Ook weer lopend ernaar toe.

198
00:16:50,460 --> 00:16:52,980
En hoe lang was de
wandeling ernaar toe?

199
00:16:52,980 --> 00:16:55,310
Nou, een kwartiertje.

200
00:16:56,830 --> 00:16:57,120
Een kwartier lopen?

201
00:16:57,120 --> 00:17:01,630
Een kwartier lopen van de
Vlaardingerdijk naar het oude kerkhof.

202
00:17:01,630 --> 00:17:09,642
Dus, nou ja, dan ging je dan ’s morgens
van half negen tot een uur of half één.

203
00:17:11,640 --> 00:17:13,810
En dan ’s middags je huiswerk maken.

204
00:17:16,560 --> 00:17:20,050
U was een jaar of 7
toen de oorlog uitbrak?

205
00:17:20,050 --> 00:17:37,050
Ja, ik was in december jarig
natuurlijk 7, dus ik was 7 inderdaad.

206
00:17:37,050 --> 00:17:39,790
U was 7½ al.

207
00:17:39,790 --> 00:17:43,430
Ja, het was inmiddels augustus geweest
natuurlijk, dat ik toen naar school ging.

208
00:17:45,720 --> 00:17:49,000
Kunt u zich iets herinneren van
die meidagen, dat de oorlog begon?

209
00:17:49,000 --> 00:17:54,880
Ja, ik kan me er heel
goed va herinneren.

210
00:17:54,880 --> 00:17:59,560
Het was natuurlijk… het voorspel van
de oorlog was natuurlijk al lang gaande,

211
00:17:59,560 --> 00:18:03,670
vanaf eigenlijk ’33, nadat Hitler aan
de macht was gekomen, was het al…

212
00:18:03,670 --> 00:18:08,800
Wist u dat dan als
6-,7-jarig jongetje?

213
00:18:08,800 --> 00:18:13,400
Nee, dat wist ik niet. Later ben ik
mij in de geschiedenis gaan verdiepen.

214
00:18:13,400 --> 00:18:18,130
Op dat moment wist ik dat niet.

215
00:18:18,130 --> 00:18:23,320
Ik weet wel de onrust van mijn
moeder of van thuis dat mijn moeder

216
00:18:23,320 --> 00:18:27,340
op een bepaald moment ook zei: ‘We
gaan boven slapen in de woonkamer.

217
00:18:27,340 --> 00:18:34,180
We gaan niet meer naar beneden toe.’ Dat was ook
in die tijd dat die minister, ik meen Gerbrandy,

218
00:18:34,180 --> 00:18:42,160
zei: ‘We kunnen rustig slapen, er gebeurt niks.’
Maar mijn moeder was daar toch niet gerust over.

219
00:18:42,160 --> 00:18:47,910
Dus we hebben daar een aantal weken hebben we
daar geslapen. Nou ja, er gebeurde verder niets.

220
00:18:47,910 --> 00:18:53,670
Tot op een gegeven moment in mei,
10 mei, dat ’s nachts werden we

221
00:18:53,670 --> 00:18:58,523
wakker gemaakt en dat mijn moeder
ons mijn broer en ik in bed nam.

222
00:18:58,524 --> 00:19:05,210
Ik zeg ‘wat is er aan de hand?’ Nou, zegt ze: ‘Moet
je eens horen, al die vliegtuigen komen over.’

223
00:19:05,210 --> 00:19:14,870
En inderdaad, dat gebeurde en nou ja, het was
natuurlijk een herrie van jewelste, van vliegtuigen.

224
00:19:15,180 --> 00:19:19,420
Je hoorde schieten allemaal.
Dus dat was eigenlijk…

225
00:19:19,420 --> 00:19:21,160
Wist u wat u hoorde?

226
00:19:21,260 --> 00:19:24,280
Ja, ik wist wel wat ik hoorde.

227
00:19:24,280 --> 00:19:26,960
Dus u kon ze horen schieten inderdaad?

228
00:19:26,960 --> 00:19:31,160
Ja, dat hoorde ik wel. Het was
op vrij grote afstand allemaal.

229
00:19:31,160 --> 00:19:36,870
Want er werd natuurlijk op die vliegtuigen
ook geschoten, dus dat hoorde je wel.

230
00:19:36,870 --> 00:19:40,590
En ik kan mij heel goed
herinneren, dat bombardement op

231
00:19:40,590 --> 00:19:45,710
Rotterdam toen, dat laatste
gedeelte van de meidagen dan.

232
00:19:48,440 --> 00:19:52,880
Na 14 mei, dat
vreselijke bombardement.

233
00:19:53,740 --> 00:19:59,000
Dat we achter in de…
tenminste, in de woonkamer,

234
00:19:59,000 --> 00:20:05,050
konden we zo zien de enorme
rook die overdreef allemaal.

235
00:20:05,050 --> 00:20:08,540
En de papiersnippers kwamen
zelfs in de tuin terecht.

236
00:20:08,540 --> 00:20:12,280
Ja, dat kan ik me heel
goed herinneren, die tijd.

237
00:20:12,280 --> 00:20:16,340
Wat vertelde uw vader en moeder
aan u? Want u was nog maar 6½.

238
00:20:16,340 --> 00:20:25,450
Ja, de oorlog was uitgebroken. En voor de
rest werd er eigenlijk weinig over gezegd.

239
00:20:25,450 --> 00:20:32,080
Het was een onzekere tijd brak er aan
allemaal, niemand wist meer waar hij aan toe

240
00:20:33,360 --> 00:20:42,120
was, je dacht altijd bij jezelf ‘hoe
gaat dat verder dadelijk?’ Mijn vader had

241
00:20:42,120 --> 00:20:49,960
natuurlijk een groot winkelruit en dat werd
beplakt, allemaal met stroken, voor eventuele

242
00:20:49,960 --> 00:20:55,030
bombardementen die zouden volgen, dat dat
glas dan niet allemaal naar binnen kwam.

243
00:20:57,380 --> 00:21:07,380
En er moest verduisterd worden later. Dus er
moesten allemaal voorzieningen getroffen worden.

244
00:21:07,380 --> 00:21:13,360
Voor ons hele gezin brak
er toch een bijzondere tijd

245
00:21:13,560 --> 00:21:18,540
aan, van angst en niet weten
waar je terecht zou komen.

246
00:21:19,920 --> 00:21:23,170
Uw broer die was nog maar heel
jong toen de oorlog uitbrak.

247
00:21:23,170 --> 00:21:31,650
Die was heel jong, ja. We schelen zes jaar met
elkaar, dus ja, hij was net eigenlijk geboren.

248
00:21:37,140 --> 00:21:41,720
Hij was inderdaad net een jaar.

249
00:21:42,170 --> 00:21:43,590
Ja, zeer zeker.

250
00:21:44,520 --> 00:21:51,800
En mijn moeder was natuurlijk erg bezorgd, want
ja… hoe staat het dadelijk met voeding voor hem?

251
00:21:51,800 --> 00:21:56,300
Is er wel genoeg met voedsel?

252
00:21:56,300 --> 00:22:03,270
Want hij moest natuurlijk
speciaal voedsel voor kinderen

253
00:22:03,290 --> 00:22:07,990
en dat was niet zo uitgebreid
als je vandaag de dag hebt.

254
00:22:08,000 --> 00:22:12,105
Maar aan het begin van de oorlog was er qua
voedselsituatie eigenlijk nog niks aan de hand.

255
00:22:12,620 --> 00:22:18,770
Nee, dat ging nog wel, maar je voelde
wel aan dat we een andere tijd ingingen.

256
00:22:18,990 --> 00:22:23,450
Uw vader had een kapperszaak en
daar wordt natuurlijk veel gesproken,

257
00:22:23,450 --> 00:22:26,330
waarschijnlijk ook over politiek
en de situatie van alledag.

258
00:22:26,330 --> 00:22:28,570
Kreeg u daar wat van mee?

259
00:22:29,150 --> 00:22:34,640
Ja, ik speelde ook veel in de zaak. Ik vond het
eigenlijk altijd wel prettig in de zaak te spelen.

260
00:22:35,230 --> 00:22:41,330
En de klanten vonden het ook wel leuk. Ze
bemoeiden zich met je en dat vond ik wel prettig.

261
00:22:41,890 --> 00:22:47,160
En inderdaad werd er
over politiek gesproken.

262
00:22:47,240 --> 00:22:53,370
Want mijn vader manipuleerde het altijd zo, dat
dat niet de hoofdtoon kreeg in het gesprek.

263
00:22:53,800 --> 00:22:55,880
Want eigenlijk in een zaak,
zei mijn vader, moet je

264
00:22:55,880 --> 00:22:58,980
niet zo over godsdienst en
niet over politiek spreken.

265
00:22:58,980 --> 00:23:01,380
Je hebt mensen van allerlei gezindten.

266
00:23:01,380 --> 00:23:06,530
Je hebt ook mensen die een
bepaalde politieke overtuiging

267
00:23:06,790 --> 00:23:11,260
rood was vooral, dat
heerste in onze wijk nogal.

268
00:23:12,100 --> 00:23:17,990
We hadden dat Fabriplein achter onze
zaak en dat noemden ze het rooie pakhuis.

269
00:23:17,990 --> 00:23:18,640
Het rooie pakhuis?

270
00:23:18,640 --> 00:23:24,650
Ja, daar er veel mensen van de
Partij voor de Arbeid woonden.

271
00:23:24,650 --> 00:23:29,489
Maar de oorlog werd wel
in de zaak besproken.

272
00:23:29,489 --> 00:23:32,742
We hadden ook een kaart van
Europa hangen en daar werd alles

273
00:23:32,742 --> 00:23:36,630
keurig bijgehouden, hoe de
legers zich verplaatsten allemaal.

274
00:23:37,270 --> 00:23:44,950
Dus ja, het nam natuurlijk een
hele grote plaats in je leven in.

275
00:23:45,320 --> 00:23:49,170
Want het was eigenlijk
toch wel een angstige tijd,

276
00:23:49,170 --> 00:23:52,600
vooral met bombardementen
in het begin van die jaren.

277
00:23:52,600 --> 00:23:57,109
Het eerste jaar niet zo, maar het tweede jaar
en het derde jaar gingen we het toch wel merken.

278
00:23:57,110 --> 00:24:00,310
Wat deed u als het
luchtalarm werd afgegeven?

279
00:24:00,310 --> 00:24:08,560
Ja, ik speelde dan buiten en dan vaak probeerde
ik natuurlijk zo snel mogelijk naar huis te komen.

280
00:24:08,730 --> 00:24:15,090
Dat was eigenlijk ons altijd geleerd: ‘Luchtalarm
en bij gevaar, kom dan snel naar huis.’

281
00:24:15,460 --> 00:24:16,756
Waar gingen jullie dan zitten?

282
00:24:16,840 --> 00:24:22,608
Wij gingen dan meestal gingen we naar
onderen, naar beneden toe weer, naar de kelder.

283
00:24:22,608 --> 00:24:29,800
Dan hadden we de trap. Het veiligste volgens mijn
vader was dan, als je onder de trap ging zitten.

284
00:24:30,020 --> 00:24:36,577
Dat was heel belangrijk voor de veiligheid. Dus
daar bleven we dan maar zitten tot het over was.

285
00:24:36,577 --> 00:24:41,460
We hadden de sirene boven ons op
het dak staan, dus je kon heel goed

286
00:24:41,460 --> 00:24:45,490
horen of het onveilig was of weer
een veilig signaal werd gegeven.

287
00:24:45,490 --> 00:24:46,150
Ja.

288
00:24:47,800 --> 00:24:53,160
Wat gebeurde er dan als de zaak vol zat
met klanten die geknipt moesten worden?

289
00:24:53,710 --> 00:24:59,950
Ja, in het begin van de oorlogsjaren weet ik
wel dat er meestal ’s nachts werd gebombardeerd.

290
00:25:00,760 --> 00:25:07,080
Later werd dat verplaatst
naar overdag ook.

291
00:25:07,080 --> 00:25:11,894
En je zorgde gewoon dat je thuis
of in de buurt bleef dan maar.

292
00:25:11,894 --> 00:25:20,350
En voor de rest moest je willekeurig
maar afwachten hoe het zou aflopen.

293
00:25:20,350 --> 00:25:39,410
Wat gebeurde er nou als er
overdag gebombardeerd werd, als

294
00:25:39,410 --> 00:25:43,160
er luchtalarm werd afgegeven
en er klanten in de zaak zaten?

295
00:25:43,400 --> 00:25:47,450
Waar gingen die klanten naartoe?
Gingen die met jullie mee naar beneden?

296
00:25:47,450 --> 00:25:49,890
Nee, klanten bleven
meestal in de zaak zitten.

297
00:25:50,410 --> 00:25:55,020
Als dat luchtalarm werd gegeven, was
dat meestal ook voor Wilton bedoeld.

298
00:25:55,020 --> 00:26:03,710
We hadden Wilton vrij dicht bij ons
en daar kwamen ook de werkmensen,

299
00:26:03,850 --> 00:26:09,290
die kwamen dan vanuit Wilton die
verlieten de fabriek en die kwamen

300
00:26:09,290 --> 00:26:12,740
op de dijk en nou ja, soms gingen
ze een partijtje voetballen maar.

301
00:26:14,410 --> 00:26:19,530
Het duurde soms een uur, anderhalf
uur dat men weer terugging.

302
00:26:20,250 --> 00:26:21,650
Was er geen schuilkelder in de buurt?

303
00:26:21,650 --> 00:26:25,930
Er was een schuilkelder achter
ons op het Fabriplein ook,

304
00:26:26,380 --> 00:26:29,310
maar zover als ik weet werd
die heel weinig gebruikt.

305
00:26:29,310 --> 00:26:32,030
De mensen bleven liefst maar thuis.

306
00:26:32,930 --> 00:26:36,420
En de bombardementen zijn enkele
keren in de omgeving geweest,

307
00:26:36,420 --> 00:26:40,970
maar eigenlijk in de directe
omgeving eigenlijk niet zo.

308
00:26:40,970 --> 00:26:50,590
het was even, in het begin jaren ’43, in maart, is
er een verdwaalde bom geweest in de Aleidastraat.

309
00:26:50,590 --> 00:26:52,020
En er is ook een bom op het ziekenhuis en
in de gang(?) van het zusterhuis gevallen.

310
00:26:51,980 --> 00:27:00,380
Op het ziekenhuis, ja, en later bij de Jan
Ligthartschool, al die… en bij de Pieter de Hooghstraat

311
00:27:00,380 --> 00:27:04,980
zijn ook verschillende bommen toen gevallen,
eigenlijk meer verdwaalde bommen allemaal.

312
00:27:04,980 --> 00:27:11,120
En op de hoek van de Vlaardingerdijk tegenover
het Wilton. Daar is ook een hoek weggebombardeerd.

313
00:27:11,120 --> 00:27:14,590
Bent u wel eens gaan kijken
naar een gebombardeerd huis?

314
00:27:14,590 --> 00:27:19,580
Ja, ik was er altijd wel nieuwsgierig
naar, dus dan ging je er naartoe.

315
00:27:19,580 --> 00:27:21,864
Wat zag je dan en wat
deed je daar als kind?

316
00:27:22,080 --> 00:27:29,240
Nou eigenlijk… je aanschouwde het en
voor de rest dan ging je weer weg.

317
00:27:30,700 --> 00:27:36,560
Het werd ook afgezet natuurlijk. Ook wel
voor een aantal dagen, voor een aantal weken.

318
00:27:41,160 --> 00:27:43,000
Hebt u ooit granaatscherven gezocht?

319
00:27:43,000 --> 00:27:45,810
Ja, ook wel kogels hebben we gezocht.

320
00:27:46,000 --> 00:27:53,490
Aan de Vlaardingerdijk had je ook verschillende
fabrieken staan, dat was op de Vellevestsingel

321
00:27:54,850 --> 00:28:03,010
en daar… schijnbaar is daar munitie een keer
gedumpt en wij hadden dat al snel in de gaten.

322
00:28:03,520 --> 00:28:07,080
En als we dan een vuurtje aan
het stoken waren, als jongens

323
00:28:07,080 --> 00:28:11,010
zijnde, dan gooiden we er een
paar van die patronen in.

324
00:28:13,240 --> 00:28:19,660
Achteraf vreselijk dom geweest, maar
ja, als jongens vind je dat gewoon

325
00:28:19,920 --> 00:28:23,150
interessant om dat te doen, hè? Gelukkig
nooit geen ongelukken mee gebeurd.

326
00:28:23,150 --> 00:28:28,810
Maar ja, daar zijn we
gauw van teruggeroepen.

327
00:28:28,810 --> 00:28:31,710
Hebt u daar straf voor gekregen? Of hebben
ze verteld dat dat heel gevaarlijk was?

328
00:28:31,710 --> 00:28:34,458
Ja, dat graf bedoelt u?

329
00:28:34,459 --> 00:28:44,140
Nee, hebben ze u verteld dat het gevaarlijk
was om munitie in een vuur te gooien?

330
00:28:44,140 --> 00:28:50,780
Ja, dat wist ik. Nee, dat wist ik toentertijd
niet, maar dat begreep je wel natuurlijk.

331
00:28:51,130 --> 00:29:01,790
En mijn moeder attendeerde mij er wel op dat het
wel de laatste keer is geweest dat je dat deed.

332
00:29:01,790 --> 00:29:05,110
Achteraf is het wel
heel dom zoiets te doen.

333
00:29:07,920 --> 00:29:10,982
En voor de rest… ja, in de
oorlog vermaakte je je eigen maar.

334
00:29:12,510 --> 00:29:16,160
Ik ging op een gegeven ogenblik
daar heb je het weer er komen

335
00:29:16,160 --> 00:29:19,650
klanten in de zaak en dan zeiden
ze tegen mij ‘jôh, ga met mij mee.

