1 00:00:00,000 --> 00:00:02,767 Nou, moet je mijn officiële naam hebben? 2 00:00:02,868 --> 00:00:07,771 Nou, ik ben dus geboren als Helene Yvonne Betseba Aponno. 3 00:00:07,872 --> 00:00:14,590 Dochter van Frederik Alexander Aponno. 4 00:00:14,691 --> 00:00:20,800 Moeder Leonora, Christina Leonora Corputty. 5 00:00:20,800 --> 00:00:24,620 Ik ben geboren in Jokja, negen ... 6 00:00:24,620 --> 00:00:27,035 in juli negen... 7 00:00:27,136 --> 00:00:30,763 vijfendertig, in juli '35. 8 00:00:30,864 --> 00:00:34,690 Ja, als kind zijnde ... 9 00:00:34,690 --> 00:00:36,930 ja, je weet mijn vader ... 10 00:00:36,930 --> 00:00:40,020 Pa zat al bij het KNIL (Koninklijk Nederlandsch- Indische Leger, al vroeg in het leger. 11 00:00:40,020 --> 00:00:42,467 Dus hij werd veel overgeplaatst. 12 00:00:42,568 --> 00:00:46,330 Wij zijn van Jokja zijn we toen naar Malang gegaan en 13 00:00:46,330 --> 00:00:49,050 daar heeft hij ook een paar jaar gediend, in Malang. 14 00:00:49,050 --> 00:00:51,020 Daar zijn dus twee zonen van geboren. 15 00:00:51,020 --> 00:00:55,089 De hoeveelste bent u van de kinderen? 16 00:00:55,190 --> 00:01:00,785 Ik ben de derde van de kinderen. Ik zit tussen zes jongens in. 17 00:01:00,886 --> 00:01:08,497 En, vandaar uit zijn we toen naar Surabaya gegaan, naar Krambangan hebben we daar gewoond. 18 00:01:08,598 --> 00:01:13,780 Nee, eerst in Wonokromo, daar heb je dus een kazerne, dus Pa zat daar 19 00:01:13,780 --> 00:01:19,704 in de kazerne en toen van Wonokromo zijn we verhuisd naar Krambangan. 20 00:01:19,805 --> 00:01:31,840 Het enige straatnaam van Krambangan, wat ik nog weet is de Gerrit Jan Ten Hoorstraat. 21 00:01:31,840 --> 00:01:35,439 Dat is dus de enige Europese naam nog wat, wat ik weet. 22 00:01:35,440 --> 00:01:44,959 Nou daar zijn we dus, daar hebben we dus gewoond tot en met de oorlog ... 23 00:01:45,060 --> 00:01:51,830 ja, de Japse tijd en toen we verhuisd van Krambangan uit zijn we toen verhuisd naar ... 24 00:01:51,830 --> 00:01:58,790 hoe heet nou, hoe heet nou die plaats? Uh, uh, uh, uh, uh... 25 00:01:58,790 --> 00:02:08,490 Nog even daarvoor Tante Non. Toen de oorlog uitbrak was u zeven ... zeven jaar. 26 00:02:08,490 --> 00:02:11,870 Was ik zeven? '35, de oorlog was op, was ...? 27 00:02:11,870 --> 00:02:12,476 '42. 28 00:02:12,476 --> 00:02:13,560 '42, dan was ik zeven. 29 00:02:13,560 --> 00:02:16,717 Waar ging u naar school? 30 00:02:16,818 --> 00:02:17,900 Voor de oorlog nog? 31 00:02:17,900 --> 00:02:19,639 Ja. 32 00:02:19,740 --> 00:02:21,100 Su.. Surabaya. 33 00:02:21,100 --> 00:02:21,840 Surabaya en dat was een Euro.. 34 00:02:21,840 --> 00:02:24,440 Bubutan school, christelijke school in Bubutan. 35 00:02:24,440 --> 00:02:28,150 En wat ... wat, in wat voor een taal werd er daar les gegeven? 36 00:02:28,150 --> 00:02:30,290 Ja, Nederlandse school.. 37 00:02:30,290 --> 00:02:30,920 Nederlands? 38 00:02:30,920 --> 00:02:31,842 Ja. 39 00:02:31,942 --> 00:02:41,020 Waarom ging u naar een Nederlandse school dan? Niet naar.. 40 00:02:41,020 --> 00:02:41,374 Hahaha. 41 00:02:41,374 --> 00:02:41,332 Wat is dat voor een vraag? 42 00:02:41,332 --> 00:02:41,270 Dat is geen serieuze vraag. 43 00:02:41,270 --> 00:02:44,290 We zitten toch in Europese tijd, dus hebben we gewoon de Nederlandse school doorgemaakt. 44 00:02:44,290 --> 00:02:48,210 Uw vader was gelijkgesteld of niet?HA: Pa is gelijk.. 45 00:02:48,210 --> 00:02:50,006 zijn vader was gelijkgesteld. 46 00:02:50,107 --> 00:02:54,170 Dus, toen hij geboren werd, is hij natuurlijk automatisch Nederlander geworden, hè. 47 00:02:54,170 --> 00:02:58,734 Dus hij is als Nederlander geboren. 48 00:02:58,835 --> 00:03:03,730 En, dus we zaten gewoon op een Europese school in ... op Bubutan. 49 00:03:03,730 --> 00:03:10,290 Dus we moesten met de tram van Wonokromo naar Bubutan, dus 50 00:03:10,290 --> 00:03:13,970 was ook een heel eind en ik had altijd last van hoofdpijn ... 51 00:03:13,970 --> 00:03:14,470 dus toen moest ik met zo'n helm lopen. 52 00:03:14,470 --> 00:03:21,950 En dat is zo´n helm wat je dus in, in Afrika ook altijd gebruikt, weet je. 53 00:03:21,950 --> 00:03:23,250 Oh, zo'n tropenhelm? 54 00:03:23,250 --> 00:03:23,550 Tropenhelm. 55 00:03:23,550 --> 00:03:25,420 Waarvoor is dat? Oh, tegen de zon? 56 00:03:25,420 --> 00:03:30,354 Tegen de zon voor die koppijn en dat wilde ik niet, maar ik moest dus. 57 00:03:30,455 --> 00:03:34,535 Dus ik had zo´n tropenhelm op als ik naar hui.. naar school ging. 58 00:03:34,636 --> 00:03:41,660 En waar ... waar u woonde toen ... daar, was dat, dat was niet in ... in de kazerne? 59 00:03:41,660 --> 00:03:44,500 Nee, nee. Het is wel vlak bij de kazerne. 60 00:03:44,500 --> 00:03:47,180 En wat ... en wat voor buurt was het? En wat voor mensen wonen daar allemaal? 61 00:03:47,180 --> 00:03:49,920 Dat is een hele deftige buurt. 62 00:03:50,021 --> 00:03:55,550 Daar wonen dus niet veel mensen, want de buren daarnaast waren dus ook, ook ... 63 00:03:55,550 --> 00:04:02,560 een of andere officier, die daar naast woont. Hele mooie grote tuin met twee grote manggabomen. 64 00:04:02,560 --> 00:04:05,650 Mangga Golekboom AmbonBuah Nona. 65 00:04:05,650 --> 00:04:08,830 Wij hebben een mooie tuin met ... 66 00:04:08,830 --> 00:04:15,045 met veel vruchtenbomen. Maar de kazerne was inderdaad niet ver van ... van ons huis. 67 00:04:15,146 --> 00:04:19,730 En u woonde tussen de ... de ... de Hollanders of Neder ... of Indischen of ...? 68 00:04:19,730 --> 00:04:21,670 Nee, nee, het was dus een vrij ... 69 00:04:21,670 --> 00:04:23,840 vrijstaand huis, dus een beetje vrijstaand huis. 70 00:04:23,840 --> 00:04:26,920 En, we zaten dus ... 71 00:04:26,920 --> 00:04:31,180 naast ons zat dus een Euro.., een Hollander als ... 72 00:04:31,180 --> 00:04:37,350 als officier de liaison. Er waren maar twee grote woningen daar. 73 00:04:37,350 --> 00:04:42,170 En vriendjes en vriendinnetjes en zo? 74 00:04:42,170 --> 00:04:49,910 Nee, ik had daar verder geen vriendinnetjes. 75 00:04:49,910 --> 00:04:52,400 Ging u alleen spelen? 76 00:04:52,400 --> 00:04:57,050 Ja, ik had toen al drie broers, vier broers ... twee boven en twee onder mij. 77 00:04:57,050 --> 00:04:58,920 Twee, twee .. 78 00:04:58,920 --> 00:05:04,730 Ja, waaronder Etty dus. Etty was toen de jongste. 79 00:05:04,730 --> 00:05:07,720 En kunt u zich nog herinneren dat de oorlog uitbrak of ... 80 00:05:07,720 --> 00:05:10,530 hoe kreeg u dat te horen of hoe merkte u dat? Weet u dat nog? 81 00:05:10,530 --> 00:05:13,270 Ja, we moesten iedere keer ... 82 00:05:13,270 --> 00:05:15,480 als er dus die vliegtuigen voorbijkomen, moesten we 83 00:05:15,480 --> 00:05:19,273 gelijk de schuilkelder in en het was inderdaad .... 84 00:05:19,274 --> 00:05:23,390 hadden we een, liet Pa ook een schuilkelder laten maken. 85 00:05:23,390 --> 00:05:25,130 Dus iedere keer als er wat is. 86 00:05:25,130 --> 00:05:25,690 Sirene. 87 00:05:25,690 --> 00:05:27,598 Gelijk de schuilkelder in. 88 00:05:27,699 --> 00:05:30,890 Maar ja, hij moest toen ... 89 00:05:30,890 --> 00:05:31,560 hij was toen, toen ... 90 00:05:31,560 --> 00:05:33,064 hoe heet dat ... 91 00:05:33,064 --> 00:05:36,514 naar het front en toen zijn we verhuisd van ... 92 00:05:36,615 --> 00:05:36,870 van ... 93 00:05:36,870 --> 00:05:40,786 van Wonokromo. 94 00:05:40,887 --> 00:05:41,780 We zijn toen ... 95 00:05:41,780 --> 00:05:43,160 zijn we toen naar Surabaya gegaan ... 96 00:05:43,160 --> 00:05:46,960 naar Krambangan, want we zaten al in Surabaya. 97 00:05:46,960 --> 00:05:48,860 We zijn toen naar Krambangan gegaan ... 98 00:05:48,860 --> 00:05:56,358 ander buurt en van daaruit ..., Japse tijd en toen zijn we naar ... 99 00:05:56,459 --> 00:05:58,440 hè, hoe heet die plaats nou? 100 00:05:58,440 --> 00:06:02,840 Ik weet alleen dat waar we toen gewoond hebben, dat was toen de Jambuweg. 101 00:06:02,840 --> 00:06:03,073 Ik weet niet meer hoe ... 102 00:06:03,074 --> 00:06:03,190 misschien kom ik er straks op terug. 103 00:06:03,190 --> 00:06:11,960 Nou, en wij hebben dus daar aan de Jambuweg gewoond en vanuit de Jambuweg zijn we toen naar ... 104 00:06:11,960 --> 00:06:17,300 naar het kamp gegaan. En dat was Tambakrejo. 105 00:06:17,401 --> 00:06:19,250 Was dat Surabaya ook? 106 00:06:19,250 --> 00:06:24,790 Surabaya, Tambakrejo en dat is een kamp toen voor Molukkers en Menadonezen. 107 00:06:24,790 --> 00:06:25,138 Ja, enkele ... enkele Indo's waren daar ook bij. 108 00:06:25,139 --> 00:06:25,560 Wanneer was dat ongeveer? 109 00:06:25,560 --> 00:06:33,450 Weet u dat nog? Was dat vlak na de oorlog of was het al behoorlijke tijd daarna? 110 00:06:33,450 --> 00:06:34,300 Dat was tijdens de Japse tijd eigenlijk. 111 00:06:34,300 --> 00:06:43,167 Het was nog tijdens de Japse tijd, '42, begin '43. 112 00:06:43,268 --> 00:06:50,760 En toen half '43, begin ... het is een hele ... het is een open kamp, hè. Het is een open kamp. 113 00:06:50,760 --> 00:06:51,810 Wat houdt dat in dan, een open kamp? 114 00:06:51,810 --> 00:06:55,740 Nou, dat je dus vrij in en uit kan lopen. Dus niet bewaakt. 115 00:06:55,740 --> 00:06:56,500 Oh. 116 00:06:56,500 --> 00:06:58,820 Het is een open kamp. 117 00:06:58,921 --> 00:07:01,360 En uw vader was ook ...? 118 00:07:01,360 --> 00:07:02,860 Nee, Pa zat al in ... 119 00:07:02,860 --> 00:07:04,122 Pa is al geïnterneerd. 120 00:07:04,223 --> 00:07:12,520 Hij was toen ook in het Jaarmarkt, dus wij konden ieder keer van, van, van 121 00:07:12,520 --> 00:07:21,740 Tambakrejo altijd naar de Jaarmarkt gaan om daar dus de mensen daar op te zoeken. 122 00:07:21,740 --> 00:07:23,360 En toen later is hij van daaruit .. 123 00:07:23,360 --> 00:07:26,770 is ie weer naar Bandung en van Bandung uit is hij toen naar Timor 124 00:07:26,770 --> 00:07:27,250 getransporteerd. 125 00:07:27,250 --> 00:07:37,920 Hij is naar Timor getransporteerd en dus half '43, begin '44, geloof 126 00:07:37,920 --> 00:07:44,080 ik of eind '43, toen zijn we naar Batavia gegaan, naar mijn grootouders. 127 00:07:44,080 --> 00:07:52,981 De moed.. de ouders van mijn moeder. En daar zijn we dus gebleven tot '46. 128 00:07:53,082 --> 00:07:59,180 In de ... als ik even terug mag gaan naar het open kamp. In die tijd hoe kwam u aan eten en zo? 129 00:07:59,180 --> 00:08:06,630 Hoe ging dat? Kunt u zich dat nog herinneren? 130 00:08:06,630 --> 00:08:09,830 Dat weet ik eigenlijk niet. 131 00:08:09,830 --> 00:08:09,960 Dat weet ik niet. 132 00:08:09,960 --> 00:08:10,488 Ma, Ma komt aan eten. 133 00:08:10,488 --> 00:08:11,040 Hoe ze aan eten komt, dat weet ik niet. 134 00:08:11,040 --> 00:08:15,180 Oh, daar kwam familie ook nogal veel, om dus de 135 00:08:15,180 --> 00:08:18,805 boodschappen brengen, gepelde rijst brengen, enzovoort. 136 00:08:18,906 --> 00:08:21,690 En kunt u zich nog herinneren dat u op bezoek ging bij uw vader? 137 00:08:21,690 --> 00:08:23,421 Jawel, jawel. 138 00:08:23,521 --> 00:08:27,163 En hoe hadden ze het daar? In de Jaarmarkt? 139 00:08:27,264 --> 00:08:30,760 Ja, de ene keer hebben ze het best wel goed. 140 00:08:30,760 --> 00:08:32,040 De andere keer ... 141 00:08:32,040 --> 00:08:35,160 want Pa was toen in de Jaarmarkt, toen we hem dus niet meer konden zien. 142 00:08:35,160 --> 00:08:39,520 Zeiden wij"Waar blijft ie nou, anders staat hij ook altijd bij die gasten, maar waar is hij nou"? 143 00:08:39,520 --> 00:08:42,630 Maar toen bleek dat ze hem drie dagen lang aan een paal hadden gewo.. 144 00:08:42,630 --> 00:08:42,860 gehangen. 145 00:08:42,860 --> 00:08:46,060 Nogal een vrij hoge paal. 146 00:08:46,060 --> 00:08:51,240 Dus het lijkt Christus wel, die ze opgehangen hebben drie dagen lang. 147 00:08:51,341 --> 00:08:58,790 En, en dan horen we ook op een gegeven moment van de andere bezoekers die dus contact hadden met ... 148 00:08:58,790 --> 00:09:04,140 met ... met de geïnterneerden, met ... dat ze Pa opgehangen hebben, drie dagen. 149 00:09:04,140 --> 00:09:05,230 Waarom? Weet u dat nog? 150 00:09:05,230 --> 00:09:07,730 Weet ik niet. 151 00:09:07,730 --> 00:09:11,240 Ik geloof dat iemand iets gedaan heb in het kamp en hij ... 152 00:09:11,240 --> 00:09:11,860 hij ... hij moest het gewoon verantwoorden. 153 00:09:11,860 --> 00:09:12,152 Hij was sergeant, hè? 154 00:09:12,152 --> 00:09:12,394 Hij was sergeant, ja toen. 155 00:09:12,395 --> 00:09:12,410 Maar kennelijk moest hij daar voor verantwoorden. 156 00:09:12,410 --> 00:09:13,940 Dat weet ik niet. 157 00:09:13,940 --> 00:09:19,618 En toen zei hij ook nog ... 158 00:09:19,719 --> 00:09:26,870 Later, dan vertelde hij, dat hij toch nog geslapen had aan die paal. 159 00:09:26,870 --> 00:09:27,370 Hahaha. 160 00:09:27,370 --> 00:09:31,639 Ondanks dat het hartstikke warm was, heeft hij toch nog geslapen. 