1
00:00:54,650 --> 00:02:58,100
Dit is een interview met Timo Ridder in Nijkerk
op 8 augustus.. excuus.. 8 september 2009.

2
00:02:58,100 --> 00:03:03,726
We hebben dit gesprek van 10
uur tot om en nabij 1 uur.

3
00:03:03,726 --> 00:03:12,610
Ehm.. De interviewer is Anton
van Renssen, de camera wordt

4
00:03:12,610 --> 00:03:17,220
gehanteerd door Hans van der Klok
en die neemt ook het geluid op.

5
00:03:17,800 --> 00:03:23,130
Verder zijn er naast de genoemde
personen geen mensen aanwezig.

6
00:03:24,390 --> 00:03:32,310
Ehm.. Meneer Ridder, u hebt in de oorlog
het nodige meegemaakt, u was 14 jaar.

7
00:03:34,320 --> 00:03:41,730
Het nodige meegemaakt rondom evacués en
passanten in Nijkerk, wat veel gebeurd is.

8
00:03:43,430 --> 00:03:50,350
Ehm.. kunt u eerst uzelf introduceren en de
gezinssituatie waarin u leefde, toelichten?

9
00:03:50,660 --> 00:03:54,700
Ik begin eerst om te zeggen
dat ik Timo Ridder ben,

10
00:03:54,700 --> 00:03:57,481
dus niks geen ‘meneer’,
ik ben gewoon Timo Ridder.

11
00:03:57,481 --> 00:04:06,020
En zo kennen ze me in Nijkerk. Ik ben geboren
op de Langestraat. Ik ben daar ook opgegroeid.

12
00:04:06,020 --> 00:04:13,050
En ik was één na de oudste. De oudste
zoon van een gezin van 10 kinderen.

13
00:04:13,500 --> 00:04:22,070
Wij hadden een textielzaak in Nijkerk en wat
vroeger dan ook een galanteriewinkel was.

14
00:04:22,070 --> 00:04:28,390
En daar verkocht je, nou ja, je kunt het
niet bedenken wat wij allemaal verkochten.

15
00:04:28,390 --> 00:04:32,740
En daar heb ik ook hele
aparte herinneringen aan.

16
00:04:32,740 --> 00:04:37,140
Dat is niet in het kader
van nu, het interview, maar

17
00:04:37,470 --> 00:04:41,600
dat zou ook nog eens een
documentaire kunnen wezen.

18
00:04:41,600 --> 00:04:45,740
Ehm.. wij woonden dus
op de Langestraat.

19
00:04:45,740 --> 00:04:53,130
Mijn vader had, naast dat
hij eigenaar was van een

20
00:04:53,130 --> 00:04:56,230
textiel zaak, had hij ook
nog een vertegenwoordiging.

21
00:04:56,230 --> 00:05:03,810
En dat was gewoon nodig, nou
ja, dat was de uitloop van de

22
00:05:03,810 --> 00:05:09,230
crisisjaren en een gezin van 10
kinderen te eten en te drinken geven.

23
00:05:09,230 --> 00:05:18,650
Dat vroeg toch wel financiële middelen. En eh..
mijn moeder was ook zeer actief in die textielzaak.

24
00:05:19,550 --> 00:05:21,160
Zij werkte in de textielzaak?

25
00:05:21,160 --> 00:05:29,290
Ja. Eh.. dat hield ook in dat wij eh..
soms een heel leger van personeel hadden.

26
00:05:29,460 --> 00:05:35,940
We hadden een vaste, interne
winkeljuffrouw in Nijk.. eh.. in eh.. huis.

27
00:05:35,940 --> 00:05:39,410
En ook een interne
huishoudelijke hulp.

28
00:05:39,410 --> 00:05:42,930
Zij woonden in.. bij jullie in huis?

29
00:05:42,930 --> 00:05:43,610
Ja. Ja.

30
00:05:43,610 --> 00:05:44,220
Allebei?

31
00:05:44,220 --> 00:05:49,420
Allebei. Dus dat betekent dat dat
huis niet een hutje op de hei was.

32
00:05:49,420 --> 00:05:51,480
Het was een tamelijk groot huis.

33
00:05:52,050 --> 00:05:55,000
Ja, want de.. en het was
een bovenwoning, want..

34
00:05:55,120 --> 00:06:00,980
Nou ja, nee, het liep ook
eh.. De huidige bewoners, voor

35
00:06:00,980 --> 00:06:07,230
degenen die dat dan hè.. daar
zit Expert, de elektrazaak.

36
00:06:07,230 --> 00:06:10,670
Dat was het pand waar
ik in opgegroeid ben.

37
00:06:10,670 --> 00:06:11,940
Oké.

38
00:06:12,470 --> 00:06:16,640
Ehm.. die heeft er een woon.. een bovenwoning
van gemaakt, maar wij woonden ook

39
00:06:16,640 --> 00:06:23,340
gedeeltelijk.. slapen enzo deden we wel
boven, maar eh.. leven was beneden.

40
00:06:23,340 --> 00:06:25,350
Dat was achter de winkel?

41
00:06:25,350 --> 00:06:28,750
Achter de winkel. En daar
waren twee grote kamers.

42
00:06:28,780 --> 00:06:29,640
Oké.

