1 00:00:08,140 --> 00:00:15,960 Kunt u vertellen hoe uw leven er uitzag wat u net vertelde dat u naar een 2 00:00:16,020 --> 00:00:20,270 onderduikadres moest, hoe u naar school bent geweest? 3 00:00:20,270 --> 00:00:27,798 Nou, ik ben op de Heiplaat de halve lagere school gehad en daarna ben ik aan de andere 4 00:00:28,170 --> 00:00:34,050 rivieroever naar een andere lagere school gegaan en na die lagere school heb ik eerst 1 5 00:00:34,050 --> 00:00:39,870 jaar Gymnasium gedaan omdat ik had een broer, twee broers op het Gymnasium gehad en ik 6 00:00:39,870 --> 00:00:43,760 was een slim jongetje, dus ik moest ook maar naar het Gym, maar dat is niet goed gelukt. 7 00:00:43,760 --> 00:00:48,410 Toen ben ik daarna naar eh.., naar de MULO gegaan, ik heb dus 8 00:00:48,410 --> 00:00:51,290 3 jaar de MULO gedaan, daar heb ik ook het Eindexamen van. 9 00:00:51,740 --> 00:00:54,624 Toen heb ik Toelatingsexamen gedaan voor de derde klas van de HBS 10 00:00:54,625 --> 00:00:59,480 en daar heb ik een 5-jarige HBS afgemaakt, dat is dus mijn scholing. 11 00:00:59,960 --> 00:01:04,910 Ik heb in 1942 Eindexamen gedaan, hetzelfde jaar waarin het 12 00:01:04,910 --> 00:01:09,470 belendende pand, het Gymnasium, Aantjes Eindexamen deed. 13 00:01:09,470 --> 00:01:13,470 Het betekent dat we waarschijnlijk wel eens met hem gevoetbald hebben, want er was 14 00:01:13,470 --> 00:01:18,390 alle jaren op een groot sportterrein voor die twee gebouwen die één gebouw waren 15 00:01:18,610 --> 00:01:22,440 eigenlijk was daar een jaarlijkse voetbalwedstrijd tussen de HBS en het Gymnasium. 16 00:01:22,440 --> 00:01:23,922 Maar dat weet ik niet meer. 17 00:01:23,923 --> 00:01:28,430 Maar hij is ook van hetzelfde jaar, hij heeft ook in ’42 Eindexamen gedaan net als ik. 18 00:01:28,960 --> 00:01:34,200 Mijn Eindexamen in 1942 deed.., deed, dan moest in de Arbeidsdienst, dat was verplicht. 19 00:01:35,080 --> 00:01:36,015 Je moest ik weet niet precies meer hoeveel, je moest 20 00:01:37,790 --> 00:01:40,646 laten we zeggen een jaar Arbeidsdienst gehad hebben. 21 00:01:40,646 --> 00:01:44,120 De Commerat van de Arbeidsdienst, dat was de heer, een figuur 22 00:01:44,120 --> 00:01:50,210 op het reclamebiljet, en dan kon je pas daarna gaan studeren. 23 00:01:50,220 --> 00:01:55,420 Dat is dus met mij dus niet gelukt en ik ben ondergedoken omdat ik niet in de Arbeidsdienst wilde. 24 00:01:55,420 --> 00:01:59,430 Dat heb ik dus niet gedaan. En toen ben ik ondergedoken. 25 00:01:59,430 --> 00:02:04,930 In eerste instantie op de Rotterdamse Droogdokmaatschappij als kantoorbediende, 26 00:02:04,930 --> 00:02:08,580 daar had je dan in ieder geval ook een Ausweiss dat je niet naar Duitsland hoefde. 27 00:02:08,580 --> 00:02:15,540 Maar toen in ’43 in alle landen in Europa de arbeidskrachten uitgekamd 28 00:02:15,540 --> 00:02:20,460 werden om te werken na het debacle in Rusland, toen werd ik ook 29 00:02:20,460 --> 00:02:23,810 opgeroepen op het Arbeidsbureau te komen en dat heb ik dus niet gedaan. 30 00:02:23,810 --> 00:02:26,629 Ik heb dus die oproep naast me neergelegd en toen ben ik ondergedoken. 31 00:02:26,630 --> 00:02:31,580 En toen ben ik ondergedoken in West-Brabant, het Noordwesten 32 00:02:31,580 --> 00:02:34,970 van Brabant, dat zijn geen zandgronden, maar dat zijn polders. 33 00:02:34,970 --> 00:02:40,490 En eh dit is ook grotere bedrijven en dat is ook Protestants. 34 00:02:40,540 --> 00:02:47,860 Dus dat is een heel afwijkend stukje Brabant, zowel qua grondsoort als qua bevolkingsopbouw. 35 00:02:47,860 --> 00:02:53,140 En daar ben ik dus op een fruitteeltbedrijf terechtgekomen. 36 00:02:53,590 --> 00:02:57,700 Ik heb daar van alles geleerd: met paarden leren omgaan, ik heb ook leren melken. En eh.., 37 00:02:58,320 --> 00:03:02,010 mag er een anekdote erin? 38 00:03:02,920 --> 00:03:08,440 Ik heb voor mijn werk later was mijn werk ook in het veld en toen ging een boer, die ging net 39 00:03:08,440 --> 00:03:12,520 melken, hij zei “ja, dat kan jij niet zeker hè?”. Ik zeg “geef hier die emmer!” en ik schoot 40 00:03:12,520 --> 00:03:15,950 eronder en hij zei “ik kan zien: je hebt het wel eens gedaan!”. Dus ik vond dat wel heel mooi. 41 00:03:15,950 --> 00:03:24,286 Dus daar heb ik dus ondergedoken gezeten en daar ook allerlei 42 00:03:24,286 --> 00:03:25,880 andere landbouwwerkzaamheden geleerd: met paarden leren omgaan. 43 00:03:25,880 --> 00:03:30,650 En nou moet ik eens even kijken, hoe is dat nou afgelopen? 44 00:03:32,320 --> 00:03:38,040 Daar was op de boerderij daarnaast was dat meisje wat toen, wat er ook mijn vrouw geworden is later. 45 00:03:41,370 --> 00:03:43,390 En nou, nou moet ik even nadenken. Even onderbreken hoor. 46 00:03:43,390 --> 00:03:50,560 Maar goed, dan begin ik dus min of meer opnieuw: ik heb in ’42 Eindexamen 5-jarige HBS B gedaan. 47 00:03:50,560 --> 00:03:56,190 Toen moest je dus in.., in de Arbeidsdienst en dat heb ik niet gedaan. 48 00:03:56,190 --> 00:04:00,040 Toen ben ik ondergedoken door op een scheepswerf op een Afdeling 49 00:04:00,040 --> 00:04:01,440 Boekhouding te gaan werken. 50 00:04:01,890 --> 00:04:07,380 En toen in ’43 dat het ook alsmaar moeilijker werd voor de Duitsers hebben 51 00:04:07,380 --> 00:04:11,976 ze daar ook allemaal mensen gecharterd en toen hebben ze mij willen hebben. 52 00:04:11,976 --> 00:04:15,642 Ik me dus niet gemeld bij de Arbeidsdienst..., bij het Arbeidsbureau, zo heette dat, 53 00:04:15,780 --> 00:04:21,160 tegenwoordig heet dat het CWI” hoe heet het ook weer?, Centrum voor Werk en Inkomen? 54 00:04:21,160 --> 00:04:26,620 Ja. En dat heb ik dus niet gedaan en toen ben ik ondergedoken in Westelijk Noord-Brabant. 55 00:04:26,620 --> 00:04:32,076 Ik ben dus terechtgekomen op een grote fruitkwekerij waar ze ook wel akkerbouw hadden en daar 56 00:04:32,076 --> 00:04:36,420 hadden ze ook paarden, en ze hadden er ook daar vijf koeien, want het was een groot gezin. 57 00:04:36,820 --> 00:04:40,100 Ik heb daar dus ook leren melken en met paarden leren omgaan. 58 00:04:40,100 --> 00:04:45,290 Toen is dat terrein onder water gezet in de herfst van ’44. 59 00:04:46,550 --> 00:04:50,210 En toen ben ik geëvacueerd ergens anders heen en dat was 60 00:04:50,210 --> 00:04:57,150 op eh…, nee, die datum, nou, dat was maart.., maart 1944. 61 00:04:57,150 --> 00:04:59,369 En op die boerderij eh, 62 00:04:59,370 --> 00:05:05,493 eh ik woonde dan er vlak naast, maar op die boerderij, daar was een groot gezin, 63 00:05:05,493 --> 00:05:10,420 daar hadden ze zeven melkkoeien en mijn twee melkkoeien heb ik meegebracht. 64 00:05:10,420 --> 00:05:17,480 En ik heb er altijd een grapje van gemaakt, dat die melk is gewoon minder een grote in 65 00:05:17,480 --> 00:05:22,910 bussen aan de dijk gezet en opgehaald door de fabriek hè. Maar ik heb altijd gezegd tegen 66 00:05:22,910 --> 00:05:29,360 dat grote gezin dat dat meisje wat daar was, daar heb ik twee koeien voor ingeleverd. 67 00:05:30,890 --> 00:05:38,329 En dan zei mijn.., de jongenman, die later mijn zwager werd dus, die zei “maar die koeien waren 68 00:05:38,329 --> 00:05:40,320 niet eens van jou”, die waren natuurlijk van mijn 69 00:05:40,320 --> 00:05:45,150 onderduikbaas hè. Nou, eh eens even nadenken hoor. 70 00:05:45,150 --> 00:05:53,930 Dus eh toen ben ik op 18 november in 1944, die datum ken ik, daags ervoor 71 00:05:53,930 --> 00:05:59,380 was haar zus jarig, dus daarom weet ik dat, en toen ben ik dus met een 72 00:05:59,380 --> 00:06:07,000 aardappelschipper van het haventje van Klundert naar Rotterdam gevaren naar de Coolhaven. 73 00:06:07,000 --> 00:06:10,910 En ik had daar ook nogal wat etenswaren, kisten met aardappels, meegenomen. 74 00:06:11,330 --> 00:06:15,951 En toen ben ik vandaar naar mijn eigen huisadres weer op de Heiplaat gekomen. 75 00:06:16,900 --> 00:06:20,670 En toen had ik gedacht dat ik weer mee terug zou kunnen komen, maar ze waren 76 00:06:20,670 --> 00:06:24,560 onderweg ook al gecontroleerd door de Duitsers in.., in het Hollands Diep. 77 00:06:24,560 --> 00:06:29,350 En ik heb ze dus gehoord, we zaten dus in.., in het ruim, maar ik heb de 78 00:06:29,350 --> 00:06:33,570 Duitsers in het gangboord horen lopen met hun ijzeren beslag onder de laarzen. 79 00:06:34,010 --> 00:06:37,670 En er zijn wel luiken opgetild, maar die schipper deed dat op de plaats waar wij niet 80 00:06:37,670 --> 00:06:40,840 zaten, waar je gewoon alleen maar aardappels kon zien, dus dat is goed afgelopen. 81 00:06:40,990 --> 00:06:44,150 Maar die wou ons dus niet meer mee terugnemen, dat is dus niet gelukt. 82 00:06:44,200 --> 00:06:48,780 En zodoende heb ik de Hongerwinter thuis in Rotterdam meegemaakt. 83 00:06:50,180 --> 00:06:56,240 Dus ik ben eh op eh 17 oktober ben ik uit West-Brabant per aardappelschip, 84 00:06:56,240 --> 00:07:00,410 dus illegaal, naar de Coolhaven in Rotterdam gevaren met nog een stuk of drie 85 00:07:00,410 --> 00:07:01,860 ook onderduikers. 