161 00:09:31,740 --> 00:09:37,520 En toen hij dus naar beneden werd gehaald, toen werd hij door een paar 162 00:09:37,520 --> 00:09:44,030 van die medegevangenen, allemaal Ambonezen, hebben ze hem flink met ... 163 00:09:44,030 --> 00:09:47,270 met warm water gebad.. gewassen, 164 00:09:47,270 --> 00:09:50,950 gedoucht, gemasseerd van alles en nog wat gedaan. Nou hij is toen ook behoorlijk opgeknapt. 165 00:09:50,950 --> 00:09:53,080 Hoe hing hij daar dan? 166 00:09:53,080 --> 00:09:55,450 Ja, dat weet ik niet. 167 00:09:55,450 --> 00:09:56,720 Dat weet ik niet. 168 00:09:56,720 --> 00:09:57,580 Ik was er niet bij. 169 00:09:57,580 --> 00:09:59,380 Ze hebben alleen verteld, dat hij dus drie dagen aan 170 00:09:59,380 --> 00:10:04,108 de paal gehangen heeft en naderhand vertelde Pa dat ook. 171 00:10:04,209 --> 00:10:06,338 Want je zag ook nog die ... 172 00:10:06,439 --> 00:10:07,990 die striemen hè, aan zijn pols. 173 00:10:07,990 --> 00:10:11,737 Dat zag je dus eigenlijk ook. 174 00:10:11,838 --> 00:10:13,410 Nou en toen ... 175 00:10:13,410 --> 00:10:14,950 Ik dacht dat ze na.. 176 00:10:14,950 --> 00:10:17,400 nadien toen naar Timor was overgeplaatst. 177 00:10:17,400 --> 00:10:19,590 Timor Kupang en daar heeft hij toen zijn ... 178 00:10:19,590 --> 00:10:26,370 hoe heet dat ... gezeten, interneringstijd gezeten tot na de oorlog. 179 00:10:26,370 --> 00:10:27,390 En u zat inmiddels in ...? 180 00:10:27,390 --> 00:10:28,790 Wij zaten dus in Batavia. 181 00:10:28,790 --> 00:10:34,310 En kreeg u ... had u af en toe nog wel een bericht vanuit Timor? 182 00:10:34,310 --> 00:10:37,464 Nee, totaal niet. Helemaal geen contact natuurlijk. Totaal helemaal geen contact. 183 00:10:37,565 --> 00:10:43,410 En hoe bracht u de ... de dag toen door verder? Want school was er toen niet of wel? 184 00:10:43,410 --> 00:10:45,024 Nee, er was geen school. 185 00:10:45,024 --> 00:10:46,406 Er was geen school. 186 00:10:46,407 --> 00:10:49,982 Mijn oom, de broer van mijn moeder, is leraar. 187 00:10:49,983 --> 00:10:50,580 Nou, en van hem ... 188 00:10:50,580 --> 00:10:53,106 van hem kregen we dus lessen. 189 00:10:53,207 --> 00:10:54,530 En dan maakt hij dus ... 190 00:10:54,530 --> 00:10:56,570 Ook een Europese school, hè. 191 00:10:56,570 --> 00:11:03,390 Ik zat gewoon op de Europese school en dan maakt hij dus, geeft ie ons dus een ... lessen. 192 00:11:03,390 --> 00:11:06,458 Nou, dat moesten we afmaken, moesten we invullen. 193 00:11:06,559 --> 00:11:10,820 En 's avonds als hij terugkomt van school, dan komt hij 194 00:11:10,820 --> 00:11:13,558 het opvragen en dan geeft ie ons weer nieuwe lessen. 195 00:11:13,659 --> 00:11:15,250 En zo ging dat dus. 196 00:11:15,250 --> 00:11:19,970 Nou, en voor de rest waren daar dus ook vrij veel ... 197 00:11:19,970 --> 00:11:21,610 waren zo.. 198 00:11:21,610 --> 00:11:23,970 waren zoveel Europese kinderen, Indo's. 199 00:11:23,970 --> 00:11:26,449 En daar zaten we dus te spelen. 200 00:11:26,550 --> 00:11:28,769 Dus ik had iets om te spelen. 201 00:11:28,870 --> 00:11:30,170 Ik heb mensen ... 202 00:11:30,170 --> 00:11:32,470 vriendinnen om te spelen. 203 00:11:32,470 --> 00:11:32,750 En ... 204 00:11:32,750 --> 00:11:43,600 en oma, dus moeder van ma, iedere dag om een uur of vijf voert ze de katten. 205 00:11:43,600 --> 00:11:44,920 Allemaal vreemde katten. 206 00:11:44,920 --> 00:11:48,190 Dus de katten die weten precies om zo laat komt oma met het eten. 207 00:11:48,190 --> 00:11:51,050 Nou, het zal minstens twintig of vijfentwintig katten ... 208 00:11:51,050 --> 00:11:51,850 geeft ze [...?]. 209 00:11:51,850 --> 00:11:56,650 Al die beesten komen daar eten tot ergernis van de ... 210 00:11:56,650 --> 00:12:04,241 van de buren. En dan zegt oma"Jullie vreten toch ook"? "Die beesten moeten ook eten", zegt ze. 211 00:12:04,342 --> 00:12:10,640 Ja, dat was dus toen ... waar waren wij gebleven toch? tot '46? 212 00:12:10,640 --> 00:12:17,170 Hoe, mag ik even vragen sorry, hoe merkte u, nu zeker, als u nu terugkijkt dat het oorlog was? 213 00:12:17,170 --> 00:12:18,220 Waaraan merkte u dit ... dat? 214 00:12:18,220 --> 00:12:24,790 Ja, wat denk van die vliegtuigen, die over je heen vliegen en die bombardementen? 215 00:12:24,790 --> 00:12:28,680 Tijdens de bezetting eigenlijk al, zag u ... zag u veel Japanners lopen of ...? 216 00:12:28,680 --> 00:12:31,260 Ja, dan moest je ook nog naar school. 217 00:12:31,260 --> 00:12:32,310 We zijn ook naar de Japanse school gegaan. 218 00:12:32,310 --> 00:12:34,680 En dan moest je ook nog iedere ochtend, moest je gaan gymnastiek doen. 219 00:12:34,680 --> 00:12:39,760 Begin je met de gymnastiek en had ik geen zin in en dan heb ik altijd een 220 00:12:39,760 --> 00:12:43,420 verband om mijn knie en zeg ik"Mag niet van de dokter, mag ik niet ... 221 00:12:43,420 --> 00:12:44,053 ". 222 00:12:44,154 --> 00:12:46,270 En dan zeg ..."Je gaat gewoon meedoen". 223 00:12:46,270 --> 00:12:49,150 Nou, dan doe ik even mee en dan zeg ik"Ooooh". 224 00:12:49,150 --> 00:12:50,370 Begon ik te janken want mijn ... 225 00:12:50,370 --> 00:12:51,746 mijn poot doet zeer. 226 00:12:51,747 --> 00:12:53,255 Dus hoef ik niet te ... 227 00:12:53,255 --> 00:12:58,050 hoef ik niet mee te doen met ... met ... met gymnastiek. Ja, we gingen ook naar de Japanse school. 228 00:12:58,050 --> 00:12:59,430 Japanse leraren of ...? 229 00:12:59,430 --> 00:13:04,190 Nee, nee, nee gewoon, gewoon Indonesische leraren en een paar Ambonese leraren waren daar. 230 00:13:04,190 --> 00:13:07,310 Kijk, en dan ... 231 00:13:07,310 --> 00:13:12,300 en dan krijg je dus les. Je begint dus met het alfabet van Japan. Ken jij het alfabet van Japan? 232 00:13:12,300 --> 00:13:14,209 Nee. 233 00:13:14,310 --> 00:13:16,300 En dan moet je het gaan zingen. 234 00:13:16,300 --> 00:13:18,980 Je mag het niet opzeggen. 235 00:13:18,980 --> 00:13:19,080 Het alfabet ... 236 00:13:19,080 --> 00:13:25,060 Je begint dus eerst met het volkslied Kimigayo, hè. Dat moet je dus gaan zingen. Ken je dat ook? 237 00:13:25,060 --> 00:13:25,310 Nee. 238 00:13:25,310 --> 00:13:30,250 Kimigayo moest je gaan zingen en dan later op ... 239 00:13:30,250 --> 00:13:38,660 in de klas begin je met het alfabet en dan is het"a-ie-oe-e-o. 240 00:13:38,660 --> 00:13:39,880 Pa-ba-bi-boe-be-bo", weet je. 241 00:13:39,880 --> 00:13:40,040 En zo ging ... 242 00:13:40,040 --> 00:13:50,170 en kom je bij de "M", hè, en dan zeg je"Ma-mi-moe" en dan zeggen we altijd"Ma-mi-moe-mengong". 243 00:13:50,170 --> 00:13:51,860 In plaats van "ma-mi-moe-me-mo", "ma-mi-moe-mengong" zoiets. 244 00:13:51,860 --> 00:13:55,670 En over de "K" heb ik "ka-ki-koe-bengkok" weet je, zo. 245 00:13:55,670 --> 00:13:56,070 Dus ... 246 00:13:56,070 --> 00:13:57,650 we zaten van alles of wat met ... 247 00:13:57,650 --> 00:13:59,580 met die hele alfabet te doen, dat de leraar zegt ... 248 00:13:59,580 --> 00:14:06,100 de leraar op een gegeven moment zei in het Nederlands, hij zegt"Doe gewoon". 249 00:14:06,100 --> 00:14:08,450 Nou ja, het is ons alfabet toch niet? 250 00:14:08,450 --> 00:14:10,690 Dus ze leest weer opnieuw "A" en dan moet je dat zingen, hè. 251 00:14:10,690 --> 00:14:32,020 En dan is het"A-ie-oe-e-o. Ba-bi-boe-be-bo". En dan is het"Da-di-doe-de-do. ka-ki-koe bengkok". 252 00:14:32,020 --> 00:14:33,179 Dat herinnert u zich nog. 253 00:14:33,179 --> 00:14:35,103 Tot grote ergernis, tot grote ergernis van die leraar. 254 00:14:35,203 --> 00:14:42,185 En het Japanse volkslied, kent u dat ook nog of niet? 255 00:14:42,286 --> 00:14:56,730 Ja, het Japanse volkslied is"kimi ga yo wa, kiyo ni yo chi yo ni 256 00:14:56,730 --> 00:15:06,300 sa sare, i tse no, kiwa oto nari te, sa sare hmmmm, hmmmm, hmmmm". 257 00:15:06,300 --> 00:15:06,440 En dan ... 258 00:15:06,440 --> 00:15:07,410 hebben toen kinderen achter ... 259 00:15:07,410 --> 00:15:08,110 gingen ze toen ... 260 00:15:08,110 --> 00:15:11,276 toen Wilhelmus zingen. 261 00:15:11,377 --> 00:15:13,260 Hahahaha. 262 00:15:13,260 --> 00:15:13,510 Wilhelmus. 263 00:15:13,510 --> 00:15:15,640 "Doe niet zo gek". 264 00:15:15,640 --> 00:15:18,217 "Ja, mogen we toch ook onze Wilhelmus gaan zingen". 265 00:15:18,317 --> 00:15:21,760 Zo klein als we zijn, zo jong als we zijn. 266 00:15:21,760 --> 00:15:26,620 En wordt die leraar boos en dan"Dat mag je zingen, maar heel zachtjes zingen". 267 00:15:26,620 --> 00:15:30,030 Wat? We gaan net zo hard zingen met Kimi en met ... het Wilhelmus gingen we zingen. 268 00:15:30,030 --> 00:15:36,153 Heeft u nare ervaringen overgehouden uit die tijd? 269 00:15:36,254 --> 00:15:38,450 Nou echte nare ervaringen, nee. 270 00:15:38,450 --> 00:15:39,340 Maar ik heb dus wel een hekel aan ze gekregen. 271 00:15:39,340 --> 00:15:48,300 Echte nare ervaringen niet, maar ik heb wel een hekel aan ze gekregen. 272 00:15:48,300 --> 00:15:50,826 Waarom dan? 273 00:15:50,827 --> 00:15:53,200 Nou ja, als je dan ziet dat de anderen daar een vreselijk ... 274 00:15:53,200 --> 00:15:58,242 een afschuwelijk, afschuwelijke leven hebben gehad, hè. 275 00:15:58,242 --> 00:16:03,780 Vooral met die mensen uit het kamp, vooral die Europeanen ... 276 00:16:03,780 --> 00:16:05,150 als je dan ziet wat ze ... 277 00:16:05,150 --> 00:16:06,870 wat ze dan niet mogen, hè. 278 00:16:06,870 --> 00:16:08,950 En dat ze dus dat ... 279 00:16:08,950 --> 00:16:09,400 de ... 280 00:16:09,400 --> 00:16:14,319 de Indonesiërs ook al stiekem eten geven of zoiets. 281 00:16:14,420 --> 00:16:19,710 Dus ik heb echt, echt een hekel aan ze gehad. 282 00:16:19,710 --> 00:16:20,479 Want als ik ... 283 00:16:20,479 --> 00:16:21,930 als ik, als ik alleen maar een Japanner hoor, dan ... 284 00:16:21,930 --> 00:16:23,350 gadverdamme, rot op alsjeblieft. 285 00:16:23,350 --> 00:16:26,456 Ze hebben me niets gedaan. 286 00:16:26,457 --> 00:16:29,130 Ja, mijn vader hebben ze wat gedaan. 287 00:16:29,231 --> 00:16:35,458 Die Japanner, die pa opgehangen heeft, die kwam hij tegen in Timor, toen wij dus... 288 00:16:35,559 --> 00:16:42,431 hij werd dus eerst na de oorlog werd hij dus van Timor naar Sumbawa, naar Bima overgeplaatst. 289 00:16:42,532 --> 00:16:44,927 Dus wij gingen hem volgen. 290 00:16:45,028 --> 00:16:47,940 Van Batavia zijn we toen naar Makassar gegaan. 291 00:16:47,940 --> 00:16:55,152 Makassar hebben we dus drie maanden nog gewacht dat er een schip was die naar Sumbawa ging. 292 00:16:55,253 --> 00:16:58,990 Dus wij gingen toen naar Sumbawa en van Sumbawa uit met een 293 00:16:58,990 --> 00:17:00,553 konvooi naar Bima. 294 00:17:00,554 --> 00:17:07,700 Dat is ook een hele dag in die brandende zon in, in die trucks met al die bagage enzovoort. 295 00:17:07,700 --> 00:17:11,910 Nou en toen van Bima uit, daar hebben we zeven maanden 296 00:17:11,910 --> 00:17:15,603 gezeten, en toen van daaruit zijn we toen naar ... 297 00:17:15,704 --> 00:17:16,740 naar Timor over ... 298 00:17:16,740 --> 00:17:19,527 is Pa toen naar Timor overgeplaatst. 299 00:17:19,628 --> 00:17:23,290 Nou, en er waren dus genoeg Javanen die toen ook naar ... 300 00:17:23,290 --> 00:17:24,570 naar die plaatsen zijn gebracht. 301 00:17:24,570 --> 00:17:28,533 Dus was er eentje die hoorde dat wij dus naar Timor gingen. 302 00:17:28,534 --> 00:17:29,150 Kwam hij dus naar Ma toe of hij bij ons mag werken. 303 00:17:29,150 --> 00:17:32,694 "Ja, maar we gaan verhuizen". 304 00:17:32,795 --> 00:17:36,150 "Dat geeft niet, ik ga wel overal met je mee". 305 00:17:36,150 --> 00:17:37,079 "Nou, oké". 306 00:17:37,080 --> 00:17:38,720 Nah, toen hadden wij dus van ... 307 00:17:38,720 --> 00:17:42,010 van Bima hadden wij een ... 308 00:17:42,010 --> 00:17:43,930 een mannelijke bediende meegenomen, zoals dat heet, 309 00:17:43,930 --> 00:17:48,202 een jongos meegenomen en toen zijn we Timor gegaan. 310 00:17:48,303 --> 00:17:55,290 En in Timor, toen we daar aankwamen, toen was de beul van Pa, die was daar. 311 00:17:55,290 --> 00:17:59,191 Hij ging toen naar Pa en bood zijn excuusjes aan. Want Ma vroeg nog"Wat moet die vent van jou"? 312 00:17:59,292 --> 00:18:00,410 Laat maar. 313 00:18:00,410 --> 00:18:04,540 "Nou, ik wil weten wat dat is". 314 00:18:04,540 --> 00:18:05,720 "Dat is de beul die mij opgehangen had". 315 00:18:05,720 --> 00:18:07,250 "Ga je hem niet vermoorden"? 316 00:18:07,250 --> 00:18:14,130 "Oi, ben je nou een christenvrouw of wat is dat nou"? 317 00:18:14,130 --> 00:18:15,870 Nou, en toen kregen we een huis in ... 318 00:18:15,870 --> 00:18:22,174 in Timor, Timor Kupang en achter ons huis heb je dus het kamp van de Japanners. 319 00:18:22,275 --> 00:18:25,619 De Japanse kamp. 320 00:18:25,719 --> 00:18:27,140 En, oh en dan die ... 321 00:18:27,140 --> 00:18:27,420 die ... 322 00:18:27,420 --> 00:18:28,310 sommige ... 323 00:18:28,310 --> 00:18:31,950 sommige wachters, hè. 324 00:18:31,950 --> 00:18:37,499 Twaalf uur worden ze uit bed gehaald en moeten ze midden in de nacht, moeten ze gymnastiek doen. 325 00:18:37,600 --> 00:18:42,448 En dan moeten ze om vijf uur weer op om te gaan werken. 