43
00:06:30,150 --> 00:06:30,540
Ehm..

44
00:06:30,540 --> 00:06:36,860
En dat was ehm.. het gezin
woonde daar met 10 kinderen.

45
00:06:36,860 --> 00:06:40,479
Ook in de periode waar wij het
over hebben, september ‘44.

46
00:06:40,480 --> 00:06:43,400
Speciaal, want die kinderen kwamen
niet allemaal uit de lucht vallen.

47
00:06:43,400 --> 00:06:45,920
Dat heb ik dus allemaal meegemaakt.

48
00:06:45,920 --> 00:06:54,260
Dat eh.. zeg maar eh.. bij de derde en
de vierde heb ik geen herinneringen aan,

49
00:06:54,260 --> 00:07:03,010
maar later eh.. Dan werd ik een paar dagen
uit logeren gestuurd, als het moment

50
00:07:03,010 --> 00:07:07,890
daar was dat mijn moeder weer een kind
zou gaan baren, hè. En goed eh.. in

51
00:07:07,890 --> 00:07:14,200
het begin eh.. heb ik daar nooit achter
gekeken wat dat allemaal betekende.

52
00:07:14,200 --> 00:07:21,780
Bij de drie of vier jongsten
heb ik dat wel gehad.

53
00:07:21,780 --> 00:07:26,620
Ja, want uw jongste broers en zussen
die eh.. welke leeftijd hadden

54
00:07:26,620 --> 00:07:29,159
die in de periode dat eh.. waar
we over spreken, september ’44?

55
00:07:29,160 --> 00:07:33,440
Eh.. mijn jongste was 2,
die is in ’43 geboren.

56
00:07:33,700 --> 00:07:43,430
Eh.. de broer die daarboven zit die is in ’42
geboren. Dan een zusje, is in 1940 geboren.

57
00:07:44,320 --> 00:07:55,470
Die is in mei 1940 geboren. En die is in een doos
eh.. mee geëvacueerd geweest naar Harderwijk.

58
00:07:55,470 --> 00:07:57,560
Oké, was allemaal klein
grut wat daar rondliep.

59
00:07:57,560 --> 00:08:00,030
Ja, dat mag je wel zeggen, ja.

60
00:08:00,240 --> 00:08:08,310
Nu, nu heeft.. dat gezin, uw
ouders, ook evacués opgevangen?

61
00:08:08,310 --> 00:08:14,950
Eh ja.. ineens.. nou ja, als
we het over de evacués hebben.

62
00:08:14,950 --> 00:08:17,820
Wij hebben twee evacués
ook nog in huis gehad.

63
00:08:17,820 --> 00:08:18,034
Oké.

64
00:08:18,034 --> 00:08:19,158
En ehm.. ja, wat ze..

65
00:08:19,159 --> 00:08:20,230
Hoe kwamen die daar?

66
00:08:22,450 --> 00:08:30,600
Ja eh.. hoe kwam dat? Ja eh.. iedereen
had mensen in huis. Dat was heel gewoon.

67
00:08:30,600 --> 00:08:36,320
En daarbij kwam ook nog dat mijn vader
bestuurslid was van het Rode Kruis

68
00:08:36,320 --> 00:08:41,620
en als zodanig misschien wel een
voorbeeld moest geven of eh.. zijn.

69
00:08:42,370 --> 00:08:44,790
En eh.. ja, dat was heel gewoon.

70
00:08:44,790 --> 00:08:50,400
Eh.. zij het dat we daar misschien wel
een beetje selectief in konden wezen.

71
00:08:50,400 --> 00:08:57,350
We hadden een kleermaker als evacué, uit Arnhem.
En die had een eigen kamer, ook weer boven.

72
00:08:57,350 --> 00:09:03,830
Dat vond ik toen heel bijzonder, die
zat de hele dag te prikken, op de tafel.

73
00:09:04,500 --> 00:09:10,080
Hè, wat kleermakers dan doen, die
werken niet eh.. En daar sliep ‘ie.

74
00:09:10,430 --> 00:09:15,330
Goed, dat was meneer eh.. gut, hoe
heet ‘ie.. ik zal het zo zeggen.

75
00:09:15,330 --> 00:09:19,490
En een mevrouw Van de Berg,
en die kwam uit Elten.

76
00:09:19,590 --> 00:09:27,340
En die stond de hele dag eh.. eh.. aardappels
te schillen en, en, en soep te roeren.

77
00:09:27,340 --> 00:09:33,580
We hadden zo’n grote platte-buiskachel
waar eh.. vuur dan ging.

78
00:09:33,580 --> 00:09:39,490
Die was de hele dag bezig om de innerlijke
mens, speciaal in de middag, te verzorgen.

79
00:09:39,490 --> 00:09:41,330
Een soort extra huishoudelijke hulp.

80
00:09:41,330 --> 00:09:47,100
Ja, dat mag je wel zeggen. Maar dat waren
niet mensen van middelbare leeftijd.

81
00:09:47,100 --> 00:09:52,930
Nee, dat waren mensen van
eh.. 65 jaar en ouder.

82
00:09:52,930 --> 00:10:01,450
Oké. En eh.. weet u ook hoe zij..
specifiek bij uw ouders terecht kwamen?