336
00:29:19,650 --> 00:29:27,196
Ik werk…’ En dan had je Beijersbergen,
dat was een stalhouderij, er werden

337
00:29:27,197 --> 00:29:36,780
daar trouwtjes gedaan, mensen werden
begraven ook nog per koets allemaal,

338
00:29:38,170 --> 00:29:41,744
een lijkwagen was daarbij betrokken
natuurlijk, en daar ging ik naartoe.

339
00:29:41,745 --> 00:29:52,700
Ze hadden daar zo’n 12 tot 16 paarden en dan
ging ik daar ’s morgens naartoe en die gingen die

340
00:29:52,700 --> 00:29:59,200
stal schoon maken, de paarden moesten gerost
worden, de paarden moesten opgetuigd worden en dat

341
00:29:59,200 --> 00:30:05,009
vond ik wel zo bijzonder leuk werk dat ik iedere
dag als ik geen school had daar naartoe ging.

342
00:30:05,010 --> 00:30:11,970
’s Avonds werden de paarden
die moesten naar een land

343
00:30:11,970 --> 00:30:16,150
in Kethel gebracht worden
en dan mocht ik opzitten.

344
00:30:16,500 --> 00:30:18,139
Dan werden die paarden met een paar mensen
weggebracht. Dat vond ik eigenlijk wel bijzonder leuk.

345
00:30:18,140 --> 00:30:20,720
En waarom werden die paarden
dan naar Kethel gebracht?

346
00:30:20,720 --> 00:30:33,950
Daar konden ze dan grazen, ze hadden vers
gras, niet altijd dat hooi natuurlijk.

347
00:30:34,710 --> 00:30:38,550
Dat was natuurlijk allemaal nog
in het begin van de oorlogsjaren.

348
00:30:38,880 --> 00:30:47,680
Alles liep eigenlijk nog, het was nog niet
zo’n tijd van razzia’s, dat was nog niet zo.

349
00:30:47,680 --> 00:30:51,710
Uiteindelijk begon het eigenlijk
met de Joden begon het, toentertijd.

350
00:30:52,080 --> 00:30:53,989
Woonden er Joden bij u in de buurt?

351
00:30:53,990 --> 00:30:58,285
Ja, er woonde ook een
kleermaker en dat was een Jood.

352
00:30:58,286 --> 00:31:06,130
En ik weet nog dat mijn moeder op een gegeven
ogenblik zei ik denk dat het in ’42 was… Ze hadden daar

353
00:31:06,130 --> 00:31:12,773
een jongen, daar speelde ik altijd mee, en dan
zei ze: ‘Je moet daar maar niet meer naartoe gaan.

354
00:31:13,160 --> 00:31:17,140
Ik heb liever dat je buiten blijft,
niet meer bij die jongen naar

355
00:31:17,140 --> 00:31:20,650
binnen.’ Mijn moeder wist natuurlijk
wel dat die razzia voor de deur

356
00:31:20,650 --> 00:31:25,480
stond, dat deze mensen op een
gegeven moment toch opgepakt werden.

357
00:31:26,080 --> 00:31:28,640
En ik weet nog wel dat op
een vrijdagmorgen dat er een

358
00:31:28,640 --> 00:31:33,070
overvalwagen kwam en dat
deze mensen afgevoerd werden.

359
00:31:33,400 --> 00:31:38,970
Dat heeft wel een enorme indruk
op mij gemaakt. Jaren terug…

360
00:31:39,440 --> 00:31:42,790
Hebt u op dat moment gevraagd wat
er gebeurde? Wist u wat er gebeurde?

361
00:31:42,790 --> 00:31:45,770
Ik wist het wel, mijn
moeder had mij toen al op de

362
00:31:45,770 --> 00:31:49,600
hoogte gebracht, eigenlijk
toen het al begon te spelen.

363
00:31:50,030 --> 00:31:55,576
Want die wagen… ja, dat stond natuurlijk
in kranten stond het al, dus dan zei ik

364
00:31:55,576 --> 00:31:59,880
tegen mijn moeder ‘waar gaan die mensen
naartoe?’ En dan zei ze: ‘Ja, die worden

365
00:31:59,880 --> 00:32:05,590
weggevoerd, waar naartoe weet ik ook
niet precies, maar dat is niet zo mooi.’

366
00:32:05,780 --> 00:32:08,540
Hoe heette die familie?

367
00:32:08,540 --> 00:32:09,183
Die familie heette Warga.

368
00:32:10,620 --> 00:32:14,060
En die hadden een kleermakerszaak?

369
00:32:14,060 --> 00:32:15,330
Die kleermakerszaak…

370
00:32:15,330 --> 00:32:16,960
Op de Vlaardingerdijk.

371
00:32:16,960 --> 00:32:25,350
Op de Aleidastraat. Deze mensen
verdienden gewoon hun brood daar ook.

372
00:32:27,070 --> 00:32:33,500
Nu jaren terug kwam ik in het winkelcentrum
een mevrouw tegen en die begon daarover.

373
00:32:33,500 --> 00:32:39,591
Dat was eigenlijk een buurmeisje van me, die
heette Van Alphen, en die zei tegen me: ‘Kun

374
00:32:39,591 --> 00:32:45,860
jij mij nu eens vertellen hoe die mensen
heetten, want ik ben eigenlijk aan een verhaal

375
00:32:45,860 --> 00:32:50,380
bezig, ik wil een stuk erover schrijven,
maar ik weet die naam niet meer.’ Nou, ik zeg

376
00:32:50,380 --> 00:32:55,067
‘ze heetten Warga(?).’ Ze zegt ‘wat ben ik
blij dat ik jou tegen ben gekomen, want ik heb

377
00:32:55,068 --> 00:32:59,530
het aan verschillende mensen gevraagd, maar
niemand wist meer hoe deze mensen heetten.

378
00:33:00,040 --> 00:33:04,490
Het wordt in het archief gevraagd
en ik heb er nu een heel stuk

379
00:33:04,490 --> 00:33:10,070
over geschreven, maar de naam
ontbrak me.’ Dus dat was eigenlijk…

380
00:33:10,070 --> 00:33:16,150
U speelde met een zoon van die
familie. Weet u nog hoe die heette?

381
00:33:17,040 --> 00:33:18,198
Nee, dat weet ik niet meer.

382
00:33:18,730 --> 00:33:28,200
Hij was van dezelfde leeftijd als u?

383
00:33:28,200 --> 00:33:34,060
Ja, iets jonger denk ik. Maar
daar weet ik heel weinig van.

384
00:33:34,060 --> 00:33:38,690
Het ene moment heb ik een
hoop dingen die ik precies weet

385
00:33:38,690 --> 00:33:44,280
op de details na, maar dan ebt
dat weer een beetje weg, hè?

386
00:33:44,480 --> 00:33:48,300
Dat is zo, zo werkt het geheugen.

387
00:33:48,300 --> 00:33:54,320
U vertelde dat u heel veel ziek
bent geweest, ook tijdens de oorlog.

388
00:33:54,320 --> 00:33:59,630
Heeft uw vader of moeder nooit overwogen
u uit te zenden tijdens de oorlog?

389
00:33:59,630 --> 00:34:00,980
Nee, daar werd nooit over gesproken.

390
00:34:00,980 --> 00:34:02,380
En vóór de oorlog?

391
00:34:02,380 --> 00:34:09,970
Nee, ook niet. Dat is allemaal
eigenlijk na de oorlog gebeurd.

392
00:34:12,020 --> 00:34:15,920
Ik stond er eigenlijk van te
kijken op die reünie’, dat er zo’n

393
00:34:15,920 --> 00:34:21,683
groot aantal mensen waren geweest
die uitgezonden waren in de oorlog.

394
00:34:22,430 --> 00:34:30,440
Mijn vrouw daarentegen weer wel,
die is door haar moeder… die is

395
00:34:30,440 --> 00:34:34,010
weggebracht naar een boer, maar
helemaal op eigen gelegenheid.

396
00:34:34,010 --> 00:34:41,450
En alles lopend, hè? Er werd niks… op
de fiets gedaan. Een karretje erachter.

397
00:34:41,980 --> 00:34:45,660
Je snapt het niet, zoveel
weken in dezelfde kleren.

398
00:34:45,660 --> 00:34:52,480
U begint al over de tijd dat het slechter
begint te worden. In 1944 wordt het slechter.

399
00:34:52,480 --> 00:34:55,070
Toen kregen we de hongerwinter, hè?

400
00:34:55,220 --> 00:34:57,560
Dan krijg je de spoorwegstaking.

401
00:34:57,560 --> 00:35:01,430
De spoorwegstaking was afgeroepen.

402
00:35:01,700 --> 00:35:10,210
En eigenlijk door Seyss-Inquart,
die grendelde dat hele gedeelte van

403
00:35:10,210 --> 00:35:17,260
Zuid-Holland af, gedeeltelijk
Noord-Holland nog, als strafmaatregel ook.

404
00:35:17,930 --> 00:35:21,620
Eten kwam daar niet meer door
eigenlijk, of heel weinig.

405
00:35:21,620 --> 00:35:24,870
Zes weken is er inderdaad
geen transport geweest, dat

406
00:35:24,870 --> 00:35:28,880
heeft Seyss-Inquart inderdaad
als strafmaatregel gezegd.

407
00:35:28,980 --> 00:35:33,360
Daarna is de pech geweest dat de binnenvaart
stil lag, omdat het ging vriezen.

408
00:35:33,360 --> 00:35:44,220
U bent dan al een jaar of 11, 12.

409
00:35:44,220 --> 00:35:45,920
In ’43 10, ja 11 jaar.

410
00:35:46,420 --> 00:35:55,030
Eind ’44 11. Hoe hebt u de hongerwinter
ervaren? Hoe was dat voor u?

411
00:35:55,030 --> 00:36:03,800
Nou, voor mij een verschrikkelijke
tijd. Je bent natuurlijk in je groei.

412
00:36:03,800 --> 00:36:11,920
Ik groeide ook snel, maar eten was eigenlijk
vooral in de hongerwinter mondjesmaat.

413
00:36:12,070 --> 00:36:21,133
Mijn vader, die was dinsdag ’s middags
vrij en die ging met zijn fiets, zo goed

414
00:36:21,133 --> 00:36:25,320
en zo kwaad als het ging, met een paar
slechte banden, en die ging dan met een

415
00:36:25,320 --> 00:36:31,130
buurman een stukje verder, naar het
Westland, en daar gingen ze eten halen.

416
00:36:31,680 --> 00:36:35,620
Er werd ook geruild vooral,
er werd veel geruild toen.

417
00:36:38,110 --> 00:36:42,140
Zout was bijvoorbeeld een
product wat graag gewild was.

418
00:36:42,140 --> 00:36:47,920
Mijn vader had een fototoestel en
diverse andere dingetjes, die ruilde hij

419
00:36:47,920 --> 00:36:54,740
allemaal voor eten, om toch maar aan voedsel
te kunnen komen, hè. En daarbij handelde

420
00:36:54,740 --> 00:36:59,131
hij ook eigenlijk ze noemden het eigenlijk
een beetje zwarte handel in graan.

421
00:36:59,132 --> 00:37:02,530
Hoe hij aan graan kwam, weet ik
niet, maar op een gegeven moment

422
00:37:02,530 --> 00:37:08,609
stond er bij ons bijvoorbeeld een
zak met graan en die verkocht hij.

423
00:37:08,610 --> 00:37:13,070
Later nog is hij aan shag
begonnen, Belgische shag.

424
00:37:13,070 --> 00:37:16,840
Ik weet ook niet hoe dat binnenkwam,
maar op een gegeven moment… mijn

425
00:37:16,840 --> 00:37:20,990
moeder woog dat precies af per ons
en dat werd dan zwart verkocht.

426
00:37:20,990 --> 00:37:27,630
Daar kocht mijn vader weer in een of ander café
vlees voor. Dus zo hielden wij ons in leven.

427
00:37:27,760 --> 00:37:31,480
En ik zat natuurlijk in die paardenstal
en daar waren suikerbieten voor de

428
00:37:31,480 --> 00:37:38,320
paarden en dan nam ik er stiekem nam
ik er een zootje mee, en mijn moeder…

429
00:37:38,700 --> 00:37:44,260
met dat graan vermengen en suikerbieten
koken werd daar een koek van gemaakt.

430
00:37:44,261 --> 00:37:48,165
Dat kon ze op een meesterlijke
wijze en nog smakelijk ook.

431
00:37:48,165 --> 00:37:51,836
Want uit die suikerbieten ook, daar
werd ook weer stroop uit gehaald.

432
00:37:53,300 --> 00:37:55,850
Dus dat ging later over die koek heen.

433
00:37:56,290 --> 00:38:00,470
En nou ja, de pulp, dat
ging door het graan, en dat

434
00:38:00,470 --> 00:38:03,450
was dan… Ik vond het een
bijzonder smakelijke koek.

435
00:38:05,590 --> 00:38:11,910
Mijn broer en ik kregen het soms ook vooral
in ’44 kregen we het als verjaardagsgeschenk.

436
00:38:11,910 --> 00:38:13,620
Als verjaardagsgeschenk?

437
00:38:13,710 --> 00:38:16,070
Ja, een koek.

438
00:38:16,070 --> 00:38:18,140
Een koek met stroop erop?

439
00:38:18,140 --> 00:38:27,130
Een koek met stroop erop. Eigenlijk alleen,
hoe belangrijk dat voedsel toch voor je was.

440
00:38:28,680 --> 00:38:40,060
Dat hongeren had je eigenlijk heel de dag, je
had de hele dag honger. Maar er was niet veel.

441
00:38:40,060 --> 00:38:42,893
Hoe voelt dat, om honger te hebben?

442
00:38:42,893 --> 00:38:51,138
Hoe dat aanvoelt? Nou, vreselijke pijn in je
maag eigenlijk. Het voelde niet lekker aan.

443
00:38:51,503 --> 00:38:54,694
Ter compensatie hadden wij
in de Fabristraat hadden we

444
00:38:54,695 --> 00:38:58,560
een ijssalon dat was ook zo
leuk en die verkocht schuim.

445
00:38:58,766 --> 00:39:01,910
Ik weet niet of u daar
wel eens van gehoord hebt.

446
00:39:01,911 --> 00:39:08,115
Dat kocht je voor 10 of 15 cent, voor
een kwartje kreeg je daar een hele grote

447
00:39:08,116 --> 00:39:15,041
kop daarop en dan had je even een minuut
het gevoel, dat hongergevoel was weg.

448
00:39:15,949 --> 00:39:19,552
Je liet een boer en alle
lucht was weg, maar dat

449
00:39:20,002 --> 00:39:24,260
hongergevoel kwam des te
erger weer terug natuurlijk.

450
00:39:24,260 --> 00:39:29,290
Ja dat zogenaamde ijs, als je ernaar
keek zag je het al verdwijnen.

451
00:39:29,290 --> 00:39:32,690
Je zag het al verdwijnen
ja. Je moest ook snel eten.

452
00:39:32,690 --> 00:39:34,270
Het was meer lucht dan wat anders.

453
00:39:34,270 --> 00:39:39,010
Het mooie van die zaak was
dat met de Pasen mochten…

454
00:39:39,630 --> 00:39:43,790
uit de hele buurt kwamen
kinderen kwamen eten daar.

455
00:39:44,040 --> 00:39:50,430
Hij verzorgde maaltijden. Hoe hij aan brood
kwam weet ik niet, maar er waren broodmaaltijden.

456
00:39:50,430 --> 00:39:53,830
Was dat alleen met Pasen
of ook op andere momenten?

457
00:39:53,830 --> 00:39:57,983
Nou, wat ik me ervan herinner
was dat meestal met Pasen, ja.

458
00:39:57,984 --> 00:40:02,550
Het zal misschien op andere
dagen ook wel geweest zijn.

459
00:40:02,550 --> 00:40:05,790
Met Pinksteren is ook nog geweest,
dat herinner ik me ook nog.

460
00:40:05,790 --> 00:40:08,810
Vooral op het laatst van de oorlog
natuurlijk. Het was nijpend.

461
00:40:08,810 --> 00:40:15,460
Hebt u ook van de gaarkeuken gegeten?

462
00:40:15,460 --> 00:40:22,500
Nou, nee, min of meer niet nee.

463
00:40:22,500 --> 00:40:28,280
Je probeerde er wel wat van mee te
nemen… Toch wel even in het laatst, ja.

464
00:40:28,280 --> 00:40:31,522
Ik weet nog dat mijn moeder zei
‘ga maar in de rij staan.’ Ik

465
00:40:31,522 --> 00:40:36,340
kreeg een pannetje mee en dat we
dan naar de gaarkeuken gingen.

466
00:40:36,340 --> 00:40:38,550
Dat ik dan een pannetje soep kreeg.

467
00:40:39,690 --> 00:40:43,170
En hoe vond u het eten
van de gaarkeuken? Lekker?

468
00:40:43,240 --> 00:40:50,620
Nou ja, je had vreselijke honger, het smaakte
wel, hè het was te eten, dat was het.

469
00:40:54,420 --> 00:40:59,080
Eigenlijk speelde smaak geen rol in die
tijd meer. Als je maag maar gevuld werd.

470
00:40:59,500 --> 00:41:04,210
Op welke manier maakte niet uit, vandaar dat
we ook natuurlijk die suikerbieten namen.

471
00:41:04,600 --> 00:41:08,990
Bloembollen zelfs, mijn moeder kon aan
bloembollen komen, werd ook weer bereid.

472
00:41:08,990 --> 00:41:13,100
Ik heb zelfs nog aardappelschillen
gegeten met krootjes.

473
00:41:13,100 --> 00:41:20,740
En op een gegeven moment werd ik daar toch wel goed
ziek van. Mijn broer kon daar veel beter tegen.

474
00:41:21,000 --> 00:41:29,860
Die had schijnbaar ook een sterkere maag. Ik
was er erg gevoelig voor, voor zulke dingen.

475
00:41:29,860 --> 00:41:32,560
Waar werd u ziek van dan?