326 00:18:42,549 --> 00:18:48,650 En dan is vaak ... als, als ... dan ... je kan dan niet slapen, want dan blijven ze 327 00:18:48,650 --> 00:18:49,250 commanderen [...?]. 328 00:18:49,250 --> 00:18:55,620 En toen zegt Pa op een gegeven moment"Zijn jullie gek geworden, om hen midden in de nacht..."? 329 00:18:55,620 --> 00:18:56,550 "Ja, maar ze ... 330 00:18:56,550 --> 00:18:58,980 ", dat was die majoor [...?]. 331 00:18:58,980 --> 00:19:02,410 Ik zeg"Nee dat is toch al afgelopen, zeg nou ... dan moet je hen niet, niet ...". 332 00:19:02,410 --> 00:19:09,552 Maar toch af en toe, moeten ze toch nog om twaalf uur uit om gymnastiek te doen. 333 00:19:09,653 --> 00:19:13,978 Ja, want ons huis was voor en daar achter heb je dus de Jappenkamp. 334 00:19:14,079 --> 00:19:19,610 En met 31 augustus, te voren wordt dan het veld 335 00:19:19,610 --> 00:19:25,297 helemaal schoongemaakt en voorbereiden voor het feest... 336 00:19:25,397 --> 00:19:27,110 Nou, toen kwam een Japanner ook weer naar Pa toe. 337 00:19:27,110 --> 00:19:27,920 Daar lag een ... 338 00:19:27,920 --> 00:19:37,137 kogel lag daar of een bom lag daar, wat ie aantrof. 339 00:19:37,238 --> 00:19:38,030 Kwam die dus ... 340 00:19:38,030 --> 00:19:39,590 en hij spreekt Nederlands die Japanner ... 341 00:19:39,590 --> 00:19:43,140 en toen achteraf bleek dat hij dus ook voor ... 342 00:19:43,140 --> 00:19:44,890 voor in.. 343 00:19:44,890 --> 00:19:49,040 ingenieur heeft gestudeerd of zoiets, maar hij sprak Nederlands. 344 00:19:49,040 --> 00:19:51,480 Nou toen hebben zie dus die bom ook weggehaald. 345 00:19:51,480 --> 00:19:52,740 Dus niet die beul, hè? Dat was een andere. 346 00:19:52,740 --> 00:19:56,140 Nee, dat is weer een andere. 347 00:19:56,140 --> 00:20:01,760 Maar die beul heeft Pa herkend. Toen heeft ie zich verontschuldigd bij Pa voor het ophangen. 348 00:20:01,760 --> 00:20:03,770 Dit was '45 of '46? 349 00:20:03,770 --> 00:20:09,540 Nee, dat was '47, begin 47. 350 00:20:09,540 --> 00:20:11,080 Zaten de Japanners nog daar? 351 00:20:11,080 --> 00:20:11,760 Ja, ze zaten daar nog. 352 00:20:11,760 --> 00:20:15,010 Tot wanneer hebben ze daar gezeten dan? Weet u dat? 353 00:20:15,010 --> 00:20:23,260 Wij zijn daar half '47 zijn we weggegaan naar Bali en toen zijn ze begonnen met ... 354 00:20:23,260 --> 00:20:26,040 met teruggaan naar ... 355 00:20:26,040 --> 00:20:27,147 naar ... 356 00:20:27,248 --> 00:20:28,060 naar Japan, dacht ik. 357 00:20:28,060 --> 00:20:29,240 Maar voor die tijd was er ook nog een ... 358 00:20:29,240 --> 00:20:29,390 een ... 359 00:20:29,390 --> 00:20:29,680 een ... 360 00:20:29,680 --> 00:20:31,660 toen zijn ze ook nog in opstand gekomen, die Japanners. 361 00:20:31,660 --> 00:20:42,590 Maar toen waren we al weg, want we zijn toen naar Bali over.. gegaan. Dus. 362 00:20:42,590 --> 00:20:44,180 Gewoon, omdat uw vader was overgeplaatst naar Bali. 363 00:20:44,180 --> 00:20:46,592 Ja, Pa was overgeplaatst. 364 00:20:46,693 --> 00:20:48,180 Het was eigenlijk een tussen ... 365 00:20:48,180 --> 00:20:54,020 een tussenplaats zover, want van Bali uit is het leger, waar 366 00:20:54,020 --> 00:20:57,600 Pa zat, is toen naar Java gegaan en wij moesten op Bali wachten. 367 00:20:57,600 --> 00:21:00,676 De gezinnen moesten op Bali wachten. 368 00:21:00,777 --> 00:21:04,310 Oh, dat was in verband met die politionele acties of ...? 369 00:21:04,310 --> 00:21:05,240 Met die politionele acties, ja. 370 00:21:05,240 --> 00:21:10,700 Wat kunt u zich daar nog van herinneren? Van die tijd? U was achtergebleven op 371 00:21:10,700 --> 00:21:11,881 Bali? 372 00:21:11,982 --> 00:21:15,920 Op Bali, we zijn op Bali achtergebleven ... 373 00:21:15,920 --> 00:21:19,340 zag je iedere keer zag je daar er.. 374 00:21:19,340 --> 00:21:19,890 ergens op een ... 375 00:21:19,890 --> 00:21:23,850 op een hoek van de straat zie je dan een kop liggen of een hoofd liggen, ja. 376 00:21:23,850 --> 00:21:25,301 Daar ... 377 00:21:25,402 --> 00:21:29,090 Ze zijn makkelijk met onthoofden die ... 378 00:21:29,090 --> 00:21:29,900 die antikoloniale strijders. 379 00:21:29,900 --> 00:21:33,320 Hartstikke makkelijk met onthoofden. 380 00:21:33,320 --> 00:21:41,109 Eigenlijk veel en waar wij gewoond hebben, merk je dus niks van, want we hebben dus zelf een ... 381 00:21:41,210 --> 00:21:44,008 een gevangene, zoals ze dat noemen. 382 00:21:44,109 --> 00:21:47,190 Een gevangene, die ... hij had zelf, hij was een boer. Hij heeft een behoorlijk grote ... 383 00:21:47,190 --> 00:21:48,699 grote sawa had hij. 384 00:21:48,800 --> 00:21:52,052 En hij had vijftien vrouwen. 385 00:21:52,153 --> 00:21:54,900 Vijftien vrouwen had hij. 386 00:21:54,900 --> 00:21:56,930 Ik weet niet waar ... 387 00:21:56,930 --> 00:22:05,639 op verdenking hebben ze hem dus gevangen genomen, ergens in een militair kazerne daar in Bali. 388 00:22:05,740 --> 00:22:07,510 Maar ze moesten dus ook werken. 389 00:22:07,510 --> 00:22:09,920 Toen hadden wij, hadden wij die man dus als ... 390 00:22:09,920 --> 00:22:11,140 als tuinman hadden we hem gekregen. 391 00:22:11,140 --> 00:22:20,973 En toen vroeg hij dus aan Ma via via onze jongos of hij zijn vrouwen mag ontvangen ... 392 00:22:20,973 --> 00:22:23,030 of zijn vrouw bij hem op bezoek ... 393 00:22:23,030 --> 00:22:23,900 "Kom hem maar bezoeken". 394 00:22:23,900 --> 00:22:30,060 En komen ze iedere keer met twee vrouwen bij hem op bezoek om de andere dag. 395 00:22:30,060 --> 00:22:31,840 En iedere keer als ze komen ... 396 00:22:31,840 --> 00:22:33,840 nou, manden vol met vruchten. 397 00:22:33,840 --> 00:22:38,580 En dan zegt Ma"Doe dat nou niet, we hebben gisteren nog ...". 398 00:22:38,580 --> 00:22:43,840 "Ja, nee we mogen onze man zo opzoeken, dus u krijgt alles". 399 00:22:43,840 --> 00:22:44,130 De lekkerste vruchten krijgen wij. 400 00:22:44,130 --> 00:22:50,190 Nou deel het maar uit, want wat moet je met al die vruchten? 401 00:22:50,190 --> 00:22:51,250 Dus iedere dag kwa.. 402 00:22:51,250 --> 00:22:52,860 kwamen ze, om de andere dag kwamen ze. 403 00:22:52,860 --> 00:22:58,450 Er kwamen er twee met hem opzoeken en dan blijven ze de hele middag, want ze komen ... 404 00:22:58,450 --> 00:23:04,230 die, die man die werd 's morgens gedropt en dan worden ze om een uur of vier worden ze opgehaald. 405 00:23:04,331 --> 00:23:07,670 Nah, en het is een kleine tuin, maar achter ... 406 00:23:07,670 --> 00:23:12,690 achter ons, zijn die hele grote ... 407 00:23:12,690 --> 00:23:14,720 grote klappertuin met heel veel klapperbomen. 408 00:23:14,720 --> 00:23:21,150 Nou, dus dat moest ie ook dus onderhouden en hebben we zin in ... 409 00:23:21,150 --> 00:23:21,420 in ... 410 00:23:21,420 --> 00:23:23,310 dan mag je zoveel klappers plukken als je ... 411 00:23:23,310 --> 00:23:25,040 jonge kokosvrucht plukken als je wil. 412 00:23:25,040 --> 00:23:28,365 Niemand zegt er wat van. 413 00:23:28,465 --> 00:23:31,451 Nou en ... 414 00:23:31,552 --> 00:23:40,180 en dan zit hij daar en dan komt hij dus naar Ma toe en dan zegt hij"Ik ben al klaar met de tuin. 415 00:23:40,180 --> 00:23:40,482 Wat kan ik nou doen"? 416 00:23:40,482 --> 00:23:40,690 "Mens, ga lekker achter zitten. 417 00:23:40,690 --> 00:23:45,400 Ga lekker koffie drinken of weet ik veel wat, als je klaar bent daarmee". 418 00:23:45,400 --> 00:23:49,380 "Ja, maar ik moet ...". 419 00:23:49,380 --> 00:23:50,135 "Ja, dat is wel goed, ga maar lekker daar zitten". 420 00:23:50,136 --> 00:23:50,840 Nou, dus dan zitten ze achter altijd ... 421 00:23:50,840 --> 00:23:51,640 vooral als zijn ... 422 00:23:51,640 --> 00:23:54,451 zijn vrouwen komen ... 423 00:23:54,551 --> 00:23:55,580 nou dan heeft ... 424 00:23:55,580 --> 00:24:00,860 dan zitten zijn vrouwen twee uur dan bij hem, twee, tweeënhalf uur, dan gaan ze weer weg. 425 00:24:00,860 --> 00:24:03,163 Gaan ze weer naar de kampong toe. 426 00:24:03,164 --> 00:24:07,718 En dan zegt Ma"Volgende keer niets meenemen, hè". 427 00:24:07,819 --> 00:24:10,550 Maar dan komen er weer andere vrouwen van hem. 428 00:24:10,550 --> 00:24:12,096 Nou, die brengen toch maar weer vruchten. 429 00:24:12,197 --> 00:24:18,560 Dus hij had het eigenlijk best wel goed daar, echt naar zijn zin bij ons en toen hij hoorde 430 00:24:18,560 --> 00:24:23,320 dat we weggingen en toen zegt hij"Goh, wat jammer, ik heb het hier juist naar mijn zin. 431 00:24:23,320 --> 00:24:25,430 Mijn vrouwen hebben het naar hun zin", enzovoort. 432 00:24:25,430 --> 00:24:31,470 Nou ja, niks aan te doen. Nou, toen zijn we naar... 433 00:24:31,470 --> 00:24:32,340 Waar op Bali was dat? 434 00:24:32,340 --> 00:24:33,110 Op Bali, in Singaraja. 435 00:24:33,110 --> 00:24:34,263 En daar was Bert toen geboren. 436 00:24:34,364 --> 00:24:41,460 Bert is in Singaraja geboren. 437 00:24:41,460 --> 00:24:47,450 En toen zijn we naar Jakarta gegaan, naar Batavia gegaan 438 00:24:47,450 --> 00:24:51,640 en dan van Batavia uit met de trein of met konvooi ... 439 00:24:51,640 --> 00:24:52,732 weet ik niet meer hoe ... 440 00:24:52,833 --> 00:24:57,033 zijn we naar Cimahi gegaan. 441 00:24:57,134 --> 00:25:01,470 En in Cimahi, dat was een ... 442 00:25:01,470 --> 00:25:08,463 een vroegere ... ook een kazerne, vroeger kazerne, waar dus de geïnterneerden ook vastzaten. 443 00:25:08,564 --> 00:25:13,260 En daar zaten dus eigenlijk al gezinnen van twee ... 444 00:25:13,260 --> 00:25:14,160 twee compies. 445 00:25:14,160 --> 00:25:18,424 Je hebt de Menadonese compie en de compie van Morotai. 446 00:25:18,525 --> 00:25:19,820 Die zaten daar al. 447 00:25:19,820 --> 00:25:20,972 Dus wij waren dus als laatste, de com.. 448 00:25:21,072 --> 00:25:22,380 de Ostcompie uit Bali. 449 00:25:22,380 --> 00:25:27,311 De compie van Pa heette Ostcompie. 450 00:25:27,412 --> 00:25:36,410 En uh, ja toen zaten we daar en eigenlijk ook in de buurt van, van een kazerne van een ... 451 00:25:36,410 --> 00:25:36,630 een ... 452 00:25:36,630 --> 00:25:39,490 een plein waar men dus ook ... 453 00:25:39,490 --> 00:25:41,530 waar de parachutisten eigenlijk altijd trainen. 454 00:25:41,530 --> 00:25:45,680 Dus dan zie je dus ... 455 00:25:45,680 --> 00:25:48,730 als we vrij zijn gaan we gewoon naar het veld toe en 456 00:25:48,730 --> 00:25:49,850 dan zie je dus de parachutisten, die daar trainen. 457 00:25:49,850 --> 00:25:54,094 Dat is '48 hè? Zitten we nu ... 458 00:25:54,195 --> 00:25:56,370 Nee, '47 nog. 459 00:25:56,370 --> 00:25:56,550 '47. 460 00:25:56,550 --> 00:26:01,899 Nog steeds '47. 461 00:26:02,000 --> 00:26:06,075 En uh, ja dus wat ik daar had meegemaakt heb ... 462 00:26:06,176 --> 00:26:12,730 geloven, of niet geloven wil, maar van ieder compie of ieder ... 463 00:26:12,730 --> 00:26:15,070 ieder compiegezinnen die dan la.. 464 00:26:15,070 --> 00:26:18,550 daar komen, gaat er altijd eentje dood. 465 00:26:18,550 --> 00:26:21,994 De eerste, de tweede, ... 466 00:26:22,095 --> 00:26:22,940 nee. 467 00:26:22,940 --> 00:26:23,300 En bij ... 468 00:26:23,300 --> 00:26:23,510 bij ... 469 00:26:23,510 --> 00:26:25,600 bij van de Ostcompie was eigenlijk niemand ... 470 00:26:25,600 --> 00:26:26,570 niemand overleden. 471 00:26:26,570 --> 00:26:30,900 Wel van eerste en de tweede. 472 00:26:30,900 --> 00:26:31,070 En.. 473 00:26:31,070 --> 00:26:32,290 Maar dat was dus wel op een gegeven moment ... 474 00:26:32,290 --> 00:26:40,750 begon een kind, ja de dochter van majoor Houkes, die begon heel hard 475 00:26:40,750 --> 00:26:44,890 te gillen"Mammie, mammie daar is een oude opa, daar is een kake". 476 00:26:44,890 --> 00:26:47,659 "Kake"? 477 00:26:47,760 --> 00:26:53,440 Nou, dus Ma die kwam en die zag niks, maar zij was als de dood. 478 00:26:53,440 --> 00:26:56,862 Dus ze riep een tante aan de overkant. 479 00:26:56,963 --> 00:27:00,670 En toen zegt tante"Hier, drink dit water". Dus Tante had al in dat water 'geblazen'. 480 00:27:00,670 --> 00:27:02,286 "Ga maar drinken". 481 00:27:02,287 --> 00:27:05,519 Nou, oké drinken. 482 00:27:05,620 --> 00:27:06,920 En ... 483 00:27:06,920 --> 00:27:13,566 Maar de andere dag was diezelfde tante, die haar dus water gaf, de andere dag hè, wou 484 00:27:13,567 --> 00:27:19,400 ze naar het toilet gaan, toen zag ze ineens al die geïnterneerden naar het werk gaan. 485 00:27:19,400 --> 00:27:19,630 Dus al die spoken, hè. 486 00:27:19,630 --> 00:27:25,670 Al die mensen die daar, die daar zo'n beetje het leven heeft gelaten, die gingen dus naar het werk. 487 00:27:25,670 --> 00:27:27,460 Zij ging dus naar binnen. 488 00:27:27,460 --> 00:27:30,990 "Ik ga niet meer naar het toilet. 489 00:27:30,990 --> 00:27:32,750 De geesten zijn al gekomen. 490 00:27:32,750 --> 00:27:34,710 Ik wil niet meer naar het toilet". 491 00:27:34,710 --> 00:27:43,625 En naar aanleiding daarvan hadden we toen ... 