83
00:10:01,450 --> 00:10:03,180
Konden zij zelf zeggen van nou eh..

84
00:10:03,180 --> 00:10:07,710
Nou eh.. die mevrouw Van de Berg,
weet ik, die zat in een eh..

85
00:10:07,710 --> 00:10:14,320
bejaardenhuis, een verzorgingshuis
zeggen we tegenwoordig, in ehm.. Elten.

86
00:10:15,930 --> 00:10:22,740
En eh.. al die nonnetjes die zijn geëvacueerd
gegaan naar Nijkerk, naar Huize Sint Jozef.

87
00:10:22,740 --> 00:10:23,890
Zij was een non?

88
00:10:23,890 --> 00:10:29,040
Eh nee, zij was niet.. Zij was één van die
bejaarden die daar in dat huis verzorgd werd.

89
00:10:29,040 --> 00:10:29,700
Door..

90
00:10:29,700 --> 00:10:31,610
Door de nonnen.

91
00:10:32,000 --> 00:10:38,780
En goed, dat betekende dus dat ze dus
eh.. Huize Sint Jozef, daar waren

92
00:10:39,120 --> 00:10:45,360
die nonnen ondergebracht en ook
eh.. die mensen die zij verzorgden.

93
00:10:45,360 --> 00:10:52,960
Dus die waren blij dat ze even wat ruimte
konden maken om.. Want daar kwam ook

94
00:10:52,960 --> 00:10:59,650
nog bij dat Huize Sint Jozef in die periode,
het nieuwe gedeelte, wat ze tegenwoordig

95
00:10:59,650 --> 00:11:05,370
hier in Nijkerk het zusterhuis noemen,
eh.. bezet was door Duitse soldaten.

96
00:11:05,370 --> 00:11:07,670
Dat was inbeslagname.

97
00:11:07,740 --> 00:11:10,210
Ja, ja.

98
00:11:13,020 --> 00:11:19,020
Ik begrijp dat die twee evacués
ook, zeg maar, echt ingezet

99
00:11:19,020 --> 00:11:21,610
werden in het reilen en zeilen
van het gezin en de zaak.

100
00:11:21,610 --> 00:11:23,700
Ja, ja, ja. Die aten mee aan tafel.

101
00:11:23,700 --> 00:11:31,070
En die waren eigenlijk de hele dag
ten dienste van.. Die meneer eh.. die

102
00:11:31,070 --> 00:11:36,940
kleermaker, die was altijd bezig met
eh.. En die maakte van een oude jas

103
00:11:36,940 --> 00:11:40,250
weer een nieuwe jas, zou ik haast
zeggen, die vermaakte hem wel weer.

104
00:11:40,250 --> 00:11:44,210
Hè, want er was toch
gebrek aan nieuwe textiel.

105
00:11:44,210 --> 00:11:51,350
Die was altijd bezig en ook.. niet alleen
voor onze familie, maar ook wel voor kennissen.

106
00:11:51,350 --> 00:11:56,260
Die zeiden: Goh, er is toch bij
jullie een kleermaker in huis, zou

107
00:11:56,260 --> 00:12:01,200
die niet de broek korter kunnen
maken of langer of eh.. wat dan ook.

108
00:12:01,200 --> 00:12:04,230
Dat werd niet binnen de zaak gebracht?

109
00:12:04,230 --> 00:12:08,270
Nee. Nee, nee, dat was
een privé-aangelegenheid.

110
00:12:09,010 --> 00:12:19,420
Nee dat eh.. het zakelijke gedeelte stond daarbuiten.
Zij.. goed, en dan maak ik even een sprong.

111
00:12:19,420 --> 00:12:27,770
Mijn vader had toen ook een soort overheidsfunctie.
Dat, hij was inspecteur van het textielwezen.

112
00:12:27,770 --> 00:12:36,660
En doordat al die evacués kwam, en die maar
een beperkte hoeveelheid kleding meegebracht

113
00:12:36,660 --> 00:12:44,500
hadden, moesten die mensen toch ook weer
gekleed worden en mijn vader ging dan ehm..

114
00:12:44,500 --> 00:12:53,910
ja, naar het niet bezette gedeelte van
Nederland om daar textiel bij elkaar te..

115
00:12:54,860 --> 00:12:59,040
Ja, en soms wel in beslag te nemen,
want hij had een overheidsfunctie.

116
00:12:59,040 --> 00:13:05,580
Als hij wist dat mensen een
grote eh.. iets achter de hand

117
00:13:05,580 --> 00:13:08,880
hadden, dat ´ie zei Nee, dat
moet nu de gemeenschap hebben.

118
00:13:08,880 --> 00:13:17,630
En dat werd dan naar Nijkerk, maar ook naar andere
plaatsen overgebracht om, zeg maar, de mensen

119
00:13:17,630 --> 00:13:23,730
die verdreven waren van huis en haard, te kunnen
kleden en.. Hè, dus met voeden had het niets

120
00:13:23,730 --> 00:13:31,930
van doen, maar eh.. met kleding was hij daar
eigenlijk ook heel erg mee betrokken en aanwezig.

121
00:13:32,370 --> 00:13:37,150
Ja, en.. hij had dus de bevoegdheid
om te vorderen, zoals dat heet?