86 00:07:01,860 --> 00:07:05,990 En toen heeft die schipper me een aantal dagen later niet mee terug 87 00:07:05,990 --> 00:07:10,190 willen nemen en zodoende zat ik dus de Hongerwinter in Rotterdam. 88 00:07:10,190 --> 00:07:17,600 En het meisje wat ik net 7 maanden kende heb ik toen 7 maanden niet gezien, want het heeft 89 00:07:17,630 --> 00:07:22,800 7 maanden geduurd voordat ik in juni van het Bevrijdingsjaar weer in West-Brabant kwam. 90 00:07:22,820 --> 00:07:28,010 En in die periode is de…, zijn de Binnenlandse Strijdkrachten opgericht, dat is 91 00:07:28,010 --> 00:07:33,010 ook ongeveer in november geweest, dat kan je wel vinden ergens in de literatuur. 92 00:07:33,050 --> 00:07:36,586 En maar dat was op de Heiplaat ook, we hadden een club van 100 man, 93 00:07:36,586 --> 00:07:41,190 ja, 100 man en we werden getraind in een leegstaande bioscoopzaal. 94 00:07:41,190 --> 00:07:46,380 Daar werden we dus alles hebben we daar geleerd, rechtsomkeert, mars en noem maar op. 95 00:07:46,380 --> 00:07:51,490 Dus toen de Bevrijding kwam, konden wij op dat dorp konden wij met 100 man uitrukken. 96 00:07:51,620 --> 00:07:55,860 En de Duitsers hebben dat nooit geweten en we kregen dan 97 00:07:55,860 --> 00:07:59,880 1 dag in de week kregen we exercitie in die bioscoopzaal. 98 00:07:59,880 --> 00:08:01,844 En dan kregen we ook te eten. 99 00:08:01,845 --> 00:08:05,830 En dat was het belangrijkste in de Hongerwinter, gewoon brood hoor, maar dat 100 00:08:05,830 --> 00:08:12,330 was al heel geweldig.En daar was ik met eh twee.., twee van mijn broers ja, die 101 00:08:12,330 --> 00:08:17,369 allebei daar ook bij de Binnenlandse Strijdkrachten gezeten hebben en dat 102 00:08:17,370 --> 00:08:21,790 betekent dat we na de Bevrijding ingezet zijn op voor allerlei bewakingsdiensten. 103 00:08:22,760 --> 00:08:25,930 Nou, kijk er werd volop naar de Engelse radio geluisterd. 104 00:08:25,930 --> 00:08:29,690 Ik denk dat wij op de Engelse radio gehoord hebben dat eh.., dat er een razzia 105 00:08:29,690 --> 00:08:33,042 geweest was in Rotterdam en bij ons is ie niet geweest, dus wij wisten van niks. 106 00:08:33,760 --> 00:08:38,520 En toen dat eenmaal gehoord is, toen zeiden we “nou zullen we zorgen dat we als het 107 00:08:38,520 --> 00:08:43,620 nog komt dat we veilig zitten”. En toen zijn we dus eh in ons eigen huis ondergedoken. 108 00:08:43,620 --> 00:08:47,050 Ik kan dat het beste wijzen naar de overkant, daar zit zo’n gebroken 109 00:08:47,050 --> 00:08:52,440 dak, en als je dus dan eh dat schuine dak neemt en je laat dan een 110 00:08:52,440 --> 00:08:56,770 loodlijn neer binnen, dan krijg je een driehoekige ruimte op zolder. 111 00:08:57,000 --> 00:08:59,950 Die was ook afgetimmerd. Hè, want we hadden geen schuin dak 112 00:08:59,950 --> 00:09:01,950 doorlopend tot de rand van.., van het dak. 113 00:09:01,950 --> 00:09:06,350 En daar was een driehoekige ruimte over de volle breedte van het huis. 114 00:09:06,350 --> 00:09:09,038 Dat is dezelfde situatie kan je hier dan schetsen. 115 00:09:09,750 --> 00:09:15,650 En daar konden we dus eh via een luikje waar gewoon het zeil nog op lag wat onder 116 00:09:15,650 --> 00:09:20,300 een.., een bed lag, onder een tweepersoonsbed, maar dat tweepersoonsbed was vast 117 00:09:20,300 --> 00:09:24,070 getimmerd, dat was dus zeg maar een tweepersoonskooi tegen de schuine wand aan. 118 00:09:26,980 --> 00:09:30,170 En je moest dus eh op je gat moest je dus in dat luik moest 119 00:09:30,170 --> 00:09:32,525 je eerst open zien te maken en dan kon je erin kruipen. 120 00:09:33,790 --> 00:09:39,899 En daar werd dus en daar zet je dan, dat moet ik erbij vertellen, dan heb je dus de.., de…, het 121 00:09:39,900 --> 00:09:45,750 plafond van de.., van de verdieping daaronder, maar het trappenhuis, dat had een verlaagd plafond. 122 00:09:45,750 --> 00:09:47,020 En dat was in die hoek. 123 00:09:47,020 --> 00:09:51,760 Dus dat verlaagde plafond, dat was ongeveer zo hoog, weliswaar schuin, en daar kon je goed zitten. 124 00:09:51,760 --> 00:09:56,030 En dat waren balken van de…, het kalken plafond wat daaronder 125 00:09:56,030 --> 00:09:59,070 tegenaan gelijmd zit, zit, zoals dat meestal zit hè. 126 00:09:59,070 --> 00:10:08,770 Hier zit vast met.., met van dat steengaas. Maar dat was toen niet zo. 127 00:10:08,770 --> 00:10:13,867 En eh, eh daar…, er waren balken voor hè en die balken, die lagen ook in dat onderduikgat en daar 128 00:10:13,867 --> 00:10:17,990 hadden we planken op liggen en daar hebben we dus onder andere tijdens de Razzia met een man of 129 00:10:17,990 --> 00:10:23,010 vijf gezeten en toen hadden we er wel van gehoord, maar ze zijn op de hele Heiplaat niet geweest. 130 00:10:23,010 --> 00:10:27,930 De Razzia heeft in dit stuk van Rotterdam niet plaatsgevonden, dat is absoluut een feit. 131 00:10:28,250 --> 00:10:30,106 Sommige mensen zeiden “ze zijn wel.., ze zijn wel huis 132 00:10:30,107 --> 00:10:32,420 aan huis geweest”, maar dat is absoluut niet het geval. 133 00:10:32,420 --> 00:10:35,160 Die pamfletten zijn ook niet in de bus gegooid. 134 00:10:35,520 --> 00:10:40,240 Dat kan ik nog illustreren: ik heb een oudere broer en die heeft Rechten gestudeerd na 135 00:10:40,240 --> 00:10:45,260 de oorlog en die was een historicus en die bewaarde van alles en nog wat in de oorlog. 136 00:10:45,260 --> 00:10:47,883 Als die pamfletten er geweest waren, dan had hij ze wel gehad. 137 00:10:47,883 --> 00:10:52,150 Maar ze zijn niet geweest, ze zijn niet op het dorp geweest. We waren ook erg geïsoleerd. 138 00:10:52,150 --> 00:10:56,540 We hadden aan.., aan drie kanten water: aan de Noordkant de Maas, aan 139 00:10:56,540 --> 00:11:00,342 de.., aan de Westkant de Dokhaven van de fabriek en aan de Zuidkant 140 00:11:00,370 --> 00:11:04,980 hadden we de uitmonding van het eh.., van het Waterschap. 141 00:11:04,980 --> 00:11:08,050 En er was alleen een uitgang, je kon dus uit het dorp uit met 142 00:11:08,050 --> 00:11:11,810 twee wegen en dan kwam je op het wegennet buiten het dorp. 143 00:11:11,840 --> 00:11:15,770 Dus ze zijn niet op het dorp geweest. Absoluut niet. Er is niets gebeurd. 144 00:11:15,770 --> 00:11:19,033 We hebben wel 1 of 2 dagen daar gezeten met nog een 145 00:11:19,080 --> 00:11:22,160 paar vrienden van ons, maar ze zijn er niet geweest. 146 00:11:22,160 --> 00:11:23,570 Echt niet. 147 00:11:23,810 --> 00:11:28,514 En denkt u dat dat de reden is geweest dat de geïsoleerde ligging of denkt u dat er een 148 00:11:28,520 --> 00:11:29,539 andere reden is geweest? 149 00:11:29,540 --> 00:11:32,780 Ik denk dat de hoofdreden is dat in het dorp die mensen werkten als…, 150 00:11:32,780 --> 00:11:36,710 allemaal op die fabriek en op die fabriek werd gewerkt voor de Marine. 151 00:11:36,710 --> 00:11:40,870 Voor de Duitse Marine. Voor.., voor twee onderzeeërs. 152 00:11:40,870 --> 00:11:45,440 En.., en voor.., voor een torpedobootjager en die is 153 00:11:45,440 --> 00:11:48,250 ook nog afgebouwd ook en die is ook nog uitgevaren ook. 154 00:11:49,390 --> 00:11:55,100 Dus eh ik denk dat.., dat de hoe heette dat ook weer, het Opperbevel van de Duitsers, die zaten op 155 00:11:55,100 --> 00:11:59,793 de Heemraadsingel in de stad, dat die dus gewoon gezegd hebben “daar beginnen we niet aan, want dan 156 00:11:59,780 --> 00:12:04,140 snijden we in onze eigen moeilijkheden”, dat is niet gebeurd. Volgens mij is dat de reden. 157 00:12:04,140 --> 00:12:09,400 De afgelegen…, dat wij zaten nergens aan vast, dus het was ook niet dat ze zeiden “laten 158 00:12:09,400 --> 00:12:13,449 we daar ophouden, want daar beginnen de arbeiders van die fabriek”, dat was er gewoon 159 00:12:13,450 --> 00:12:19,080 niet, dat dorp hield op bij een oude rivierdijk en daar was het al akkerland met boeren. 160 00:12:19,730 --> 00:12:26,970 En.., en aan de andere kant van het dorp was het de uitwatering van.., van.., van.., van de polders 161 00:12:26,970 --> 00:12:32,840 daarachter, dus we waren.., we waren wat dat betreft ook nog geïsoleerd aan twee kanten, aan 162 00:12:32,840 --> 00:12:37,120 twee kanten voor de rivier en de Waalhaven en aan de andere kant door deze uitwateringsgevallen. 163 00:12:37,120 --> 00:12:38,970 Dus ze zijn er nooit geweest. 164 00:12:39,500 --> 00:12:44,730 Of dat de reden is dat de fabriek dat heeft voorkomen door te zeggen 165 00:12:44,730 --> 00:12:48,400 “dat moet niet, je moet hier geen mensen weghalen, want die hebben we 166 00:12:48,400 --> 00:12:52,420 nodig”, dat lijkt.., dat lijkt mij eh de meest waarschijnlijke uitleg. 167 00:12:52,420 --> 00:12:56,640 Maar het is niet gebeurd, er zijn geen razzia’s geweest, geen…, niet meer 168 00:12:56,640 --> 00:13:00,110 Duitsers op het dorp geweest dan dat we er zagen lopen omdat de bemanningen van 169 00:13:00,110 --> 00:13:06,924 Duitse schepen, die lagen daar hè. Daar lagen dus twee snijboten in.., in reparatie toen. 170 00:13:06,925 --> 00:13:13,410 Nee, ze zijn niet geweest. En ik vermoed dat wij het op de Engelse radio gehoord hebben. 