492 00:27:43,726 --> 00:27:45,890 hadden ze toen een ... 493 00:27:45,890 --> 00:27:46,260 een ... 494 00:27:46,260 --> 00:27:46,630 een ... 495 00:27:46,630 --> 00:27:46,889 een soort ... 496 00:27:46,990 --> 00:27:47,900 gebed, voorlezing ... 497 00:27:47,900 --> 00:27:48,680 een, een, een ... 498 00:27:48,680 --> 00:27:49,940 hoe heet dat, gehouden. 499 00:27:49,940 --> 00:27:50,460 Door een ... 500 00:27:50,460 --> 00:27:52,880 door een paar moslims, hè, werd dus toen zo'n, zo'n ... 501 00:27:52,880 --> 00:27:54,954 hoe heet dat, gehouden. 502 00:27:55,055 --> 00:27:57,090 Ja, ik kan er niet opkomen. 503 00:27:57,090 --> 00:28:03,350 Nah, en dus van iedere groep geeft dus geld en daar werd dus eten van gemaakt, eten gekookt en ... 504 00:28:03,350 --> 00:28:10,239 en ... en ook met een paar luitjes uit ... uit de buurt werd daar dus gezamenlijk gegeten. 505 00:28:10,340 --> 00:28:15,290 En toen zei die hadji van, dat we om beurten dus offers 506 00:28:15,290 --> 00:28:19,240 moeten brengen en op verschillende plaatsen offers brengen. 507 00:28:19,240 --> 00:28:20,320 Dat hoeft niet veel ... 508 00:28:20,320 --> 00:28:20,600 en ... 509 00:28:20,600 --> 00:28:23,250 Nou, en dat werd dus gedaan. 510 00:28:23,250 --> 00:28:29,450 En sindsdien werd dus niemand meer geplaagd, die daar dus wonen. 511 00:28:29,450 --> 00:28:29,940 Niemand ... 512 00:28:29,940 --> 00:28:30,120 niemand ... 513 00:28:30,120 --> 00:28:30,700 niemand van ons werd dus geplaagd. 514 00:28:30,700 --> 00:28:35,830 Maar ja, op een gegeven moment gingen we ook weg. 515 00:28:35,830 --> 00:28:37,330 Toen zijn we dus ... 516 00:28:37,330 --> 00:28:40,700 van Cimahi zijn we toen naar Tegal gegaan. 517 00:28:40,700 --> 00:28:46,068 Dat is eind '47, begin '48 zoiets. 518 00:28:46,169 --> 00:28:48,630 Nee, nog steeds eind '47. 519 00:28:48,630 --> 00:28:52,475 Zijn we toen naar Tegal gegaan. 520 00:28:52,576 --> 00:29:01,580 En in Teg.. Nou, en toen in Tegal ... en toen begon, geloof ik, de tweede politionele actie. 521 00:29:01,580 --> 00:29:07,030 Had u ... Kreeg u daar wat van mee of wat kreeg u daarvan mee, van die acties? 522 00:29:07,030 --> 00:29:09,329 We hebben toch niks meegemaakt! 523 00:29:09,329 --> 00:29:14,530 Die actie is toch buiten Tegal. Die acties zijn buiten Tegal, in andere plaatsen. 524 00:29:14,530 --> 00:29:18,301 Maar kreeg u het wel al te horen wat er allemaal gebeurde of niet? 525 00:29:18,401 --> 00:29:20,260 Jawel, dat krijg je te horen, want je zat daar.... 526 00:29:20,260 --> 00:29:23,090 wij zaten daar op een gegeven moment KL'ers. 527 00:29:23,090 --> 00:29:28,120 KL'ers werden daar ook geplaatst en op een gegeven moment gingen ook die KL'ers met dus die KL.. 528 00:29:28,120 --> 00:29:34,500 met de KNIL'ers mee naar ... naar die ... naar die plaatsen waar dus gevochten werd. 529 00:29:34,500 --> 00:29:38,350 En kreeg u dat te horen via de krant of via radio of..? 530 00:29:38,350 --> 00:29:38,770 Nee, onderling toch. 531 00:29:38,770 --> 00:29:40,590 Dan praten ze ... 532 00:29:40,590 --> 00:29:41,811 we weten dus alles ... 533 00:29:41,912 --> 00:29:46,362 als zij overgeplaatst worden, dat ze na die politionele acties gaan. 534 00:29:46,463 --> 00:29:48,133 En voordat ze vertrekken, wordt ... 535 00:29:48,234 --> 00:29:51,476 verzamelen ze daar bij ons voor de deur. 536 00:29:51,577 --> 00:29:52,240 En ... 537 00:29:52,240 --> 00:29:53,990 want wij zaten in de buurt van de haven, in Tegal. 538 00:29:53,990 --> 00:30:01,944 Maar ze gingen dus wel met ... met konvooi daarheen, met wagens daarheen. 539 00:30:02,045 --> 00:30:08,060 Dus het is eigenlijk een mond op mond verhalen, maar 540 00:30:08,060 --> 00:30:11,660 er blijven dus gewoon militairen achter om dus de ... 541 00:30:11,660 --> 00:30:12,960 de gezinnen daar te bewaken. 542 00:30:12,960 --> 00:30:17,573 Dus via hun krijgen we dus allemaal verhalen te horen. 543 00:30:17,674 --> 00:30:21,200 Ja, er is geen radio, er is geen ... ja, dat was er toen toch niet. 544 00:30:21,200 --> 00:30:24,030 En Uw vader ging mee? 545 00:30:24,030 --> 00:30:26,031 Ja, Pa was weg. 546 00:30:26,132 --> 00:30:28,397 Pa moest wel meegaan. 547 00:30:28,498 --> 00:30:30,747 Dus. 548 00:30:30,848 --> 00:30:37,849 Nah, en toen later half '48 of eind '48, toen zijn we met groot verlof naar Ambon gegaan. 549 00:30:37,850 --> 00:30:43,990 Ja. Toen zijn we naar Ambon gegaan. 550 00:30:43,990 --> 00:30:47,330 En dat was voor zes maanden of ... nee, voor drie maanden of zo? 551 00:30:47,330 --> 00:30:49,137 Voor vier maanden. 552 00:30:49,138 --> 00:30:50,582 Vier maanden. 553 00:30:50,583 --> 00:30:52,027 Dus na de ... 554 00:30:52,128 --> 00:30:58,156 na de verlof dus, zouden wij meegaan, maar er was geen huisvesting op Makassar. 555 00:30:58,157 --> 00:30:59,846 Dus toen is Pa alleen gegaan en wij zouden nog gaan volgen. 556 00:30:59,846 --> 00:31:04,150 En wij zouden ook nog gaan volgen. 557 00:31:04,150 --> 00:31:07,170 Maar ja, toen kwam dus die ... 558 00:31:07,170 --> 00:31:11,720 die RMS (Republik Maluku Selatan; Republiek der Zuid-Molukken gedoe. Dat kwam dus daar. 559 00:31:11,720 --> 00:31:16,880 U was voor het eerst naar ... Met verlof dat was in '48? 560 00:31:16,880 --> 00:31:18,501 Ja. 561 00:31:18,602 --> 00:31:22,800 En u was nog nooit daar geweest, was voor de eerste keer? 562 00:31:22,800 --> 00:31:23,550 Ik was nooit op Ambon geweest. 563 00:31:23,550 --> 00:31:24,162 Ja. 564 00:31:24,162 --> 00:31:24,811 Nee. 565 00:31:24,811 --> 00:31:27,853 Kunt u zich dat nog herinneren, dat u voor de eerste keer daar kwam? 566 00:31:27,853 --> 00:31:30,270 Jawel, jawel, dat daar ... 567 00:31:30,270 --> 00:31:35,417 De familie van Ma was daar, dus je krijgt alle verhalen te horen en een ... 568 00:31:35,518 --> 00:31:36,521 een ... 569 00:31:36,622 --> 00:31:38,020 de oudste broer van mijn ... 570 00:31:38,020 --> 00:31:40,060 van Ma, die was dus radja Rumahkai (RH: het dorpshoofd van Rumahkai. 571 00:31:40,060 --> 00:31:48,924 Nou en hij en ... 572 00:31:49,024 --> 00:31:49,490 en ... 573 00:31:49,490 --> 00:31:55,220 hij zat dus op het ouderlijk huis daar ook in ... 574 00:31:55,220 --> 00:31:55,773 in ... 575 00:31:55,774 --> 00:31:56,920 in Ambon en dan af en toe gaat hij dus gewoon naar Seram, naar Rumahkai. 576 00:31:56,920 --> 00:31:58,916 Daar ging hij dus heen. 577 00:31:58,917 --> 00:32:05,730 En wij had.. Wij zaten dus in ... ik weet het adres niet meer, weet ik niet. Kom ik nog op terug. 578 00:32:05,730 --> 00:32:11,710 Maar ik ... ik begrijp u niet helemaal. U bent '48 daar naar toe gegaan en uw vader was 579 00:32:11,710 --> 00:32:14,245 ook daarbij of niet? 580 00:32:14,346 --> 00:32:18,210 Ja, tuurlijk Pa '48, die had toch 4 maanden verlof. 581 00:32:18,210 --> 00:32:21,880 Dus zaten we dus toen op Ambon, van Ambon zijn we naar ... 582 00:32:21,880 --> 00:32:24,450 drie weken naar Saparua gegaan. 583 00:32:24,450 --> 00:32:28,660 Nou, hebben we daar dus onze vakantie gehouden in Saparua. 584 00:32:28,660 --> 00:32:33,100 Na die drie weken zijn we toen naar huis gegaan. 585 00:32:33,100 --> 00:32:36,790 En we zaten in die boot en toen werd ... 586 00:32:36,790 --> 00:32:38,260 Jan, die werd ziek. 587 00:32:38,260 --> 00:32:42,800 Die werd kotsmisselijk en hij zat maar over te geven, want ik ... 588 00:32:42,800 --> 00:32:44,970 ik had schelpen in een doos. 589 00:32:44,970 --> 00:32:47,720 Die stonk natuurlijk. 590 00:32:47,720 --> 00:32:56,360 Al die beesten zijn dood en daar zat hij dus naast. 591 00:32:56,360 --> 00:32:56,750 Hahaha. 592 00:32:56,750 --> 00:32:57,399 "Hoe kan hij nou beroerd zijn"? 593 00:32:57,500 --> 00:33:03,020 "Ja, het stinkt"! "Wat ... wat stinkt"? Dat bleek die doos met schelpen. Hahaha. 594 00:33:03,020 --> 00:33:04,920 Ja, wist ik dat? 595 00:33:04,920 --> 00:33:08,795 Het waren hartstikke mooie schelpen. 596 00:33:08,896 --> 00:33:10,230 Maar ja, die beesten die ... 597 00:33:10,230 --> 00:33:18,556 die zaten er nog in. En hij schelden op me. "Jij met die rotschelpen, jij dit ..." 598 00:33:18,657 --> 00:33:20,100 Het was van Saparua naar Ambon? 599 00:33:20,100 --> 00:33:20,640 Naar Ambon. 600 00:33:20,640 --> 00:33:25,450 Dus we zijn in Tulehu ingestapt hè. 601 00:33:25,450 --> 00:33:26,560 Dus en toen van Tulehu uit, gewoon met de bus met 602 00:33:26,560 --> 00:33:30,240 de wagen, de militaire wagen naar Ambon weer gegaan. 603 00:33:30,240 --> 00:33:35,299 Maar toen was Fort Victoria was nog heel mooi ... 604 00:33:35,300 --> 00:33:38,394 heel mooie fort. 605 00:33:38,495 --> 00:33:44,140 Nou en toen was ik dus wel mee ... 606 00:33:44,140 --> 00:33:46,810 En toen kreeg je dus de RMS gedoe en toen hadden ze een of een 607 00:33:46,810 --> 00:33:51,700 majoor, ik weet niet meer hoe hij heet, die hebben ze dus onthoofd. 608 00:33:51,700 --> 00:33:59,190 Of ten miste hebben ze neergeknald, omdat hij dus met Indonesiërs met ... 609 00:33:59,190 --> 00:34:03,090 met contact hield. Zijn ze dus achtergekomen. 610 00:34:03,090 --> 00:34:07,870 Maar dat is ... U bent '48 daar naar toe gegaan. U bent daar achtergebleven en uw vader ... 611 00:34:07,870 --> 00:34:08,500 Tot '51. 612 00:34:08,500 --> 00:34:09,640 We zijn dus tot '51 ... 613 00:34:09,640 --> 00:34:12,750 nou, toen dus bij de RMS-tijd en toen zijn we ... 614 00:34:12,750 --> 00:34:15,090 moesten we vluchten, hè, van onze huis. 615 00:34:15,090 --> 00:34:20,410 Toen zijn we naar Karang Panjang gegaan en via Karang Panjang zijn we naar eh ... 616 00:34:20,410 --> 00:34:26,480 hè, hoe heet dat plaatsje nou? 617 00:34:26,480 --> 00:34:27,403 ... 618 00:34:27,504 --> 00:34:33,629 dus via, via Karang Panjang zijn we in dat plaatsje terechtgekomen en daar hadden we dus ... 619 00:34:33,730 --> 00:34:38,260 weet niet, hoe heet dat? 620 00:34:38,260 --> 00:34:38,850 Buiten Ambon? 621 00:34:38,850 --> 00:34:40,880 Ja, dat is buiten Ambon bij ... 622 00:34:40,880 --> 00:34:40,980 Soya? 623 00:34:40,980 --> 00:34:45,751 Nee, nee, nee, nee. Dus voorbij Galala. Je krijgt Galala en dan ... 624 00:34:45,852 --> 00:34:46,390 Halong? 625 00:34:46,390 --> 00:34:48,450 Halong Utan, Halong Utan was het. 626 00:34:48,450 --> 00:34:53,210 Dus via Karang Panjang, dus via die bergen zijn we in Halong Utan terechtgekomen. 627 00:34:53,210 --> 00:35:01,553 Daar zijn we terechtgekomen en daar hadden we toen gelogeerd in het kamp van de visserij toen. 628 00:35:01,654 --> 00:35:05,800 De visserij zat in Halong Utan en daar zaten we toen. 629 00:35:05,800 --> 00:35:07,980 Nou, en aan het strand zaten we. 630 00:35:07,980 --> 00:35:08,930 Ja en daar zat ... 631 00:35:08,930 --> 00:35:11,890 was natuurlijk geen toilet, niks, dus dan moet je altijd naar het strand toegaan. 632 00:35:11,890 --> 00:35:15,500 Gelukkig zijn daar van die grote bomen, dus dan kan 633 00:35:15,500 --> 00:35:21,110 je op die boom zitten en daar kan je alles kwijt. 634 00:35:21,110 --> 00:35:23,046 Nou en ... 635 00:35:23,147 --> 00:35:28,210 en in die tussentijd ... 636 00:35:28,210 --> 00:35:35,701 even kijken, dat was in juli '50, juli '50 en toen waren dus ... 637 00:35:35,802 --> 00:35:37,660 kwamen dus de TNI'ers, het Indonesische Nationale Leger, 638 00:35:37,660 --> 00:35:42,260 kwamen dus Ambon binnen, want Aad was net geboren. 639 00:35:42,260 --> 00:35:49,340 Toen we dus via ... via Karang Panjang Utan terechtkwamen. Ja, dat was 640 00:35:49,340 --> 00:35:51,278 in juli '50. 641 00:35:51,379 --> 00:35:56,700 En ja, daar had je ook geen water, dus moest je naar ... 642 00:35:56,700 --> 00:36:01,382 naar de bovenloop van de rivier gaan om daar te gaan wassen. 643 00:36:01,483 --> 00:36:04,610 Dus ik met iedere dag, met een emmer, de mand en ... 644 00:36:04,610 --> 00:36:04,900 en ... 645 00:36:04,900 --> 00:36:08,830 en de vuilgoed moest ik daar, daar gaan wassen. 646 00:36:08,830 --> 00:36:10,450 Mijn kleren gaan wassen. 647 00:36:10,450 --> 00:36:16,930 En toen kwam ik daar zus Mie Toniko, kom ik daar tegen en die had me leren wassen van ... 648 00:36:16,930 --> 00:36:21,233 hoe ik moest wassen, hoe ik moest breken enzovoort, nah. 649 00:36:21,334 --> 00:36:26,310 Dat is iets van, om de andere dag en dan zegt ze iedere keer"Meisje, kom je morgen of niet? 650 00:36:26,310 --> 00:36:26,970 Zei ik"Nee, zus mor.. mor.. 651 00:36:26,970 --> 00:36:27,400 overmorgen". 652 00:36:27,400 --> 00:36:32,860 " Oh, ja ja ja zus, dan ben ik ook hier". 653 00:36:32,860 --> 00:36:37,130 Nou dus, zodoende heb ik Tante Mie Toniko leren kennen. 654 00:36:37,130 --> 00:36:44,638 Die heeft me dus leren wassen en ... 655 00:36:44,739 --> 00:36:49,351 en toen later zijn we dus ... 656 00:36:49,452 --> 00:37:00,040 '51, toen zijn we dus met de Melchior Treub, dacht ik, van 657 00:37:00,040 --> 00:37:07,169 Ambon naar Batavia gegaan om dan naar Holland te reizen. 