122
00:13:37,150 --> 00:13:38,710
Ja, ja.

123
00:13:38,820 --> 00:13:45,980
Hè, maar eh.. ja, mijn vader
had niet de uitstraling van

124
00:13:46,800 --> 00:13:52,820
een dat ´ie zei Ik kom eventjes
dat eh.. bij je weghalen.

125
00:13:52,820 --> 00:13:58,240
Hij deed dat op een zeer menselijke
manier, wat ik daarvan herinner.

126
00:13:58,240 --> 00:14:03,327
Hè, dat is niet om mijn vader nu
eventjes wit te maken, maar eh.. hij.. Ik

127
00:14:05,070 --> 00:14:10,220
heb altijd, ook nu nog, een zeer goed
gevoel als ik over mijn vader praat.

128
00:14:10,220 --> 00:14:14,890
Die eh.. had daar een hele
menselijke benadering bij.

129
00:14:15,350 --> 00:14:16,330
Da´s mooi.

130
00:14:16,330 --> 00:14:20,070
En nou, als ik kijk naar het
gezin, hè, die twee mensen

131
00:14:20,070 --> 00:14:24,520
waren daar als evacué in een
druk gezin binnengekomen.

132
00:14:25,450 --> 00:14:26,660
Het waren geen bekenden.

133
00:14:26,660 --> 00:14:31,270
Nee, het waren twee totaal
nieuwe, bekenden geworden.

134
00:14:31,660 --> 00:14:32,514
Uiteindelijk zijn het
bekenden geworden.

135
00:14:32,750 --> 00:14:33,440
Ja.

136
00:14:35,070 --> 00:14:40,230
Ik kan me voorstellen dat dat ook nog wel..
Hè, dat is toch behoorlijke privacy eh..

137
00:14:40,230 --> 00:14:45,190
Ja, maar eh.. goed,
daar eh.. De tijd was zo.

138
00:14:46,740 --> 00:14:51,430
Hè, ik kan me herinneren.. en ik vertelde
dat die kleermaker daar dus boven,

139
00:14:51,790 --> 00:14:55,840
dat ´ie daar eh.. laat ik het maar
heel deftig noemen, een atelier had.

140
00:14:55,840 --> 00:14:58,850
Dat ´ie op de tafel zat
enzo, hij sliep daar ook.

141
00:14:59,920 --> 00:15:04,500
En dan ´s morgens kwam hij
eh.. als wij aan tafel zaten en

142
00:15:04,500 --> 00:15:08,790
gewoon weer binnen.. dan kwam
hij met de po door de kamer.

143
00:15:08,940 --> 00:15:15,310
Hè, neem me niet kwalijk, zei hij iedere
morgen. Maar die kwam die legen bij het toilet.

144
00:15:15,320 --> 00:15:22,760
Hè, en dat werd niet als
storend of belastend ervaren.

145
00:15:22,760 --> 00:15:26,950
Hè, maar iedere morgen
was dat zo een ritueel.

146
00:15:26,950 --> 00:15:33,200
Dan kwam de kleermaker naar beneden
en dan zei ´ie: Neem me niet kwalijk.

147
00:15:33,200 --> 00:15:39,130
Maar hij had natuurlijk.. als een
oudere man zijnde, kon hij zijn

148
00:15:39,130 --> 00:15:43,910
plas niet de hele nacht ophouden
en dan kwam hij zo door de kamer.

149
00:15:43,910 --> 00:15:50,100
En als ik dat ook aan mijn jongere zusjes of
aan de familie vraag: Wat herinner je daarvan?

150
00:15:50,100 --> 00:15:55,530
O ja, dat ´ie ´s morgens met
de po door de kamer liep.

151
00:15:55,530 --> 00:15:59,750
Ja, ja, ja. Ja dat begrijp ik.

152
00:15:59,750 --> 00:16:05,630
Hè, dat.. dus.. dat zou.. In normaler
tijd zou het niet geaccepteerd geweest

153
00:16:05,630 --> 00:16:10,840
zijn, maar de tijd was zo dat, dat..
Ja, dat moest je maar accepteren.

154
00:16:14,470 --> 00:16:21,340
Oké, we hadden het over de, de, de
verhouding met de evacu.. de evacués in huis.

155
00:16:25,320 --> 00:16:30,480
Ehm.. u zegt dan.. de situatie was er ook naar
dat je gewoon dingen moest nemen zoals het was.

156
00:16:30,480 --> 00:16:31,030
Ja.

157
00:16:31,500 --> 00:16:32,610
Je had geen keus.

158
00:16:32,610 --> 00:16:38,150
Nee, eh.. Maar geen keus hebben,
dat was eigenlijk al een negatieve..

159
00:16:38,750 --> 00:16:44,260
Nee, de situatie was zo, en dat.. Eh..
laat ik nu even.. Bij de introductie

160
00:16:44,260 --> 00:16:51,140
zei ik, of vertelde ik dat eh.. we
twee interne personeelsleden hadden.

161
00:16:51,140 --> 00:16:58,930
Die waren ondertussen, in de Hongerwinter, noem
ik het maar even, ehm.. inmiddels getrouwd.