171 00:13:14,260 --> 00:13:18,590 Kunt u zich nog herinneren wat u deed die 1, 2 dagen dat u met zijn vijven daar 172 00:13:18,900 --> 00:13:21,010 ondergedoken zat? 173 00:13:21,010 --> 00:13:24,419 Nou, waarschij.., waarschijnlijk, ja, toen was ik dus thuis hè van mijn onderduikadres hè. 174 00:13:24,420 --> 00:13:30,410 Want ik was…, ik zat ondergedoken in West-Brabant, maar ik was thuis en ik denk dat ik toen 175 00:13:30,410 --> 00:13:34,664 niet meer terug kon, ja, de schipper wou me niet meer mee terugnemen, van de Coolhaven. 176 00:13:34,665 --> 00:13:36,770 En zodoende ben ik thuis blijven hangen. 177 00:13:36,770 --> 00:13:43,250 Wat we deden: dat was eh, eh suikerbieten, je zit daar ook in het suikerbietenland 178 00:13:43,250 --> 00:13:47,380 hè, dus dat eiland heeft daar, er staat ook een suikerfabriek in Puttershoek. 179 00:13:47,380 --> 00:13:51,680 Dus we hebben de suikerbiet, die kochten we dan met kruiwagens vol en 180 00:13:51,680 --> 00:13:56,050 die wasten we dus en die werden dan geraspt en dat geraspte spul werd 181 00:13:56,050 --> 00:14:00,670 gekookt op een.., op een potkachel waar we dus een platte buisconstructie 182 00:14:00,670 --> 00:14:04,930 op hadden naar de schoorsteen toe en daar kon je dan pannen op zetten 183 00:14:04,930 --> 00:14:07,488 om dat dan in te koken hè. Eerst moest je het koken hè. En dan haalde je 184 00:14:07,489 --> 00:14:11,770 dat spul eruit en dat kneep je dan nog een keer uit, dat geraspte spul. 185 00:14:11,770 --> 00:14:17,160 En dan had je een.., een troebele stroperige, nou, stroperig was het nog niet, 186 00:14:17,160 --> 00:14:22,389 kleverige vloeistof en dat stond dan nog dagen in te dampen en dan werd het stroop. 187 00:14:22,389 --> 00:14:25,280 En als je dat stroop eh, als je dat in een potje 188 00:14:25,430 --> 00:14:29,057 bewaarde 1 of 2 maanden, dan ging het ook versuikeren. 189 00:14:29,058 --> 00:14:31,790 Dan kon je het ook beter smeren. 190 00:14:31,790 --> 00:14:35,920 Laten we nog even ik wou eigenlijk twee dingen weten… 191 00:14:35,920 --> 00:14:36,810 Ja, ja, ik… 192 00:14:36,810 --> 00:14:40,890 Eh, over.., over de radio, dat hebben we dus nog niet opgenomen hoe jullie die radio 193 00:14:40,890 --> 00:14:45,820 konden hebben destijds maar ook daarna misschien dat u misschien kunt vertellen 194 00:14:45,830 --> 00:14:52,380 wat jullie die 2 dagen dat je tussen de vloer zat, hoe je die dagen doorkwam, dat 195 00:14:52,380 --> 00:14:53,981 vind ik ook wel… Ja, kijk ik denk dat we, “we zijn wel gek, er is niks aan de hand 196 00:14:53,982 --> 00:15:00,070 hier!”, ik.., ik.., ik weet eigenlijk niet eens of we bewust… We hebben wel eens 197 00:15:00,070 --> 00:15:05,199 even, en dan zeker geen hele dag en zeker geen nacht, zelfs met twee of drie vrienden van ons met 198 00:15:05,200 --> 00:15:10,024 die hele meute, want het is natuurlijk een groot stuk hè, zo’n zijstuk hè. Dat is best wel groot. 199 00:15:10,024 --> 00:15:12,110 Dat is ongeveer hetzelfde huis als dat. 200 00:15:12,110 --> 00:15:16,170 Maar dat zijstuk wat je dan had, dat schuine stuk, dat loopt tot achteraan 201 00:15:16,170 --> 00:15:18,910 door hè. Dus daar kon je makkelijk, nou ja, makkelijk, met vijf mannen zitten. 202 00:15:18,910 --> 00:15:23,790 We hadden er allemaal planken op liggen. Maar goed, daar stond ook de radio. 203 00:15:23,790 --> 00:15:27,270 Als we naar de Engelse radio wilden luisteren wat we altijd deden, naar 204 00:15:27,510 --> 00:15:33,690 de BBC, dus niet naar Radio Oranje, dan eh we hadden ‘m vast op Radio Oranje 205 00:15:33,690 --> 00:15:39,710 staan en boven het toilet, daar hadden we de elektriciteit aangesloten. 206 00:15:39,710 --> 00:15:49,530 En eh hij stond vast op de BBC, maar met eh een verlengsnoer hadden we daar een.., 207 00:15:49,530 --> 00:15:55,966 een speakertje voor en die hadden we buiten dat onderduikgat zal ik maar zeggen. 208 00:15:56,560 --> 00:16:00,010 En daarvan zaten de.., de…, 209 00:16:00,010 --> 00:16:06,634 het.., het.., hoe het dat nou?, het contact wat er zat, dat zat onder een poot van het bed. 210 00:16:06,635 --> 00:16:12,093 En dat was een bed wat ook vast stond aan de schuine kant en daar moesten we 211 00:16:12,093 --> 00:16:15,790 dan daar die poot even opzij wringen en dan zag je daar die twee dingen zitten. 212 00:16:16,160 --> 00:16:22,987 En daar werd dan het snoer ingestoken van het speakertje wat we hadden hè. En dat speakertje zat 213 00:16:22,988 --> 00:16:27,590 in een grote houten speelgoedauto en dat stond in een kast met tussen van allerlei speelgoed hè. 214 00:16:27,590 --> 00:16:32,360 Nou, en toen we naar de radio luisterden, dat ging dan als volgt: 215 00:16:32,360 --> 00:16:37,259 je ging naar boven naar dat toilet, dan draaide je daar het licht 216 00:16:37,260 --> 00:16:41,020 aan, dat betekende dat dan de stroom ingeschakeld was voor de radio. 217 00:16:41,020 --> 00:16:48,170 De radio stond altijd ingesteld en op een eh.., een.., een…, niet op zwaar geluid, 218 00:16:48,170 --> 00:16:58,323 maar dan moest je nog wel die eh…, hoe heet nou zo’n ding?, een extra speaker? 219 00:16:58,324 --> 00:17:01,220 Hè? Hoe heet zo’n speaker, zo’n extra eraan? 220 00:17:01,220 --> 00:17:05,080 Als je een tweede.., een tweede ding wil hebben met geluid. 221 00:17:05,080 --> 00:17:06,819 Een versterker of een box? 222 00:17:06,820 --> 00:17:12,890 Nee, nee, nee. Ja, een boxje, een box met.., met.., met een.., met een ding erin. 223 00:17:12,890 --> 00:17:18,393 En die konden we dan aansluiten op.., op onder die bedpoot, die werd 224 00:17:18,394 --> 00:17:21,629 dan even opzij gewrikt en dan werd dat ding, dat zat verborgen in 225 00:17:21,629 --> 00:17:26,800 een grote houten speelgoedauto en dan stond ie vast op.., op de BBC. 226 00:17:27,465 --> 00:17:31,619 En dat de handeling begon dan: licht aandraaien in de WC, naar boven lopen naar die 227 00:17:31,619 --> 00:17:37,748 slaapkamer, eh de poot wat verschuiven en daar die stekkertjes insteken, die.., die draad 228 00:17:37,748 --> 00:17:42,000 haalde je dan uit die kast tussen dat speelgoed vandaan en dan kon je daarnaar luisteren. 229 00:17:42,352 --> 00:17:47,611 En eh om dat nog te illustreren als dat het echt zo ging, dat ik had mijn 230 00:17:47,612 --> 00:17:53,564 één na oudste broer die dus verzot was op historie, die heeft Rechten 231 00:17:53,565 --> 00:17:58,061 gestudeerd in Amsterdam en die was toen al erg van van alles en nog wat. 232 00:17:58,061 --> 00:18:00,280 Die heeft de Reden van Roosevelt 233 00:18:00,280 --> 00:18:02,819 waarin hij de oorlog verklaart aan Japan, dat was natuurlijk let 234 00:18:02,820 --> 00:18:08,240 op het tijdverschil hè, dat was bekend hier eh wanneer dat zou zijn. 235 00:18:08,240 --> 00:18:10,520 Dat was natuurlijk middenin de nacht hè voor ons. 236 00:18:12,880 --> 00:18:17,000 En wij sliepen op dat bed, mijn broer en ik, en dan kwam hij, weet ik veel, ik ben 237 00:18:17,000 --> 00:18:21,160 het vergeten, laten we zeggen om 3 uur in de nacht, dan was het avond in.., in 238 00:18:21,570 --> 00:18:25,780 Amerika, zoek het maar uit hoor, maar in ieder geval niet gelijk met onze avond. 239 00:18:26,360 --> 00:18:31,550 En dan zette hij dat ding aan en wij lagen daar dan op bed te snurken en hij luisterde om 3 uur ’s 240 00:18:31,550 --> 00:18:36,280 nachts, weet ik veel wanneer dat was, toen kwam hij naar die redevoering van Roosevelt luisteren. 241 00:18:36,400 --> 00:18:39,770 Daar eerst het licht in de WC aan te draaien en dan had je boven had hij 242 00:18:39,770 --> 00:18:43,920 contact en dan schakelde hij dat speakertje in en dan kon hij dat horen. 243 00:18:43,920 --> 00:18:51,610 Ja. En dat heeft nooit problemen opgeleverd. 244 00:18:51,630 --> 00:18:55,100 Er waren natuurlijk nog wel meer mensen hoor, die zaten dus die Steno 245 00:18:55,100 --> 00:18:59,520 kenden, die zaten dan te luisteren en dan werd er wat gestencild hè. En bij 246 00:18:59,520 --> 00:19:03,741 vertrouwde mensen werd dat dan in de bus gegooid hè, dat was dan, het was niet 247 00:19:03,742 --> 00:19:09,720 altijd het begin van.., van Trouw en van hoe heetten ze?, Vrij Nederland enz. 248 00:19:09,720 --> 00:19:15,670 Die waren, die werden gedrukt hoor, maar er waren ook mensen die stencilden en die zelf het opnamen. 249 00:19:18,190 --> 00:19:24,656 Ja, wat dat betreft is er dan nog een heleboel wat niet in allerlei boeken terechtgekomen is. 250 00:19:24,656 --> 00:19:26,130 Ja, en toen zaten we dus allemaal thuis. Ik ook. 251 00:19:26,130 --> 00:19:30,020 Ik was van mijn onderduikadres thuisgekomen en nou ja, er is niks meer gebeurd op het dorp. 252 00:19:30,020 --> 00:19:36,030 Hoe besloot u uiteindelijk om eh.., om uit die schuilplaats weer naar voren te komen? 