658 00:37:07,270 --> 00:37:10,240 Had u wat van die RMS-strijd meegemaakt of niet? 659 00:37:10,240 --> 00:37:17,152 Nou, eigenlijk alleen Henk, die hebben ze behoorlijk geslagen. 660 00:37:17,253 --> 00:37:21,090 Want wij liepen altijd op schoenen, dus omdat hij ook witte schoenen 661 00:37:21,090 --> 00:37:23,877 had, toen hebben ze gezegd dat hij militaire schoenen aan had. 662 00:37:23,978 --> 00:37:24,700 En hij ging naar ... 663 00:37:24,700 --> 00:37:25,786 naar ... 664 00:37:25,786 --> 00:37:28,924 naar beneden om dus kleren te halen. 665 00:37:29,025 --> 00:37:30,390 En na.. 666 00:37:30,390 --> 00:37:33,057 want eigenlijk nee, nee. 667 00:37:33,158 --> 00:37:38,420 En Jan, die werd toen gevraagd door een officier, een Sumatraanse officier ... 668 00:37:38,420 --> 00:37:45,070 nee, Padangse officier of Batak, Batak officier zegt"Joh, kom lekker bij ons". 669 00:37:45,070 --> 00:37:48,309 Nou, en toen is Jan met hem meegegaan. 670 00:37:48,410 --> 00:37:50,120 Maar eigenlijk waarvoor? 671 00:37:50,120 --> 00:37:53,010 die vent gewoon gezelschap houden, want hij ... 672 00:37:53,111 --> 00:38:01,070 hij had kinderen dus ... Jan zat daar bij hem boven. Het was in Soya, geloof ik zat hij. Ja. 673 00:38:01,070 --> 00:38:06,320 En, ja dan kreeg hij natuurlijk wel lekker eten en wij niet natuurlijk. 674 00:38:06,320 --> 00:38:09,378 Hoe oud was hij toen ongeveer? 675 00:38:09,479 --> 00:38:24,974 Nou, dan '50 en hij is dus van '37 ... acht. Nee, tien. He, kan dat? 676 00:38:25,075 --> 00:38:29,030 '37, dus dertien, veertien? 677 00:38:29,030 --> 00:38:35,160 Zoiets ja. Nou, toen zat hij dus bij die Batak officier. 678 00:38:35,160 --> 00:38:36,490 Waar zat uw vader in die tussentijd? 679 00:38:36,490 --> 00:38:37,273 Pa zat op Makassar. 680 00:38:37,273 --> 00:38:38,116 Op Makassar, vanaf '48. 681 00:38:38,116 --> 00:38:38,675 '48. 682 00:38:38,676 --> 00:38:39,788 Toen is hij naar Makassar gegaan, dus ... 683 00:38:39,889 --> 00:38:45,426 en toen, toen ... 684 00:38:45,426 --> 00:38:48,343 want hij was even, even voor de.... 685 00:38:48,444 --> 00:38:52,440 Nee, hij was naar Makassar gegaan en wij wachten dus op Ambon, wachten we op ... 686 00:38:52,440 --> 00:38:52,880 op huisvesting in Makassar. 687 00:38:52,880 --> 00:39:01,450 Nou toen later kregen we ... kreeg Ma een telegram dat hij in Holland zat. 688 00:39:01,450 --> 00:39:02,600 "In Holland? 689 00:39:02,600 --> 00:39:05,230 Wat doet Pa in Holland"? 690 00:39:05,230 --> 00:39:05,675 "Ja. 691 00:39:05,675 --> 00:39:05,710 Dat horen we dan nog wel", zei ze. 692 00:39:05,710 --> 00:39:12,080 Nou, dus toen wij naar ... 693 00:39:12,080 --> 00:39:16,870 naar Batavia gingen, toen zat Pa al hier en wij zaten dus 694 00:39:16,870 --> 00:39:21,922 in het Tiende Bat, wachten op transport naar Holland. 695 00:39:22,023 --> 00:39:22,780 En dat was ... wanneer was dat? 696 00:39:22,780 --> 00:39:22,910 Dat was in '51. 697 00:39:22,910 --> 00:39:23,220 Maart? 698 00:39:23,220 --> 00:39:30,580 We zijn mei vertrokken. 699 00:39:30,580 --> 00:39:33,199 Kwamen hier met de zomer aan. 700 00:39:33,300 --> 00:39:39,650 Dat is juni, kwamen we hier aan. 701 00:39:39,650 --> 00:39:42,680 Nou, en toen zijn we naar Amersfoort gegaan en van Amersfoort zijn we toen met een ... 702 00:39:42,680 --> 00:39:49,037 met een militaire wagen naar Den Haag gekomen. 703 00:39:49,138 --> 00:39:51,940 En toen zijn we in dus in Nieuwe Uitleg terechtgekomen, pension Nieuwe Uitleg. 704 00:39:51,940 --> 00:40:00,890 Want Pa heeft al die tijd in een kazerne ... in de Frederikkazerne gezeten. 705 00:40:00,890 --> 00:40:10,230 En toen zeiden ze, verschillenden"Waarom komen ... 706 00:40:10,230 --> 00:40:12,430 waarom zijn jullie niet in een kamp gekomen"? 707 00:40:12,430 --> 00:40:15,580 Ik zeg"Waarom zijn jullie niet in een kamp gekomen"? 708 00:40:15,580 --> 00:40:16,140 Ik zeg"Weet ik het? 709 00:40:16,140 --> 00:40:17,755 Mijn vader zat toch hier in Den Haag. 710 00:40:17,755 --> 00:40:19,250 Waarom moeten wij naar het kamp"? 711 00:40:19,250 --> 00:40:20,190 Ik zeg"Ja, dat ... 712 00:40:20,190 --> 00:40:20,930 dat moet je mij niet vragen. 713 00:40:20,930 --> 00:40:21,170 Daar kan ik geen antwoord op geven". 714 00:40:21,170 --> 00:40:24,620 Maar Pa zat in Den Haag, dus wij gingen naar Den Haag. 715 00:40:24,620 --> 00:40:29,470 Maar ik ben vaak met hem naar ... 716 00:40:29,470 --> 00:40:32,330 veelal naar Zeeland gegaan toen. 717 00:40:32,330 --> 00:40:33,996 Daar zaten ook zijn mensen. 718 00:40:34,097 --> 00:40:36,960 Gingen vaak naar Zeeland en weet ik veel wat. 719 00:40:36,960 --> 00:40:40,970 Ben nog, toen hij naar verschillende kampen zijn gegaan, ben ik ook gegaan. 720 00:40:40,970 --> 00:40:48,320 Nog even naar de ... 721 00:40:48,320 --> 00:40:50,365 die RMS-tijd. 722 00:40:50,466 --> 00:40:56,320 Heeft u toen meegemaakt met die aanval of ging dat langs ... 723 00:40:56,320 --> 00:40:58,879 langs de andere kant of zo, van de TNI toen? 724 00:40:58,980 --> 00:41:01,306 Nou, toen zaten we al in de bergen. 725 00:41:01,407 --> 00:41:04,670 Dus voordat ze gingen aanval of aanvallen ... 726 00:41:04,670 --> 00:41:06,610 Nee, ze gingen al aanvallen toen zeiden ze rennen, vluchten dus 727 00:41:06,610 --> 00:41:11,466 toen zijn we dus de bergen ingegaan, naar Karang Panjang gegaan. 728 00:41:11,567 --> 00:41:13,840 En toen van Karang Panjang zaten we dus in ... 729 00:41:13,840 --> 00:41:25,160 in, hoe heet dat? Halong, Halong Utan terechtgekomen. Maar naderhand toen 730 00:41:25,160 --> 00:41:35,330 kwamen we dus ... de compie ... de ex-compie van Pa, veel Menadonezen, die zijn op Ambon 731 00:41:35,330 --> 00:41:38,620 terechtgekomen. En die had ons dus ... heeft Ma dus ook herkend en die heeft Ma ook geholpen. 732 00:41:38,620 --> 00:41:41,890 Oh, van de kant van de TNI? 733 00:41:41,890 --> 00:41:42,840 Van de TNI. 734 00:41:42,840 --> 00:41:43,900 Die zijn dus overgegaan naar ... 735 00:41:43,900 --> 00:41:47,287 naar de TNI en zij zijn dus ook op Ambon gekomen. 736 00:41:47,388 --> 00:41:48,090 En ... 737 00:41:48,090 --> 00:41:50,260 en veel van die gasten, die hadden Ma ... 738 00:41:50,260 --> 00:41:52,980 die hadden ons toen ook geholpen. 739 00:41:52,980 --> 00:41:54,240 Administratiewerk, omdat we dus weg konden gaan. 740 00:41:54,240 --> 00:41:58,179 Want er was iemand die had tegen willen werken, toen zeiden ze"Nee, mevrouw. 741 00:41:58,180 --> 00:42:01,210 Kom, we gaan naar Batavia toe". En dat waren dus allemaal ex-soldaten van Pa's compie. Menadonezen. 742 00:42:01,210 --> 00:42:13,340 En die had dus, die had dus de administratie gedaan en dat wij weg konden gaan. 743 00:42:13,340 --> 00:42:16,080 Maar veel ... veel gemerkt van die ..., dat hadden wij dus niet. 744 00:42:16,080 --> 00:42:20,525 Kunt u nog herinneren dat de proclamatie? 745 00:42:20,626 --> 00:42:23,570 Nou ja, dat ... 746 00:42:23,570 --> 00:42:25,240 dat zeiden ze dus, die proclamatie, dat was dus ... 747 00:42:25,240 --> 00:42:29,280 Dat ze dus, ik weet niet meer hoe hij heet ... 748 00:42:29,280 --> 00:42:33,830 zijn ze achtergekomen dat hij ging spioneren en wat je alleen maar hoort dat ... 749 00:42:33,830 --> 00:42:34,040 dat ... 750 00:42:34,040 --> 00:42:34,690 dat in ... 751 00:42:34,690 --> 00:42:34,990 in ... 752 00:42:34,990 --> 00:42:44,180 in Seram, dat Nussy ook ... 753 00:42:44,180 --> 00:42:46,410 ook meer de Indonesische kant had gezocht. 754 00:42:46,410 --> 00:42:50,140 Dus toen had je op een gegeven moment de Rode ... 755 00:42:50,140 --> 00:42:52,875 twee Rode baretten tegen over elkaar stonden, elkaar zo'n 756 00:42:52,875 --> 00:42:55,650 beetje afmaken, toen kwamen ze erachter dat het Nussy was. 757 00:42:55,751 --> 00:43:00,660 Maar ja, dat zijn allemaal verhalen, die je dan gehoord hebt, ja. 758 00:43:00,660 --> 00:43:02,453 En echt meegemaakt, dat had ik dus niet. 759 00:43:02,553 --> 00:43:03,560 Toen zaten we al in ... 760 00:43:03,560 --> 00:43:04,070 in die ... 761 00:43:04,070 --> 00:43:08,496 in de bergen zaten we al en in Halong Utan had je niks gemerkt. 762 00:43:08,497 --> 00:43:11,630 Was er helemaal geen gevecht. 763 00:43:11,630 --> 00:43:12,590 Alhoewel daar een bataljon van ... 764 00:43:12,590 --> 00:43:18,630 de Sumatraanse bataljon die was daar, de Duaribu Satu 2001, die was daar gestationeerd. 765 00:43:18,630 --> 00:43:21,581 Maar ja, van hun had je dus ook geen, geen last van. 766 00:43:21,682 --> 00:43:25,040 We moesten daar dus wel iedere keer water halen, want er was geen ... 767 00:43:25,040 --> 00:43:27,640 geen leiding, was ook geen leidingwater. 768 00:43:27,640 --> 00:43:29,120 Dus gingen we naar die ... 769 00:43:29,120 --> 00:43:29,765 hoe heet dat toch ... 770 00:43:29,766 --> 00:43:30,370 gingen wij la.. 771 00:43:30,370 --> 00:43:30,760 water halen. 772 00:43:30,760 --> 00:43:37,070 En terwijl we dan gaan water halen van ons, toen zei een van die ... 773 00:43:37,070 --> 00:43:41,300 van die gasten, die Indone.. 774 00:43:41,300 --> 00:43:42,570 waren, ze waren met zijn beiden ... 775 00:43:42,570 --> 00:43:48,100 toen gingen ze dus, in het Javaans verteld, ze zeggen van"Jezus, en dan blijven ze water halen. 776 00:43:48,100 --> 00:43:50,770 Straks krijg ik nog een standje ook". 777 00:43:50,770 --> 00:43:51,830 Maar dat zeiden ze in ... 778 00:43:51,830 --> 00:43:53,707 in het Javaans, hè. 779 00:43:53,808 --> 00:43:54,720 Dus ik keek hem aan en ik zei " Jeetje, van wie krijg je een standje", zei op een gegeven moment. 780 00:43:54,720 --> 00:43:55,560 Toen liep ik weg. 781 00:43:55,560 --> 00:44:02,170 "He, dit meisje verstaat het, goh", maar ik liep toen weg met mijn ... met mijn water. 782 00:44:02,170 --> 00:44:08,330 Ja, ik sprak dus toen ook nog iets ... 783 00:44:08,330 --> 00:44:14,190 iets van Javaans. Dus hij schrok wel even toen ik zei"Allah, diseneni sopo sih". Hahaha. 784 00:44:14,190 --> 00:44:25,981 En april 1950. Dat de ... dat de RMS werd uitgeroepen. Hoe ... hoe kwam u dat te weten? 785 00:44:26,082 --> 00:44:28,600 Nou toen was het inderdaad feest. Toen zaten we nog, in de stad. 786 00:44:28,600 --> 00:44:32,370 In de stad. Was u toen ook erbij toen die vlag werd gehesen enzovoort? 787 00:44:32,370 --> 00:44:34,920 Ja, ja, nou echt erbij ... 788 00:44:34,920 --> 00:44:35,260 nee. 789 00:44:35,260 --> 00:44:36,260 Ik mocht dus niet van Ma. 790 00:44:36,260 --> 00:44:36,660 Je mag alleen horen. 791 00:44:36,660 --> 00:44:40,020 Mocht dus niet van Ma en dat werd dus in ... 792 00:44:40,020 --> 00:44:43,111 in de stad gehou ... daar in die hotel Grand Hotel op Ambon. Enige hotel, geloof ik, nog toen. 793 00:44:43,212 --> 00:44:50,609 En hoe hoorde u dat, via de radio of ...? 794 00:44:50,710 --> 00:44:53,850 Er is toch geen radio. 795 00:44:53,850 --> 00:45:05,656 En we kregen toen ook nog ... Toen kwam dus een Rode Baret met een ... met bericht van Pa. 796 00:45:05,757 --> 00:45:07,380 Telegram, ja. 797 00:45:07,380 --> 00:45:13,200 De vraag was"Is die kleine al geboren, is het een zoon of een dochter"? 798 00:45:13,200 --> 00:45:14,807 Dus Ma keek hem aan. 799 00:45:14,807 --> 00:45:17,910 "Ja, we hebben een telegram van sergeant gekr.. 800 00:45:17,910 --> 00:45:18,470 van majoor gekregen. 801 00:45:18,470 --> 00:45:19,600 Die zit in Holland". 802 00:45:19,600 --> 00:45:27,909 "Nou ja, stuur maar terugHet is een zoon, die heet Arthur Robby". 803 00:45:28,010 --> 00:45:29,670 Nou, dat ... 804 00:45:29,670 --> 00:45:29,850 dat ... 805 00:45:29,850 --> 00:45:31,080 dat was het enige wat ik zo ... 806 00:45:31,080 --> 00:45:32,260 Maar voor de rest zag ... 807 00:45:32,260 --> 00:45:34,220 had ik eigenlijk echt met die ... 808 00:45:34,220 --> 00:45:39,850 die gevechten daar dat ... 809 00:45:39,850 --> 00:45:40,456 dat ... 810 00:45:40,457 --> 00:45:41,430 dat heb ik dus niet meegemaakt. 811 00:45:41,430 --> 00:45:43,570 Dus eigenlijk alleen maar van horen zeggen, een aantal verhalen. 812 00:45:43,570 --> 00:45:45,560 Maar wij zijn dus ... 813 00:45:45,560 --> 00:45:49,950 want toen wij in Halong zaten was het vrij rustig, toen zag je dus niet. Werd daar ook niks gedaan. 814 00:45:49,950 --> 00:45:56,770 En het was, u zei, er was wel feest toen in april? 815 00:45:56,770 --> 00:46:03,620 Ik weet nog, 25 april was dus feest in de stad, ja. Dus al die militairen. Oh, je zag ... 816 00:46:03,721 --> 00:46:04,780 En ik kan niet van een taptoe ... 817 00:46:04,780 --> 00:46:05,990 kan ik er niet ... 818 00:46:05,990 --> 00:46:06,700 niet herinneren. 819 00:46:06,700 --> 00:46:12,830 Maar ik herinner dus wel, dat ze die ene man, sergeant majoor was 820 00:46:12,830 --> 00:46:17,200 hij ook en die woont ook bij ons in de buurt, die hebben ze gepakt. 821 00:46:17,200 --> 00:46:20,780 Die hadden ze dus naar het hotel gebracht en daar hebben ze 822 00:46:20,780 --> 00:46:26,810 hem toen gefusilleerd, omdat hij dus zogezegd de spion van ... 