162
00:16:58,930 --> 00:17:09,830
Dus we hadden wat meer ruimte in huis, wat
beddengelegenheid betreft, als eh.. voor die tijd.

163
00:17:09,960 --> 00:17:15,520
En eh.. goed, dus daarom konden
we ook die mensen opnemen.

164
00:17:15,520 --> 00:17:23,300
Hè, maar goed, de kinderen werden ook groter. Dus
de kleine kinderbedjes die werden ook wat royaler.

165
00:17:23,300 --> 00:17:29,500
En dat.. maar.. Hoe dat allemaal ging,
dat weet ik ook niet, maar het ging. En..

166
00:17:29,570 --> 00:17:30,390
Ze waren er.

167
00:17:30,390 --> 00:17:36,990
Een heel saillant iets ehm.. Er is meerdere
keren.. omdat.. mijn vader was echt

168
00:17:36,990 --> 00:17:44,280
geen vooraanstaande Nijkerker, maar hij
betekende toch wel wat in de gemeenschap.

169
00:17:44,280 --> 00:17:49,260
En er is meerdere malen
eh.. dat Duitsers aan de

170
00:17:49,260 --> 00:17:52,930
deur geweest zijn, dat ze
mijn vader kwamen ophalen.

171
00:17:52,930 --> 00:17:59,150
En we hebben ook wel Duitsers aan de
deur gehad, die inkwartiering zochten.

172
00:17:59,610 --> 00:18:06,180
En dan ehm.. Als we dan wisten dat dat te gebeuren
stond, dan zei mijn moeder: Allemaal kommen.

173
00:18:06,180 --> 00:18:12,290
En dan gingen we met z´n achten ofzo, om
moeder heen staan. Hè, allemaal klein grut.

174
00:18:12,290 --> 00:18:17,620
En dan zeiden die Duitsers: Hier
zullen we toch maar niet intrekken.

175
00:18:17,620 --> 00:18:24,650
Hè, het was eigenlijk een heel goed wapen om
inkwartiering van de Duitsers eh.. af te houden.

176
00:18:25,480 --> 00:18:27,830
Want dat gebeurde ook
nog, naast de opvang?

177
00:18:28,900 --> 00:18:34,980
Ja, ja, dat ze, zeg maar, probeerden
eh.. die soldaten onder te brengen.

178
00:18:37,570 --> 00:18:42,240
U zegt, uw vader had niet een
vooraanstaande positie in Nijkerk, maar toch

179
00:18:42,820 --> 00:18:47,770
eh.. noemde u net de voorbeeld..
mogelijke voorbeeldfunctie die hij had.

180
00:18:48,400 --> 00:18:52,580
Eh.. nou ja, mijn vader
was bijzonder bescheiden.

181
00:18:52,580 --> 00:18:56,670
Hij trad niet op de voorgrond
bij dat soort dingen.

182
00:18:58,220 --> 00:19:06,990
Eh.. hij zat wel in bepaalde commissies en
zo, maar wat ik zei; mijn vader was ook nog,

183
00:19:06,990 --> 00:19:11,900
naast dat hij eigenaar was van die textielzaak,
maar die toch ook voor een groot gedeelte

184
00:19:12,910 --> 00:19:19,550
door mijn moeder gerund werd, had hij zeg
maar eh.. was handelsvertegenwoordiger.

185
00:19:19,550 --> 00:19:24,490
En later bedrijfsleider van
een groothandel in Amsterdam.

186
00:19:24,490 --> 00:19:30,000
Dus zijn werkzaamheden speelden
zich af buiten Nijkerk.

187
00:19:30,000 --> 00:19:39,480
En daarom zag je hem.. ’s Morgens
ging hij vroeg de deur uit en ’s

188
00:19:39,480 --> 00:19:44,290
avonds om.. dat was ongeveer half
zeven, zes uur kwam ‘ie weer thuis.

189
00:19:44,290 --> 00:19:50,535
Dus zijn werkzame leven, op dat moment
althans, speelde zich niet af in Nijkerk.

190
00:19:50,610 --> 00:19:51,640
Ook in die periode?

191
00:19:51,640 --> 00:19:53,010
Nee, nou ja, toen lag alles plat.

192
00:19:53,010 --> 00:19:54,500
Toen lag alles plat.

193
00:19:54,500 --> 00:20:04,790
Hè, en toen.. dat was, zeg maar, even
voor de luchtlanding van 17 september,

194
00:20:04,790 --> 00:20:10,880
was hij dus, zoals dat dan heette,
inspecteur van het textielwezen in Nederland.

195
00:20:11,220 --> 00:20:16,580
En eh.. ging hij kijken
of er zwart handel werd

196
00:20:16,580 --> 00:20:20,940
gedreven of dat er voorraden
achtergehouden werden en zo.

197
00:20:21,780 --> 00:20:28,810
Hè, maar hij heeft in die tijd meer goed gedaan
dan dat ‘ie z’n positie heeft uitgespeeld.

198
00:20:28,810 --> 00:20:35,470
Hij kwam bijvoorbeeld bij een
bepaald bedrijf en ontdekte dat

199
00:20:35,470 --> 00:20:40,330
daar nog een Joodse familie
tussen de balkenlagen eh.. zaten.