253 00:19:36,030 --> 00:19:40,340 Nou, elke.., elke ochtend weer, ik denk dat we daar 254 00:19:40,340 --> 00:19:43,670 nooit langer dan enige uren ’s nachts in gezeten hebben. 255 00:19:43,670 --> 00:19:46,770 Als we dachten “nou, als we het nou vannacht nog wel doen, laten we dan maar 256 00:19:46,770 --> 00:19:50,336 blijven zitten”, maar ik denk dat we er met daglicht er altijd weer uit waren. 257 00:19:50,336 --> 00:19:52,690 En ik denk dat dat voor het hele dorp gold hoor. 258 00:19:52,690 --> 00:19:56,006 Er zijn wel mensen opgepakt, maar dat waren natuurlijk…, er zijn natuurlijk ook altijd mensen 259 00:19:56,006 --> 00:20:00,490 geweest die bang waren hè, er zijn altijd mensen geweest die inderdaad met een koffer in de 260 00:20:00,490 --> 00:20:04,290 hand voor hun eigen voordeur gestaan hebben en hebben zich laten oppikken. 261 00:20:06,240 --> 00:20:09,006 Die zijn er altijd geweest en dan werden ze naar het Feijenoord 262 00:20:09,050 --> 00:20:12,910 Stadion gebracht en later per trein afgevoerd naar Duitsland. 263 00:20:13,050 --> 00:20:17,560 Het bewuste. Maar dat was natuurlijk bij ons op het dorp was dat een heel andere zaak. 264 00:20:17,560 --> 00:20:22,480 Het was natuurlijk in de stad zelf waar dat huisje ruim op gebeurd is, was 265 00:20:22,480 --> 00:20:26,589 het natuurlijk emotioneel gezien een totaal andere gebeurtenis dan bij ons. 266 00:20:26,590 --> 00:20:30,590 Ze zijn bij ons nooit geweest, ze zijn niet…, ze zijn geen mensen wezen ophalen. 267 00:20:30,590 --> 00:20:33,671 We hebben niet in dat.., in dat onderduikplekje gezeten 268 00:20:33,671 --> 00:20:36,130 terwijl ze aan de voordeur stonden te rammelen. 269 00:20:36,200 --> 00:20:36,990 Nee. 270 00:20:38,150 --> 00:20:44,620 Nee, ze zijn al veel vroeger in de oorlog, toen eh je voor het Arbeidsbureau opgeroepen werd 271 00:20:44,620 --> 00:20:48,710 om te gaan werken in Duitsland, dat hebben wij dus ook niet gedaan, en het verhaal gaat dat 272 00:20:48,710 --> 00:20:53,070 mijn moeder die altijd opving, mijn moeder was een flink mens, veel meer als mijn vader. 273 00:20:53,070 --> 00:20:59,680 Mijn vader was fysiek een beetje.., een beetje bang, dat was een groot man met eh.., met eh 274 00:20:59,680 --> 00:21:04,500 verkeerd drukwerk maken of runnen, maar zelf lijfelijk 275 00:21:04,500 --> 00:21:07,240 was hij, dat vonden wij eigenlijk, dat viel ons tegen. 276 00:21:07,490 --> 00:21:09,216 Maar hij was schriftelijk was hij goed zeiden we altijd. 277 00:21:09,350 --> 00:21:12,214 En mijn moeder, die blikte of bloosde niet hoor. 278 00:21:12,215 --> 00:21:18,240 Dan kwamen ze, “is je zoon thuis?”. Ze zei dan niet “welke zoon?”, want ze had er zes. 279 00:21:18,240 --> 00:21:25,480 “Nee, die is niet thuis”. “Waar is hij dan?”. “Ja”, zei mijn moeder, “hij is weg”. “Waar zit hij 280 00:21:25,480 --> 00:21:31,770 dan?”. Mijn moeder zegt “naar ere geweten, ik zou het niet weten”. En mijn moeder zou het daar moeilijk 281 00:21:31,770 --> 00:21:37,140 mee gehad kunnen hebben, want die kwam uit de Hollandse IJsselstreek waar de Protestanten nogal aan 282 00:21:37,140 --> 00:21:42,400 de zware kant zijn en als ze het geweten zou hebben, dan zou ze het gezegd hebben hè. Maar ze loog 283 00:21:42,400 --> 00:21:47,960 niet toen ze zei “ik weet het niet”. Ja, dat is een beetje anekdotisch, maar het is echt wel zo. 284 00:21:47,960 --> 00:21:49,590 Zo was mijn moeder. 285 00:21:49,720 --> 00:21:55,560 Maar er is in ieder geval er zijn wel mensen aan de deur geweest bij.., bij die 286 00:21:55,560 --> 00:22:00,000 gelegenheden, maar niet die Razzia hè. Niet die Razzia, er is op de Heiplaat geen 287 00:22:00,000 --> 00:22:02,730 huisje ruim op Razzia in de huizen geweest, die is niet geweest. 288 00:22:03,020 --> 00:22:11,080 En ik vermoed dat dat door de Heemraadsingel die verantwoordelijk was voor alles wat er voor schepen 289 00:22:11,080 --> 00:22:15,504 binnenkwam van de Duitsers, die.., die.., die torpedovangboten en zo, al dat gedoe, dat die zeiden 290 00:22:15,504 --> 00:22:22,000 “ja, dat moeten we niet hebben op de Heiplaat, dan.., dan kunnen we niks meer doen”. Dat denk ik. 291 00:22:22,000 --> 00:22:26,035 Maar dat weet ik niet. Dat denk ik. Maar ze zijn niet geweest. 292 00:22:26,035 --> 00:22:29,310 Er zijn veel mensen verstopt, er zijn ook veel mensen van het 293 00:22:29,310 --> 00:22:33,290 dorp weggegaan en bij boeren gezeten die ze kenden, dat wel. 294 00:22:33,640 --> 00:22:36,120 Maar ze zijn niet geweest. 295 00:22:36,120 --> 00:22:42,900 En bovendien hadden we een vrij grote club Ondergrondse waar ik ook bij zat met twee broers. 296 00:22:42,900 --> 00:22:47,547 En ja, die hebben ze..., daar hebben ze ook geen Razzia gedaan. 297 00:22:47,548 --> 00:22:53,930 En.., en.., en dat was in zo’n feestgebouw hè, zo’n zalencomplex. Daar werden we getraind. 298 00:22:53,930 --> 00:22:58,689 Maar daar is niks.., daar is niks opgepakt. Dus.., dus… 299 00:22:58,690 --> 00:23:01,140 Want hoe.., hoe sleet u verder uw 300 00:23:01,140 --> 00:23:12,100 Het was Hongerwinter, dus eh nou, die.., die suikerbieten raspen om suiker 301 00:23:12,530 --> 00:23:20,510 te koken hè. En eh verder eh, eh ja, we hebben nog wel meer gedaan natuurlijk. 302 00:23:22,010 --> 00:23:25,140 Echt suikerbieten gekookt, dus hele suikerbieten die dan al gaar 303 00:23:25,140 --> 00:23:30,480 waren en we kookten daar s.., s.., stroop en jam van, en suiker. 304 00:23:30,520 --> 00:23:34,475 En nou ja, verder, wat hebben we verder gedaan? 305 00:23:34,475 --> 00:23:39,130 We hebben de kat opgegeten, we hadden een kat, die was eigenlijk van mijn jongste zusje, maar dat 306 00:23:39,130 --> 00:23:42,548 moet ik dan eigenlijk ook vertellen: we hadden een groot gezin, maar 307 00:23:42,548 --> 00:23:46,270 er waren er drie of vier van de jongere kinderen, die waren bij 308 00:23:46,270 --> 00:23:50,830 kennissen die het beter hadden met.., met.., met de voedselsituatie. 309 00:23:51,830 --> 00:23:55,666 En eh.., en die kat was eigenlijk van één van die zusjes van 310 00:23:55,666 --> 00:23:57,360 me, ja, je kan er nou nog over beginnen, dan wordt ze nog boos! 311 00:23:57,360 --> 00:24:03,220 Maar de kat was weg toen ze terugkwam na de oorlog. 312 00:24:04,610 --> 00:24:07,250 En eh wat hebben we verder gedaan? 313 00:24:08,100 --> 00:24:11,871 Eh, nou ja, geprobeerd, nou, konijnen, die hebben we wel gehad, maar die waren al op. 314 00:24:11,872 --> 00:24:14,540 Wat hebben we nog meer gedaan? 315 00:24:14,540 --> 00:24:16,900 Heeft u ook gezien wat er met die kat gebeurd is? 316 00:24:16,900 --> 00:24:19,430 Ja, die heb ik zelf mee geslacht. 317 00:24:19,430 --> 00:24:21,460 Maar kunt u eens even uitleggen hoe je dat doet? 318 00:24:21,460 --> 00:24:25,190 Nou goed, die kat, die kreeg geen eten meer. 319 00:24:25,190 --> 00:24:30,360 Dat was er ook niet meer, kattenvoer, die zat altijd aan tafel bij elk van de kinderen te bedelen 320 00:24:30,360 --> 00:24:35,950 om een stukje brood van die twee sneetjes brood die we dan per kreeg kregen hè. En wij waren dat 321 00:24:35,950 --> 00:24:40,400 zat en wij, dat was mijn broer, 2 jaar jongere broer Leen en ik, wij zeggen “dat is niks, die kat, 322 00:24:40,400 --> 00:24:48,320 die ziet er goed uit” en wij hadden ook al gehoord van andere mensen dat die kat, die ging vissen. 323 00:24:48,490 --> 00:24:54,020 En nou hadden wij een eh.., een.., als onderdeel van de Heiplaat een vroegere 324 00:24:54,020 --> 00:24:59,770 haven die verzand was en dat viel met eb bijna droog, daar kon je ook mooi zwemmen 325 00:24:59,770 --> 00:25:00,810 en pootjebaden. 326 00:25:00,810 --> 00:25:06,310 En in die vijvers die dan droog bleven, die dan niet leegliepen, daar zat wel vis in. 327 00:25:06,310 --> 00:25:10,581 En dat hadden we ook gehoord, want onze kat was daar gesignaleerd dat ie 328 00:25:10,581 --> 00:25:14,540 zat daar te vissen op die manier zoals we dat wel gezien hebben dat die 329 00:25:14,540 --> 00:25:19,220 beren in Alaska zo.., zo een vis uit het water slaan hè. Dat zagen ze. 330 00:25:19,220 --> 00:25:22,972 “Nou ja, dat is.., dat is…, dat vinden wij best, maar wij geven die kat geen eten meer”. Maar 331 00:25:23,310 --> 00:25:28,070 toen hadden wij bedacht: die kat zag er zo goed uit en toen hebben we gezegd “die kat slachten 332 00:25:28,070 --> 00:25:32,380 we”. Nou, die kan je dan gewoon slachten en als je die kat ontdaan hebt van zijn kop, zijn staart 333 00:25:32,380 --> 00:25:37,356 en zijn poten en je hebt ‘m dan gevild, dan ligt er gewoon een.., een konijn of een haas voor je. 334 00:25:37,357 --> 00:25:41,610 Dat is geen verschil. Maar er zitten ook bouten aan die poten. 