823 00:46:26,810 --> 00:46:28,765 van de RMS was. 824 00:46:28,866 --> 00:46:30,360 Spion tegen of voor? 825 00:46:30,360 --> 00:46:33,938 Tegen. 826 00:46:34,039 --> 00:46:36,970 Tegen en toen zeiden zij"Hoe kan dat nou? 827 00:46:36,970 --> 00:46:37,793 Hij heeft zich toch verdedigd". 828 00:46:37,794 --> 00:46:38,680 "Nee, nee, hij heeft niet verdedigd". 829 00:46:38,680 --> 00:46:40,050 Ik weet niet meer hoe hij heet. 830 00:46:40,050 --> 00:46:46,590 Best een hele statige man ergens ook. 831 00:46:46,590 --> 00:46:53,880 Ik weet niet meer hoe hij heet. 832 00:46:53,880 --> 00:46:56,790 Maar alles wat, wat gevierd werd, werd alleen maar in ... 833 00:46:56,790 --> 00:47:04,950 in de stad gevierd. We zaten dus even buiten de stad dus. Of buiten de stad ... 834 00:47:04,950 --> 00:47:05,420 Ja, een beetje buiten de stad ... 835 00:47:05,420 --> 00:47:06,130 Dus. 836 00:47:06,130 --> 00:47:08,587 Ja, zoiets. 837 00:47:08,688 --> 00:47:12,077 En het is alles daar in Batu Gajah ... 838 00:47:12,178 --> 00:47:14,590 werd het allemaal gehouden toch? 839 00:47:14,590 --> 00:47:17,350 Het hotel was in Batu Gajah. 840 00:47:17,350 --> 00:47:20,480 [...?] Dus alles werd zo'n beetje in Batu Gajah gehouden. 841 00:47:20,480 --> 00:47:28,950 En dan het kamp beneden. Hoe heet het daar nou? Daar werd het dus gehouden en wij zaten dus ... 842 00:47:28,950 --> 00:47:30,380 Kamp beneden, bedoelt u Tantui of niet? 843 00:47:30,380 --> 00:47:32,140 Nee, nee, het is geen Tantui. 844 00:47:32,140 --> 00:47:43,170 Ik weet niet meer hoe het daar heet. Het is niet ver van Batu Gajah daar. 845 00:47:43,170 --> 00:47:51,829 En dan ... toen ging U dus ... Uw moeder met al die kinderen, die ging dan van Batavia 846 00:47:51,930 --> 00:47:52,470 mee ... 847 00:47:52,470 --> 00:47:53,630 Eerst naar Makassar. 848 00:47:53,630 --> 00:47:54,606 Makassar. 849 00:47:54,707 --> 00:47:57,070 En daar hebben wij ander, anderhalf á twee maanden 850 00:47:57,070 --> 00:48:00,580 gezeten, wachten op een boot die naar Sumbawa ging. 851 00:48:00,580 --> 00:48:04,980 En toen eindelijk kwam die boot. 852 00:48:04,980 --> 00:48:06,560 Ze zijn naar Sumbawa ... 853 00:48:06,560 --> 00:48:13,180 wij hebben veertien dagen in Sumbawa nog gezeten, voordat we met de konvooi naar Bima konden gaan. 854 00:48:13,180 --> 00:48:17,456 En dat was ook wel een hele dag. 855 00:48:17,557 --> 00:48:22,193 Nee, ik bedoel naar ... van Ambon naar Batavia, op weg naar Nederland. 856 00:48:22,293 --> 00:48:24,180 Ooh, van Ambon naar ... 857 00:48:24,180 --> 00:48:28,037 naar Batavia hebben wij veertien dagen in die boot gezeten. 858 00:48:28,138 --> 00:48:30,277 En toen zaten we dus in ... 859 00:48:30,378 --> 00:48:31,695 in de Tiende Bat. 860 00:48:31,796 --> 00:48:35,649 We waren dus gedropt in de Tiende Bat. 861 00:48:35,750 --> 00:48:36,890 En toen van daaruit ... 862 00:48:36,890 --> 00:48:39,610 We hebben dus een maand in ... 863 00:48:39,610 --> 00:48:45,150 in Batavia gezeten voordat we konden inschepen om naar Holland te gaan. 864 00:48:45,150 --> 00:48:47,420 Met welke boot was dat? 865 00:48:47,420 --> 00:48:48,290 De Kota Inten. 866 00:48:48,290 --> 00:48:55,340 Kota Inten. Kunt U nog herinneren dat u hier aankwam en ... in Nederland? 867 00:48:55,340 --> 00:49:03,009 Jawel, het goot als ik weet niet wat. Was hartstikke nat. We moesten eerst naar Amersfoort. 868 00:49:03,110 --> 00:49:05,200 Daar alles nagecheckt. 869 00:49:05,200 --> 00:49:06,360 Toen kregen we kleren. 870 00:49:06,360 --> 00:49:06,272 Ik zeg"Wat moet met al die ouwe kleren? 871 00:49:06,273 --> 00:49:06,411 Wat moeten wij daarmee"? 872 00:49:06,412 --> 00:49:06,580 Hebben we ook gaan ... 873 00:49:06,580 --> 00:49:14,040 laten liggen. Toen zijn wij dus naar, met onze eigen koffers, zijn we naar Den Haag gegaan. 874 00:49:14,040 --> 00:49:15,500 Werd u opgehaald of? 875 00:49:15,500 --> 00:49:25,520 Nee, wij zijn dus met die militaire auto, die luxe wagen, zijn wij hierheen gebracht. 876 00:49:25,621 --> 00:49:26,450 Maar een ... 877 00:49:26,450 --> 00:49:33,280 een vreselijke sacherijnige chauffeur, hè. 878 00:49:33,280 --> 00:49:36,900 Van "Hmm, wat moet ik nou met al die Molukkers hier", zoiets hè. 879 00:49:37,001 --> 00:49:39,780 En toen u hier kwam hoe ... 880 00:49:39,780 --> 00:49:41,200 Pa was wel aan boord geweest. 881 00:49:41,200 --> 00:49:41,610 Dus in Rott.. 882 00:49:41,610 --> 00:49:49,640 wij zijn in Rotterdam aangekomen, toen kwam hij daar ook even aan boord. 883 00:49:49,640 --> 00:49:52,596 Toen heeft hij ons opgevangen. Ons verwelkomd. 884 00:49:52,697 --> 00:49:56,445 En het was tijdelijk? 885 00:49:56,546 --> 00:49:59,950 Ah, tuurlijk het was tijdelijk. Het was zes maanden. 886 00:49:59,950 --> 00:50:02,560 Dus u hield voor de rest ook geen rekening met iets. 887 00:50:02,560 --> 00:50:05,590 Het was gewoon eventjes de tijd uitzitten, hier in Nederland? 888 00:50:05,590 --> 00:50:10,250 Nou, eigenlijk heb ik me daar zo weinig beziggehouden. 889 00:50:10,250 --> 00:50:10,470 Zeg ... 890 00:50:10,470 --> 00:50:13,219 nou, we zien wel wanneer we weg moeten, hè. 891 00:50:13,220 --> 00:50:16,810 Maar Pa was wel non-stop bezig in gesprekken met ... 892 00:50:16,810 --> 00:50:22,080 met justitie en al die troep meer. 893 00:50:22,080 --> 00:50:25,409 Daar was hij dus wel mee bezig. 894 00:50:25,510 --> 00:50:29,950 En toen later, toen kregen we dus te horen, dat we dus ... 895 00:50:29,950 --> 00:50:30,340 dus ... 896 00:50:30,340 --> 00:50:35,580 Voordat we ingescheept waren, hè, voordat we dus naar ... 897 00:50:35,580 --> 00:50:37,741 naar Holland kwamen. 898 00:50:37,842 --> 00:50:40,880 Dat was dus nog in '50, dat was het verhaal van Pa dan hè. 899 00:50:40,880 --> 00:50:42,722 Het verhaal van Pa. 900 00:50:42,823 --> 00:50:48,830 Dat was juni '50, toen kreeg hij toen van Ministerie 901 00:50:48,830 --> 00:50:52,090 van Oorlog, dat was toen minister van oorlog ... 902 00:50:52,191 --> 00:50:54,820 Die wist geen raad wat hij dus met Sergeant Aponno moest 903 00:50:54,820 --> 00:50:59,226 doen, dus zei hij hem"Aponno, jij gaat morgen terug". 904 00:50:59,327 --> 00:51:04,490 "Terug"? "Ja, je gaat morgen terug". 905 00:51:04,490 --> 00:51:04,870 Nou, oké. 906 00:51:04,870 --> 00:51:06,270 En toen is hij naar zijn advocaat gegaan. 907 00:51:06,270 --> 00:51:06,720 Hij zegt"Ik moet morgen terug". 908 00:51:06,720 --> 00:51:15,057 Nou, toen is zijn advocaat naar justitie gegaan en 909 00:51:15,158 --> 00:51:18,040 van die Minister van Oorlog hoorde hij niets meer. 910 00:51:18,040 --> 00:51:21,351 Totaal niets. 911 00:51:21,452 --> 00:51:23,300 Dus hij kon blijven. 912 00:51:23,300 --> 00:51:24,683 Hij kon wachten. 913 00:51:24,783 --> 00:51:31,180 Ja, want die ... 914 00:51:31,180 --> 00:51:31,990 hoe heet hij? 915 00:51:31,990 --> 00:51:32,527 ... 916 00:51:32,528 --> 00:51:34,040 advocaat, die zei"Hoe kan je Aponno nou terugsturen, terwijl hij Nederlander is. 917 00:51:34,040 --> 00:51:34,270 Hij heeft een Nederlands paspoort. 918 00:51:34,270 --> 00:51:38,713 Wat moet hij daar dan beginnen? 919 00:51:38,814 --> 00:51:40,710 Het is een Molukker, maar hij heeft wel Nederlands paspoort". 920 00:51:40,710 --> 00:51:53,410 Nou dus Pa moest wachten en 12 december '50, omdat hij nog 921 00:51:53,410 --> 00:51:56,510 steeds niks gehoord van de staat en van die Minister van .. 922 00:51:56,510 --> 00:52:05,730 van Oorlog, en toen heeft hij aan Van Rijckevorsel gezegd van"Nou, ik span een pro.. 923 00:52:05,831 --> 00:52:12,276 proces aan tegen de staat". "Moet je doen". 924 00:52:12,377 --> 00:52:17,854 Dus hij heeft toen die proces gespannen tegen de staat. 925 00:52:17,955 --> 00:52:23,375 24 december '50 heeft hij zijn eerste proces gewonnen. 926 00:52:23,476 --> 00:52:26,041 De staat ging toen in hoger ... 927 00:52:26,142 --> 00:52:29,639 hoger beroep. 928 00:52:29,740 --> 00:52:33,310 Ook toen had hij gewonnen voor de tweede keer. 929 00:52:33,310 --> 00:52:37,820 Staat wilde toch niet opgeven. 930 00:52:37,820 --> 00:52:45,970 Gingen ze ook nog weer verder en toen ze die keer ook verloren hadden, toen 931 00:52:45,970 --> 00:52:52,120 wisten ze eigenlijk niet eens meer wat ze hier mee aanmoeten en toen zeiden 932 00:52:52,120 --> 00:53:02,623 ze "Nou goed, laten ze maar inschepen hier voor zes maanden hier komen". 933 00:53:02,724 --> 00:53:04,590 En toen is hij dus ... 934 00:53:04,590 --> 00:53:07,864 heeft hij dus doorgeseind naar ... 935 00:53:07,965 --> 00:53:12,090 naar Batavia ... 936 00:53:12,090 --> 00:53:14,860 Want in principe hadden de KNIL men.. 937 00:53:14,860 --> 00:53:20,410 KNIL Ambonezen, die hebben gezegd"Nee, wij willen terug naar Ambon. 938 00:53:20,410 --> 00:53:26,820 We gaan terug naar Ambon met al onze wapens", dat hadden ze gezegd in '50. 939 00:53:26,820 --> 00:53:27,540 Maar Nederland gaf niet toe. 940 00:53:27,540 --> 00:53:28,210 Nederland zegt"Nee, jullie gaan niet terug". 941 00:53:28,210 --> 00:53:29,430 "Ja, wij willen terug. 942 00:53:29,430 --> 00:53:35,917 Nou, als we niet naar Ambon mogen gaan, stuur ons dan naar Nieuw-Guinea. 943 00:53:36,018 --> 00:53:37,710 Dat is nog een Nederlands grondgebied. 944 00:53:37,710 --> 00:53:38,700 Stuur ons daarheen". 945 00:53:38,700 --> 00:53:41,000 Maar ook daar wilden de Nederlanders niet aan meewerken. 946 00:53:41,000 --> 00:53:42,815 Daar willen ze niet aan meewerken. 947 00:53:42,916 --> 00:53:47,230 Maar, de ... 948 00:53:47,230 --> 00:53:52,150 de KNIL'ers die zeggen van"Ja, of die kant uit of we gaan hier verder". 949 00:53:52,150 --> 00:53:54,760 Dat was toen nog in Makassar, toen nog in Makassar. 950 00:53:54,760 --> 00:54:04,840 Toen dan ook nog die An.. was toen ook nog met Andi Azis of zoiets, geloof ik. 951 00:54:04,840 --> 00:54:07,120 Nou en toen, toen hadden ze Pa ... 952 00:54:07,120 --> 00:54:09,420 Toen ze Pa naar Nederland hadden gestuurd ... 953 00:54:09,420 --> 00:54:24,460 En toen hebben ze die gasten pas overal geplaatst vanuit Makassar naar her en der geplaatst op Java. 954 00:54:24,460 --> 00:54:28,020 En daarom baal ik ook, dat de meeste Ambonezen niet eens weten hoe ze hier 955 00:54:28,020 --> 00:54:32,990 kwamen en waarom ze hier kwamen en dan hoor je allemaal maar van die verhalen. 956 00:54:32,990 --> 00:54:37,350 Waar hebben ze dat over, dat weten ze niet. 957 00:54:37,350 --> 00:54:41,880 Ik hoorde van de week van iemand die zegt"Ja, we hebben drie mogelijkheden gekregen". 958 00:54:41,880 --> 00:54:44,370 Ik zeg"Wat, wat voor mogelijkheden"? 959 00:54:44,370 --> 00:54:45,420 "Australië, Nieuw-Guinea of Suriname". 960 00:54:45,420 --> 00:54:45,540 Ik zegJe bent gek. 961 00:54:45,540 --> 00:54:46,851 Hoe kom je erbij? 962 00:54:46,851 --> 00:54:49,355 Suriname, wat moeten ze in Suriname doen"? 963 00:54:49,355 --> 00:54:54,342 Het enige mogelijkheid is dat ze Nieuw-Guinea aangevraagd hebben, maar Nederland gaf het niet. 964 00:54:54,443 --> 00:54:59,230 Ik zeg zo, hè. 965 00:54:59,230 --> 00:55:03,240 Ik zeg"Daarom baal ik dat de meeste Molukkers hier niet eens 966 00:55:03,240 --> 00:55:08,230 weten waarom ze hier gekomen zijn en hoe ze hier gekomen zijn". 967 00:55:08,230 --> 00:55:09,790 Ze weten alleen Aponno, maar uiteindelijk heeft ... 968 00:55:09,790 --> 00:55:14,410 is Aponno verantwoordelijk voor de komst van de ... 969 00:55:14,410 --> 00:55:14,490 van ... 970 00:55:14,490 --> 00:55:14,690 van ... 971 00:55:14,690 --> 00:55:15,480 van de Ambonezen hier. 972 00:55:15,480 --> 00:55:16,340 Van de KNIL'ers hier. 973 00:55:16,340 --> 00:55:22,960 Want Pa zegt toen aan diegene, al in Batavia"Iedereen die hierheen wil komen 974 00:55:22,960 --> 00:55:27,890 stop ze maar in als aangenomen kind of geef maar een rang, kan me niets schelen. 975 00:55:27,890 --> 00:55:30,440 Geef ze maar, wie hierheen wil komen, stuur ze hierheen. 976 00:55:30,440 --> 00:55:31,444 Laten ze gewoon in die schepen inschepen". Dat had Pa toen gezegd. 977 00:55:31,544 --> 00:55:38,960 Maar was het niet op dienstbevel dan? 978 00:55:38,960 --> 00:55:39,590 Wat? 979 00:55:39,590 --> 00:55:41,270 Inschepen naar Nederland? 980 00:55:41,270 --> 00:55:43,080 Tuurlijk was het ..., ja op dienstbevel. 981 00:55:43,080 --> 00:55:44,600 Pa had ... 982 00:55:44,600 --> 00:55:46,510 Pa had toch de strijd gewonnen. 983 00:55:46,510 --> 00:55:48,420 Dus hij kan al.. 984 00:55:48,420 --> 00:55:51,560 hij kan makkelijk zelf zeggen "ieder burger, die mee wil gaan, dan ... 985 00:55:51,560 --> 00:55:56,040 Laat ze gewoon meegaan, dan geef je ze gewoon een rang. 986 00:55:56,040 --> 00:55:57,610 Soldaat, korporaal, God mag weten wat of, of ,of, of, of als ... 987 00:55:57,610 --> 00:56:04,200 als anak angkat, als weet ik veel. Neem ze maar mee." 988 00:56:04,200 --> 00:56:07,635 Dat zei hij toen en dat hadden ze toen ook gedaan. 