476
00:41:32,560 --> 00:41:35,840
Nou, ik voelde me niet
lekker meer, ik verzwakte.

477
00:41:37,320 --> 00:41:39,390
U ging niet overgeven?

478
00:41:39,390 --> 00:41:45,890
Nee, dat viel wel mee,
dat viel wel mee allemaal.

479
00:41:46,850 --> 00:41:49,280
Was uw broer net als u vaak ziek?

480
00:41:49,580 --> 00:41:50,379
Mijn broer niet, nee.

481
00:41:50,380 --> 00:41:52,280
Die was schijnbaar sterker?

482
00:41:52,280 --> 00:42:00,310
Ja, die is… Hij heeft natuurlijk wel
zijn gewone kinderziektes gehad de bof

483
00:42:00,310 --> 00:42:06,190
en de mazelen en zo maar voor de rest
heeft hij de oorlog goed doorgewandeld.

484
00:42:07,740 --> 00:42:11,800
U zat in een vrij hechte gemeenschap,
met het Apostolisch Genootschap.

485
00:42:12,690 --> 00:42:15,310
Werd daar nog eten aan elkaar gegeven?

486
00:42:15,310 --> 00:42:15,510
Ja.

487
00:42:15,930 --> 00:42:22,290
Het was toen in de hongerwinter werd
daar ook door ons apostel eigenlijk werd

488
00:42:22,290 --> 00:42:28,530
eten… We kregen een sinaasappel en we
kregen een half brood kregen we toen.

489
00:42:28,810 --> 00:42:29,741
Dat was met de kerst?

490
00:42:29,900 --> 00:42:35,410
Dat was met de kerst ook, ja. Nou, dat
werd toen zeer geapprecieerd, hoor.

491
00:42:39,170 --> 00:42:45,510
Er werd zoveel mogelijk voor je gedaan, maar ja…
de mogelijkheden waren zeer beperkt allemaal.

492
00:42:46,270 --> 00:42:49,010
Zorgde het genootschap aan
het eind van de oorlog ook

493
00:42:49,380 --> 00:42:52,350
voor voedsel, dat je één keer
in de week daar kon eten?

494
00:42:52,760 --> 00:42:54,000
Nee, nee, nee.

495
00:42:54,000 --> 00:42:57,610
Deelden ze aan de
armere mensen eten uit?

496
00:42:57,680 --> 00:43:06,380
Nee, dat was… het Apostolisch Genootschap was
toen natuurlijk ook nog een besloten gemeenschap.

497
00:43:06,380 --> 00:43:10,490
Nu treden we meer naar buiten allemaal,
maar toen was dat eigenlijk niet zo.

498
00:43:10,490 --> 00:43:19,270
Dus eigenlijk werd het tot het genootschap
alleen beperkt, wat eten betreft.

499
00:43:19,450 --> 00:43:24,900
Ja, maar bij de katholieke kerk konden katholieke
kinderen één keer per week soep komen eten.

500
00:43:24,900 --> 00:43:28,570
Nee, dat was bij ons niet het geval.

501
00:43:28,740 --> 00:43:36,520
Vandaar dat mijn vader eens in de week naar het
Westland reed en dan werd er groeten ingekocht.

502
00:43:36,520 --> 00:43:47,700
Aan vlees kwam hij natuurlijk ook wel. Ook
wel aardappelen kon hij krijgen allemaal.

503
00:43:48,420 --> 00:43:57,980
Daarbij kwam ook dat we melk gingen halen bij
de boer en dat was ook nog leuk, want dat

504
00:43:57,980 --> 00:44:05,660
ging ik dan meestal halen, Vrijdag ’s morgens
heel vroeg ging ik om zeven uur lopend naar

505
00:44:05,660 --> 00:44:10,440
de Damlaan daar had je een paar boerderijen
zitten, dat waren ook weer klanten van mijn vader

506
00:44:10,650 --> 00:44:17,790
en dan zeiden ze: ‘Nou, kom maar een litertje
melk halen.’ En dat was natuurlijk gewild.

507
00:44:17,790 --> 00:44:20,730
Enfin, dat was zo een poos
doorgegaan en op een gegeven moment

508
00:44:20,730 --> 00:44:25,629
is mijn broer is met mijn vader
meegegaan om melk te halen.

509
00:44:25,630 --> 00:44:35,390
Mijn broer zag er toentertijd geweldig uit,
lekker dik, goeie kleur, en mijn vader, die

510
00:44:35,390 --> 00:44:43,530
ging weer weg met mijn broer met z’n litertje
melk, en de andere week kwam hij gewoon alleen.

511
00:44:43,530 --> 00:44:50,590
Dan zegt die boer: ‘Het spijt me wel, maar
ik heb gezien dat u de melk niet zo nodig

512
00:44:50,590 --> 00:44:56,759
had, want uw zoon die ziet er zo goed
uit, dan geef ik het liever aan mensen die

513
00:44:56,760 --> 00:45:02,980
het harder nodig hebben.’ Nou, dat was
natuurlijk afgelopen dan, hè einde verhaal.

514
00:45:08,250 --> 00:45:12,290
Ja, nou ja, heeft hij andere wegen
weer.. want je had meerdere boeren, maar

515
00:45:12,460 --> 00:45:18,300
dat betekende wel ook verder weg je
voedsel zien te halen en ook je melk.

516
00:45:18,300 --> 00:45:22,980
Was hij niet bang voor razzia’s? Of
zat uw vader buiten de leeftijdsgroep?

517
00:45:23,290 --> 00:45:27,140
Ja, ik kan me heel goed
herinneren dat ik op die

518
00:45:27,140 --> 00:45:32,490
vrijdagmorgen dat ik melk ging
halen en alles was afgezet.

519
00:45:32,490 --> 00:45:35,250
Alles was afgezet, de hoofdwegen.

520
00:45:36,080 --> 00:45:39,350
Dus ik kwam terug met mijn litertje melk
en vroeg mijn moeder wat er aan de hand was.

521
00:45:39,350 --> 00:45:46,000
‘Ik weet het niet, maar overal staan Duitse
soldaten.’ Nou, mijn moeder zei ‘Ja, er is

522
00:45:46,760 --> 00:45:51,910
vandaag razzia.’ Dus alles moest binnen blijven
en mijn vader had ook collega’s die kwamen

523
00:45:51,910 --> 00:45:58,230
al, die zeiden: ‘Jôh, Bleijerveld, ga met ons
mee, dan zijn we met ons drieën, want je wordt

524
00:45:58,230 --> 00:46:04,280
toch weggehaald.’ Maar mijn vader, die was
wat slimmer en die zegt ‘nee, ik ga niet weg.

525
00:46:04,280 --> 00:46:08,920
Als ik gestuurd word en ik word weggehaald,
vind ik het vroeg genoeg.’ Mijn moeder

526
00:46:09,040 --> 00:46:14,800
had inmiddels natuurlijk een koffertje klaar
staan met zijn kleding voor eventueel.

527
00:46:14,800 --> 00:46:19,501
En toen op een gegeven moment ’s
middags we dachten ‘nou, het is geloof

528
00:46:19,501 --> 00:46:25,520
ik al afgelopen’ kwamen er twee
Duitsers van de Kriegsmarine, die kwamen.

529
00:46:27,870 --> 00:46:32,980
Mijn vader was altijd nogal vriendelijk,
dus die nodigde hen uit: ‘Kom maar even

530
00:46:32,980 --> 00:46:40,600
binnen.’ En dat heeft schijnbaar een goede
indruk op die Duitsers gemaakt, ‘Heeft u nog

531
00:46:40,600 --> 00:46:45,725
bewijzen dat u thuis mag blijven, een Ausweis
of wat anders?’ Mijn vader zei: ‘Ja, ik

532
00:46:45,725 --> 00:46:53,660
heb een Ausweis.’ Hij liet het zien en die
Duitser die lachte vriendelijk en klopte

533
00:46:53,660 --> 00:46:58,450
hem op zijn schouder en zegt: ‘Blijf maar
drie weken binnen.’ En zo zijn ze weggegaan.

534
00:46:58,670 --> 00:47:06,550
Dus er was wel een enorme vreugde
bij ons, want je voelde toentertijd

535
00:47:06,550 --> 00:47:09,973
wel dat als je vader wegging,
dat was toch wel een afscheid.

536
00:47:10,120 --> 00:47:13,000
En je moet maar afwachten
hoe dat verder liep.

537
00:47:13,090 --> 00:47:19,520
Want alles ging naar de Rotterdamse haven in
Rijnaken en dan werden ze overal heen gestuurd.

538
00:47:20,610 --> 00:47:24,530
En dat beeld had mijn vader
al heel sterk voor ogen.

539
00:47:25,130 --> 00:47:32,947
Dus… maar ja, daarna kwam natuurlijk ook weer… in
de zaak kreeg je praatjes: ‘Zo, ben jij niet weg?

540
00:47:32,990 --> 00:47:38,350
Nou, mijn man is weggehaald.’ Dus dat was voor
mijn vader en moeder wel een heel spannende

541
00:47:38,350 --> 00:47:40,949
tijd ‘hoe gaat dat verder lopen?’ Maar er is
gelukkig nooit verder ruchtbaarheid aan gegeven.

542
00:47:40,950 --> 00:47:41,042
Ze zijn hem nooit meer komen halen?

543
00:47:41,043 --> 00:47:41,130
Nee, nooit komen halen meer. Nee.

544
00:47:41,130 --> 00:47:57,380
U had het net over een tekort aan eten,
maar er was ook een tekort aan brandstof.

545
00:47:57,380 --> 00:48:01,080
Hoe kwamen jullie in de oorlog
aan brandstof, in de laatste tijd?

546
00:48:01,880 --> 00:48:05,250
Ja, hoe kwam je aan brandstof?

547
00:48:05,250 --> 00:48:08,550
Ik weet wel dat mijn vader… met
zijn vader gingen we naar het

548
00:48:08,550 --> 00:48:13,380
Sterrebos en op een gegeven
moment gingen ze bomen omhakken.

549
00:48:14,050 --> 00:48:19,420
En dat werd in moten gezaagd ter
plekke en op een handwagen huurden we

550
00:48:20,090 --> 00:48:26,969
dat en dan werden die stukken hout
op de handkar gegooid en dan kwamen

551
00:48:26,970 --> 00:48:31,930
we thuis, maar dan moesten ze wel
getransporteerd worden en klein gemaakt.

552
00:48:32,270 --> 00:48:34,030
Dus dat moest naar de kelder toe.

553
00:48:34,140 --> 00:48:40,863
En op een gegeven moment, toen was er
zo’n grote mop hout en mijn vader kon

554
00:48:40,863 --> 00:48:46,669
het niet meer houden en die ging de weg
af, zo de trap af, door een muur heen.

555
00:48:46,670 --> 00:48:48,360
Door een muur heen?

556
00:48:48,360 --> 00:48:50,930
Door een muurtje heen, ja.

557
00:48:52,290 --> 00:48:57,040
En dat bleef natuurlijk heel de oorlog zo,
na de oorlog is dat wel weer gerepareerd.

558
00:48:57,780 --> 00:49:03,000
Maar dat moest allemaal klein gehakt worden
en dat was meestal mijn werk, met een bijl.

559
00:49:03,000 --> 00:49:07,870
En dat hout moest weer drogen
natuurlijk. Dus zo stookten we.

560
00:49:08,160 --> 00:49:13,628
En dan hadden we ook een noodkacheltje
op een kachel dat waren van die kleine

561
00:49:13,760 --> 00:49:21,470
kacheltjes met drie pijpjes erin en
daar werd ook die bietenkoek op gemaakt.

562
00:49:21,470 --> 00:49:25,850
Want gas was er ook enkele
uren per dag nog maar.

563
00:49:28,100 --> 00:49:30,701
U woonde tegenover de Vlaardingerdijk,
daar heb je ook die begraafplaats.

564
00:49:30,701 --> 00:49:33,310
Waren daar geen bomen om om te hakken?

565
00:49:34,040 --> 00:49:37,629
Ja, maar daar stond
natuurlijk een hek omheen.

566
00:49:37,630 --> 00:49:42,430
Het werd ook wel gedaan, vooral langs
de slootkant werd ook wel weggehaald.

567
00:49:43,080 --> 00:49:47,150
Maar er was natuurlijk wel toezicht
en je liep daar te veel in de gaten.

568
00:49:47,150 --> 00:49:50,950
Het Sterrebos dat we toen nog
hadden, dat was wat makkelijker.

569
00:49:50,950 --> 00:49:54,980
Daar was toentertijd ook wel een
grote windhoos overheen gegaan.

570
00:49:54,980 --> 00:50:00,390
Dus daar lagen genoeg stukken bomen
lagen daar, bomen die omgewaaid waren.

571
00:50:01,470 --> 00:50:04,300
Toentertijd hadden we ook
nog de Polytheia dat is

572
00:50:04,300 --> 00:50:08,540
in de oorlog ook weggegaan
daardoor, door die storm.

573
00:50:08,540 --> 00:50:14,990
Dus eigenlijk had je een beetje vrij
spel daar, waar je hout kon halen.

574
00:50:15,570 --> 00:50:17,879
Er waren geen Duitsers of anderen
die vertelden dat het niet mocht?

575
00:50:17,880 --> 00:50:22,780
Nou, het werd een beetje oogluikend toegestaan,
vooral op het laatst van de oorlog.

576
00:50:23,280 --> 00:50:26,770
Er werden wel boompjes
hier en daar omgehakt, maar

577
00:50:27,360 --> 00:50:31,750
dat werd meestal ‘s morgens
vroeg of ’s nachts gedaan.

578
00:50:31,750 --> 00:50:36,350
Ondanks de spertijd die je had ook, werd
er toch nog wel heel wat uitgevreten.

579
00:50:36,350 --> 00:50:39,650
Stonden er ook bomen
op de Vlaardingerdijk?

580
00:50:43,390 --> 00:50:47,230
Nou, we hadden een plein toentertijd
in het midden en daar stonden

581
00:50:47,230 --> 00:50:53,070
wat boompjes op en daar zijn
inderdaad ook wel boompjes omgehakt.

582
00:50:53,070 --> 00:50:56,760
Maar die waren niet dik genoeg, dus je
had er weinig plezier van eigenlijk.

583
00:50:56,760 --> 00:51:01,680
Dus vandaar dat we naar dat
Sterrebos gingen. Dat was veel beter.

584
00:51:04,350 --> 00:51:08,790
U vertelde dat ook in de
buurt de volkstuintjes waren.

585
00:51:09,590 --> 00:51:11,580
Aan de overkant hadden
we de volkstuintjes, ja.

586
00:51:11,580 --> 00:51:19,930
Bent u daar in de hongerwinter wel eens langs
gegaan om wat te stelen of mee te nemen?

587
00:51:19,970 --> 00:51:22,690
Nee, want dat was
eigenlijk al leeg, hè?

588
00:51:22,690 --> 00:51:23,670
Ja?

589
00:51:25,320 --> 00:51:32,649
Ja, vooral het laatste half jaar die winter
stond er niks meer natuurlijk. Alles was al weg.

590
00:51:32,650 --> 00:51:40,640
Wat er wel gebeurde… dat de mensen daar wel
onderdoken met die razzia, in die tuinhuisjes.

591
00:51:41,180 --> 00:51:43,501
Dat was het graf, dat was
natuurlijk ook een prachtige plaats.

592
00:51:44,060 --> 00:51:48,310
Mensen kropen in de
grafkelders voor een week

593
00:51:48,550 --> 00:51:52,000
minstens, om daar toch een
beetje veiligheid te zoeken.

594
00:51:52,000 --> 00:51:57,190
Dat wist u ook als
jongen, dat ze daar zaten?

595
00:51:57,800 --> 00:52:04,520
Nee, niet op dezelfde plek. Ik wist
het niet, nee. Wel kort daarna.

596
00:52:05,210 --> 00:52:09,646
Want ik speelde met die jongens en op een gegeven
moment mocht ik daar niet meer zo spelen.

597
00:52:10,980 --> 00:52:14,200
Toen zei die ene jongen:
‘Ja, er zitten mensen onder

598
00:52:14,620 --> 00:52:18,360
daar.’ Dus dat was mondje
dicht, dat begreep ik wel.

599
00:52:18,360 --> 00:52:21,750
U vertelde dat u ook
een achtertuin had.

600
00:52:21,750 --> 00:52:27,110
Heeft uw vader en moeder nog
geprobeerd om daar groente te verbouwen?

601
00:52:27,110 --> 00:52:35,996
Ik zei daarnet al, er lag alleen maar grind.
Het was een sliknatte plek daar eigenlijk.

602
00:52:35,996 --> 00:52:42,880
Want we hadden ook waar wij woonden, de
slaapkamer en de kelder waren ontzettend vochtig.

603
00:52:43,250 --> 00:52:50,760
Er was niks te doen daar. Zelfs
geen struikje groeide daar.

604
00:52:51,530 --> 00:52:54,960
Ze hebben het wel geprobeerd
om daar wat te laten groeien?

605
00:52:54,960 --> 00:52:57,510
Mijn moeder wilde wel graag
wat groen tegen die muur.

606
00:52:57,510 --> 00:53:03,980
We keken natuurlijk vanaf de kamerkant keken
we tegen de muur aan en daar was niks.

607
00:53:05,690 --> 00:53:12,630
We hebben vaak een tuinder laten komen ‘is
daar nou niks aan te doen?’ Niks, nee hoor.

608
00:53:12,740 --> 00:53:18,930
Tot op het laatst, had mijn moeder een
plantje en dat had ze zomaar… zo van ‘Laat

609
00:53:18,930 --> 00:53:23,900
ik dat maar eens proberen.’ En warempel,
daar is een hele klimop uit gekomen.

610
00:53:24,720 --> 00:53:41,660
Dus daar heeft ze eigenlijk op haar manier heeft
ze daar toch een flinke struik uit laten komen.

611
00:53:41,660 --> 00:53:46,502
We hebben net gesproken over de hongerwinter
en dan krijg je het einde van de oorlog.