335 00:25:41,610 --> 00:25:47,766 Maar eh die hebben we toen meer geschroeid als gebraden, want er was natuurlijk ook geen 336 00:25:47,767 --> 00:25:53,920 vet meer om die dus lekker.., een lekkere saus van te krijgen, dus maar die is wel gaar 337 00:25:53,920 --> 00:26:00,300 gemaakt, maar nou komt daar dan een ding bij, ja, je gelooft het of je gelooft het niet, 338 00:26:00,320 --> 00:26:02,010 die kat smaakte naar vis! 339 00:26:02,800 --> 00:26:08,558 Die had zich de laatste maanden door vis te vangen zelf in dat oude haventje 340 00:26:08,558 --> 00:26:13,400 met die droog.., die gedeeltelijk droogviel, die smaakte echt naar vis! 341 00:26:14,230 --> 00:26:20,210 Nou, ik geloof dat mijn vader was gek ook, die heeft er niks van gegeten, 342 00:26:21,960 --> 00:26:23,201 maar wij hebben ‘m uiteindelijk opgegeten hoor, er is niks van over gebleven. 343 00:26:23,202 --> 00:26:25,070 Nou ja, we waren toen… Oh, dat moet ik ook zeggen: we waren niet 344 00:26:25,070 --> 00:26:30,390 allemaal meer thuis, er was er één, de oudste broer, die zat in.., in 345 00:26:30,390 --> 00:26:34,500 Zeeland, die was afgestudeerd en die was daar bij de Voorlichtingsdienst. 346 00:26:34,660 --> 00:26:38,350 Die tweede broer, die studeerde in Amsterdam en die had een 347 00:26:38,350 --> 00:26:42,160 adres in Schiedam waar hij te eten kreeg en de rest was thuis. 348 00:26:42,160 --> 00:26:48,158 Ik zei dan ga ik naar mijn broer Leen en mijn jongste broer, mijn broer Cor, dat waren dus al vijf 349 00:26:48,250 --> 00:26:54,050 jongens, en er waren ook vier meisjes en de meisjes, die hebben allemaal ergens anders gezeten. 350 00:26:54,390 --> 00:26:59,900 Kennelijk hebben zich daar mensen waren met ontferming bewogen, zo’n schriftwoord is dat 351 00:26:59,900 --> 00:27:04,190 hè. En die waren in huis bij mensen, niet allemaal bij hetzelfde 352 00:27:04,190 --> 00:27:06,731 adres hoor, die waren op verschillende adressen, in Schiedam zat er 353 00:27:06,731 --> 00:27:11,450 één, er zat er één in er zat er ook één op de Hei en één in Pernis. 354 00:27:11,950 --> 00:27:13,141 Maar die jongens, die waren thuis. 355 00:27:13,142 --> 00:27:16,460 En d.., dus Gerrit was niet thuis en hij was niet thuis, en ja, dat 356 00:27:16,460 --> 00:27:21,890 was dus Rien en dus Toon en ik en Leen en Cor, dat waren er vijf ja. 357 00:27:21,890 --> 00:27:25,400 Nou, wat deden wij? 358 00:27:25,400 --> 00:27:28,815 Wij waren altijd op sjouw om suikerbieten te pakken te krijgen en, maar 359 00:27:29,690 --> 00:27:36,550 vleeswarentoestand, daar hebben wij niet…, nee, wij hebben niks te pakken kunnen krijgen. 360 00:27:36,550 --> 00:27:42,030 Nou, die ene broer, die had toen al verkering met eh een 361 00:27:42,030 --> 00:27:44,100 klein gezin, het was alleen een jongen en een meisje. 362 00:27:44,100 --> 00:27:52,157 En die man, die had geiten en konijnen, die zat daar altijd, die at daar wat mee. 363 00:27:52,157 --> 00:27:59,510 Maar voor de rest, ja, dan we aten dus suiker.., suikerbieten, stroop en.., 364 00:27:59,960 --> 00:28:07,010 en dat beetje brood wat je kreeg. Je kreeg zo’n stukje brood in de week per persoon. Ja. 365 00:28:07,010 --> 00:28:15,020 En hoe bent u bij dat eh.., bij dat Verzet terechtgekomen? 366 00:28:15,020 --> 00:28:20,260 Dat was gewoon op het dorp was dat, dat was, daar zat.., daar zat iedereen bij. 367 00:28:20,260 --> 00:28:23,480 Al was het alleen maar omdat je daar, nou, het was 1 of 2 dagen in de 368 00:28:23,480 --> 00:28:26,509 week te eten kreeg, ik denk dat eigenlijk alle jonge mensen daar bijzaten. 369 00:28:26,510 --> 00:28:29,660 Was dat Verzet georganiseerd op de één of andere manier? 370 00:28:29,660 --> 00:28:33,180 Nou, dat.., dat was ik gebruik niet graag het woord “Verzet”, 371 00:28:33,180 --> 00:28:37,550 het was een training van.., van een groep soldaten zeg maar. 372 00:28:37,970 --> 00:28:42,296 En we hebben dus nooit wat gedaan. We hebben geen.., we hebben geen dingen opgeblazen of wat ook. 373 00:28:42,296 --> 00:28:46,220 Maar toen de oorlog voorbij was rukten daar 100 man troepen uit, 374 00:28:46,520 --> 00:28:51,700 allemaal in blauwe overalls van de NDM, van de Droogdokmaatschappij. 375 00:28:52,420 --> 00:28:54,760 En een.., en een baret op, daar zijn foto’s van, dan zie 376 00:28:54,760 --> 00:28:58,920 je dus zo’n.., zo’n langs marcheren met een armband om. 377 00:28:59,100 --> 00:29:00,630 En BSSG: 378 00:29:00,630 --> 00:29:02,940 Binnenlandse Strijdkrachten en Strijdend Gedeelte. 379 00:29:04,150 --> 00:29:09,700 En we hadden allemaal die overall en we waren dus eh wel thuis om te slapen, maar we werden in 380 00:29:09,700 --> 00:29:15,870 dat.., dat feestgebouw hè, dat.., dat zalencomplex, en daar hoorden we overdag thuis en verder 381 00:29:15,870 --> 00:29:22,616 bewaakten we van alles hè. En dat was echt niet alleen maar spielerei dat we wat marcheerden, maar 382 00:29:22,616 --> 00:29:29,020 om maar één voorbeeld te noemen eh: de Duitsers.., die het vliegveld Waalhaven lag niet ver bij ons 383 00:29:29,020 --> 00:29:34,322 vandaan hè, de Duitsers hadden daar stenen barakken gebouwd voor de bemanningen van vliegtuigen hè. 384 00:29:34,322 --> 00:29:40,982 Ik heb diezelfde eh barakken een keer gezien toen ik voor mijn werk een congres in Rusland geweest 385 00:29:40,982 --> 00:29:45,380 ben, dat lieten ze daar als bezienswaardigheid zien, dat waren barakken van de Duitsers geweest, dat 386 00:29:45,380 --> 00:29:51,290 zijn nou precies dezelfde, ja, dat zal dan dezelfde architect en dezelfde ontwerper geweest zijn. 387 00:29:51,291 --> 00:29:56,110 Nou, die eh, eh waren natuurlijk direct na de Bevrijding waren die Duitsers 388 00:29:56,110 --> 00:29:59,898 weg hè. Dus nou, die barakken, die hadden deuren en.., en raamlijsten en 389 00:30:00,250 --> 00:30:02,030 deurposten, die zijn we gaan slopen. 390 00:30:02,030 --> 00:30:05,500 Dus toen hadden we direct na de oorlog hadden we vrij snel wat hout. 391 00:30:05,500 --> 00:30:12,390 En verder hebben we wat eh, we grensden aan een grote schooltuin onze achtertuin, een schooltuin 392 00:30:12,390 --> 00:30:17,027 van de Openbare School en van de Christelijke School, dat was één gemeenschappelijke school toen. 393 00:30:17,028 --> 00:30:22,340 Die hadden een tuin, dat was toen iets dan konden die scholieren boomsoorten 394 00:30:22,340 --> 00:30:26,250 leren, zoiets was het, het was educatief bedoeld voor die twee scholen. 395 00:30:26,250 --> 00:30:31,020 Maar toen op een ochtend werden we wakker en toen waren daar een paar bomen omgehaald hè door 396 00:30:31,020 --> 00:30:35,610 mensen ook uit de buurt hè. En toen zeiden we “ja, die bomen, die grenzen bijna aan onze 397 00:30:35,610 --> 00:30:41,250 tuin, dat.., dat gaat niet door!”, toen hebben wij daar overdag die bomen allemaal omgekapt. 398 00:30:41,640 --> 00:30:45,180 En dan in stukken gezaagd en dan in dat…, in die potkachel, ja, 399 00:30:45,180 --> 00:30:50,120 daar konden we dan weer suikerbieten in koken om voor suiker. 400 00:30:50,120 --> 00:30:55,358 Maar dat was geen van alle was dat voedsel natuurlijk en aardappels hadden we ook niet veel. 401 00:30:56,520 --> 00:31:03,210 Een zus van eh.., mijn.., mijn oudste zus is te voet van de Heiplaat gelopen 402 00:31:03,210 --> 00:31:09,470 naar voor in de Krimpenerwaard en daar heeft ze dus een zak aardappels opgedaan 403 00:31:09,470 --> 00:31:13,865 en dwarsliggend op het frame van de damesfiets is ze zo terug komen lopen. 404 00:31:13,865 --> 00:31:22,860 En eh er is wel gestolen in dit soort situaties, maar dat is erg weinig gebeurd. 405 00:31:22,860 --> 00:31:25,970 Ik moet altijd als ik heel eerlijk ben zeggen: ik heb dit alleen maar van 406 00:31:25,970 --> 00:31:30,920 verhalen gehoord, maar ik heb dat nooit gezien, dat en verhalen ook dat er 407 00:31:30,920 --> 00:31:35,191 levende koeien eh stukken vlees uit gesneden zijn, ik heb dat ook nooit gezien, 408 00:31:35,191 --> 00:31:40,570 dat waren verhalen die, nou ja, ik weet dat niet, ik heb dat niet gezien. 409 00:31:40,570 --> 00:31:45,236 Wij woonden.., wij woonden dus aan de grens van het platteland hè, het 410 00:31:45,236 --> 00:31:50,390 was alleen dat eenzame dorp hè. Dus het platteland lag vlak in de buurt. 411 00:31:51,200 --> 00:31:53,790 Maar dat is niet gebeurd, maar of er boeren ze ’s 412 00:31:53,790 --> 00:31:56,200 nachts binnenhaalden, dat weet ik eigenlijk ook niet. 413 00:31:56,200 --> 00:32:00,190 Maar we hebben dus wel erg veel suikerbieten opgedoken, 414 00:32:00,190 --> 00:32:05,370 we hadden een houten kar, een platte houten kar met zo’n opstaande rand zo, zo breed 415 00:32:05,370 --> 00:32:09,350 en zo lang met.., met ijzere.., ijzeren wielen, ik weet niet waar die vandaan kwamen. 416 00:32:09,670 --> 00:32:12,660 En daar gingen we dan mee die.., die dijk uit bij ons in de 417 00:32:12,660 --> 00:32:17,380 buurt waar dan die boeren woonden en ja, om wat op te duiken. 