989 00:56:07,736 --> 00:56:09,150 Voor zes maanden. 990 00:56:09,150 --> 00:56:10,410 Voor zes maanden. 991 00:56:10,410 --> 00:56:13,977 Ja, voor zes maanden. 992 00:56:14,078 --> 00:56:18,770 Kijk, hij heeft het verhaal, heeft hij hier geschreven, hè. Ik weet niet of je dat kent. 993 00:56:18,770 --> 00:56:24,980 Hmmm. Ja, ik denk dat ik het wel ken. 994 00:56:24,980 --> 00:56:27,000 Ja. Dat is Pasti ... 995 00:56:27,000 --> 00:56:27,630 "Waarom wij kwamen". 996 00:56:27,630 --> 00:56:28,520 "Waarom wij kwamen". 997 00:56:28,520 --> 00:56:29,770 Ja. 998 00:56:29,871 --> 00:56:32,511 Dat staat hier allemaal in. 999 00:56:32,612 --> 00:56:34,090 En als je nou de ... 1000 00:56:34,090 --> 00:56:34,330 de ... 1001 00:56:34,330 --> 00:56:39,258 de derde generatie hoort vertellen over Pa, dan denk je"Waar hebben jullie het over"? 1002 00:56:39,359 --> 00:56:44,600 En daar erger ik me groen en geel aan. 1003 00:56:44,600 --> 00:56:45,230 Als ze dan niet ... 1004 00:56:45,230 --> 00:56:49,901 hou dan verder je mond, van "Ik weet het niet", ja. 1005 00:56:50,002 --> 00:56:52,180 Ja, maar we zijn hier niet met ... 1006 00:56:52,180 --> 00:56:52,450 met ... 1007 00:56:52,450 --> 00:56:58,750 met hoe heet dat gekomen. We zijn hier altijd toch met tegen.. tegenzin gekomen. Dat is em juist. 1008 00:56:58,750 --> 00:57:06,800 En dan hoor je op een gegeven maal dat eentje uit 1009 00:57:06,800 --> 00:57:09,150 Nieuw-Guinea zich ook als president aangeeft, hè ... 1010 00:57:09,150 --> 00:57:15,340 opgeeft en met verschillende petten draagt van ... 1011 00:57:15,340 --> 00:57:20,646 van president, dan is ie toch ook niet goed snik. 1012 00:57:20,747 --> 00:57:31,580 Of is het de mentaliteit van de Molukker? 1013 00:57:31,580 --> 00:57:32,650 "Dat is mijn werk. 1014 00:57:32,650 --> 00:57:33,751 Ik heb dat gedaan". 1015 00:57:33,752 --> 00:57:34,663 Ja, mijn god. 1016 00:57:34,664 --> 00:57:35,354 Ik ... 1017 00:57:35,354 --> 00:57:36,012 niet. 1018 00:57:36,012 --> 00:57:38,255 Kijk en dat zijn dingen waar ik me groen en geel erger. 1019 00:57:38,356 --> 00:57:40,810 Nou, ik zal je een brief laten ... dat moet je even lezen. 1020 00:57:40,810 --> 00:57:40,970 Hmm. 1021 00:57:40,970 --> 00:57:47,620 Dat heb ik toevallig gevonden ... waar is het is ...? 1022 00:57:47,620 --> 00:57:49,020 Lees ik zo even, want ... want ... 1023 00:57:49,020 --> 00:57:51,873 Hier, hier kijk. 1024 00:57:51,974 --> 00:57:54,460 Ze hebben toen ook een ... 1025 00:57:54,460 --> 00:57:54,790 een ... 1026 00:57:54,790 --> 00:57:58,580 een vijfdelige verhaal over, over Maluku geschreven. 1027 00:57:58,580 --> 00:58:08,325 Hoe de KNIL'ers hier kwamen. Nou, hier moet je dus even lezen. 1028 00:58:08,426 --> 00:58:11,260 Want, wat wilt u ermee zeggen? 1029 00:58:11,260 --> 00:58:14,460 Dat ging dus over het project, die vijf ... 1030 00:58:14,460 --> 00:58:15,652 vijf ... 1031 00:58:15,753 --> 00:58:18,499 vijfdelige project. 1032 00:58:18,600 --> 00:58:21,270 En toen heeft Pa die persoon geschreven. 1033 00:58:21,270 --> 00:58:27,062 Heeft hij dus gezegd van ... dat het niet klopt, dat programma. 1034 00:58:27,163 --> 00:58:29,500 Van Makassar naar Bovensmilde, die documentaire. 1035 00:58:29,500 --> 00:58:30,960 Ja, die documentatie. 1036 00:58:30,960 --> 00:58:31,763 Hm. 1037 00:58:31,764 --> 00:58:35,200 Nou en toen kreeg hij een ... 1038 00:58:35,200 --> 00:58:38,790 een vreselijke hatelijke brief terug, ja. Nou moet je eens lezen wat in die brief staat. 1039 00:58:38,790 --> 00:58:39,400 Ja, ik, ja 1040 00:58:39,400 --> 00:58:41,242 Ja en kijk 1041 00:58:41,243 --> 00:58:41,840 Ja, ik lees em zo. 1042 00:58:41,840 --> 00:58:44,420 En toen later schijn ik ... 1043 00:58:44,420 --> 00:58:46,660 schijnt hij dus ook mij een brief gegeven te hebben. 1044 00:58:46,660 --> 00:58:48,720 Dat weet ik niet, dat heb ik aan Pa gegeven. 1045 00:58:48,720 --> 00:58:52,170 En toen heeft Pa die brief, wat voor mij was, heeft hij beantwoordt. 1046 00:58:52,170 --> 00:58:55,910 Dat is ook ... 1047 00:58:55,910 --> 00:58:57,000 Ze waren dus ... 1048 00:58:57,000 --> 00:58:58,160 Dus die documentatie ... 1049 00:58:58,160 --> 00:58:58,830 ik, ik weet niet hoe ... 1050 00:58:58,830 --> 00:59:04,450 Ik heb het zelf niet gezien, maar daar klopt er geen moer van die hele documentatie. 1051 00:59:04,450 --> 00:59:05,360 Dus Pa gaf daar ... 1052 00:59:05,360 --> 00:59:08,618 gaf daar dus reactie op. 1053 00:59:08,719 --> 00:59:10,070 En dat hij zeggen dat ... 1054 00:59:10,070 --> 00:59:15,270 dat hij dus jammer vond en dat hij dus zegt "Geef mij dus tien 1055 00:59:15,270 --> 00:59:20,614 a vijftien minuten de kans om dit even recht te zetten, ja. 1056 00:59:20,714 --> 00:59:24,470 Want ik ben verantwoordelijk voor de komst van die KNIL'ers hier". 1057 00:59:24,470 --> 00:59:28,760 En toen schijnt hij aan haar dat brief eigen teruggestuurd te hebben naar Pa. 1058 00:59:28,760 --> 00:59:41,400 Dus ja, ik heb dat artikeltje, die brief heb ik gelezen van u, waarin uw vader protesteert tegen 1059 00:59:41,400 --> 00:59:51,407 een vertekend beeld wat die documentaire Van Makassar naar Bovensmilde heeft gepresenteerd. 1060 00:59:51,508 --> 00:59:59,060 En hij is daarin niet gekend en omdat hij ook dicht bij het vuur heeft gezeten en medeverantwoordelijk 1061 00:59:59,060 --> 01:00:07,410 is geweest voor de overkomst van de Molukse KNIL militairen naar Nederland, vindt hij het 1062 01:00:07,410 --> 01:00:14,356 jammer dat hij ook geen tijd daarna heeft gekregen om het een en ander de recht te zetten. 1063 01:00:14,457 --> 01:00:18,050 Maar u weet niet of ze ... of hij daarna nog contact heeft gehad? 1064 01:00:18,050 --> 01:00:20,191 Nee, dat weet ik niet. 1065 01:00:20,192 --> 01:00:22,259 Dat weet u niet. Hmm. 1066 01:00:22,360 --> 01:00:27,220 Kijk, dat moment dat hij dus, dat ze hem gevraagd hadden, toen zat hij dus in Californië. 1067 01:00:27,220 --> 01:00:27,805 Bij ... 1068 01:00:27,805 --> 01:00:28,390 bij ... 1069 01:00:28,390 --> 01:00:30,470 bij mijn oudste broer. 1070 01:00:30,470 --> 01:00:39,550 En dat schreef hij dus in die brief, maar het brief wat hij 1071 01:00:39,550 --> 01:00:45,210 dus teruggekregen had, was ook erg beledigend naar hem toe. 1072 01:00:45,311 --> 01:00:49,934 En dat is natuurlijk wel vervelend. 1073 01:00:50,035 --> 01:00:53,440 En mijn ervaring is dus ook, alles wat ... 1074 01:00:53,440 --> 01:00:53,690 wat ... 1075 01:00:53,690 --> 01:00:59,410 wat de Molukkers, wat de KNIL, Molukse militairen betreft, Ambonese 1076 01:00:59,410 --> 01:01:07,760 KNIL militairen betreft, was in het begin ook altijd onbegrip van de ... 1077 01:01:07,760 --> 01:01:16,440 van de mensen naar ons toe, altijd onbegrip en soms naar het beledigend toe. 1078 01:01:16,440 --> 01:01:18,434 Kijk en dat is niet leuk. 1079 01:01:18,535 --> 01:01:23,140 Kijk, want je moet jezelf op een gegeven moment ook gaan verdedigen. 1080 01:01:23,241 --> 01:01:24,970 Ja, want ... 1081 01:01:24,970 --> 01:01:33,010 ik ben er wel een dochter van, maar als ik dus iets hoor wat ook niet klopt, dan ... 1082 01:01:33,010 --> 01:01:36,459 dan verdedig ik me ook behoorlijk daartegen. 1083 01:01:36,560 --> 01:01:43,009 Maar wat hoort u voor een kritiek dan hè, voor de ... in de schoenen geschoven ... 1084 01:01:43,110 --> 01:01:45,588 tegenover u? 1085 01:01:45,689 --> 01:01:52,826 Nou, het ging dus eigenlijk meer over, heel in het begin dan hè. 1086 01:01:52,927 --> 01:01:53,970 Ja. 1087 01:01:53,970 --> 01:01:55,620 Van"Waarvoor moeten jullie hier komen? 1088 01:01:55,620 --> 01:01:55,750 Wa.. 1089 01:01:55,750 --> 01:01:57,125 waar ... 1090 01:01:57,125 --> 01:02:00,580 waar is het dan nodig voor? 1091 01:02:00,580 --> 01:02:02,090 We hebben hier toch ook rotzooi gehad. We hebben toch hier ook oorlog gehad". 1092 01:02:02,090 --> 01:02:05,950 Ik zeg"Ja, maar die oorlog van jullie gaat altijd alleen maar over jullie 1093 01:02:05,950 --> 01:02:08,630 en over de Joden en wat denk je wat wij met de Jappen hebben gedaan dan"? 1094 01:02:08,630 --> 01:02:12,690 Ik zei"We hebben toch ook voor de driekleur moeten vechten. 1095 01:02:12,690 --> 01:02:13,238 Daar ... 1096 01:02:13,239 --> 01:02:13,910 daar zijn dus ook mensen ... 1097 01:02:13,910 --> 01:02:17,840 mensen gestorven voor de driekleur en er is geen dank je wel voor van ... 1098 01:02:17,840 --> 01:02:18,070 van ... 1099 01:02:18,070 --> 01:02:18,690 van jullie Nederlanders. 1100 01:02:18,690 --> 01:02:21,530 Ja, maar dat is toch niet in Nederland. 1101 01:02:21,530 --> 01:02:24,710 Nee, maar in Indië was toen ook nog van ... 1102 01:02:24,710 --> 01:02:25,286 voormalig Nederlands-Indië. 1103 01:02:25,286 --> 01:02:25,880 Het was toch van de Nederlanders. 1104 01:02:25,880 --> 01:02:31,090 Dat is een kolonie van jullie en daar moesten de Ambonezen toch 1105 01:02:31,090 --> 01:02:33,875 ook vechten voor de driekleur en alle strijd om de driekleur. 1106 01:02:33,976 --> 01:02:35,740 Maar hier in Holland worden we vertrapt door jullie". 1107 01:02:35,740 --> 01:02:40,990 "Ja, maar dat weten wij niet, hè, dat weet ...". 1108 01:02:40,990 --> 01:02:44,819 "Nou, dan moet je niet zo hatelijk zijn. 1109 01:02:44,920 --> 01:02:49,827 Kijk, meer als drieënhalve eeuw hebben we voor jullie moeten 1110 01:02:49,928 --> 01:02:52,500 vechten en altijd hebben we voor jullie de kop moeten ... 1111 01:02:52,500 --> 01:02:53,485 de ... 1112 01:02:53,586 --> 01:02:54,146 de ... 1113 01:02:54,246 --> 01:02:59,980 de kop moeten indrukken door jullie". 1114 01:02:59,980 --> 01:03:01,600 "Ja, maar daar hebben wij toch niks mee te maken". Ik zeg"Nee, jullie hebben heel wat mee maken". 1115 01:03:01,600 --> 01:03:03,410 Ik zeg"Jullie zijn begonnen met ... 1116 01:03:03,410 --> 01:03:03,860 met ... 1117 01:03:03,860 --> 01:03:04,966 met oorlogvoeren. 1118 01:03:05,067 --> 01:03:06,860 Jullie zijn toch nog naar de Molukken geweest om ... 1119 01:03:06,860 --> 01:03:13,130 om ... om al die producten van de Molukken te jatten? Jullie zijn 1120 01:03:13,130 --> 01:03:17,930 daar heengegaan voor de ... 1121 01:03:17,930 --> 01:03:18,610 hoe heet dat? 1122 01:03:18,610 --> 01:03:19,960 nootmuskaat, kruidnagel, nootmuskaat voor ... 1123 01:03:19,960 --> 01:03:24,110 voor de kruidnagel, voor de foelie en al die troep meer, daar zijn jullie voor naar, naar ... 1124 01:03:24,110 --> 01:03:27,350 naar de Molukken toegegaan. 1125 01:03:27,350 --> 01:03:28,120 Want daar groeit geen ... 1126 01:03:28,120 --> 01:03:28,770 geen andere land in, in ... 1127 01:03:28,770 --> 01:03:30,990 in op Indië alleen maar op de Molukken. 1128 01:03:30,990 --> 01:03:34,150 En daar hebben jullie dus ook mensen vermoord. 1129 01:03:34,150 --> 01:03:36,890 Daar zijn jullie toch voor gekomen"? 1130 01:03:36,890 --> 01:03:37,400 "Ja, maar dat is zoveel eeuwen ...". 1131 01:03:37,400 --> 01:03:41,500 "Ja, dat is zoveel eeuwen terug, maar daar krijgen wij daar nu de last van". 1132 01:03:41,500 --> 01:03:42,159 Ik zeg"En ... 1133 01:03:42,260 --> 01:03:52,260 en is het wel iedere jaar alleen maar om de Joden, 1134 01:03:52,260 --> 01:03:53,670 steeds maar de Joden, de Joden, nogmaals de Joden. 1135 01:03:53,670 --> 01:03:56,180 Ja en jullie vergeten dat jullie zelf naar de Molukken zijn geweest om daar ook de boel te gaan ... 1136 01:03:56,180 --> 01:03:57,403 gaan ... 1137 01:03:57,404 --> 01:04:06,410 gaan ... gaan jatten en daar gaan vermoorden". "Ja, maar ik vind dat je nou wel erg cru bent". 1138 01:04:06,410 --> 01:04:07,940 "Oh, nou ben ik wel cru ervoor". 1139 01:04:07,940 --> 01:04:08,611 Dus ik mocht me zelf niet verdedigen. 1140 01:04:08,612 --> 01:04:09,270 Nee, dus daar ging het dus ook om. 1141 01:04:09,270 --> 01:04:11,460 Dus als ze over Maluku hebben dan gooi ik dit ... 1142 01:04:11,460 --> 01:04:12,020 dit voor ... 1143 01:04:12,020 --> 01:04:13,510 voor hun poten neer. 1144 01:04:13,510 --> 01:04:16,370 "Ja, maar het is zoveel eeuwen geleden". 1145 01:04:16,370 --> 01:04:17,050 "Ja, ja, maar daar ... 1146 01:04:17,050 --> 01:04:20,195 daar zitten wij toch nog mee". 1147 01:04:20,296 --> 01:04:24,290 Ik zeg"Nou komen we hier, dan zeggen ze ja, je komt hier voor zes maanden. 1148 01:04:24,290 --> 01:04:25,838 Nou? 1149 01:04:25,939 --> 01:04:30,230 Dat is in '50, '51 en het is nu al tweeduizend zoveel. 1150 01:04:30,230 --> 01:04:34,340 Dus zitten we nog". 1151 01:04:34,340 --> 01:04:35,310 Kijk, dat zijn allemaal van ... 1152 01:04:35,310 --> 01:04:35,510 van ... 1153 01:04:35,510 --> 01:04:35,770 van ... 1154 01:04:35,770 --> 01:04:40,015 van die dingen en dan moet je nog zo blijven verdedigen. 1155 01:04:40,116 --> 01:04:50,380 Kijk, en dat is gewoon balen. Dus. Maar goed, wij blijven verdedigen, tot aan de 1156 01:04:50,380 --> 01:04:52,191 dood. 1157 01:04:52,192 --> 01:04:56,626 Wij blijven ... 