200
00:20:40,330 --> 00:20:47,760
Goed, hij heeft die mensen veilig gesteld
en heeft daar, zeg maar, nooit misbruik

201
00:20:47,760 --> 00:20:53,480
van gemaakt dat hij, zeg maar, daar de
Duitsers in de kaart gespeeld heeft.

202
00:20:53,480 --> 00:21:01,020
Nee, dat begrijp ik. Ehm.. de verhouding
met de evacués is altijd goed gebleven?

203
00:21:01,020 --> 00:21:08,300
Ja, die was eh.. Wij als kinderen,
zeiden altijd, die mevrouw Van de Berg,

204
00:21:08,300 --> 00:21:13,820
die dus pap stond te roeren, hè, dat
die van die priemende oogjes had.

205
00:21:15,450 --> 00:21:23,400
Goed, dat was nou niet iemand om.. dat
je haar lief vond. Maar ze deed haar werk.

206
00:21:23,400 --> 00:21:34,670
En de kleermaker, die vonden we dat alleen maar
nuttig werk deed. Hè, maar goed, dat ging gewoon..

207
00:21:34,690 --> 00:21:39,710
Ehm.. u komt uit een
Rooms-katholiek nest.

208
00:21:39,710 --> 00:21:40,250
Gezin, ja.

209
00:21:40,250 --> 00:21:47,850
Gezin.. Had ehm.. de kerk
eh.. Speelde geloof ook een

210
00:21:47,850 --> 00:21:53,120
rol in de opvang eh.. keuze
om evacués op te vangen?

211
00:21:53,120 --> 00:21:58,010
Eh.. eerstens, deze twee mensen die we
in huis hadden, die waren ook katholiek.

212
00:21:58,010 --> 00:22:02,930
Hè, dus dat ging met het bidden,
wat je voor en na het eten doet.

213
00:22:02,930 --> 00:22:07,952
Eh.. wat bij ons in die tijd altijd
gebeurde, dat we ook ’s morgens het

214
00:22:08,600 --> 00:22:14,150
morgengebed deden, hè. En dan zaten
we met z’n allen op de knieën in

215
00:22:14,150 --> 00:22:20,335
de kamer en dan werden, nou ja.. de
rituelen van het morgengebed gedaan.

216
00:22:20,335 --> 00:22:30,060
Ehm.. als je nou zegt van eh.. heeft de pastoor
gezegd van: Jullie moesten ook maar meehelpen om

217
00:22:30,060 --> 00:22:38,070
eh.. die mensen een menswaardig
onderkomen te geven, nee dat eh.. Ik denk

218
00:22:38,070 --> 00:22:43,630
dat die, maar daar heb ik geen bewijzen
van en dat weet ik ook niet, als

219
00:22:43,630 --> 00:22:51,630
iemand zou geweigerd hebben, dat ‘ie
dan wel die mensen zou opgezocht hebben

220
00:22:51,630 --> 00:22:59,440
en zeggen: Ja, nee maar, één van de
voornaamste geboden is de naastenliefde.

221
00:22:59,440 --> 00:23:02,850
Nu moet je dat maar
in praktijk brengen.

222
00:23:03,410 --> 00:23:09,600
Hè, dus in zoverre was er
wel een eh.. morele druk.

223
00:23:09,810 --> 00:23:17,710
Maar daar werd niet over
gepreekt of wat dan ook.

224
00:23:17,710 --> 00:23:20,420
Tijdens de mis werd daar niet
over gepreekt of over gesproken.

225
00:23:20,420 --> 00:23:29,590
Nee, nee dat eh.. Maar, ik denk, eerstens was de
katholieke gemeenschap in Nijkerk maar zeer klein.

226
00:23:29,590 --> 00:23:35,100
Eh.. in die periode was het geen
tien procent van de bevolking.

227
00:23:36,030 --> 00:23:42,100
Hè, ja, dat waren toch allemaal..
of allemaal.. de mee.. het overgrote

228
00:23:42,840 --> 00:23:48,330
deel waren brave, goede mensen, die
hun verantwoordelijkheid kenden.

229
00:23:48,940 --> 00:23:57,230
En die verantwoordelijkheid was dat ze
dus eh.. nou ja, deze tijd moesten helpen.

230
00:23:57,230 --> 00:24:06,370
De.. Ik weet bijvoorbeeld van, van ehm..
van de opvang bij de assistentie die

231
00:24:06,370 --> 00:24:09,600
werd gevraagd, bijvoorbeeld bij de
opvang van evacués, maar vooral bij de

232
00:24:09,600 --> 00:24:13,800
opvang van patiënten in het noodziekenhuis,
wat ook in Nijkerk is geweest..

233
00:24:13,800 --> 00:24:14,010
Ja.

234
00:24:14,010 --> 00:24:18,626
werden uiteindelijk via, via bijvoorbeeld
de meisjesverenigingen.. van de eh.. dus

235
00:24:18,627 --> 00:24:23,320
de jonge dochters van de hervormde en de
gereformeerde kerk werden ingeschakeld.

236
00:24:23,320 --> 00:24:24,090
Was dat bij u ook het geval?

237
00:24:24,090 --> 00:24:25,390
Eh.. Ja..

238
00:24:25,390 --> 00:24:26,780
Uw oudste dochter?