418 00:32:17,380 --> 00:32:20,900 En verder kwamen er dan de Rotterdammers, alsof wij geen 419 00:32:20,900 --> 00:32:25,170 Rotterdammers waren, uit de stad zelf hè, met dat veerbootje over. 420 00:32:25,230 --> 00:32:29,710 En die kwamen ook proberen bij die boeren die dan, ja, eigenlijk alle onze boeren 421 00:32:29,710 --> 00:32:35,156 waren, maar daar kon je niet veel meer krijgen aan het eind van de oorlog hoor. 422 00:32:35,156 --> 00:32:36,280 Nee, er was niet.., er was niet veel meer. 423 00:32:36,280 --> 00:32:39,890 Kwam u wel eens in de stad zeg maar verder? 424 00:32:39,890 --> 00:32:40,500 Hm? 425 00:32:40,500 --> 00:32:42,969 Bent u zelf ook wel in de stad geweest in de oorlog, in Noord? 426 00:32:42,970 --> 00:32:46,210 Ja, in het Centrum en in…, jazeker, daar gingen we wel naartoe, jazeker, we hadden 427 00:32:46,210 --> 00:32:53,260 er ook familie wonen, daar woonde een…, daar ben ik nog eens een.., een week of wat 428 00:32:53,260 --> 00:33:01,010 geweest, die van mijn moeders kant waren ze binnenschipper en eh.., en een oom, 429 00:33:01,010 --> 00:33:09,260 een broer van mijn moeder en een zus ervan, die hoe dat precies financieel, 430 00:33:09,260 --> 00:33:11,890 economisch in mekaar zat weet ik niet, maar die woonden dus in Delftshaven. 431 00:33:11,890 --> 00:33:15,790 En die kregen wel, en daar ligt de Coolhaven, dat is de binnenhaven van 432 00:33:15,790 --> 00:33:19,530 Rotterdam, een binnenhaven is dat hè, met sluizen naar buiten, de Varksluizen. 433 00:33:20,350 --> 00:33:24,640 En daar kwamen dan wel schippers van de familie van mijn moeder langs en 434 00:33:24,640 --> 00:33:29,890 die wisten dus dat daar dan een broer en een zus woonden van die schippers 435 00:33:29,890 --> 00:33:32,510 die daar verder thuishoorden in Krimpen a/d IJssel en Krimpen a/d Lek. 436 00:33:33,670 --> 00:33:37,718 En die.., die brachten dan wel eens aardappels mee en die brachten ze 437 00:33:37,718 --> 00:33:41,610 dan ook wel eens mee voor ons, omdat mijn moeder tenslotte ook van 438 00:33:41,610 --> 00:33:46,340 Krimpen a/d IJssel kwam, mijn vader niet, mijn vader was Delftshavenaar. 439 00:33:46,440 --> 00:33:50,070 Maar dan gingen wij daar wel.., wel aardappels halen en dan hadden we 440 00:33:50,070 --> 00:33:52,590 een.., een handwagen, maar dat deden we wel altijd met drie broers hoor. 441 00:33:52,590 --> 00:33:57,210 En dan moesten we met het veerbootje over hè, want wij woonden aan de andere oever. 442 00:33:57,210 --> 00:34:00,250 Of je moest, dat was dan ook het, 443 00:34:00,250 --> 00:34:06,380 heel de Waalhaven rond, omdat dat zo’n groot trapezium was en daar kon je vanuit het tunnel.., 444 00:34:06,380 --> 00:34:10,570 het tunnelcomplex lag daar natuurlijk ook, want het is in de oorlog klaar gekomen, in ’42. 445 00:34:11,300 --> 00:34:15,186 En dan kon je dus eerst een eindje naar het Zuiden en dan een eindje naar 446 00:34:15,187 --> 00:34:18,330 het Oosten en dan weer naar het Noorden, en dan kwam je op de Heiplaat uit. 447 00:34:18,330 --> 00:34:24,980 Dat was denk ik, nou, je moest dat van armoe wel eens lopen, want dat veerbootje stopte om 12 uur, 448 00:34:25,490 --> 00:34:31,388 van Schiemond vandaan, hè, dat is halverwege Delftshaven en de eigenlijke oude stad van Rotterdam. 449 00:34:31,388 --> 00:34:33,920 Dat was onze verbinding naar dé stad. 450 00:34:33,920 --> 00:34:38,210 Maar als je daar naar de stad geweest was, naar een bioscoop of wat ook, dat deden we ook 451 00:34:38,210 --> 00:34:41,980 hoor, we gingen naar de Duitse bioscoop hoor, dat is, dat waren alleen maar Duitse films 452 00:34:41,980 --> 00:34:49,120 natuurlijk hè. Dan als je dan het laatste bootje niet had, ja, dan zat je…, dan gingen we 453 00:34:49,120 --> 00:34:53,880 omlopen, dan gingen we dus helemaal naar de.., naar Maasbrugge en dan daar de brug over en dan 454 00:34:53,880 --> 00:34:58,770 door en die hele Waalhaven rond, nou, dat was bij mekaar was je dan wel een uur of 3, 4 onderweg! 455 00:35:00,160 --> 00:35:02,290 En dat bootje stopte om 12 uur. 456 00:35:02,870 --> 00:35:06,820 Dat voer van ’s morgens, dat voer misschien van 6 uur af, van 6 uur tot ’s avonds twaalven. 457 00:35:06,820 --> 00:35:09,250 En als je dan naar de bioscoop geweest was en die dan 458 00:35:09,251 --> 00:35:14,940 laat uit was, ja, dan, ja, we gingen we naar de bioscoop. 459 00:35:14,940 --> 00:35:18,744 Er werd ook verschillend over geoordeeld: dat hoorde.., dat hoorde je eigenlijk niet te doen. 460 00:35:18,744 --> 00:35:25,500 Want er was natuurlijk ook nieuws hè, dat was toen allemaal het Duitse 461 00:35:26,280 --> 00:35:33,160 nieuws, maar nee, toen hebben we die was enorm populair hè, dat hadden 462 00:35:33,160 --> 00:35:36,387 de Moffen denk ik niet in de gaten waarom dat dat zo populair was. 463 00:35:36,388 --> 00:35:42,610 Eh, hoe heet die film die in het Zuiden van de Verenigde Staten speelde? Nou, dat moet jij weten. 464 00:35:42,610 --> 00:35:48,136 Dat moeten jullie weten. Dat was een hele bekende film. Daar ben je nog te jong voor denk ik. 465 00:35:48,137 --> 00:35:50,120 Het was na de Bevrijding dus. 466 00:35:50,120 --> 00:35:53,700 En heeft.., u heeft dingen bewaakt, heeft u ook nog eh…? 467 00:35:53,700 --> 00:35:56,130 Dat armbandje, nee, dat heb ik niet meer. 468 00:35:56,130 --> 00:36:00,220 Nee, dingen gezien, eh dames die kaal werden geschoren 469 00:36:00,420 --> 00:36:05,485 Nee, dat.., dat is bij ons op het dorp niet gebeurd, hoewel er wel meisjes waren die dat deden. 470 00:36:05,486 --> 00:36:09,810 Maar dat is bij ons op het dorp niet gebeurd, dat is in de stad wel gebeurd. 471 00:36:09,810 --> 00:36:15,300 Ik heb er wel…, ik heb dat niet gezien dat het gebeurde, maar ik heb.., 472 00:36:15,300 --> 00:36:17,509 ik heb er wel zien lopen, dat wel, die kwamen dan toch wel weer op straat. 473 00:36:17,510 --> 00:36:20,991 Er waren er bij ons er ook twee en dat is bij ons op het 474 00:36:20,991 --> 00:36:25,027 dorp niet gebeurd, die zijn kennelijk in kaalgeschoren ja. 475 00:36:25,028 --> 00:36:28,580 Maar kaal, ze werden niet geschoren hoor, ze werden geknipt. 476 00:36:28,580 --> 00:36:29,420 Ja, ja. 477 00:36:29,420 --> 00:36:34,369 Het was een vlokkige boel als dat gebeurd was. Dus kaalgeschoren… 478 00:36:34,370 --> 00:36:37,350 En hoe.., hoe was de honger op Heiplaat over het algemeen, was er ook vreselijke 479 00:36:37,350 --> 00:36:40,860 honger, vielen er mensen dood en dat soort dingen? 480 00:36:40,860 --> 00:36:41,556 Nee hoor, nooit van, nou, dat heb ik nooit meegemaakt. 481 00:36:41,556 --> 00:36:44,085 En dat is ook in Amsterdam weinig gebeurd hoor. 482 00:36:44,085 --> 00:36:52,700 Maar ik eh had dus ondergedoken gezeten en ik ben in eh oktober weer thuisgekomen 483 00:36:53,110 --> 00:36:56,525 en niet meer terug kunnen gaan, dus daardoor heb ik de Hongerwinter meegemaakt. 484 00:36:56,525 --> 00:37:00,080 Toen woog ik 83 kilo, ik werkte op een boerderij en 485 00:37:00,080 --> 00:37:07,323 ik heb daar altijd volop te eten gehad. En met de Bevrijding woog ik er nog, ja, 76. 486 00:37:10,030 --> 00:37:15,080 Dat was in die.., in die paar maanden van zeg maar van ongeveer november/oktober 487 00:37:15,080 --> 00:37:19,420 is dat geweest dat ik thuisgekomen ben, ja, totdat het wittebrood kwam in mei 488 00:37:19,420 --> 00:37:25,570 hè. Dat ben ik kwijtgeraakt en mijn moeder was een groot zwaar mens en daar 489 00:37:25,570 --> 00:37:28,480 ken ik de getallen niet meer van, maar er was ook niet veel meer van over. 490 00:37:30,710 --> 00:37:35,970 En ik had een.., een broer die eh ging naar zijn meisje in Pernis, daar 491 00:37:35,970 --> 00:37:39,867 waren ze met twee meisjes geloof ik, en dat was een stroper, die man. 492 00:37:39,868 --> 00:37:41,810 Ja, daar bestond hij ook van. 493 00:37:42,020 --> 00:37:44,630 En daar was kennelijk ook te eten, dus die was zo nu en dan een aantal 494 00:37:44,630 --> 00:37:49,810 dagen afwezig en je kreeg altijd nog die dat stukje brood per persoon 495 00:37:49,810 --> 00:37:57,490 per week hè. Dus zeg maar van een normaal brood hè een halfbrood. 496 00:37:57,490 --> 00:38:00,220 Dat kreeg je dus ook nog, dat ja, en dat werd eh.., dat werd intern 497 00:38:00,220 --> 00:38:02,470 aan tafel gedistribueerd. 498 00:38:02,850 --> 00:38:06,900 En als wij dus aardappels hadden, dat werd ook, het was niet zo dat “ik schep 499 00:38:06,900 --> 00:38:11,620 nog eens op, ik heb nog trek”, nee, mijn moeder regeerde.., regeerde dat. 500 00:38:11,621 --> 00:38:15,350 Ja, dat weet ik nog wel. 501 00:38:15,620 --> 00:38:20,680 Zeg, en eh wat.., wat was uw…, wat is uw mening, wat was uw mening over die mensen 502 00:38:20,680 --> 00:38:25,230 uit de binnenstad die werden afgevoerd? Tja. 503 00:38:25,230 --> 00:38:28,590 Waren het…, was het een beetje laf vond u? 504 00:38:28,590 --> 00:38:30,590 Nee, natuurlijk niet! Ze werden opgepakt! 505 00:38:30,590 --> 00:38:32,940 En kunt u eens vertellen wat u daarvan vond dan? 506 00:38:32,940 --> 00:38:37,070 Nou ja, dat.., dat.., dat de Rotmoffen, dat was het. 507 00:38:37,070 --> 00:38:41,080 De Rotmoffen, heb je gehoord dat ze in ook bezig geweest zijn? 508 00:38:41,150 --> 00:38:44,820 Ik heb gehoord dat er wel 500 in het Feijenoord Stadion zaten! 