1158 01:04:56,727 --> 01:05:07,770 wij blijven verdedigen, hè. Met een big smile op je gezicht en dan blijven verdedigen. 1159 01:05:07,770 --> 01:05:08,106 Ja. 1160 01:05:08,107 --> 01:05:08,280 En ... 1161 01:05:08,280 --> 01:05:08,290 "aduh e". 1162 01:05:08,290 --> 01:05:11,413 Nu verleden keer was in het koor .... 1163 01:05:11,514 --> 01:05:15,741 op het koor en toen zei een van die leden van ... 1164 01:05:15,842 --> 01:05:20,810 hebben wij iets over de nieuwe president zeggen, zei "Jij houdt je 1165 01:05:20,810 --> 01:05:25,780 kop dicht, je hebt nog nooit betaald, dus je houdt je kop dicht. 1166 01:05:25,780 --> 01:05:27,270 Je mag geen commentaar....". 1167 01:05:27,270 --> 01:05:30,280 Ik kwam niet meer bij. 1168 01:05:30,280 --> 01:05:31,720 Ik kom niet meer bij. 1169 01:05:31,720 --> 01:05:31,970 Toen zei die persoon ook maar niks meer. 1170 01:05:31,970 --> 01:05:34,965 "Jij houdt je kop dicht, hè. 1171 01:05:34,965 --> 01:05:40,455 Jij hebt nog nooit betaald, dus jij houdt je kop dicht". 1172 01:05:40,455 --> 01:05:47,460 Nou en toen vertelde ze dat er maar inderdaad zo weinig bij collectes ... 1173 01:05:47,460 --> 01:05:52,040 Er zijn zoveel mensen, maar er is heel weinig opgehaald van die ... 1174 01:05:52,040 --> 01:05:57,750 met ... met de collecteren. Ik zei "Ja, 1175 01:05:57,750 --> 01:05:58,300 Ambonezen geloven het niet meer". 1176 01:05:58,300 --> 01:06:03,190 En toen zei ik zo, ik zei"Ja, je kan wel zoveel ... 1177 01:06:03,190 --> 01:06:07,190 je kan wel zoveel willen, maar als er geen geld is, dan is het vervelend". 1178 01:06:07,190 --> 01:06:11,050 En ik zei"Maar Etty is toch ook in LA, natuurlijk is hij 1179 01:06:11,050 --> 01:06:12,460 in Amerika geweest, maar wat moet hij in Amerika doen? 1180 01:06:12,460 --> 01:06:13,860 Er is toch geen geld. 1181 01:06:13,860 --> 01:06:16,140 Dus hij kan die Amerikanen toch niet benaderen om ... 1182 01:06:16,140 --> 01:06:16,460 om ... 1183 01:06:16,460 --> 01:06:16,570 om het te ... 1184 01:06:16,570 --> 01:06:20,210 de aandacht van ... 1185 01:06:20,311 --> 01:06:22,290 van Maluku naar voren te brengen? 1186 01:06:22,290 --> 01:06:26,800 Dan zal hij toch duizenden dollars moeten hebben, wil je zeggen, wil je dit voor mij doen? 1187 01:06:26,800 --> 01:06:28,470 Dit en dit krijg je dan van mij". 1188 01:06:28,470 --> 01:06:33,470 Kijk, en dat is nu precies hetzelfde. 1189 01:06:33,470 --> 01:06:40,960 Want je staat er, hoe je het ook wendt of keert, Maluku staat er helemaal alleen voor. 1190 01:06:40,960 --> 01:06:43,390 Er is geen hond die daar naar ... 1191 01:06:43,390 --> 01:06:47,055 die naar kraait, die je bijstaat. 1192 01:06:47,156 --> 01:06:53,804 Want als je dan ziet, dat andere landen bijgestaan worden met zoveel, zoveel ... 1193 01:06:53,905 --> 01:06:57,430 dan denk je"Waarvoor hebben we dan drie eeuwen, drieënhalve eeuw voor hun gevochten", hè? 1194 01:06:57,430 --> 01:07:01,650 Waarvoor heb je dat dan gedaan? 1195 01:07:01,650 --> 01:07:02,190 En nou? 1196 01:07:02,190 --> 01:07:10,032 En nou moet je dat voor de Javaan doen. 1197 01:07:10,133 --> 01:07:15,290 En dan blijven ze de Javanen steunen. De Javaan zegt "Dank je wel. Dat gaat in mijn eigen zak". 1198 01:07:15,391 --> 01:07:24,459 Die loyaliteit van Molukkers naar de driekleur. 1199 01:07:24,560 --> 01:07:30,594 Er zijn altijd wel veel verhalen in omloop hoe loyaal de mensen waren. 1200 01:07:30,695 --> 01:07:33,110 Dat mensen mochten kiezen of dood of ... 1201 01:07:33,110 --> 01:07:38,927 hoe heet dat, foto van Wilhelmina vertrappen, dat ze voor het eerste kozen? 1202 01:07:39,028 --> 01:07:41,552 Heeft U ook van dat soort verhalen gehoord? 1203 01:07:41,653 --> 01:07:47,450 Van dat de ... tijdens de oorlog of tijdens de politionele acties ... 1204 01:07:47,450 --> 01:07:52,860 Nee, nooit. 1205 01:07:52,860 --> 01:07:53,040 Nee? 1206 01:07:53,040 --> 01:07:53,910 Ik heb het nog nooit gehoord. 1207 01:07:53,910 --> 01:07:57,240 Het ging altijd om dat is onze koningin, Wilhelmina, dat is onze koningin. Daar ging het altijd om. 1208 01:07:57,240 --> 01:08:01,800 Ja, dat bedoel ik. 1209 01:08:01,800 --> 01:08:02,600 Tijdens de Japan.. 1210 01:08:02,600 --> 01:08:03,010 tij ... 1211 01:08:03,010 --> 01:08:07,690 tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er door Japanners dan wel gezegd van ... 1212 01:08:07,690 --> 01:08:16,450 ja, je moet ... hoe heet dat? ... op die foto van Wilhelmina gaan staan anders wordt je onthoofd. 1213 01:08:16,450 --> 01:08:16,955 Ja. 1214 01:08:16,956 --> 01:08:17,560 Dat soort verhalen. Heeft u dat ook wel eens gehoord? 1215 01:08:17,560 --> 01:08:22,655 Nou, ik heb het zelf niet gehoord, maar ... 1216 01:08:22,756 --> 01:08:27,930 maar wat ik gehoord heb is, dat ze inderdaad dat gezegd hebben, maar zeggen zij"Nee, 1217 01:08:27,930 --> 01:08:31,842 dit is onze Koningin, dus dat doen wij niet en daar hebben we gewoon respect voor. 1218 01:08:31,943 --> 01:08:34,830 Daar hebben we respect voor". 1219 01:08:34,830 --> 01:08:40,109 Ze gingen zelf verstoppen voordat de Jappen komen ... 1220 01:08:40,210 --> 01:08:41,850 de foto van ... 1221 01:08:41,850 --> 01:08:42,160 van ... 1222 01:08:42,160 --> 01:08:44,130 van Wilhelmina en dan de driekleur. 1223 01:08:44,130 --> 01:08:47,395 Dat wordt zelfs verstopt. 1224 01:08:47,496 --> 01:08:50,830 En wat ik dus ook wel gehoord heb, was toen ... 1225 01:08:50,931 --> 01:08:53,490 dan was er ook eentje die dus onthoofd moet worden. 1226 01:08:53,490 --> 01:08:55,152 Ik weet niet hoe dat kwam, maar hij ... 1227 01:08:55,252 --> 01:08:56,250 hij zou ... 1228 01:08:56,250 --> 01:09:07,760 hij dweepte nog steeds met de driekleur, en ik weet niet hoe, en toen zegt ie"Als je dat ... 1229 01:09:07,760 --> 01:09:12,166 als je me dood wil schieten, dan wil ik onder de driekleur doodgaan". 1230 01:09:12,267 --> 01:09:13,840 Dus toen hebben ze dus ... 1231 01:09:13,840 --> 01:09:16,100 Toen hadden ze dus toch nog op een of andere manier 1232 01:09:16,100 --> 01:09:19,056 die driekleur tevoorschijn gehaald en toen hem ... 1233 01:09:19,157 --> 01:09:24,241 hem onder driekleur neergeknald. 1234 01:09:24,342 --> 01:09:27,470 Ja, want alles draait om ... 1235 01:09:27,470 --> 01:09:28,280 om Wilhelmina. 1236 01:09:28,280 --> 01:09:29,920 Het is Wilhelmina voor, Wilhelmina na. 1237 01:09:29,920 --> 01:09:31,059 Bij de geboorte ... 1238 01:09:31,059 --> 01:09:33,006 Moet je eens kijken bij de geboorte van ... 1239 01:09:33,107 --> 01:09:35,720 van Prinses Marijke. 1240 01:09:35,720 --> 01:09:38,476 Wat een feest er niet gehouden werd. 1241 01:09:38,577 --> 01:09:39,420 Zeker in Timor. 1242 01:09:39,420 --> 01:09:46,026 We zaten toen in Timor en toen was Henk ... 1243 01:09:46,127 --> 01:09:47,410 Hahahaha. 1244 01:09:47,410 --> 01:09:49,450 Ja, was weer Pa hoor ... 1245 01:09:49,450 --> 01:09:50,330 dus, er werd ... 1246 01:09:50,330 --> 01:09:56,620 werd een wieg daar neergezet en Henk moest als de engelbewaarder zelf over die wieg .... 1247 01:09:56,620 --> 01:10:03,510 Hahaha. Kijk, nu ga je er om lachen. Toen vond je het leuk. Toen denk je"Goh, wat leuk hè". 1248 01:10:03,510 --> 01:10:06,090 Dus een engelbewaarder over die wieg van ... 1249 01:10:06,090 --> 01:10:07,400 van de prinses. 1250 01:10:07,400 --> 01:10:08,466 Mijn God. 1251 01:10:08,467 --> 01:10:12,430 Kijk, ik kan er nu wel om lachen, maar toen was het ... 1252 01:10:12,430 --> 01:10:13,350 Het was een hart.. 1253 01:10:13,350 --> 01:10:17,344 inderdaad een heel mooi feest in Timor. 1254 01:10:17,445 --> 01:10:18,690 Dus. 1255 01:10:18,690 --> 01:10:19,130 En hij ... 1256 01:10:19,130 --> 01:10:20,230 hij was in kebaja. 1257 01:10:20,230 --> 01:10:20,480 Ja. 1258 01:10:20,480 --> 01:10:22,105 Hij had een witte broek. 1259 01:10:22,206 --> 01:10:24,494 Ma had een kebaja voor hem gemaakt. 1260 01:10:24,595 --> 01:10:28,120 Dus daar zat hij bij die wieg. 1261 01:10:28,120 --> 01:10:29,140 Daar stond hij bij de wieg. 1262 01:10:29,140 --> 01:10:29,490 Hahaha. 1263 01:10:29,490 --> 01:10:36,800 Het is jammer dat er geen foto gemaakt werd in die tijd. 1264 01:10:36,800 --> 01:10:38,680 Nee, ik zie het nog voor me. 1265 01:10:38,680 --> 01:10:39,490 Ik zie het nog voor ... 1266 01:10:39,490 --> 01:10:41,350 ja, god. 1267 01:10:41,350 --> 01:10:44,067 Nee, het was een hartstikke groot feest. 1268 01:10:44,168 --> 01:10:45,400 Ja en ... 1269 01:10:45,400 --> 01:10:46,120 en ook met ... 1270 01:10:46,120 --> 01:10:52,620 met haar verjaardag. En we zitten in Timor. Naast ons heb je een heel groot veld eigenlijk. Ja 1271 01:10:52,620 --> 01:10:56,470 hoor, Pa organiseert daar feesten en wedstrijden. 1272 01:10:56,470 --> 01:11:02,820 Alles is door Pa georganiseerd. Dus. Alles draait om ... om de driekleur. 1273 01:11:02,820 --> 01:11:08,510 Alles draait om Wilhelmina. Dat is onze koningin ja, onze koningin. Nou, dat zou je nou niet horen " 1274 01:11:08,510 --> 01:11:08,539 Beatrix, dat is onze koningin. 1275 01:11:08,540 --> 01:11:08,930 Hahaha. 1276 01:11:08,930 --> 01:11:13,240 Dat zou je nou niet horen. 1277 01:11:13,240 --> 01:11:16,478 Of straks "Willem-Alexander, dat is onze koning". 1278 01:11:16,478 --> 01:11:21,840 Nee, dat zal je dus niet meer horen. Ik denk dat er dan alleen maar flink bespot wordt. 1279 01:11:21,840 --> 01:11:26,048 Het is al bekend dat Ambonezen gekheid in hun hoofd hebben 1280 01:11:26,148 --> 01:11:27,590 en dat dat dan naar boven komt , nou dan moet eens kijken. 1281 01:11:27,590 --> 01:11:42,450 Nee, maar dat ... 1282 01:11:42,450 --> 01:11:49,180 dat voor zo en zo vind ik gewoon jammer, dat soms ook zulke vreemde verhalen dan 1283 01:11:49,180 --> 01:11:52,800 hoort en willen ze met de politiek meedoen en dan weten ze daar niet veel van. 1284 01:11:52,800 --> 01:11:56,160 Kijk en dat vind ik dan jammer, ja. 1285 01:11:56,160 --> 01:11:58,600 Of ze kunnen geen fatsoenlijk antwoord geven. 1286 01:11:58,600 --> 01:12:04,420 Ze kunnen zich zelf niet verdedigen naar die, naar die persoon toe wat, wat Maluku betreft dan. 1287 01:12:04,420 --> 01:12:08,616 Dan zou ik zeggen ja, hou er dan mee op. 1288 01:12:08,717 --> 01:12:10,583 U bedoelt die jongeren? 1289 01:12:10,584 --> 01:12:14,634 Ja. 1290 01:12:14,735 --> 01:12:18,180 Zeg niks of scheld ze de huid vol. 1291 01:12:18,180 --> 01:12:21,810 Want als je niks over die hele politiek van ... 1292 01:12:21,810 --> 01:12:22,080 van ... 1293 01:12:22,080 --> 01:12:27,281 van voormalig Nederlands-Indië niet kent, dan moet je jouw kop houden. 1294 01:12:27,382 --> 01:12:32,020 "Want hier hebben jullie ieder jaar alleen maar over de Joden, de Joden en nogmaals de Joden, hè. 1295 01:12:32,020 --> 01:12:33,320 Maar over het ... 1296 01:12:33,320 --> 01:12:35,460 over de Japanse oorlog ... 1297 01:12:35,460 --> 01:12:37,530 daar zijn zoveel Molukkers, in dienst. 1298 01:12:37,530 --> 01:12:39,270 Zelfs na de Bersiap periode zijn ... 1299 01:12:39,270 --> 01:12:42,340 zijn zoveel Molukkers voor de driekleur gevallen, hè. 1300 01:12:42,340 --> 01:12:46,198 Maar dat wordt toch niet gewaardeerd door jullie". 1301 01:12:46,299 --> 01:12:51,000 Nee, ik denk dat je dat op die manier maar kort moet ... 1302 01:12:51,000 --> 01:12:53,880 kort en bondig moet zeggen"Hou nou es op met ... 1303 01:12:53,880 --> 01:12:54,100 met ... 1304 01:12:54,100 --> 01:12:54,500 met ieder ... 1305 01:12:54,500 --> 01:12:55,860 ieder jaar over die Joden. 1306 01:12:55,860 --> 01:13:00,682 Wij hebben ook heel veel ... heel veel mensen moeten verliezen alleen voor de driekleur". 1307 01:13:00,783 --> 01:13:05,850 Ze riskeren zelfs, ze dagen ze zelf uit alleen omdat dat ... 1308 01:13:05,850 --> 01:13:06,100 dat ... 1309 01:13:06,100 --> 01:13:10,960 En het draaide hier om koningin Wilhelmina, hè, en niet om Juliana of wie dan ook. 1310 01:13:10,960 --> 01:13:12,340 Het is Wilhelmina. 1311 01:13:12,340 --> 01:13:14,880 Ik weet nog heel goed ... 1312 01:13:14,880 --> 01:13:16,193 er was een ... 1313 01:13:16,293 --> 01:13:16,530 een ... 1314 01:13:16,530 --> 01:13:17,892 een ... 1315 01:13:17,993 --> 01:13:19,150 een zeeman. 1316 01:13:19,150 --> 01:13:29,110 Ik weet niet hoe, maar het was voor hem een hele gelukkige dag, want Wilhelmina ... 1317 01:13:29,110 --> 01:13:33,324 Hij had een hand gekregen van Koningin Wilhelmina. 1318 01:13:33,425 --> 01:13:52,180 En toen liep hij alsmaar met zijn hand in zijn zak en toen vroegen ze hem"Die hand, wat is daar mee? 1319 01:13:52,180 --> 01:13:53,391 Zit er een wond of zo?. Nee, 1320 01:13:53,391 --> 01:13:56,101 koningin Wilhelmina heeft die ooit beetgepakt, dus niemand mag die hand aanraken". Nee, 1321 01:13:56,102 --> 01:13:56,805 toen ... 1322 01:13:56,805 --> 01:13:58,830 Nou goed, dus de commentaars die hij daar op krijgt dan, hè. 1323 01:13:58,830 --> 01:14:21,260 Zoiets, als je dat nu ook hoort, hè. Ah, dan denk ik "Rot op, alstublieft".