239
00:24:26,780 --> 00:24:33,060
Eh.. die hebben zeker en vast, en ik kan
me ook al namen voor de geest halen, die

240
00:24:33,060 --> 00:24:39,050
dat ook gedaan hebben, maar dat werd niet
vanuit de preekstoel bevorderd of zo.

241
00:24:39,050 --> 00:24:47,580
Je wist dat je het doen moest. Hè, dat was
de burger- en de christenverantwoordelijkheid.

242
00:24:47,580 --> 00:24:48,360
Ja.

243
00:24:49,060 --> 00:24:58,650
Hè, maar ik denk dan dat het meer
de burgerverantwoordelijkheid,

244
00:24:58,650 --> 00:25:01,220
als de katholieke
verantwoordelijkheid.

245
00:25:01,220 --> 00:25:04,390
Hè, dat, dat werd minder
op de kerk gespeeld.

246
00:25:04,660 --> 00:25:07,490
Ja, het werd meer vanuit
hun eigen motivatie..

247
00:25:07,490 --> 00:25:13,780
De innerlijke, hè.. van de..
daar wordt dan nu ook over.. Bij

248
00:25:13,780 --> 00:25:18,500
de gereformeerden waren meer
ondergrondse als bij de hervormden.

249
00:25:18,500 --> 00:25:28,830
Hè, dissertaties zijn daar zelfs over geschreven.
Eh.. dat was eigenlijk niet zozeer aan de orde.

250
00:25:29,530 --> 00:25:36,470
Hè, mijn vader heeft niet bij de.. en dan spring
ik eventjes over.. bij de ondergrondse geweest.

251
00:25:36,590 --> 00:25:41,420
Maar wij wisten wel van meerdere
mensen die dat wel deden.

252
00:25:41,420 --> 00:25:48,240
En dan kwamen die mensen ook bij ons aan
de zaak en dat zei ‘ie: Ja, we hebben

253
00:25:48,240 --> 00:25:56,070
zes overalls en zes bivakmutsen, want
we gaan dat en dat eh.. ondernemen.

254
00:25:56,070 --> 00:26:01,640
We gaan een distributiekantoor overv…
Goed, eerstens werd dat de kinderen niet

255
00:26:01,640 --> 00:26:08,110
verteld, maar mijn vader was van heel veel
overvallen op de hoogte en dat werd gedaan.

256
00:26:08,110 --> 00:26:12,760
En, en.. dat werd niet afgerekend
ofzo, nee, dat was voor het goede doel.

257
00:26:13,580 --> 00:26:13,780
Oke.

258
00:26:13,780 --> 00:26:18,480
En dat, dat waren eigenlijk
automatische dingen. Dat..

259
00:26:19,220 --> 00:26:21,040
Daar werd niet expliciet
over gesproken?

260
00:26:21,570 --> 00:26:24,600
Eh.. mijn vader was
daar zeer potdicht in.

261
00:26:26,020 --> 00:26:26,930
Richting de kinderen sowieso.

262
00:26:26,930 --> 00:26:33,640
Niet daarover.. ook niet tegenover de buurman ofzo.
Dat ‘ie zei Ik heb weer zes overalls afgeleverd.

263
00:26:33,640 --> 00:26:35,280
Nee, hij zou wel gek zijn.

264
00:26:35,280 --> 00:26:37,930
Dat werd ondergronds gehouden.

265
00:26:37,930 --> 00:26:39,161
Ja, dat begrijp ik.

266
00:26:39,161 --> 00:26:48,880
Als ik kijk naar, hè, want we hebben het nou gehad
over de opvang van de twee evacués bij u in huis.

267
00:26:49,410 --> 00:26:55,740
Ehm.. er waren natuurlijk heel veel evacués, u zei
al van: Eigenlijk iedereen had evacués in huis.

268
00:27:00,790 --> 00:27:00,920
Ja.

269
00:27:00,920 --> 00:27:04,300
Ehm.. dat was ook een burgerplicht,
zegt u, dat wordt zo ervaren.

270
00:27:04,920 --> 00:27:10,340
Waren er helemaal geen mensen die zeggen van:
Hé, maar geef mijn portie maar aan Fikkie?

271
00:27:11,020 --> 00:27:18,200
Eh.. Nee, hè, bij onze naaste buren
bijvoorbeeld, hè, daar eh.. die hadden geen

272
00:27:18,200 --> 00:27:23,682
evacués, maar die hadden twee of drie
verpleegsters van het noodziekenhuis in huis,

273
00:27:23,682 --> 00:27:29,470
die eigenlijk dan ook evacué waren, want
ze kwamen uit Arnhem en uit Wolfheze.

274
00:27:29,470 --> 00:27:30,130
Dat waren ook evacués.

275
00:27:30,130 --> 00:27:35,700
Hè, maar goed, die gingen ’s morgens
naar het Tijsseling noodziekenhuis.

276
00:27:35,700 --> 00:27:42,660
Hè, dat waren ander soort.. en dat waren ook
jongere mensen. Wij hadden dan wat oudere mensen.

277
00:27:42,660 --> 00:27:52,390
Hè, maar dat herinner ik me. En, maar..
goed, het ging eigenlijk automatisch.