612
00:53:46,503 --> 00:53:49,089
Dan krijg je Zweeds wittebrood.
Kunt u zich dat nog herinneren?

613
00:53:49,090 --> 00:53:57,060
Ja, dat weet ik ook nog heel goed, dat mijn
moeder zei ‘kijk eens, ik ga dadelijk Zweeds

614
00:53:57,060 --> 00:54:03,860
wittebrood halen.’ En ik weet nog het moment dat
zij binnenkwam en dat het brood gesmeerd werd.

615
00:54:03,860 --> 00:54:07,780
Nou, ik zou zeggen: ik
proef het eigenlijk nog.

616
00:54:08,410 --> 00:54:16,080
Zo smakelijk, dat je weer een witte boterham had
met boter, hè? Het Zweedse wittebrood. [lacht]

617
00:54:16,080 --> 00:54:17,730
En de kaakjes, vond u die lekker?

618
00:54:17,730 --> 00:54:19,290
Die kaakjes ook nog, ja.

619
00:54:19,290 --> 00:54:26,960
Dat noemde ze… ja, bonnen had ze dan, kreeg ze
natuurlijk en daar kon ze een blik kaakjes mee halen.

620
00:54:27,470 --> 00:54:35,440
Maar dan zei ze altijd ‘rustig aan met
eten, want anders dan… we zijn eten niet

621
00:54:35,440 --> 00:54:41,860
meer gewend.’ En zo ben je eigenlijk
weer een beetje bij de mensen gekomen.

622
00:54:42,110 --> 00:54:44,760
En dat je eigenlijk
weer op krachten kwam.

623
00:54:47,420 --> 00:54:54,740
Werd u nog door de schoolartsen in de oorlog
gecontroleerd? Hebt u medische keuring gehad?

624
00:54:54,740 --> 00:54:59,135
Nou, niet zo, niet zo, dat kan
ik me eigenlijk niet herinneren.

625
00:54:59,136 --> 00:55:04,120
Ik weet wel op een gegeven moment dat ik een
bril moest hebben, dat ik slechter kon zien.

626
00:55:04,540 --> 00:55:06,830
Dat is eigenlijk het enige
wat ik van de oogarts weet.

627
00:55:06,830 --> 00:55:10,649
Wel dat je één keer in de oorlog
ook gekeurd werd op hoofdluizen,

628
00:55:10,650 --> 00:55:15,930
hè -dat speelde natuurlijk
ook wel een hele grote rol.

629
00:55:15,930 --> 00:55:22,180
Was dat aan het einde van de oorlog?

630
00:55:22,180 --> 00:55:32,870
Nou, niet zo aan het eind. Ik denk in de jaren
‘43/’44, eigenlijk naar de hongerwinter toe.

631
00:55:34,060 --> 00:55:36,270
Dat werd gedaan door de schoolarts?

632
00:55:36,270 --> 00:55:43,410
Ja, die kwam op een gegeven moment zo de school
binnen en dan elk kind werd dan onderzocht.

633
00:55:44,910 --> 00:55:48,590
Namen ze dan verpleegsters mee die
dat deden of deden ze het zelf?

634
00:55:48,590 --> 00:55:50,660
Een of twee verpleegsters, ja.

635
00:55:52,370 --> 00:55:59,310
Ik weet dat ik waarschijnlijk toen ook een
keer zelf luizen had, dat mijn moeder… Ik

636
00:55:59,310 --> 00:56:09,300
moest boven een wit laken en dan ging er lysol
overheen want andere dingen waren er niet.

637
00:56:09,300 --> 00:56:13,880
Mijn moeder had zo’n luizenkam
en dan werd er gekamd.

638
00:56:15,820 --> 00:56:18,941
Mijn moeder kon ze altijd tussen
haar nagels kon ze dood maken.

639
00:56:18,942 --> 00:56:24,330
Als je ze hoorde knappen,
dan was dat een goed teken.

640
00:56:24,440 --> 00:56:28,380
Hoe vond u dat, om luizen te hebben?

641
00:56:28,380 --> 00:56:31,530
Ik vond het eigenlijk… het
hoorde er schijnbaar bij.

642
00:56:31,610 --> 00:56:36,870
Ik had niet zo [door] dat het
eigenlijk een beetje vies was.

643
00:56:38,330 --> 00:56:43,500
Je vond het niet prettig,
want je haar klitte er ook

644
00:56:43,500 --> 00:56:46,017
door op een gegeven ogenblik,
vooral als het erger was.

645
00:56:46,018 --> 00:56:51,660
Je moest er wat aan doen. En natuurlijk,
wat ook veel gebeurde, kaal scheren dan, hè.

646
00:56:51,660 --> 00:56:55,490
Dat is met u ook gebeurd?

647
00:56:56,590 --> 00:57:00,779
Nee, ik ben niet kaal geschoren. Nee, daar
had mijn vader het lef niet voor. [lacht]

648
00:57:00,780 --> 00:57:08,520
Kunt u zich nog de
bevrijding herinneren?

649
00:57:08,520 --> 00:57:12,990
De bevrijding kan ik me ook
heel goed herinneren, ja.

650
00:57:12,990 --> 00:57:19,410
Het begon eigenlijk met de berichten
eigenlijk al, dat ik dat wist.

651
00:57:19,410 --> 00:57:21,660
Hadden jullie een radio waarnaar
jullie stiekem luisterden?

652
00:57:21,660 --> 00:57:23,800
Nee, we hadden geen radio.

653
00:57:23,800 --> 00:57:29,980
Het enige wat we wel hadden, wat
we wel kregen, dat waren natuurlijk

654
00:57:29,980 --> 00:57:34,860
pamfletten, de Vliegende Hollander,
allemaal van de ondergrondse.

655
00:57:34,860 --> 00:57:36,850
Dus dan werd je wel
op de hoogte gehouden.

656
00:57:36,850 --> 00:57:40,540
Wij hadden natuurlijk wel het voordeel…
wij hadden wel een radio, maar dat

657
00:57:40,540 --> 00:57:48,100
was distributie, dus met die knop kon
je natuurlijk… had je twee zenders.

658
00:57:48,100 --> 00:57:49,400
Dan had je alleen de ‘goede’ zenders?

659
00:57:49,400 --> 00:57:54,340
Ja, precies. Je mocht niet Radio Oranje
kon je daar niet mee krijgen natuurlijk.

660
00:57:55,790 --> 00:58:00,770
Dus zo hadden we eigenlijk
informatie van de Vliegende Hollander.

661
00:58:01,260 --> 00:58:02,030
En hoe reageerde u
daarop als 11/12-jarige?

662
00:58:02,030 --> 00:58:11,620
Nou, het eerste dacht ik weer
‘we gaan het beter krijgen.’

663
00:58:11,930 --> 00:58:14,710
Dat was eigenlijk mijn
uitgangspunt van gedachte.

664
00:58:14,710 --> 00:58:17,240
En wat was ‘beter’ in uw ogen?

665
00:58:17,240 --> 00:58:21,470
Meer voedsel. Dat zei
mijn moeder ook altijd.

666
00:58:21,470 --> 00:58:25,550
Als eenmaal de bevrijding
komt, dan is alle ellende weg.

667
00:58:25,550 --> 00:58:30,378
Dus dat was eigenlijk een hoop
die je steeds had in je leven:

668
00:58:30,500 --> 00:58:37,210
‘als eerst de bevrijding maar
komt, dan kan ik weer eten.’

669
00:58:37,210 --> 00:58:39,550
Duurde dat lang, die
bevrijding voordat die kwam?

670
00:58:39,550 --> 00:58:49,070
Nee, dat was al snel. Er kwamen Canadese
militairen binnen, dus dat was al vrij snel.

671
00:58:49,810 --> 00:58:55,768
En wat u daar net zei met die kaakjes, dat begon
ook snel op gang te komen natuurlijk allemaal.

672
00:58:55,768 --> 00:59:01,720
En dat Zweedse wittebrood was er toen we nog bezet
waren, de laatste weken, de laatste maanden.

673
00:59:02,670 --> 00:59:08,560
Dus dat was eigenlijk alweer een
aanloop om het wat beter te krijgen.

674
00:59:09,790 --> 00:59:12,490
Kunt u zich
bevrijdingsfeesten herinneren?

675
00:59:12,490 --> 00:59:18,648
Ja, buurtfeesten hadden we
toen, dat was ook wel leuk.

676
00:59:18,648 --> 00:59:25,380
Ja, dat was… we hadden bij ons op de
dijk een schilder wonen, die maakte

677
00:59:25,380 --> 00:59:30,800
allemaal portretten van die staatslieden
en die werden op de balkons gehangen.

678
00:59:30,800 --> 00:59:36,560
En er werd natuurlijk versierd, er
werden masten in de grond gezet.

679
00:59:36,560 --> 00:59:43,230
Het werd allemaal versierd en dat was wel
hartstikke prettig. Ja, dat was leuk.

680
00:59:43,230 --> 00:59:47,780
Wat deed u op zo’n feest
dan? Wat gebeurde er?

681
00:59:47,780 --> 00:59:51,530
Er werd een podium neergezet op een
gegeven moment en er kwam conferenciers.

682
00:59:52,860 --> 00:59:57,200
Dat was ook wel leuk om te zien, hè?
Mijn moeder ging daar ook graag naartoe.

683
00:59:58,080 --> 01:00:03,630
De tijd om wat te doen in theaters kwam
ook alweer, ik weet nog dat er revue kwam.

684
01:00:05,000 --> 01:00:12,900
Nou weet ik niet meer wát er kwam, maar dat
ging natuurlijk allemaal over de bevrijding al.

685
01:00:13,850 --> 01:00:19,130
Maar dat weet ik allemaal niet,
daar was ik nog effe te jong voor.

686
01:00:19,130 --> 01:00:24,268
Wat ik toen wel kreeg, dat was een paar dagen
na de bevrijding al: difterie. Ik werd doodziek.

687
01:00:24,268 --> 01:00:31,070
Toen zegt de huisdokter tegen mijn moeder
‘nou moet u naar het Rode Kruis, en hoe

688
01:00:31,770 --> 01:00:37,330
u het doet, kan mij niet schelen, u moet
serum halen, want hij moet ingeënt worden,

689
01:00:37,330 --> 01:00:42,780
en zo snel mogelijk, want anders wordt zijn
keel dichtgeknepen, zijn strottenhoofd.’

690
01:00:42,780 --> 01:00:49,420
Dus mijn moeder heeft halsbrekende toeren
uitgehaald om aan dat serum te komen.

691
01:00:49,420 --> 01:00:50,760
Gelukkig kwam dat.

692
01:00:51,380 --> 01:00:54,270
Dus zij is in de namiddag
naar de dokter gegaan en

693
01:00:54,270 --> 01:00:58,630
die kwam gelijk mee om mij
die injectie toe te dienen.

694
01:00:59,190 --> 01:01:01,630
Ik weet wel dat ik toen een
week of zes ziek ben geweest.

695
01:01:03,480 --> 01:01:05,620
Wat voel je als je difterie hebt?

696
01:01:06,300 --> 01:01:14,010
Nou, vreselijk naar. Vreselijk naar, hoge
koorts. En je keel, moeilijk met ademhalen.

697
01:01:14,010 --> 01:01:16,460
Alles ging dichtzitten.
Je kon niet meer eten.

698
01:01:16,680 --> 01:01:19,920
Was het ook keelpijn?

699
01:01:19,920 --> 01:01:26,670
Keelpijn en benauwd, ja. Het was net alsof het
met schuurpapier van binnen bewerkt was. Ja.

700
01:01:29,150 --> 01:01:31,860
Was u bang toen u zo ziek was?

701
01:01:31,860 --> 01:01:34,350
Eigenlijk niet, want ik was
al zoveel ziek geweest.

702
01:01:36,900 --> 01:01:45,410
Ik vond het niet prettig natuurlijk, want je kon
niet naar buiten toe. Dus ja, afwachten maar.

703
01:01:45,410 --> 01:01:49,060
Eigenlijk de spannendste tijd
was ‘wanneer ging het over?’

704
01:01:49,060 --> 01:01:51,450
U bent niet naar het
ziekenhuis gegaan?

705
01:01:51,450 --> 01:01:56,570
Nee, nee. Dat was ook niet
veel meer, in het ziekenhuis.

706
01:01:57,800 --> 01:02:02,080
Is het Rode Kruis nog bij u geweest?

707
01:02:02,080 --> 01:02:02,970
Ook niet, nee.

708
01:02:02,970 --> 01:02:08,790
Er is niemand… De huisdokter kwam eigenlijk
een aantal keren in de week voor controle.

709
01:02:08,810 --> 01:02:10,330
Kreeg u verder nog medicijnen?

710
01:02:10,330 --> 01:02:15,070
Nee, was er niet, nee.

711
01:02:15,070 --> 01:02:17,808
Tegen mijn moeder zei hij
meestal ‘geef hem maar een

712
01:02:17,900 --> 01:02:23,630
beetje koud drinken.’ Koelkasten
waren er ook nog niet.

713
01:02:23,630 --> 01:02:31,103
En frisdrank was er ook niet, dus het
was alleen maar water, hè? Nou ja,

714
01:02:31,103 --> 01:02:37,157
als de pijn maar wegging en dat beroerde
gevoel van echt ziek zijn had ik.

715
01:02:37,158 --> 01:02:44,029
Ja, dat was het met de
bevrijding eigenlijk voor mij.

716
01:02:44,030 --> 01:02:47,660
Dus u hebt van de bevrijding
niet zoveel meegemaakt?

717
01:02:47,660 --> 01:02:52,540
Nee, die beginperiode niet zo.

718
01:02:52,540 --> 01:02:57,510
Ik heb het wel meegemaakt op zich
natuurlijk wel met al die feesten

719
01:02:57,510 --> 01:03:03,680
natuurlijk nog steeds, dat heb ik wel
meegemaakt en ik heb ook meegedaan.

720
01:03:03,680 --> 01:03:06,470
U ging zo de stad door
om feesten na te lopen?

721
01:03:06,470 --> 01:03:10,145
Ja, er was bij ons natuurlijk
ook werden er spelletjes gedaan,

722
01:03:10,145 --> 01:03:15,120
er werd zaklopen gedaan en
meer van deze dingen allemaal.

723
01:03:15,120 --> 01:03:16,492
Hebt u nog wat gewonnen
met die spelletjes?

724
01:03:18,470 --> 01:03:24,420
Nou ja, je kon een stuk chocola
winnen, dat gebeurde dan wel.

725
01:03:24,420 --> 01:03:30,870
Ik weet dat ik een stukkie
chocola heb gewonnen.

726
01:03:30,870 --> 01:03:32,950
En hebt u Canadese soldaten gezien?

727
01:03:32,950 --> 01:03:34,140
Die heb ik ook gezien.

728
01:03:35,510 --> 01:03:39,340
Hebt u daar contact mee
gehad, mee gesproken?

729
01:03:39,340 --> 01:03:42,770
Enkelen kwamen natuurlijk bij ons
in de zaak, voor te knippen ook.

730
01:03:43,250 --> 01:03:49,660
En mijn vader, die rookte
graag, dus wat hij nog aan

731
01:03:49,660 --> 01:03:53,826
privé-spullen had werd
ingeruild voor een sigaretje.

732
01:03:53,826 --> 01:04:01,450
[lacht] Ik weet nog wel dat hij zijn gouden
ring verruilde, maar dat was toen voor eten.

733
01:04:01,750 --> 01:04:03,250
Echt zijn trouwring?

734
01:04:03,600 --> 01:04:10,200
Echt een trouwring, ja. Dat was toen
belangrijker dan goud aan je vingers.

735
01:04:10,200 --> 01:04:10,560
En uw moeder heeft haar ring gehouden?

736
01:04:10,560 --> 01:04:15,720
Mijn moeder heeft hem
wel gehouden, ja.

737
01:04:23,970 --> 01:04:32,820
Bent u nadat u ziek bent geweest nog door de
schoolarts of het Rode Kruis medisch gekeurd?

738
01:04:32,820 --> 01:04:38,320
Ja, dat was toentertijd toen die
uitzendingen begonnen voor kinderen.

739
01:04:39,600 --> 01:04:41,300
Door wie bent u gekeurd?

740
01:04:42,020 --> 01:04:45,380
Door de schoolarts, de
gemeentelijke arts eigenlijk.

741
01:04:45,380 --> 01:04:46,330
Wie was dat?

742
01:04:46,330 --> 01:04:48,130
Die naam zou ik niet meer weten.

743
01:04:48,130 --> 01:04:50,020
Was dat een vrouw die mank liep?

744
01:04:50,020 --> 01:04:50,920
Ja, klopt.

745
01:04:51,180 --> 01:04:52,480
Ze heet Van Haaften.

746
01:04:52,480 --> 01:04:57,843
Van Haaften? Nou u die naam zegt,
ja, herinner ik me dat weer.

747
01:04:58,540 --> 01:05:01,470
Wat moest u doen voor die
keuring? Wat gebeurde er?

748
01:05:01,470 --> 01:05:11,778
Nou, men keek eigenlijk… ja, je tong
uitsteken, kijken in je keel en het gewicht, hè?

749
01:05:11,778 --> 01:05:17,315
En nou ja, ze zeiden tegen mijn moeder… ik
kon ook naar het binnenland, naar Brabant.

750
01:05:17,315 --> 01:05:21,300
Toen zei mijn moeder ‘doe dat dan
maar.’ Toen kreeg ze na een paar

751
01:05:21,300 --> 01:05:25,220
weken kreeg ze bericht dat Brabant
ging niet meer, dat was vol.

752
01:05:25,220 --> 01:05:32,140
De enige optie was nog eigenlijk Engeland.
Toen zei ze: ‘Jôh, zou je dat nou wel doen?

753
01:05:32,140 --> 01:05:36,580
Da’s een eind van huis af.’ En
het zou eerst oorspronkelijk een

754
01:05:36,580 --> 01:05:41,910
half jaar zijn en dat is later naar
goed vier maanden teruggedraaid.