509 00:38:44,820 --> 00:38:48,700 En die zijn met de trein weggegaan en de ander van het 510 00:38:48,700 --> 00:38:51,380 Maasstation…, nee, ik heb gehoord dat ze moesten lopen naar Delft. 511 00:38:51,380 --> 00:38:53,245 Waarom ze dan in Vredesnaam naar Delft moesten lopen, 512 00:38:54,060 --> 00:38:57,230 nee, dat was…, dat heeft de haat enorm aangespoord. 513 00:38:57,230 --> 00:39:01,770 Enorm ja. 514 00:39:01,770 --> 00:39:06,020 En we hebben wel…, ik heb dat na de oorlog dan gehoord, want ik dat krijg ik er vaak van mee, 515 00:39:06,021 --> 00:39:11,558 heb ik nogal wat congressen in Duitsland meegemaakt en van mijn leeftijd waren er altijd mensen 516 00:39:11,620 --> 00:39:18,999 die me dan aanschoten “jij komt uit Rotterdam” en die wouden dan wel zo’n verhaal horen hoor! 517 00:39:19,000 --> 00:39:23,160 Maar eh… Nee, dat was… 518 00:39:24,550 --> 00:39:26,360 En wat voor verhaal wilden ze dan horen? 519 00:39:26,360 --> 00:39:30,553 Nou, dat we de kat opgevroten hadden, nou, dat wouden ze dan niet geloven, maar 520 00:39:30,553 --> 00:39:34,280 ik zei “nou, dat was, er liepen echt geen katten en ook geen honden meer, we hadden 521 00:39:34,280 --> 00:39:40,320 geen hond, er was geen hond meer te zien hoor!”. Nee, dat was algemeen bekend. 522 00:39:40,320 --> 00:39:45,528 En eh.., en mensen die een geit hadden, ja, die zorgden wel dat die ’s nachts binnen stond. 523 00:39:45,529 --> 00:39:53,035 Die dijken die bij ons het platteland in gingen, dat was dan ik heb dus wat dat 524 00:39:53,035 --> 00:39:56,558 betreft in een overgangssituatie gewoond van het fabrieksdorp hè, waar de mensen 525 00:39:56,559 --> 00:40:00,020 allemaal op die fabriek werkten, maar zodra je dan een stap buiten het dorp zette, dan 526 00:40:00,020 --> 00:40:01,863 zat je al op het platteland. 527 00:40:01,864 --> 00:40:07,170 En daar waren dan…, dat was zo’n.., zo’n wijk, zo’n buurtschap, waar 528 00:40:07,170 --> 00:40:10,680 de mensen zelf ook allemaal nog een behoorlijk stukje grond hadden. 529 00:40:11,630 --> 00:40:17,168 En die bij de boeren werkten en zo, dat was zo’n.., zo’n.., ja, zo’n klein buurtschapje. 530 00:40:17,169 --> 00:40:23,180 Zo’n gehuchtje. En daar woonde het meisje van één van mijn broers. 531 00:40:23,180 --> 00:40:26,349 Ja, en die hadden een…, die hadden twee geiten en daar ging hij ook wel heen. 532 00:40:26,350 --> 00:40:33,210 En ja, die hebben die geiten daar ook opgevroten. En niks meegebracht hoor voor thuis. 533 00:40:33,210 --> 00:40:39,280 Zeg, maar zeg maar er schijnt dat er 40.000 mensen zijn afgevoerd uit Rotterdam 534 00:40:39,280 --> 00:40:43,446 voor de Arbeitseinsatz of 50-, maar er zijn er 10- van teruggekomen min of meer? 535 00:40:43,446 --> 00:40:45,020 Ja. Ja. Ja. Ja. Ja, dat zal wel ja. 536 00:40:45,020 --> 00:40:49,600 En eh, eh toen kwam die Razzia, toen werden er 52.000 afgevoerd? 537 00:40:49,600 --> 00:40:51,880 Is dat zo, is dat in twee etappen gebeurd? Dat wist ik eigenlijk niet. 538 00:40:51,880 --> 00:40:52,344 Ja, die Arbeitseinsatz, dat was natuurlijk een… 539 00:40:52,344 --> 00:40:52,595 Oh, dat is geleidelijk gebeurd dan? 540 00:40:52,690 --> 00:40:53,070 Ja, geleidelijk. 541 00:40:53,070 --> 00:40:53,903 Daar had ik er één van kunnen zijn. En mijn broers ook, die dat geen van allen gedaan hebben. 542 00:40:53,904 --> 00:40:59,480 En die mensen die geleidelijk waren afgevoerd, daar waren er 40.000 van weg, 543 00:40:59,480 --> 00:41:05,250 bij die Razzia werden er 52.000 in één klap weggevoerd, dus Rotterdam was 544 00:41:07,610 --> 00:41:11,664 voor een groot deel ontdaan van de mannelijke bevolking zou je kunnen zeggen? 545 00:41:12,080 --> 00:41:16,370 Ja, behalve degenen die dus direct ondergedoken zijn en die al bij die Binnenlandse 546 00:41:16,370 --> 00:41:21,020 Strijdkrachten zaten hè. Maar ik zal je vertellen, dat vergeet ik ook van mijn 547 00:41:21,020 --> 00:41:28,500 leven niet, parade op de Coolsingel in de blauwe overall voor Prins Bernhard. 548 00:41:36,800 --> 00:41:39,530 Daar kan ik nog emotioneel van worden. 549 00:41:43,140 --> 00:41:50,283 Maar toen hadden we bij de BS al te eten hè. Dus wij kregen daar een.., ja, een half kratje per dag. 550 00:41:50,283 --> 00:41:55,940 Dat was natuurlijk erg veel. Want het officiële rantsoen was een halfbrood per week. 551 00:42:00,640 --> 00:42:04,945 Maar we woonden natuurlijk betrekkelijk dichtbij bij het platteland, dus wij 552 00:42:04,945 --> 00:42:09,200 hebben altijd wel, nou, niet royaal, want die aardappels werden aan tafel ook 553 00:42:09,200 --> 00:42:11,890 gedistribueerd door mijn moeder, maar wij hebben altijd wel aardappels gehad. 554 00:42:11,890 --> 00:42:16,614 Het is nooit geweest dat we niks gegeten hebben. 555 00:42:16,614 --> 00:42:19,190 Dus dat heb ik ook wel verteld aan mensen uit de stad, ik zeg 556 00:42:19,190 --> 00:42:20,820 “wat jullie meegemaakt hebben, hebben wij niet meegemaakt”. Nee. 557 00:42:20,990 --> 00:42:26,199 Maar vertelt u eens waarom u zo geëmotioneerd werd bij die Prins Bernhard? 558 00:42:26,200 --> 00:42:31,000 Dat ik daar, als ik daaraan terugdenk. 559 00:42:31,000 --> 00:42:32,062 Kunt u eens even schetsen… 560 00:42:32,110 --> 00:42:36,760 Zeg, als ik daaraan terugdenk, dan moet je nagaan, dan heb je daar die.., die Bezetting achter de 561 00:42:36,760 --> 00:42:43,462 rug, de Hongerwinter achter de rug, ondergronds opgeleid en dan waarachtig na de oorlog awrhh!, zo. 562 00:42:44,170 --> 00:42:45,070 Zo was dat. 563 00:42:45,070 --> 00:42:47,767 Wat bedoelt u daarmee? 564 00:42:47,767 --> 00:42:58,293 Ja, ja, wat bedoel je daarmee? Dat is onvoorstelbaar. Dat is onvoorstelbaar. 565 00:42:58,294 --> 00:43:00,150 Eenzelfde gevoel had ik, 566 00:43:00,150 --> 00:43:05,710 maar dat was snel weer over, toen de eerste rood/wit/blauw aan de huizen hingen. 567 00:43:12,380 --> 00:43:13,610 Ik zie het ons nog doen! 568 00:43:13,610 --> 00:43:19,220 We hadden twee vlaggenstokken, we hadden altijd een oranje vlag en een rood/wit/blauwe en ik 569 00:43:19,220 --> 00:43:27,000 zie ons dat nog doen, dat mijn vader deed dat niet, die was… We hadden een situatie, het begint 570 00:43:27,000 --> 00:43:32,321 dus dat dat dorp, dat ligt aan de andere oever, we zijn dus met vrachtwagens zijn onze ik 571 00:43:32,322 --> 00:43:37,560 weet niet wat voor mensen hadden we?, 110 of 120 man, zijn we naar de Coolsingel gebracht ja. 572 00:43:37,560 --> 00:43:40,190 Nee, niet naar de Coolsingel, naar de Veemarkt gebracht. 573 00:43:40,190 --> 00:43:44,860 En daar zijn we opgesteld zoals we dat ook geleerd hadden in pelotons en weet ik 574 00:43:44,860 --> 00:43:50,988 wat, met.., met voorop op de hoek de.., de Commandant en daarvoor de.., de.., de..., 575 00:43:50,989 --> 00:43:56,147 hoe heette het?, nou, afijn, ik ben nooit zo militair geweest, en dan zijn we 576 00:43:56,148 --> 00:44:00,250 naar de.., naar de Veemarkt gegaan en daar waren alle BS’ers uit het hele district 577 00:44:00,250 --> 00:44:05,070 van Rotterdam, dat was 2-, 3000 man en die zijn daar opgesteld. 578 00:44:05,120 --> 00:44:09,345 Nou, dat is natuurlijk op zichzelf ook al een emotie dat je dan 579 00:44:09,345 --> 00:44:11,029 met zo’n grote groep bent en dat je dan weer opgesteld staat. 580 00:44:11,030 --> 00:44:14,930 En in de openlucht, in de vrijheid hè! Eindelijk! 581 00:44:16,080 --> 00:44:21,930 En dan daar van de Veemarkt vandaan in één grote militaire colonne allemaal in stukken van waar ze 582 00:44:21,930 --> 00:44:26,252 allemaal vandaan kwamen en dan Bernhard, die stond daar op de stoep en die stond daar te salueren. 583 00:44:26,252 --> 00:44:31,890 Ik heb hem hier ook weer gezien hoor, want we hebben ditzelfde hier een paar keer gehad hoor. 584 00:44:31,890 --> 00:44:37,490 Ja, ik weet nog goed: hier hebben we het gehad toen hadden we nog een kind in het wandelwagentje 585 00:44:37,490 --> 00:44:43,020 en toen was ik denk dat ik alleen was, met de wandelwagen, en ik denk “nou, ik ga toch 586 00:44:43,020 --> 00:44:48,650 weer voor Bernhard langs, voor Hotel De Wereld” hè. En het was een gat tussen al die 587 00:44:48,650 --> 00:44:52,390 groepen in en ik kom daar langs en ik had een wandelwagentje, en Bernhard zat, en ik zat zo. 588 00:44:52,390 --> 00:44:52,590 Ja. 589 00:44:52,590 --> 00:45:03,250 Nou, en op het dorp was er niks te doen, want er was niks te bevrijden. 590 00:45:03,250 --> 00:45:08,147 Nee, toen hebben we nog een aantal dagen gehad dat die Moffen nog in die scholen 591 00:45:08,170 --> 00:45:09,920 zaten en die zijn in een…, op een gegeven moment zijn die ’s nachts verdwenen. 592 00:45:09,920 --> 00:45:14,050 En toen is het eigenlijk pas losgekomen. 593 00:45:14,050 --> 00:45:18,533 En onze Dominee, die was de eerste die de vlag uit had, dat was 594 00:45:18,860 --> 00:45:21,630 algemeen bekend, de Dominee durfde de vlag al uit te steken. 