755
01:05:42,730 --> 01:05:49,160
Maar ik zei: ‘Nou, dat wil ik wel. Ik
wil wel weg.’ En ik wilde graag ook weg.

756
01:05:51,200 --> 01:06:00,450
Dat is toen in werking gezet en na een paar
maanden kreeg ik bericht dat we weggingen.

757
01:06:01,420 --> 01:06:03,940
U bent gekeurd en weet u nog
de plek waar u bent gekeurd?

758
01:06:03,940 --> 01:06:07,820
Ik dacht dat het in de Tuinlaan was.

759
01:06:08,790 --> 01:06:14,235
Moest u daar ook nog dingen
doen als door uw knieën buigen.

760
01:06:14,330 --> 01:06:16,160
Ook ja, door je knieën.

761
01:06:16,160 --> 01:06:19,270
En dan sloegen ze op je knieën om te
zien of dat allemaal goed functioneerde.

762
01:06:19,620 --> 01:06:23,880
Dus de normale gang van zaken
eigenlijk met een keuring.

763
01:06:23,880 --> 01:06:29,750
Wat deden ze dan allemaal?

764
01:06:29,750 --> 01:06:30,509
Je arm pakken om te kijken of
dat goed allemaal scharnierde.

765
01:06:30,510 --> 01:06:36,760
Je knieën allemaal en ja,
wat ik net zei in mijn oren

766
01:06:36,760 --> 01:06:42,300
werd gekeken, en ook mijn keel
of dat allemaal in orde was.

767
01:06:42,940 --> 01:06:47,910
Ja, je kon ook besmettelijk wezen natuurlijk,
dat speelde natuurlijk een hele grote rol.

768
01:06:47,910 --> 01:06:54,900
Dat was ook de oorzaak dat je natuurlijk
in een kamp ging in Engeland in het begin.

769
01:06:54,900 --> 01:06:56,490
Werden uw ogen ook gecontroleerd?

770
01:06:56,490 --> 01:06:56,822
Ja.

771
01:06:56,822 --> 01:07:00,480
En hebt u toen een bril gekregen?

772
01:07:00,480 --> 01:07:02,720
Dat was al vóór die tijd,
ik droeg al een bril.

773
01:07:02,720 --> 01:07:05,860
Dat hadden ze al in het begin
van de oorlog geconstateerd.

774
01:07:05,860 --> 01:07:10,250
Ik zat natuurlijk op
school en ik zag niet veel.

775
01:07:10,850 --> 01:07:18,840
Dus de oogarts kwam toentertijd periodiek
kwamen ze kijken en dan werd dat nagekeken.

776
01:07:20,130 --> 01:07:21,790
U hebt al heel vroeg
een bril gekregen?

777
01:07:21,790 --> 01:07:26,350
Ja, ik was een jaar of 9. Dat
weet ik nog wel: 8 of 9 jaar.

778
01:07:29,050 --> 01:07:33,380
Dus uw moeder heeft gezegd ‘Ga maar naar
Brabant’, maar dat lukte niet Brabant zat vol.

779
01:07:34,000 --> 01:07:36,010
En toen kreeg u een
brief ‘naar Engeland’?

780
01:07:36,010 --> 01:07:37,220
Naar Engeland, ja.

781
01:07:39,320 --> 01:07:44,840
Dus op een gegeven moment het was
effe na de Sint Nicolaas toen zouden

782
01:07:44,840 --> 01:07:48,224
we uitgezonden worden, verzamelen op
een plaats, dat was de Amstelbron.

783
01:07:48,224 --> 01:07:52,340
Dinsdag ’s middags ik weet het nog goed,
ik geloof dat we daar om drie uur moesten

784
01:07:52,340 --> 01:07:57,950
wezen op een gegeven moment kwam daar een
tram voor en alle jongens gingen daarheen.

785
01:07:57,950 --> 01:07:58,970
Dus afscheid nemen…

786
01:07:58,970 --> 01:08:04,070
Er waren geen meisjes erbij?

787
01:08:04,070 --> 01:08:08,270
Meisjes waren er ook bij. Maar ja, je
zat natuurlijk eigenlijk met jongens.

788
01:08:10,070 --> 01:08:14,130
Meisjes werden gescheiden,
jongens werden gescheiden, dus

789
01:08:14,130 --> 01:08:19,380
eigenlijk… Ja, je zat middenin
de jongensgroep eigenlijk.

790
01:08:19,380 --> 01:08:24,380
Had u al in het begin een groep?

791
01:08:26,190 --> 01:08:31,900
Nee hoor, dat was allemaal nog…
Ja, niemand kon elkaar natuurlijk.

792
01:08:31,900 --> 01:08:37,990
Er zat geen bekende tussen, ze kwamen uit
alle richtingen van Schiedam eigenlijk.

793
01:08:38,030 --> 01:08:44,730
Veel uit De Gorzen ook. En deze
jongens, ja, daar kon je er geen één van.

794
01:08:45,350 --> 01:08:49,340
Dus toen we in de tram gingen,
toen we eigenlijk met dat clubje

795
01:08:49,340 --> 01:08:52,850
gingen… ja, je wist eigenlijk
nog niet waar je naartoe ging.

796
01:08:54,650 --> 01:09:01,410
En toen stapten we in Rotterdam uit, uit de
tram, bij DP. Daar hebben we uren gezeten.

797
01:09:01,590 --> 01:09:02,199
Wat is DP?

798
01:09:02,200 --> 01:09:06,470
Dat was toen… Delftse
Poort noemden ze dat.

799
01:09:06,470 --> 01:09:06,940
Oké.

800
01:09:06,940 --> 01:09:10,340
In de volksmond was het ‘DP’:
‘Ik ga naar DP toe met de

801
01:09:10,340 --> 01:09:17,200
trein.’ Dus nou ja, daar
mochten we wachten op de trein.

802
01:09:18,160 --> 01:09:24,520
Een paar uur gezeten en op een gegeven
moment gingen we… in de trein moesten we.

803
01:09:24,800 --> 01:09:28,589
Richting Hoek van Holland en
daar werden we ingescheept.

804
01:09:28,590 --> 01:09:37,040
Het was inmiddels al een uur of negen, en het
weer was nou niet zo geweldig. Het stormde enorm.

805
01:09:37,040 --> 01:09:39,449
Kunt u zich nog de naam
van het schip herinneren?

806
01:09:39,450 --> 01:09:50,610
Ik meen dat het heette De Batavier, de
Harwich-lijn. Dus we werden ingescheept.

807
01:09:50,610 --> 01:09:52,691
Op een gegeven moment hoorden
we ’s nachts ik denk dat

808
01:09:52,691 --> 01:09:55,760
het een uur of twaalf was
ging de boot, hij vertrok.

809
01:09:56,950 --> 01:10:01,797
Maar ja dat was natuurlijk
ook al een hele onderneming.

810
01:10:01,798 --> 01:10:07,450
Er waren maar kleine stukken van de Noordzee
mijnenvrij, dus dat moest ook allemaal…

811
01:10:07,450 --> 01:10:12,783
Als kind besefte je dat niet, maar ik
weet nog van mijn moeder en mijn vader ook

812
01:10:12,784 --> 01:10:17,270
dat ze toch wel ongerust waren hoe dat af
zou lopen allemaal, of je goed overkwam.

813
01:10:17,270 --> 01:10:25,100
Eigenlijk wou uw moeder u niet laten gaan.
Maar hoe stond uw vader er tegenover?

814
01:10:25,100 --> 01:10:28,370
Mijn vader zei er niet veel op.
Hij zei ‘Nou ja, als hij dat wil.’

815
01:10:28,370 --> 01:10:30,350
‘Laat hem maar gaan’?

816
01:10:30,350 --> 01:10:34,510
Ja. ‘Als hij dat nou wil?’
Dus ik vond dat prachtig.

817
01:10:34,510 --> 01:10:43,270
Want eigenlijk was ik… ik kwam natuurlijk
jarenlang uit een omgeving waar je weinig kon.

818
01:10:44,100 --> 01:10:48,674
Je had je speelterrein, maar daar hield het
ook mee op, verder kwam je eigenlijk niet.

819
01:10:49,340 --> 01:10:53,790
Dus ik was eigenlijk blij dat
ik gewoon mijn vleugels uit kon

820
01:10:53,790 --> 01:10:57,840
slaan, dat ik iets anders kon
zien, iets anders gaan doen.

821
01:10:58,630 --> 01:11:00,573
En dat hield ook natuurlijk
weinig school in, hè? Maar

822
01:11:00,574 --> 01:11:07,040
ik was blij dat ik toen
wegging, ik vond dat prachtig.

823
01:11:07,250 --> 01:11:09,940
Dus die bootreis, die was al wat.

824
01:11:09,940 --> 01:11:13,510
U vertrok ’s nachts. En was het
een rustige zee of was het wild?

825
01:11:13,510 --> 01:11:18,250
Ontzettend, die boot ging tekeer,
enorm. Een hoop jongens zeeziek.

826
01:11:18,250 --> 01:11:19,420
U ook?

827
01:11:20,220 --> 01:11:27,546
Ik voelde mij wel raar in mijn maag, maar ik kon
het allemaal nog binnenhouden, dat was geen punt.

828
01:11:27,547 --> 01:11:31,950
Maar er waren inderdaad ook een hoop jongens we
hadden ook zakjes gekregen om daarin te spugen.

829
01:11:31,970 --> 01:11:37,445
En de andere dag, zo gauw kom je de wal
op en dan ben je het weer het ventje.

830
01:11:37,446 --> 01:11:42,720
Nou, en toen gingen we met de
trein mee naar Londen en daar

831
01:11:42,720 --> 01:11:46,240
kregen we en dat wist ik ook niet
we kregen daar een overnachting.

832
01:11:48,470 --> 01:11:51,320
Het vervoer was toentertijd
ook nog gebrekkig.

833
01:11:52,720 --> 01:12:00,190
Het was ook een tijd van de kolen, dus
locomotieven werden gestookt met kolen.

834
01:12:02,010 --> 01:12:08,380
Dat hield ook in als jongen hing je wel eens
uit het raampje ‘waar zijn we nou’ en nog

835
01:12:08,380 --> 01:12:13,592
eens kijken maar je was zo zwart als een
tor in je gezicht en je stonk naar de rook.

836
01:12:13,592 --> 01:12:19,570
En dan weet ik wel, in Londen kwamen we toen
aan en daar zijn we in een tehuis gebracht.

837
01:12:19,570 --> 01:12:22,600
Hoe laat kwam u in Londen
aan? Weet u dat nog?

838
01:12:22,600 --> 01:12:33,600
Nou. Dat was wel ver in de middag, hoor. In de
namiddag, en daar werd je opgevangen in een tehuis.

839
01:12:33,600 --> 01:12:39,970
Ik weet wel, dat waren ook verpleegsters
met een bepaald soort hoofddeksel allemaal.

840
01:12:39,970 --> 01:12:45,510
Maar wat dat nou geweest is? Ik heb het
nooit kunnen achterhalen voor mezelf.

841
01:12:45,510 --> 01:12:53,540
Maar ja, je kreeg eten, je werd weer
verzorgd, dus daar was ik al blij mee.

842
01:12:53,540 --> 01:13:00,660
En van lieverlee ging je groepjes
vormen met kinderen. Je sloot je aan.

843
01:13:00,660 --> 01:13:02,226
Gingen de meisjes ook
naar dezelfde plek toe?

844
01:13:02,840 --> 01:13:08,820
Ja, maar dat werd al snel allemaal apart gehouden,
hè? Dat werd toen streng gescheiden ook.

845
01:13:08,820 --> 01:13:11,690
Ik heb daar eigenlijk verder ook
nooit geen connectie mee gehad.

846
01:13:11,690 --> 01:13:19,950
Ik leefde eigenlijk gewoon in de jongenswereld,
met al zijn kattenkwaad en baldadigheid. [lacht]

847
01:13:20,110 --> 01:13:22,420
Bent u nog Londen in geweest, toen?

848
01:13:22,420 --> 01:13:31,700
Ja, wij gingen… ik meen dat we een dag gebleven
zijn in Londen en toen zijn we door de stad gelopen.

849
01:13:31,940 --> 01:13:37,470
De indruk die dat op mij maakte was dat
er ontzettend stukken wijken weg waren.

850
01:13:37,470 --> 01:13:41,290
Getroffen door de V1 toentertijd.
De V1 en de V2’s, ja.

851
01:13:42,500 --> 01:13:44,964
Wat voor reactie riep dat bij u op?

852
01:13:46,980 --> 01:13:51,120
Ja, nou veel leed eigenlijk.

853
01:13:52,100 --> 01:13:57,130
Op dat moment besefte je natuurlijk
eigenlijk wel ik was inmiddels ook

854
01:13:57,130 --> 01:14:02,220
al wat ouder geworden weer dat wel
een hoop ellende met zich meebracht.

855
01:14:03,420 --> 01:14:06,750
Maar ja, je was onder jongens en dat
was natuurlijk ook weer snel vergeten.

856
01:14:06,750 --> 01:14:12,890
En er werd ook wel gezegd: ‘Veel
slachtoffers zijn erbij gevallen.’

857
01:14:14,520 --> 01:14:17,830
Er werd natuurlijk verteld ‘toentertijd
is er veel gebeurd in Londen.’

858
01:14:17,830 --> 01:14:24,170
U bent vanuit Londen
naar Pontefract gegaan?

859
01:14:24,170 --> 01:14:30,100
Vanaf Londen zijn we naar Pontefract gegaan. Ook
een hele lange reis vond ik het. Ontzettend lang.

860
01:14:30,100 --> 01:14:30,830
Met de trein ook?

861
01:14:30,830 --> 01:14:34,060
Ook met de trein weer, ja.
Ook weer met zo’n stoomgeval.

862
01:14:34,060 --> 01:14:42,190
Ik weet nog dat we daar een
hele volle dag in gezeten hebben.

863
01:14:42,190 --> 01:14:43,890
U ging ’s morgens weg
en u kwam ’s avonds aan?

864
01:14:43,890 --> 01:14:44,160
Ja.

865
01:14:44,160 --> 01:14:47,020
’s Morgens bijtijds gingen
we weg en de hele dag

866
01:14:47,020 --> 01:14:50,120
achter mekaar door want het
was tegen Schotland aan.

867
01:14:51,100 --> 01:14:57,560
Dus het was ook een wat ruiger gebied geworden.
Maar je wist bij God niet waar je zat, hoor.

868
01:14:57,560 --> 01:15:04,480
Hoe vond u dat, om uit het raampje te kijken
en te zien dat er een heel ander landschap was?

869
01:15:04,480 --> 01:15:12,990
Ja, ik vond het wel prachtig allemaal.
Het was hartstikke nieuw voor mij.

870
01:15:12,990 --> 01:15:15,290
Het was wel in de winterdag,
dus het was weinig rooskleurig

871
01:15:15,290 --> 01:15:21,290
aan, maar het was een ander
gezicht, hè? Een ander panorama.

872
01:15:22,220 --> 01:15:25,010
Ik vond het wel boeiend.

873
01:15:26,080 --> 01:15:28,690
Maar ja, je zat met jongens
en je zat meer te spelen

874
01:15:28,690 --> 01:15:32,420
eigenlijk met elkaar en af en
toe keek je eens waar je was.

875
01:15:32,420 --> 01:15:38,920
Maar het zei je niks, want
je wist echt niet waar je zat.

876
01:15:38,920 --> 01:15:44,410
Nou, en daar vandaan zijn we uit de
trein naar een militair kamp gebracht.

877
01:15:46,060 --> 01:15:49,080
Ik wist niet dat het een militair
kamp… dat hoorde je allemaal later

878
01:15:49,230 --> 01:15:53,710
natuurlijk… het waren van die huisjes
allemaal met plaatijzeren daken.

879
01:15:53,710 --> 01:15:58,370
Dat was net als in… in Hoek van Holland
hebben ze ook een tijdlang gestaan.

880
01:15:58,860 --> 01:16:06,040
Zulk soort gebouwtjes, ik noem het
maar halve tonnen, van onderen steens.

881
01:16:07,250 --> 01:16:13,210
Het was niet eens dubbelsteens,
allemaal enkelsteens gemetseld en dan dat

882
01:16:13,210 --> 01:16:19,510
plaatijzeren dak eroverheen met een
raamwerk en nou ja, daar vertoefde je dan.

883
01:16:19,510 --> 01:16:28,550
Bedden hadden we, eigenlijk een soort veldbedden
met schragen. Dus daar sliep je ook op.

884
01:16:28,550 --> 01:16:31,400
Waren het gewone
bedden of stapelbedden?

885
01:16:31,520 --> 01:16:40,080
Nee gewone enkelbedden. Ik denk dat we
met een man of 10, 15 op zo’n kamer lagen.

886
01:16:40,080 --> 01:16:42,509
En er was ook een leider bij?

887
01:16:42,510 --> 01:16:49,660
Ja, je had een leider op een kamer en die sliep
ook ’s avonds bij je. Dat je niet teveel rommelde.

888
01:16:49,970 --> 01:16:58,389
Kunt u zich ook de naam
herinneren van die leider?

889
01:16:58,390 --> 01:17:02,600
Ja, meneer Van Bent. En
Koster, dat weet ik wel.

890
01:17:02,600 --> 01:17:06,230
En die twee leiders waren van u
of waren die van het hele kamp?

891
01:17:06,230 --> 01:17:13,010
Nou, er waren meer leiders natuurlijk
allemaal. Er waren er toch wel een aantal hoor.

892
01:17:13,190 --> 01:17:16,780
U had toch een eigen
leider toegewezen gekregen?

893
01:17:16,780 --> 01:17:22,220
Nee, dat wisselde steeds.

894
01:17:22,580 --> 01:17:28,008
Je ging als groep ging je weg,
maar je ging toch eigenlijk… De

895
01:17:28,008 --> 01:17:29,965
ene leider ging weer mee en de
andere leider ging weer niet mee.

896
01:17:29,965 --> 01:17:38,810
Dus vaak bleven ze ook weer thuis
dan, want die waren niet nodig.

897
01:17:38,810 --> 01:17:41,670
In zo’n kamp werden spelletjes gedaan.

898
01:17:42,720 --> 01:17:47,510
Je had ook ruïnes van oude kastelen
daar, dat speelde daar enorm

899
01:17:47,510 --> 01:17:50,760
veel, want je had er daar heel
wat, dus daar speelden we ook.

900
01:17:50,760 --> 01:17:54,810
Je werd ook gewaarschuwd: ‘Jongens,
gaat niet de holen binnen.

901
01:17:55,160 --> 01:17:59,630
Want als je daar eenmaal inkomt en
je verdwaalt, dan kom je daar niet

902
01:17:59,630 --> 01:18:04,490
meer zo uit, dat geeft een hoop
ellende.’ Dus daar paste je wel voor.

903
01:18:04,490 --> 01:18:08,280
Maar daar werden gewoon jongensspelletjes,
rovertje spelen en zo, werden er gedaan.

904
01:18:09,150 --> 01:18:10,800
Dus dat was wel prachtig.

905
01:18:11,370 --> 01:18:13,950
Wat was de dagindeling van het kamp?

906
01:18:13,950 --> 01:18:22,780
De dagindeling was meestal ’s morgens… Ja, je
kreeg een beetje schoolonderricht eigenlijk,

907
01:18:23,290 --> 01:18:31,230
dat was hoe je met Engels geld omging,
Engelse woorden leren, en dan Engels rekenen,

908
01:18:31,230 --> 01:18:37,840
hoe je dat omzet, van de gulden en de centen
naar Engels, naar de pence en de shilling.

909
01:18:37,840 --> 01:18:49,650
En dan ’s middags ging je meestal spelen of je
ging wandelingen maken. Dat werd meest gedaan.

910
01:18:50,630 --> 01:18:51,980
Was er ook verplicht rusten?

911
01:18:51,980 --> 01:19:02,830
Is ook nog even een poosje geweest, ja een uurtje.
Maar dat mondde meestal uit in baldadigheid.

912
01:19:02,830 --> 01:19:03,450
[lacht]

913
01:19:03,450 --> 01:19:09,139
En de vlag hijsen ’s
ochtends, deed u dat ook?

914
01:19:09,140 --> 01:19:12,080
De vlag hijsen werd ook
gedaan ’s morgens, ja.

915
01:19:12,080 --> 01:19:13,820
Werd erbij gezongen?

916
01:19:15,440 --> 01:19:17,190
Nou, dat kan ik me niet herinneren.

917
01:19:17,190 --> 01:19:24,870
Ik weet wel, je moest wel een beetje in de
houding staan, je moest wel een houding aannemen.

918
01:19:24,870 --> 01:19:32,510
Eigenlijk werd er al geleerd ‘eerbied voor
de vlag.’ Dus dat werd ons wel bijgeleerd.

919
01:19:35,670 --> 01:19:37,960
Had uw groep een naam?

920
01:19:38,090 --> 01:19:40,480
Nee, geen naam.

921
01:19:40,480 --> 01:19:42,730
Een nummer?

922
01:19:42,730 --> 01:19:46,278
Dat weet ik eigenlijk ook niet meer.

923
01:19:46,278 --> 01:19:51,690
Ik weet wel, je ging meestal in
groepsverband weg, je kwam thuis, ook douchen

924
01:19:51,690 --> 01:19:56,026
ging je in groepsverband steeds,
je at in een groepsverband allemaal.

925
01:19:56,090 --> 01:19:59,710
De jongens in uw groep, van
welke leeftijd waren die?

926
01:19:59,920 --> 01:20:06,640
Nou allemaal zo’n beetje
rond de 10 jaar, 12.

927
01:20:07,220 --> 01:20:08,350
Wat oudere jongens?

928
01:20:08,350 --> 01:20:09,790
Ja, het was allemaal..

929
01:20:12,870 --> 01:20:14,210
Geen 6, 7, 8 jaar?

930
01:20:14,210 --> 01:20:18,590
Nee, we hadden onze eigen leeftijdsgroep
zo’n beetje. Ja, dat weet ik wel.

931
01:20:20,040 --> 01:20:28,090
Dus dat was… veel gedaan, veel spelletjes.
Je had natuurlijk ook veel slecht weer.

932
01:20:30,340 --> 01:20:35,100
Die contreien dat was gewoon in de
winter natuurlijk je had ook veel sneeuw.

933
01:20:35,100 --> 01:20:40,880
Nou ja, dat was wel leuk.

934
01:20:40,880 --> 01:20:49,890
Daar konden we wat mee, hè. Maar je leerde
toch wel een hoop dingen… met elkaar leven.

935
01:20:49,890 --> 01:20:54,510
Daar heb ik later toch ook
een hoop plezier van gehad.

936
01:20:54,510 --> 01:21:03,180
Je leerde met kinderen delen en ook wat doen met
mekaar. Ja, daar heb ik toch wel wat van geleerd.

937
01:21:03,180 --> 01:21:07,450
Hoe vond u het kampleven dan?

938
01:21:09,780 --> 01:21:14,890
Nou, in het begin vreselijk wennen. Ik was
natuurlijk het beschutte thuis gewend allemaal.

939
01:21:15,510 --> 01:21:20,610
Met mijn broer samen. We
hadden een warm gezin eigenlijk.

940
01:21:21,760 --> 01:21:22,466
En ook een klein gezin?

941
01:21:22,700 --> 01:21:25,470
Een klein gezin, maar wel
hecht ook met mekaar.

942
01:21:25,940 --> 01:21:30,210
Dus dat was voor mij natuurlijk
wel een heel andere wereld.

943
01:21:30,310 --> 01:21:35,570
In het begin had je toch wel
een beetje… heimwee had ik niet,

944
01:21:35,570 --> 01:21:42,738
maar dat je wel naar huis
verlangde op een gegeven ogenblik.

945
01:21:42,739 --> 01:21:45,870
Er was natuurlijk ook geen telefoonverkeer
mogelijk. Mobieltjes bestonden er niet.

946
01:21:45,870 --> 01:21:50,447
Weg was weg, dan hoorde
je niks meer van mekaar.

947
01:21:50,590 --> 01:21:51,460
U kon toch brieven schrijven?

948
01:21:51,460 --> 01:21:53,970
Kon brieven, werd ook gedaan.

949
01:21:54,000 --> 01:21:58,180
Ja, dan zeiden ze: ‘Jongens, het is nou
tijd dat je eens naar huis schrijft,

950
01:21:58,180 --> 01:22:02,520
hoor.’ Het adres werd gegeven en
dan schreef je een brief naar huis.

951
01:22:02,520 --> 01:22:09,770
Dus dat gebeurde wel. Maar ja, dat was hooguit
één brief per week, per veertien dagen.

952
01:22:09,960 --> 01:22:11,450
U kreeg ook post terug?

953
01:22:11,450 --> 01:22:12,970
Ik kreeg post terug, ja.

954
01:22:12,970 --> 01:22:15,190
Hoe vond u dat om post te ontvangen?

955
01:22:15,190 --> 01:22:16,570
Nou geweldig.

956
01:22:17,240 --> 01:22:22,561
Dan voelde je toch weer even
de band met thuis, hè? Dat was

957
01:22:22,561 --> 01:22:24,888
natuurlijk wel erg belangrijk,
dat je dat bleef houden.

958
01:22:26,660 --> 01:22:29,280
Het gevoel van ‘ik heb toch
nog een thuis, ik blijf

959
01:22:29,280 --> 01:22:34,230
niet in dat kamp, daar komt
ook wel weer een eind aan.’

960
01:22:34,230 --> 01:22:38,070
Het waren natuurlijk ook
jongens, niet alleen van

961
01:22:38,070 --> 01:22:40,190
alle leeftijden, maar ook
van verschillende gezindten.

962
01:22:40,190 --> 01:22:45,050
U was waarschijnlijk een van de weinigen
die van het Apostolisch Genootschap waren.

963
01:22:45,050 --> 01:22:46,810
Ik was de enige.

964
01:22:46,810 --> 01:22:47,500
De enige?

965
01:22:47,500 --> 01:22:48,010
Ja.

966
01:22:49,200 --> 01:22:52,610
Ging u naar de dienst of
naar de mis op zondag?

967
01:22:55,490 --> 01:22:58,700
Omdat ik natuurlijk bij een
christelijke groepering hoorde,

968
01:22:59,190 --> 01:23:02,150
gingen we natuurlijk ook vanuit
dat kamp naar de kerk toe.

969
01:23:03,560 --> 01:23:07,780
Je kon twee dingen doen: je kon naar
de kerk gaan of je kon corvee gaan doen.

970
01:23:07,780 --> 01:23:10,910
Dus ik koos zeer zeker
voor de kerk dan.

971
01:23:11,450 --> 01:23:15,490
Je denkt ‘dan heb ik wel rust, dan heb
ik het rustiger dan dat ik dat rot werk

972
01:23:15,490 --> 01:23:21,300
moet doen.’ Dus dan ging je ook weer in het
rijtje gingen we daar naar de kerk toe.

973
01:23:21,490 --> 01:23:23,530
Was dat één keer per zondag?

974
01:23:23,600 --> 01:23:31,810
Ja, dat was één keer per zondag. Dat was ook
een dominee, die is hiervandaan is-ie meegegaan.

975
01:23:31,810 --> 01:23:32,760
Die kwam uit De Gorzen.

976
01:23:32,760 --> 01:23:34,240
Die kwam uit Schiedam?

977
01:23:34,570 --> 01:23:35,410
Uit Schiedam, ja.

978
01:23:35,770 --> 01:23:37,380
Weet u nog hoe hij heette?

979
01:23:38,520 --> 01:23:39,900
Die dominee heette Kloosterman.

980
01:23:39,900 --> 01:23:40,960
Kloosterman? Oké.

981
01:23:40,960 --> 01:23:49,310
Ja, ik zie die man nog voor mij. Pijp in zijn
mond, vrolijke man. En die verzorgde dan de dienst.

982
01:23:49,440 --> 01:23:53,710
En wat vond u daarvan, van die dienst?
Want het was heel anders dan u was gewend.

983
01:23:53,710 --> 01:24:03,330
Dat was ik ook. Ja, eigenlijk de warmte van
zo’n gemeenschap voelde ik daar natuurlijk niet.

984
01:24:06,590 --> 01:24:08,170
Het was ook een heel andere dienst.

985
01:24:08,170 --> 01:24:16,910
Maar eigenlijk, om toch in een gemeenschap
te zijn, dat deed mij toch wel wat.

986
01:24:16,910 --> 01:24:25,300
Ik vond dat toch wel boeiend, zoals hij ook de
bijbel uitlegde. Dat vond ik toch wel bijzonder.

987
01:24:25,300 --> 01:24:32,470
Een aantal jaren geleden ben ik… zijn we, mijn
vrouw en mijn oudste zoon, zijn we naar Engeland

988
01:24:32,470 --> 01:24:37,470
gegaan en toen ben ik naar datzelfde plekkie
geweest en ik ben ook die kerk weer wezen bezoeken.

989
01:24:37,470 --> 01:24:40,974
Ik kon dat plekkie in die kerk
aanwijzen waar ik gezeten had weer.

990
01:24:40,974 --> 01:24:45,240
Ik kon het precies weer aanwijzen.
En ik voelde zelfs de sfeer weer.

991
01:24:45,240 --> 01:24:47,710
Hoe was de sfeer dan?

992
01:24:49,040 --> 01:24:56,780
Nou, van het ver weg van huis zijn
eigenlijk, hè? Geen contact hebben en

993
01:24:56,780 --> 01:25:05,780
dat je eigenlijk aangewezen was in dit
geval op de dominee met zijn dienst.

994
01:25:06,750 --> 01:25:09,210
En met de jongens onder
mekaar natuurlijk.

995
01:25:09,210 --> 01:25:13,190
Werd er nog bij het eten of
voor het slapen gaan gebeden?

996
01:25:13,790 --> 01:25:15,360
Nee, dat werd niet gedaan. Nee, nee.

997
01:25:15,360 --> 01:25:23,880
In het begin, geloof ik, nog wel eens eventjes,
maar ik geloof dat dat snel verwaterd is, ja.

998
01:25:24,880 --> 01:25:25,790
Dat werd niet gedaan.

999
01:25:26,500 --> 01:25:31,430
U zei dat u thuis miste, vader, moeder,
broer. Miste u ook het genootschap?

1000
01:25:33,780 --> 01:25:36,580
Ja, dat miste je als kind
zijnde toch zeker wel.

1001
01:25:37,470 --> 01:25:42,680
Ik zeg al, eigenlijk de saamhorigheid
met elkaar als gezin zijnde

1002
01:25:42,700 --> 01:25:47,200
en de gemeenschap eigenlijk,
de warmte die je voelde daaruit.

1003
01:25:47,940 --> 01:25:55,895
Maar ja, ik weet niet, maar als kind
zijnde loop je daar weer snel overheen,

1004
01:25:55,896 --> 01:26:02,615
hè. Je hebt je spel, je hebt je
omgeving en het weg-zijn, en dan dacht

1005
01:26:02,615 --> 01:26:05,950
ik altijd bij mezelf ‘je wilde weg,
dan moet je nou niet zitten zeuren.’

1006
01:26:05,950 --> 01:26:11,620
Deed u ook iets met de groep,
gingen jullie ook uitstapjes maken?

1007
01:26:11,620 --> 01:26:15,000
Nou, we mochten natuurlijk niet
alleen het kamp verlaten, nee.

1008
01:26:15,000 --> 01:26:16,360
Maar als groep zijnde?

1009
01:26:16,360 --> 01:26:18,720
Als groep zijnde wel, ja.

1010
01:26:18,720 --> 01:26:23,470
Ik weet wel op een gegeven
moment dat we met de bus zouden

1011
01:26:23,470 --> 01:26:26,390
meegaan en dan zouden we
naar een militair kamp gaan.

1012
01:26:27,240 --> 01:26:31,790
En dat bleken jongens te zijn die naar
Indië gingen, die kregen daar de opleiding.

1013
01:26:31,790 --> 01:26:36,090
En daar werden wij als
groep zijnde uitgenodigd.

1014
01:26:38,230 --> 01:26:41,201
Dus wij op weg, het was dicht
aan de kant richting Wales

1015
01:26:41,201 --> 01:26:48,430
toe en daar zijn we de hele
dag in dat kamp geweest.

1016
01:26:49,500 --> 01:26:54,070
Maar wat mij werkelijk wat deed, dat
was toen ik de Nederlandse vlag zag.

1017
01:26:54,600 --> 01:26:59,190
Die zag ik wapperen en
dat gaf mij toch wel zo’n

1018
01:26:59,190 --> 01:27:02,880
ontroerend gevoel hè, iets van
je eigen land weer te zien.

1019
01:27:03,540 --> 01:27:09,060
En dan zeggen ze een jaar later wel
eens tegen mij ‘waarom was dat nou zo?

1020
01:27:09,060 --> 01:27:12,220
Dat is toch niks bijzonders eigenlijk,
een vlag?’ Ik zeg ‘ja, ik heb

1021
01:27:12,220 --> 01:27:16,197
natuurlijk wel de oorlog ik heb alleen
de Duitse vlag gezien en kort daarop

1022
01:27:16,198 --> 01:27:20,970
de bevrijding, de Nederlandse vlag
al, maar dat was ook maar eventjes.

1023
01:27:20,970 --> 01:27:25,240
Dus ik ging naar dat militaire
kamp kwamen we en dat je

1024
01:27:25,240 --> 01:27:31,220
dan de Hollandse vlag zag,
dat deed me gewoon wel wat.

1025
01:27:31,220 --> 01:27:33,139
En wat deed u in dat kamp, met die
jongens die naar Nederlands-Indië gingen?

1026
01:27:35,600 --> 01:27:40,330
Je werd goed onthaald met eten
natuurlijk, hè? Dat was iets bijzonders.

1027
01:27:40,330 --> 01:27:53,190
geef maar een seintje…) Er is even een diskwissel
geweest. En ik vroeg aan de heer Bleijerveld.

1028
01:27:53,190 --> 01:27:58,880
Wat deden ze in het kamp met de militairen
die naar Nederlands-Indië gingen?

1029
01:27:58,880 --> 01:28:02,950
Daar hebben we toen een
dagtocht naar gemaakt.

1030
01:28:03,310 --> 01:28:04,590
En wat deed u in het kamp?

1031
01:28:04,590 --> 01:28:16,750
In het kamp werden we onthaald op de wijze waarop
de militairen natuurlijk hun oefeningen deden.

1032
01:28:18,620 --> 01:28:25,690
We mochten meerijden met verschillende voertuigen.
Daarbij kwam, we werden goed onthaald met eten.

1033
01:28:25,960 --> 01:28:32,240
Het werd speciaal smakelijk op tafel
gebracht, dat was ook heel leuk.

1034
01:28:32,240 --> 01:28:43,950
En die dag, die had toch wel iets bijzonders. En
ik heb u ook verteld over onze Nederlandse vlag.

1035
01:28:43,950 --> 01:28:46,770
Ja, dat is er goed opgekomen
[op vorige disk]. En

1036
01:28:46,770 --> 01:28:49,710
wat u ook nog hebt meegemaakt
in het kamp is kerst.

1037
01:28:50,580 --> 01:28:54,450
Kerst hebben we ook meegemaakt,
ja dat weet ik ook nog wel.

1038
01:28:54,450 --> 01:29:03,580
Toen kregen we cadeautjes maar
ook heel summier eigenlijk.

1039
01:29:07,270 --> 01:29:08,723
Wat kreeg u dan?