595 00:45:21,630 --> 00:45:22,957 Nou, en toen kwamen er overal de vlaggen tevoorschijn. 596 00:45:22,957 --> 00:45:28,569 Dus ja, wij hadden de vlag.., de vlag was wel gebruikt, het was een oranje vlag en een 597 00:45:28,570 --> 00:45:32,673 rood/wit/blauwe en we hadden ook niet veel lakens meer, dus die twee vlaggen, die zijn de laatste 598 00:45:32,830 --> 00:45:37,510 2 of 3 jaren van de oorlog zijn die op het grote tweepersoonsbed van mijn zussen gebruikt. 599 00:45:37,950 --> 00:45:39,363 Dat is echt zo. 600 00:45:39,363 --> 00:45:44,420 En die hingen we, nou, ja, die hebben we dan buiten gehangen en dan moest je door het raam van 601 00:45:44,420 --> 00:45:49,226 de slaapkamer klimmen en dan bond je die aan.., aan die vlaggenstokken vast hè en ja, we 602 00:45:49,226 --> 00:45:54,730 hebben daar niet staan salueren voor onze eigen vlag, maar dat is wel even een emotie, dat is… 603 00:45:54,730 --> 00:45:58,660 Wat was uw emotie dan daarover of wat.., wat…? 604 00:45:58,660 --> 00:46:05,357 Nou, de rotmoffen. Dat heeft heel lang geduurd voordat we dat niet meer zeiden hoor. 605 00:46:05,358 --> 00:46:10,440 En toen ik voor het eerst voor mijn werk ook in Duitsland kwam 606 00:46:10,440 --> 00:46:12,820 hadden de Duitsers daar ook allemaal moeilijkheden mee hoor. 607 00:46:12,820 --> 00:46:21,845 Eén wist het nog te zeggen “rotmoffen heten we bij jullie hè?”. Ik zeg “dat klopt ja”. Ja. 608 00:46:22,830 --> 00:46:29,180 En de honger die erachter zat, de honger die erachter zat. 609 00:46:29,180 --> 00:46:32,110 En die jongens die in Rotterdam in de stad, dat heette bij ons dan “in de stad”, die in de 610 00:46:32,110 --> 00:46:35,996 stad afgevoerd zijn, dat hebben wij dus eigenlijk denk ik pas gehoord over de Engelse radio. 611 00:46:35,997 --> 00:46:38,037 Dat is bij ons op het dorp niet gebeurd. 612 00:46:38,038 --> 00:46:41,880 Het is ook altijd gezegd: “dat is niet gebeurd”, “er is niemand van het dorp 613 00:46:41,880 --> 00:46:47,320 afgevoerd”. Niemand, allerlei mensen zijn wel toen we dat gehoord hadden 614 00:46:47,320 --> 00:46:52,000 ondergedoken, wij hebben in dat.., in dat gat gezeten, dus op dat schuine stuk 615 00:46:52,230 --> 00:46:56,710 tussen het schuine dak en.., en.., en de wanden van de.., van de zolderkamer. 616 00:46:56,900 --> 00:47:00,170 En dan de vloer van de kamer daaronder en daar kon je dus 617 00:47:00,170 --> 00:47:01,175 langs een gat kon je erin. 618 00:47:01,175 --> 00:47:05,500 Daar hebben we toen denk ik wel met een man of zes gezeten, die vrienden van mijn broer ook. 619 00:47:06,110 --> 00:47:10,050 En daar konden we dus ook, dat heb ik je al verteld, naar de radio luisteren, 620 00:47:10,050 --> 00:47:12,770 maar dat was weer een heel ander verhaal natuurlijk, de radio stond er ook. 621 00:47:12,770 --> 00:47:14,510 Die hebben we niet ingeleverd dus hè. 622 00:47:15,010 --> 00:47:16,050 Was u bang toen? 623 00:47:16,050 --> 00:47:23,380 Nee. Ik ben nooit bang geweest in de oorlog, nee. Nee. Mijn vader? In de oorlog? 624 00:47:23,380 --> 00:47:23,590 Ja? 625 00:47:23,590 --> 00:47:27,730 Jazeker. Ja, we zijn allemaal blijven werken, de mensen zijn allemaal blijven werken, wat dacht je? 626 00:47:27,730 --> 00:47:30,310 Kunt u even vertellen wat voor.., wat voor werk uw vader ook alweer deed en…? 627 00:47:30,310 --> 00:47:34,115 Mijn vader was chef van de Loonafdeling, dus die zorgde met een aantal mensen 628 00:47:34,115 --> 00:47:37,760 dat die lonen berekend werden van die mensen die allemaal aan verschillende 629 00:47:37,760 --> 00:47:40,860 projecten op die fabriek werkten, de één werkte aan dit en de ander werkte aan dat. 630 00:47:40,860 --> 00:47:47,290 En daar hadden ze een categorie voor dat die heetten “tijdschrijvers” en een tijdschrijver, 631 00:47:47,290 --> 00:47:52,550 die bij de.., bij de timmermanswerkplaats waar dan 20 mensen zaten te timmeren, maar die 632 00:47:52,550 --> 00:47:56,060 moesten in de gaten houden “die werkt daar voor die boot en die werkte voor dit project, en 633 00:47:56,060 --> 00:48:00,607 die werkte voor de nieuwbouw”. En die hadden dus een heel boekje en dat werd dan bijgehouden. 634 00:48:00,380 --> 00:48:06,887 En dat ging dan naar de.., naar de Loonafdeling en dan werd dat door 60 man zaten er bij mijn vader. 635 00:48:07,710 --> 00:48:11,050 En die zaten dan met dat boekje en dan wisten ze “dat, daar 636 00:48:11,050 --> 00:48:16,950 was het tarief die en dan was dat zoveel meer loon” enz. 637 00:48:16,950 --> 00:48:22,790 En dan eh.., dan werd aan het end werd dat dan in loonzakjes 638 00:48:22,790 --> 00:48:26,050 gestopt en dat werd dan aan een loket buiten uitbetaald. 639 00:48:26,420 --> 00:48:30,210 Daar kwamen vaak de vrouwen al hoor, ja, daar kwamen wel vrouwen. 640 00:48:30,210 --> 00:48:35,780 Als de kerels…, ja, anders kan het net zo goed een vooroorlogs verhaal zijn, dat de kerels het 641 00:48:35,780 --> 00:48:40,740 geld al hebben om naar de kroeg te gaan hè. En dan stonden de vrouwen daar vlakbij het loket, nou, 642 00:48:40,741 --> 00:48:46,600 en dan pikten ze het loonzakje mee voor thuis hè. Ja, zo’n…, dat was een fabrieksbevolking, dat 643 00:48:46,600 --> 00:48:54,390 was natuurlijk ook een…, dat waren geen nette kantoorheren met een witte boord zoals mijn vader. 644 00:48:54,660 --> 00:48:57,404 Maar die was dan toch hoofd van de afdeling, daar werkten 645 00:48:57,430 --> 00:48:59,710 toen 60 mensen en die zaten allemaal te rekenen en te tellen. 646 00:48:59,710 --> 00:49:04,570 En allemaal op die gewone normale rekenmachientjes, zo’n.., zo’n telmachine. 647 00:49:06,080 --> 00:49:08,410 De Rotterdamse Droogdokmaatschappij. 648 00:49:08,410 --> 00:49:15,030 En die fabriek bestond uit vele hele grote loodsen: de timmermansloods, de gieterijen 649 00:49:15,030 --> 00:49:20,420 en de.., de draai.., de draaierijen, de bankwerkers; dat waren allemaal afzonderlijke 650 00:49:20,420 --> 00:49:24,360 gebouwen met een afzonderlijke chef, met een afzonderlijke groep arbeiders. 651 00:49:25,150 --> 00:49:26,390 Zo was dat georganiseerd. 652 00:49:26,390 --> 00:49:30,890 Het was niet één fabriekshal, er waren er een heleboel fabriekshallen afhankelijk van wat ze deden. 653 00:49:31,790 --> 00:49:36,640 En de Dokhaven, die stond in het verlengde van het dorp en de Waalhaven stond daar 654 00:49:36,640 --> 00:49:41,330 weer loodrecht op en die hadden dus hele lange kademuren waar verschillende schepen 655 00:49:41,330 --> 00:49:47,190 achter mekaar.., naast mekaar en achter mekaar konden liggen en die kaaimuren, die 656 00:49:47,190 --> 00:49:51,750 zijn opgeblazen en ik heb het niet gezien, ik heb het alleen ook gehoord, maar een broer 657 00:49:51,750 --> 00:49:55,337 van mij, die is toen op het dak van de Christelijke school geklommen en daar kon je 658 00:49:55,338 --> 00:49:59,811 dus mooi op die Waalhaven kijken en die heeft die zuilen zien komen en we zijn later 659 00:49:59,960 --> 00:50:06,470 wel wezen kijken, toen zaten er dus allemaal eh elke 10 meter zaten er grote gaten in en dat 660 00:50:06,470 --> 00:50:13,078 daar hadden ze eh, eh springstoffen in gelegd en dat heeft die broer van mij, die heeft dus, 661 00:50:13,078 --> 00:50:17,570 ja, met nog een paar mensen van het dorp, die heeft daar bovenop die school, die.., je kon 662 00:50:17,930 --> 00:50:21,513 die school in komen en die dacht “we gaan daar.., we gaan daar kijken” en nou ja, en die 663 00:50:21,540 --> 00:50:26,052 school, die was toen niet in handen van de Duitsers, anders had dat al sowieso niet gekund. 664 00:50:26,053 --> 00:50:31,500 Daar hebben ook Duitsers in gezeten de hele oorlog hebben in die twee scholen Duitsers gezeten. 665 00:50:31,500 --> 00:50:35,158 Maar ze waren toen leeg en die is met nog twee vrienden is hij daar op 666 00:50:35,310 --> 00:50:39,610 het dak gaan kijken en die heeft dat gezien, van die grote zuilen omhoog. 667 00:50:39,610 --> 00:50:44,160 En wij zijn later wezen kijken, dat was natuurlijk, er was niks te zien, de 668 00:50:44,160 --> 00:50:48,050 kaaimuren stonden er allemaal, alleen elke 20 meter was er een groot gat in. 669 00:50:50,180 --> 00:50:57,070 Ja, en dat was toen wel eh.., toen weer vrachten kwamen ook direct 670 00:50:57,070 --> 00:50:59,200 voedsel e.d., dat was toen allemaal heel moeilijk om aan te leggen. 671 00:50:59,200 --> 00:51:09,420 Maar zover ik weet waren de.., de kaaimuren van daar bij het park, dus dat bij de 672 00:51:09,420 --> 00:51:15,150 Maasbrugge, die zijn volgens mij niet opgeblazen en dat waren de kaaimuren die altijd in 673 00:51:15,150 --> 00:51:19,130 mijn geheugen gebruikt geweest zijn ook voor de Nederlandse oorlogsschepen als die dus 674 00:51:19,130 --> 00:51:23,375 op bezoek kwamen hè, dan kwamen er drie oorlogsschepen en die lagen dan aan die kademuren. 675 00:51:23,375 --> 00:51:23,869 EINDE TEKST.