1040
01:29:08,430 --> 01:29:15,350
Ik kreeg wat schrijfgerei en een boekje.
En verder, daar weet ik niks meer van.

1041
01:29:15,350 --> 01:29:19,950
En wat snoepgoed, dat weet ik nog wel. Ik
weet wel bijvoorbeeld een zakje Engelse drop.

1042
01:29:22,230 --> 01:29:23,970
Vond u dat lekker, Engelse drop?

1043
01:29:23,970 --> 01:29:26,970
Ja, ik vond het zalig, ik
vond het veel te gauw op.

1044
01:29:26,970 --> 01:29:30,730
Kreeg u ook speciaal
eten met de kerst?

1045
01:29:32,810 --> 01:29:37,210
Ja, we kregen stukken kalkoen.
Ja, dat weet ik ook nog wel.

1046
01:29:37,210 --> 01:29:41,970
Nou, groente is niet zo belangrijk
in Engeland ook, hè? Het is veel

1047
01:29:41,970 --> 01:29:47,080
koolsoort, dus dat weet ik ook
nog wel, dat smaakte me ook niet.

1048
01:29:47,230 --> 01:29:48,610
En plumpudding?

1049
01:29:48,610 --> 01:29:52,370
Plumpudding? Já, dat weet ik
nog heel goed, plumpudding, ja.

1050
01:29:52,370 --> 01:29:57,880
Daar ging een bepaalde saus overheen
en dat had een bepaalde smaak.

1051
01:29:58,610 --> 01:30:04,930
En ik weet dat later mijn moeder dat
nog eens gekocht heeft in de winkel.

1052
01:30:05,740 --> 01:30:07,530
Maar dan zei ik: ‘Nou, dat
smaakt mij niet, hoor.’

1053
01:30:08,580 --> 01:30:09,410
In Engeland wel?

1054
01:30:09,800 --> 01:30:19,650
Ook niet. Ik vond het zo tegenvallen, ja.
Ik vond het veel lekkerder, die teaparty’s.

1055
01:30:19,650 --> 01:30:22,700
Daar gingen we ook wel eens
naartoe als groep zijnde.

1056
01:30:22,700 --> 01:30:28,710
Dan werden we uitgenodigd en dat vond
ik dan zo uitgebreid, al die zoetigheid.

1057
01:30:28,710 --> 01:30:37,710
Want dat was natuurlijk veel cake met vruchten,
zonder vruchten, soms wat slagroom erop.

1058
01:30:37,710 --> 01:30:45,610
Dat vond ik altijd wel heerlijk. Teaparty,
ja dat sloeg altijd wel bij me aan.

1059
01:30:45,610 --> 01:30:48,529
En de bioscoop? Bent u
naar de film geweest?

1060
01:30:48,530 --> 01:30:51,350
Nou, dat deden ze in het kamp zelf.

1061
01:30:51,460 --> 01:30:51,700
Oké.

1062
01:30:51,940 --> 01:30:53,390
Dat deden ze in het kamp zelf.

1063
01:30:53,390 --> 01:31:06,270
Dan werd er een film gedraaid, meer van Oliver
Hardy, Charlie Chaplin kan ik mij nog wel herinneren.

1064
01:31:06,270 --> 01:31:12,090
Vandaag aan de dag met die vechtfilms,
dat niet. Dat was verderfelijk, hè?

1065
01:31:12,090 --> 01:31:20,590
Kunt u zich herinneren hoe het eraan toeging,
of u feest hebt gehad met Oud en Nieuw?

1066
01:31:20,590 --> 01:31:26,630
Ik weet alleen dat we oliebollen aten.
Voor de rest was het een gewone avond.

1067
01:31:26,630 --> 01:31:27,650
Geen vuurwerk?

1068
01:31:27,650 --> 01:31:29,940
Nee, daar kan ik mij
niks van herinneren.

1069
01:31:29,940 --> 01:31:32,090
Bent u wel tot twaalf uur opgebleven?

1070
01:31:32,670 --> 01:31:39,848
Dacht ik ook niet. Nee. Daar kan
ik me helemaal niks van herinneren.

1071
01:31:42,700 --> 01:31:48,060
Dus dat antwoord moet ik
zo’n beetje schuldig blijven.

1072
01:31:48,060 --> 01:31:49,690
Nou ja, misschien dat het
inderdaad een gewone avond was.

1073
01:31:49,690 --> 01:31:54,030
Ja, er werd wel wat gedaan
natuurlijk in dat kamp, dat was

1074
01:31:54,030 --> 01:31:58,580
oliebollen eten, maar voor de
rest geen extra dingen allemaal.

1075
01:32:00,710 --> 01:32:06,460
Nee, dat was ook niet… Ja, je moest
eigenlijk aansterken, je kon alles

1076
01:32:06,610 --> 01:32:16,220
maar niet eten, want je was zo van
streek, daar werd goed op gelet.

1077
01:32:16,220 --> 01:32:18,530
Geen dingen eten dat je
denkt ‘dat wordt niks.’

1078
01:32:18,530 --> 01:32:29,600
Hebt u nog last gehad
van uw maag of darmen?

1079
01:32:29,600 --> 01:32:32,476
Nee, niks. Het enige wat ik wel gehad
heb is toen ook geelzucht in dat kamp.

1080
01:32:32,477 --> 01:32:40,620
Toen moest ik in quarantaine en daar
ben ik toen een paar weken geweest.

1081
01:32:42,030 --> 01:32:47,799
En weet u waardoor dat
kwam, die geelzucht?

1082
01:32:47,800 --> 01:32:53,180
Nee. Op een morgen stond ik op,
beroerd, en ik vond mijn urine zo raar.

1083
01:32:53,520 --> 01:32:56,760
Toen zei een van die leiders
‘je gaat maar naar de

1084
01:32:56,760 --> 01:33:01,110
dokter.’ Dus toen is geconstateerd
dat ik geelzucht had.

1085
01:33:02,370 --> 01:33:04,270
Dat zagen ze aan je
ogen ook natuurlijk.

1086
01:33:06,960 --> 01:33:19,090
Ik werd gauw apart gezet in een ziekenboeggie
en op rantsoen ook. Veel geroosterd brood.

1087
01:33:19,090 --> 01:33:20,460
Hoe lang bent u ziek geweest?

1088
01:33:22,970 --> 01:33:25,220
Nou, ik denk wel een
week of drie, vier.

1089
01:33:25,220 --> 01:33:25,630
Dat is lang.

1090
01:33:25,630 --> 01:33:27,720
Nou, laat ik maar zeggen,
twee weken zeker.

1091
01:33:30,400 --> 01:33:32,540
Al die tijd kreeg u geen bezoek?

1092
01:33:33,200 --> 01:33:34,970
Nee, ik lag daar maar.

1093
01:33:34,970 --> 01:33:36,480
En wat deed u dan de hele dag?

1094
01:33:36,480 --> 01:33:44,120
Nou, ze probeerden je wel te vermaken. Ook wel
wat lezen en door je wat puzzeltjes te geven.

1095
01:33:44,790 --> 01:33:50,980
Maar, ja, de dag was dood,
hè? Het was niet anders.

1096
01:33:55,430 --> 01:34:04,136
Voor de rest eigenlijk… Kort erop gingen we ook
eigenlijk uit het kamp weg en naar burgermensen toe.

1097
01:34:04,137 --> 01:34:05,280
Dat was ook de bedoeling.

1098
01:34:05,280 --> 01:34:09,030
Hoe bent u daar naartoe
gegaan, met de trein ook?

1099
01:34:09,030 --> 01:34:11,970
Daar zijn we ook weer met
de trein naartoe gegaan.

1100
01:34:11,970 --> 01:34:17,650
Naar Wellington ging ik naartoe,
ook weer met een groep jongens.

1101
01:34:18,010 --> 01:34:18,930
Hoeveel jongens?

1102
01:34:18,930 --> 01:34:29,280
Nou ja, dat kan ik mij ook niet herinneren,
maar toch wel een aantal van 30, denk ik, 30, 35.

1103
01:34:31,790 --> 01:34:36,980
Je speelde natuurlijk ook daar in
Wellington met een groep, maar dat waren ook

1104
01:34:36,980 --> 01:34:41,810
bepaalde jongens waar je steeds mee optrok,
die in de directe omgeving woonden.

1105
01:34:41,810 --> 01:34:46,600
Daar zaten een aantal
Nederlandse jongens bij?

1106
01:34:46,600 --> 01:34:47,786
Daar zaten een aantal
Nederlandse jongens bij.

1107
01:34:47,786 --> 01:34:53,480
Je zocht mekaar dan op en je had geen school, dus
je had daar een berg en daar ging je naartoe.

1108
01:34:53,480 --> 01:35:01,400
U bent met de trein naar Wellington gegaan
en daar bent u nog ontvangen officieel?

1109
01:35:01,400 --> 01:35:06,090
Daar ben ik officieel
door de gemeente ontvangen.

1110
01:35:07,420 --> 01:35:10,739
Dat staat ook in dat stukkie
van de krant, die foto.

1111
01:35:10,740 --> 01:35:12,200
De burgemeester was erbij, hè?

1112
01:35:12,200 --> 01:35:14,170
Nee, dat was een dominee.

1113
01:35:14,170 --> 01:35:14,680
Een dominee?

1114
01:35:14,680 --> 01:35:18,700
Ja, ja. Dat was ene dominee Thomasson.

1115
01:35:19,300 --> 01:35:27,500
Later bleek dat we ook veel naar
die kerk toe gingen, daar werden ook

1116
01:35:27,500 --> 01:35:33,110
spelletjes gedaan, daar kreeg je ook
wat boekjes en ook wat speelgerei.

1117
01:35:33,110 --> 01:35:45,370
Nou ja, er werd wat voor je gedaan. Je moest toch
bezig gehouden worden, hè. Dat was erg belangrijk.

1118
01:35:45,690 --> 01:35:49,600
Hoe bent u verdeeld in Wellington?
Hoe bent u aan uw pleegouders gekomen?

1119
01:35:49,600 --> 01:35:55,040
Op het perron stonden de pleegvaders en
-moeders die stonden al op je te wachten.

1120
01:35:56,110 --> 01:36:02,940
Dus ze hadden je naam, dus deze werd afgeroepen,
en dan aan deze ouders werd je dan toegewezen.

1121
01:36:04,390 --> 01:36:10,800
En die namen mij dan mee.
Deze man was bij de politie.

1122
01:36:11,120 --> 01:36:17,770
Dus we gingen naar Wellington, een
beetje buitenaf ook, een prachtig huisje,

1123
01:36:17,770 --> 01:36:22,530
een mooie villa, en nou ja, daar
heb ik dan een paar maanden gezeten.

1124
01:36:22,530 --> 01:36:24,540
Kreeg u een eigen kamer?

1125
01:36:24,720 --> 01:36:27,840
Ik had een eigen kamertje. Ja, klopt.

1126
01:36:27,950 --> 01:36:30,830
En de familie, hoe heette die?

1127
01:36:30,830 --> 01:36:37,910
Die familie heette
Staddon, Staddon, twee d’s.

1128
01:36:37,910 --> 01:36:39,030
Ze hadden twee kinderen?

1129
01:36:39,030 --> 01:36:44,120
Een jongen en een meisje
hadden ze, Peter en An.

1130
01:36:44,120 --> 01:36:45,740
Die waren iets jonger dan u?

1131
01:36:45,740 --> 01:36:48,460
Ze waren iets jonger als ik ja.
Ik kon er niet mee opschieten.

1132
01:36:48,460 --> 01:36:50,760
Welke leeftijd hadden ze?

1133
01:36:56,240 --> 01:37:04,110
Ik was dan 12 en zij waren denk ik 9 en 10 jaar.
Nee, de jongen was 9 en het meisje was 11 jaar.

1134
01:37:05,370 --> 01:37:07,950
U zegt dat u niet met
ze kon opschieten?

1135
01:37:07,950 --> 01:37:11,882
Nee. Hij had bijvoorbeeld een
prachtige elektrische trein.

1136
01:37:11,883 --> 01:37:14,760
Die had ik toen wel gezien,
maar ik mocht er niet aankomen.

1137
01:37:14,760 --> 01:37:19,560
U mocht hem ook niet zien
rijden, als hij erbij was?

1138
01:37:19,560 --> 01:37:20,610
Nee, ook niet.

1139
01:37:22,070 --> 01:37:24,430
Dat werd weggedaan, hij stond
toen klaar maar toen werd

1140
01:37:24,780 --> 01:37:27,920
hij weggezet en ik heb hem
eigenlijk niet meer gezien.

1141
01:37:28,670 --> 01:37:35,750
Ik moest mij eigenlijk maar zelf vermaken.
Ik heb zijn speelgoed eigenlijk nooit gezien.

1142
01:37:36,440 --> 01:37:44,240
Nee, maar daar heb je het ook weer… het
ging naar het voorjaar, dus ik ging met

1143
01:37:44,240 --> 01:37:49,320
jongens vanuit dat kamp waar ik altijd
mee gezeten had, daar ging ik mee weg.

1144
01:37:52,460 --> 01:37:57,130
Want ik mocht wel een fiets hebben,
ik mocht wel fietsen, maar ik moest

1145
01:37:57,130 --> 01:38:01,141
wel in de omgeving blijven en dat
was iedere keer een stukkie verder.

1146
01:38:01,142 --> 01:38:08,630
Op een gegeven moment ben ik achter de berg gereden
die we daar hadden, de Wrekin heette die berg.

1147
01:38:09,250 --> 01:38:14,020
En op die berg, toen we daar stonden,
zag ik een prachtig vliegveld.

1148
01:38:14,730 --> 01:38:19,150
En dat trok me zo, want
vliegtuigen fascineerden me.

1149
01:38:20,160 --> 01:38:24,560
Met een paar jongens zijn we daar naartoe
gefietst en toen zag ik dat vliegveld

1150
01:38:25,390 --> 01:38:31,880
onafgebroken staan met Lancasters en Spitfires,
en ik had natuurlijk nooit zoiets gezien.

1151
01:38:31,880 --> 01:38:36,790
Ik vond dat zo geweldig, daar zijn
we een paar keer heen geweest, hè?

1152
01:38:37,120 --> 01:38:37,580
En mocht u daar ook komen?

1153
01:38:37,580 --> 01:38:42,436
Nou, ik mocht er niet op. Aan de
zijkant zijn we steeds gaan lopen.

1154
01:38:42,437 --> 01:38:51,720
We gingen af en toe het terrein op, maar we
werden natuurlijk gauw werd je aangehouden.

1155
01:38:51,720 --> 01:38:53,910
Dus ja, op zich het
zien al vond ik mooi.

1156
01:38:53,910 --> 01:39:00,870
Wij gingen natuurlijk ook veel die bergen
op, dus ik had weinig thuisleven daar ook.

1157
01:39:01,840 --> 01:39:04,610
Het was leuk op die berg.

1158
01:39:04,860 --> 01:39:10,960
Ging u alleen om met die Nederlandse jongens of
ging u ook om met Engelse jongens uit de buurt?

1159
01:39:10,960 --> 01:39:14,930
Nee, want dat was eigenlijk
een beetje een buitenwijkje,

1160
01:39:15,580 --> 01:39:17,300
daar bemoeiden we ons
eigenlijk helemaal niet mee.

1161
01:39:17,300 --> 01:39:25,425
Je bleef onder je eigen clubje, daar
werd alles in gedaan en af en toe was er

1162
01:39:25,425 --> 01:39:28,800
natuurlijk in de kerk wat te doen, dus
dan moesten we weer naar die kerk toe.

1163
01:39:29,110 --> 01:39:31,940
Dat werd dan kenbaar gemaakt
dat je daar moest wezen.

1164
01:39:31,940 --> 01:39:34,280
En wat voor religie hadden zij?

1165
01:39:34,520 --> 01:39:38,490
Nou, dat is eigenlijk ook
een beetje protestants.

1166
01:39:38,490 --> 01:39:39,256
Anglicaans?

1167
01:39:39,256 --> 01:39:41,154
Ja, zo kan je het wel noemen.

1168
01:39:41,667 --> 01:39:47,800
Er werd ook wel samenzang gedaan,
bijvoorbeeld zondag ’s avonds en daar

1169
01:39:47,800 --> 01:39:53,230
moest ik natuurlijk ook naartoe, omdat
die mensen gingen er ook naartoe.

1170
01:39:53,230 --> 01:39:53,610
Dus dan ging ik mee. Samenzang.

1171
01:39:53,610 --> 01:39:56,150
U vond het wel leuk om te zingen?

1172
01:39:56,150 --> 01:40:01,670
Ja, er kwamen ook wel liederen in voor die wij zelf
in het Apostolisch Genootschap ook weer zongen.

1173
01:40:01,670 --> 01:40:05,220
Dus dat gaf ook weer
iets vertrouwds, ja.

1174
01:40:05,220 --> 01:40:07,890
Werd er ook gebeden voor het
eten of voor het slapen gaan?

1175
01:40:07,890 --> 01:40:11,640
Nee, dat werd ook niet gedaan. Nee,
deze mensen deden dat ook niet.

1176
01:40:11,640 --> 01:40:14,410
Alleen op zondag naar de kerk?

1177
01:40:14,410 --> 01:40:20,380
Nou, daar gingen ze ook niet naartoe.
Nee, nee. Nou, dus ik kon spelen.

1178
01:40:20,380 --> 01:40:22,055
Maar zondag ’s avonds vonden
ze het ook wel leuk om

1179
01:40:22,056 --> 01:40:24,453
naar de samenzang te gaan,
dus dat werd dan gedaan.

1180
01:40:24,453 --> 01:40:31,770
En die dominee was natuurlijk steeds
dat middelpunt in die kerk ook,

1181
01:40:31,770 --> 01:40:39,400
dus daar had ik ook wel een band
mee en die vond dat ook wel leuk.

1182
01:40:39,400 --> 01:40:41,870
Op een gegeven moment schijnt het
dat ik een beetje heimwee kreeg naar

1183
01:40:41,870 --> 01:40:47,680
huis waarschijnlijk, dus die wreef
dan over mijn bol heen, met andere

1184
01:40:47,680 --> 01:40:56,830
woorden van ‘komt wel goed, hoor.’
Dat gaf ook iets vertrouwds, hè?

1185
01:40:56,830 --> 01:41:04,620
Wat voor dingen deed u in
familieverband met het gezin waar u zat?

1186
01:41:04,620 --> 01:41:08,640
Deze man was natuurlijk bij de politie
en die had wel eens wat buiten de stad.

1187
01:41:08,900 --> 01:41:14,290
Wat weet ik nooit, heb ik nooit
geweten, maar dan mocht ik mee met hem.

1188
01:41:14,290 --> 01:41:18,490
Dan zei hij ‘ga maar met mij mee.’
Ik weet wel dat we een keer op een

1189
01:41:18,490 --> 01:41:23,170
kamp kwamen en daar waren toen Duitse
krijgsgevangenen die waren bezig.

1190
01:41:23,700 --> 01:41:27,560
Het meeste wat ik mij daarvan herinner,
dat is dat die Duitsers tegen mij

1191
01:41:27,560 --> 01:41:34,210
zeiden: ‘Je zult nog wel eens zien dat
er oorlog komt tussen Europa en Rusland,

1192
01:41:34,210 --> 01:41:44,530
tussen Engeland en Rusland.’ Dat vond
ik wel zo… daar had ik toen last van.

1193
01:41:45,510 --> 01:41:49,807
Dus dat heb ik ook aan mijn
pleegvader kenbaar gemaakt.

1194
01:41:49,808 --> 01:41:58,200
‘Dat zijn allemaal Indianenverhalen,’ zei hij dan.
Zulk soort dingen had je dan, hè? Dat wrong dan.

1195
01:41:58,380 --> 01:42:00,320
Was u dan toch gerustgesteld?

1196
01:42:00,810 --> 01:42:03,529
Ja, ja. Ik had een
goede band met hem ook.

1197
01:42:03,530 --> 01:42:08,460
U had geen goede band met die
kinderen, maar wel met de vader.

1198
01:42:08,460 --> 01:42:16,788
Ja, die ouders waren prima, hoor, ja ja.
Je moest ook gekleed worden natuurlijk.

1199
01:42:16,789 --> 01:42:23,770
Af en toe kreeg je schoenen. En in dat kamp is
het een paar keer gebeurd dat je kleding kreeg.

1200
01:42:23,860 --> 01:42:32,050
En het leuke daarvan was: een pyjama zoals wij die
nu kennen, die bestond niet een hansop kreeg ik.

1201
01:42:32,050 --> 01:42:36,720
Dan zei ik tegen de jongens: ‘Jezus,
jongens, wat moeten we daar nou mee?’ En

1202
01:42:37,290 --> 01:42:41,190
dan zat er van achteren een luikje in,
twee knopen, dus moest je een grote

1203
01:42:41,190 --> 01:42:45,630
boodschap doen, dan moesten die knopen
los en dan ging dat luikje naar beneden.

1204
01:42:47,630 --> 01:42:48,650
[lacht]

1205
01:42:51,020 --> 01:42:55,240
Hebt u ook nog tripjes
gemaakt met het gezin?

1206
01:42:57,470 --> 01:42:59,170
Niet veel, nee.

1207
01:42:59,290 --> 01:43:06,560
Het was ook een gezin dat… Mijn
pleegvader moest veel weg, hij had veel

1208
01:43:06,560 --> 01:43:12,950
nachtdienst en zo, dus die was blij als
het weekend was en dat hij thuis was.

1209
01:43:13,940 --> 01:43:14,648
Hij had geen behoefte aan weggaan.

1210
01:43:14,648 --> 01:43:19,000
Ze hadden een grote tuin
en daar mocht ik meestal

1211
01:43:19,000 --> 01:43:21,020
wel het gras maaien en dat
vond ik altijd wel leuk.

1212
01:43:21,020 --> 01:43:24,690
En een beetje hout
sprokkelen. En wegdoen.

1213
01:43:27,190 --> 01:43:30,400
Hadden ze ook personeel? Iemand
die kookte of het huishouden deed?

1214
01:43:30,400 --> 01:43:34,480
Dat deed mijn pleegmoeder zelf.

1215
01:43:35,370 --> 01:43:36,740
Uw pleegmoeder werkte niet?

1216
01:43:36,740 --> 01:43:40,281
Nee, die werkte niet, voor
zover als ik weet niet.

1217
01:43:40,281 --> 01:43:46,040
Nou, daar ben ik zo’n twee
kleine maanden geweest.

1218
01:43:46,040 --> 01:43:52,394
Dan weet ik wel, op een gegeven moment,
toen… ja, toen ging ik naar huis,

1219
01:43:52,395 --> 01:43:56,400
hè? Toen kreeg ik bericht, wat ik
toch helemaal niet leuk meer vond.

1220
01:43:58,690 --> 01:44:02,370
Ik was een beetje ingeburgerd, de
taal ga je natuurlijk een beetje

1221
01:44:02,370 --> 01:44:08,750
spreken en dat gaf mij toch wel een
paar traantjes toen ik wegging.

1222
01:44:11,020 --> 01:44:11,380
U had het erg naar uw zin gehad?

1223
01:44:11,380 --> 01:44:15,120
Ja, ik had het bijzonder
naar mijn zin gehad.

1224
01:44:15,120 --> 01:44:23,890
Ja, eigenlijk het vrij zijn, je vleugels
uit kunnen slaan, hè dat sprak mij erg aan.

1225
01:44:23,890 --> 01:44:28,320
Maar ja, tijd van
komen, tijd van gaan.

1226
01:44:29,090 --> 01:44:32,668
Maar als je dan eenmaal weer in
de trein zit, vond ik het toch

1227
01:44:32,669 --> 01:44:38,860
ook wel weer fijn om naar huis
te gaan, je familie weer te zien.

1228
01:44:38,920 --> 01:44:41,020
Dat was toch ook wel
heel erg belangrijk.

1229
01:44:41,020 --> 01:44:43,760
Hebt u nog veel geschreven
naar uw ouders toe?

1230
01:44:43,980 --> 01:44:46,790
Regelmatig ook, ja,
regelmatig schrijven.

1231
01:44:46,790 --> 01:44:53,200
Het zijn meer kaarten of een briefje, maar ik
heb wel steeds contact gehouden door brieven.

1232
01:44:53,200 --> 01:45:04,020
En daar vandaan ging je van Wellington ook
weer met de trein regelrecht naar Harwich.

1233
01:45:04,020 --> 01:45:11,777
Dat was natuurlijk een kortere reis, omdat
Wellington zo’n beetje midden Engeland lag.

1234
01:45:11,778 --> 01:45:18,560
Dus dat was ook wel weer met de boot, ook
weer terug en we kwamen weer in Hoek aan.

1235
01:45:18,560 --> 01:45:23,550
Hoe was de terugreis?
Was de zee rustiger?

1236
01:45:23,550 --> 01:45:31,290
Ja, een stuk rustiger. Ook wel ’s nachts
weer. Helemaal geen last meer gehad.

1237
01:45:31,290 --> 01:45:36,510
Het was ook heerlijk weer. En de aankomst
in de Hoek, dat was ook wel prettig.

1238
01:45:37,680 --> 01:45:40,640
En daar moesten we ook
weer wachten op de trein.

1239
01:45:42,170 --> 01:45:47,900
Het waren een soort militaire treinen allemaal,
ook weer met een stoomlocomotief ervoor.

1240
01:45:48,040 --> 01:45:55,190
Want ja, elektrisch, dat was nog niet veel. Enkele
banen schijnbaar dat er geopend werden toen.

1241
01:45:55,570 --> 01:46:02,830
Maar over het algemeen werd er veel met kolen… de
stoomlocomotief. Dus zo gingen we weer naar huis.

1242
01:46:03,590 --> 01:46:05,590
En kwam u toen weer op
de Delftse Poort aan?

1243
01:46:06,850 --> 01:46:15,080
Nee, ik kwam in Schiedam aan. Maar even voor
Schiedam heb ik vreselijk veel mazzel gehad.

1244
01:46:15,560 --> 01:46:19,900
Ik zat in de trein en op een gegeven moment
wisten we dat we Schiedam zouden naderen.

1245
01:46:19,900 --> 01:46:23,330
Dus ik ging in het
gangpad staan. Wat doe ik?

1246
01:46:23,330 --> 01:46:30,517
Ik ga tegen een deur staan en niks
aan de hand op het moment dat ik

1247
01:46:30,518 --> 01:46:35,750
mij van die deur afzette, ging die
deur open zeg, dat ik mij ternauwernood

1248
01:46:35,750 --> 01:46:39,400
aan een spijl kon grijpen,
anders was ik naar buiten gezogen.

1249
01:46:39,650 --> 01:46:48,620
En dan hadden we maar af moeten wachten hoe
dat afgelopen was. Dus dat was wel schrikken.

1250
01:46:48,950 --> 01:46:53,280
Maar ik weet wel dat ik thuiskwam
en dat ik op het perron kwam, nou

1251
01:46:53,280 --> 01:47:03,340
ja, dat er eigenlijk van mij… Mijn
moeder had het te laat gehoord.

1252
01:47:03,340 --> 01:47:08,890
Dus dat was gauw een taxi
charteren en toen gauw in de taxi.

1253
01:47:08,890 --> 01:47:12,880
Mijn vader was er niet eens bij, die
moest in de zaak staan natuurlijk.

1254
01:47:14,250 --> 01:47:17,610
Mijn moeder verwelkomde mij
toen alleen, op dat perron.

1255
01:47:17,610 --> 01:47:19,500
Ook zonder broer?

1256
01:47:20,500 --> 01:47:27,800
Ja, die zat waarschijnlijk op school,
denk ik. Dat bericht kwam zo onverwachts.

1257
01:47:27,800 --> 01:47:31,993
Die ochtend kwam ik thuis en die
ochtend kwam ook het telegram dat

1258
01:47:31,993 --> 01:47:36,720
ik, meen ik, zoiets van een uur
of elf op het perron zou wezen.

1259
01:47:36,830 --> 01:47:39,500
Dus zodoende zijn we daar aangeland.

1260
01:47:40,110 --> 01:47:43,250
En toen bent u met uw
moeder in een taxi gegaan?

1261
01:47:43,250 --> 01:47:46,050
Ja, toen zijn we naar huis gegaan.

1262
01:47:46,050 --> 01:47:47,360
Met een taxi?

1263
01:47:47,360 --> 01:47:59,050
Met de taxi, het was een heel luxe. Het
mooiste was natuurlijk de thuiskomst weer.

1264
01:47:59,340 --> 01:48:00,350
Hoe was dat?

1265
01:48:02,690 --> 01:48:07,090
Nou, het was niet zo gezellig, want
mijn moeder zat net in de schoonmaak, die

1266
01:48:07,500 --> 01:48:12,210
dacht ‘als Joop nou thuiskomt, dan
heb ik de boel netjes aan kant, dan is

1267
01:48:12,210 --> 01:48:17,800
alles behangen.’ Maar ik kwam middenin
de rommel, dus dat vond ze niet leuk.

1268
01:48:17,800 --> 01:48:23,870
Maar ja, de begroeting was er niet minder om.
En het gevoel van thuis te zijn ook niet.

1269
01:48:24,020 --> 01:48:25,710
Wat zeiden uw ouders toen u thuiskwam?

1270
01:48:25,710 --> 01:48:34,450
‘Ik ben blij dat je er weer bent.’
En dat was het ook natuurlijk.

1271
01:48:34,450 --> 01:48:37,280
Je voelde je toch weer
verbonden met mekaar.

1272
01:48:37,280 --> 01:48:47,780
Ja, het gevoel van toch weer je eigen huis,
je eigen familie, je eigen broer weer.

1273
01:48:49,470 --> 01:48:55,330
Ja, dat gaf toch weer wat. En het mooiste
was: er stond een fiets voor mij klaar.

1274
01:48:55,330 --> 01:49:01,657
Uit zoveel onderdelen was een fiets gemaakt,
dus dat was wel iets bijzonders weer voor mij.

1275
01:49:01,830 --> 01:49:03,660
Dat was uw welkomstcadeau?

1276
01:49:03,660 --> 01:49:13,320
Ja, mijn welkomstcadeau. Ja, leuk.
Daar denk ik met veel warmte aan terug.

1277
01:49:15,690 --> 01:49:19,041
Wat heeft die uitzending nou
voor invloed op uw leven gehad?

1278
01:49:19,900 --> 01:49:21,470
Die uitzending?

1279
01:49:23,220 --> 01:49:37,590
Het heeft.. ja, het delen toch met andere
jongens, dat je niet voor jezelf leeft, dat als je

1280
01:49:37,590 --> 01:49:42,530
iets hebt dat je ook op een gegeven moment wel
moet gaan delen, als die ander niet meer hebt.

1281
01:49:42,530 --> 01:49:46,680
Laten we zeggen wat
snoepgoed en die ander vroeg

1282
01:49:46,680 --> 01:49:55,790
dan ‘nou, snoep jij alleen?’,
dan ging je het delen.

1283
01:49:55,790 --> 01:49:57,910
Dat was ik natuurlijk
niet gewend in die mate.

1284
01:49:57,910 --> 01:50:02,050
Want ja, je bent met je broer samen, dus
eigenlijk in een beschermde omgeving.

1285
01:50:03,370 --> 01:50:08,990
En wat mij ook… het zelfstandiger
worden, wat meer persoonlijkheid

1286
01:50:08,990 --> 01:50:17,360
worden, dat heeft mij ook wel… En
sommige dingen wat meer waarderen ook.

1287
01:50:20,380 --> 01:50:21,980
Ik was thuis een lastige eter.

1288
01:50:21,980 --> 01:50:28,320
En Engels eten, dat is iets
dat moet je leren, vooral

1289
01:50:28,660 --> 01:50:32,520
het ochtendontbijt, dat is
een behoorlijk zwaar ontbijt.

1290
01:50:32,520 --> 01:50:33,910
Dat smaakte mij nooit.

1291
01:50:34,430 --> 01:50:39,110
En ik weet wel dat mijn moeder dat prakje
kookte, dat ik dat bijzonder waardeerde weer.

1292
01:50:39,110 --> 01:50:42,040
Dat was iets bijzonders weer.

1293
01:50:43,550 --> 01:50:49,240
Je ging ook je ouders anders zien,
dat alles niet zo vanzelfsprekend

1294
01:50:49,240 --> 01:50:59,242
is, dat het toch wat doet
als je een hecht gezin hebt.

1295
01:50:59,242 --> 01:51:03,780
Want ik hoorde van de kinderen bijvoorbeeld,
er kwamen ook kinderen van gescheiden ouders,

1296
01:51:03,780 --> 01:51:12,860
kinderen die het slecht hadden, veel slaag
kregen thuis en in dat milieu leefde ik toen ook.

1297
01:51:12,980 --> 01:51:19,850
Dus ik kwam weer terug en voor mij had het
gezin had wel een andere betekenis gekregen.

1298
01:51:23,730 --> 01:51:29,360
Dat is dus eigenlijk de waardering
die later bij me boven kwam: hier

1299
01:51:29,360 --> 01:51:34,790
word ik begrepen, hier mag je jezelf
zijn, en dat had je daar niet.

1300
01:51:34,790 --> 01:51:39,940
Ik moest mij daar steeds waar
maken bij die jongens, dat

1301
01:51:39,940 --> 01:51:43,230
deed iedere jongen daar, je
liet je niet op je kop zitten.

1302
01:51:43,590 --> 01:51:49,920
Als er werd gezegd ‘dat durf ik niet,’ dan
zei ik ‘dat doe ik wel’… zulk soort dingen.

1303
01:51:49,920 --> 01:52:02,133
Het heeft mijn jeugd wel verrijkt,
vind ik. Ja, dat vind ik wel.

1304
01:52:04,610 --> 01:52:09,410
En ik vind het ook belangrijk dat
kinderen in een gezin niet alleen

1305
01:52:09,410 --> 01:52:16,190
opgevangen, maar ook opgevoed worden,
want dat werkt natuurlijk ook thuis.

1306
01:52:16,190 --> 01:52:23,290
Ik mocht ook niet alles thuis en dat nam ik dan
niet, ik probeerde mijn benen dwars te zetten.

1307
01:52:24,100 --> 01:52:31,030
Maar in zo’n kampverband zie je dat dat
anders ligt, dat dat niet vanzelfsprekend is.

1308
01:52:31,030 --> 01:52:34,760
Als je in een warm gezin…
waar je opgroeit en waar

1309
01:52:34,760 --> 01:52:38,300
ouders wat voor je doen, dat
dat niet vanzelfsprekend is.

1310
01:52:41,260 --> 01:52:43,900
Dat heeft mij toch wel
wat te zeggen gehad.

1311
01:52:43,900 --> 01:52:47,730
Ik denk dat we aan het einde
van ons interview zijn.

1312
01:52:47,730 --> 01:52:48,760
Ja.

1313
01:52:49,230 --> 01:52:51,990
Ik wil u hartelijk bedanken
voor het interview.

1314
01:52:51,990 --> 01:52:55,909
En ik vind het bijzonder fijn dat u
mij op zo’n wijze hebt aangehoord.

1315
01:52:55,910 --> 01:53:01,430
Ik ben heel erg bij dat ik u uitgekozen hebt,
want u hebt echt een fenomenaal geheugen.

1316
01:53:01,430 --> 01:53:05,440
U weet echt heel veel van die
tijd nog. Dus mijn grote dank.

1317
01:53:05,440 --> 01:53:12,070
Dat is het zeker, voor mij ook.
En leuk u ontmoet te hebben weer.

1318
01:53:12,090 --> 01:53:26,190
En leuk om je verhaal weer kwijt te kunnen, hè.
Want ik zie dat ook gaan allemaal, in gedachten.