278
00:27:52,390 --> 00:27:59,150
Natuurlijk zullen er wel eens strubbelingen
geweest zijn (klok slaat) in de familie.

279
00:27:59,150 --> 00:28:02,530
Nu hadden wij er maar twee, evacués.

280
00:28:02,530 --> 00:28:08,780
Er waren boerenfamilies die een heel
gezin hadden, hè, met jong grut erbij.

281
00:28:08,780 --> 00:28:12,860
Hè, grut daar bedoel
ik dan kinderen mee.

282
00:28:12,860 --> 00:28:18,910
Die misschien de boel wel eens
verstoorden in dit hele proces.

283
00:28:18,940 --> 00:28:26,980
En dat daar soms wel eens een beetje eh.. het
niet allemaal liep zoals je dat zou willen.

284
00:28:27,150 --> 00:28:31,450
Want je kende het tijdsverloop
niet, hè. Ze kwamen,

285
00:28:31,450 --> 00:28:34,650
maar je wist niet wanneer
eh.. ze weer vertrokken.

286
00:28:35,430 --> 00:28:38,880
Het was een open eind eh.. situatie.

287
00:28:39,020 --> 00:28:41,579
Tot hoe lang zijn die
evacués bij u geweest?

288
00:28:41,580 --> 00:28:46,246
Eh.. die zijn eh.. ja, toch wel
twee maanden, dat durf ik niet

289
00:28:46,340 --> 00:28:50,880
precies te zeggen, tot na de
bevrijding eh.. in huis geweest.

290
00:28:50,880 --> 00:28:52,320
Tot na de bevrijding, vanaf?

291
00:28:52,320 --> 00:28:56,060
Van, van.. Zeg maar, na
de capitulatie. In mei..

292
00:28:56,060 --> 00:28:57,510
Ja, maar wanneer kwamen ze?

293
00:28:57,510 --> 00:29:09,148
Ze kwamen eh.. zeg maar eh.. 17 september is de
luchtlanding geweest en ze zijn eh.. in oktober..

294
00:29:09,148 --> 00:29:17,980
hè, want ze hebben eerst gezworven eh.. en toen
kregen ze min of meer een definitieve plaats.

295
00:29:17,980 --> 00:29:19,210
Toch ruim een half jaar?

296
00:29:19,210 --> 00:29:19,904
Ja, ja.

297
00:29:19,905 --> 00:29:32,782
Ja, dat begrijp ik. Ehm.. heeft u ook herinneringen
aan, aan eh.. aan die evacués en aan passanten.

298
00:29:32,783 --> 00:29:38,460
Ik wil het zo meteen ook even over passanten
hebben. Want u was een jongen van 14 jaar.

299
00:29:38,460 --> 00:29:38,930
Ja.

300
00:29:39,130 --> 00:29:41,820
Een puber eh.. vol
levenslust, lijkt mij.

301
00:29:41,820 --> 00:29:42,047
Ja.

302
00:29:42,047 --> 00:29:44,850
Eh.. u kende Nijkerk, u kwam buiten..

303
00:29:46,980 --> 00:29:53,449
Ja, nou ja, ik heb eh.. zitten denken
van, van wat weet ik.. Ik heb dagenlang,

304
00:29:53,449 --> 00:29:58,520
ook weer met een evacué, dat was een
houtvester uit Wolfheze, hout gezaagd.

305
00:29:58,520 --> 00:30:00,250
Hè, want kolen waren er niet.

306
00:30:00,250 --> 00:30:06,140
En die kachel, waar dan die pap en alles
op gekookt werd, die moest branden.

307
00:30:06,240 --> 00:30:11,670
Ik heb dagenlang eh..
hout aan het zagen geweest.

308
00:30:11,670 --> 00:30:17,770
Hè, en door de connecties die mijn
vader had, dan kocht ‘ie weer een boom

309
00:30:17,770 --> 00:30:24,230
uit het Hoevelaker bos, die door..
bij een beschutting kapot gegaan was.

310
00:30:25,540 --> 00:30:29,880
En daar werd ik dan voor
ingezet van huis uit.

311
00:30:29,880 --> 00:30:34,190
En die man die kwam van de
Bloemendaalseweg, ’s morgens om half negen.

312
00:30:34,190 --> 00:30:41,600
En dan.. hij at dan wel mee tussen de middag, en
die ging om vijf uur, half zes weer naar huis.

313
00:30:41,600 --> 00:30:48,890
En de hele dag met een trekzaag
die bomen dan kort maken

314
00:30:48,890 --> 00:30:52,790
om zeg maar.. brandstof te
hebben voor de verwarming.

315
00:30:52,790 --> 00:30:56,470
Hè, er was toen uiteraard toen
nog geen centrale v… of, niet

316
00:30:56,470 --> 00:30:59,210
uiteraard, maar in ons huis
was geen centrale verwarming.

317
00:30:59,210 --> 00:31:02,110
Eh.. om die kachel te doen branden.

318
00:31:02,110 --> 00:31:06,880
Hé, ik kan me voorstellen, hè, in
Nijkerk eh.. had, had toen eh.. de stad,

319
00:31:06,880 --> 00:31:12,620
de veste had toen rond de eh.. even
uit m’n hoofd, zesduizend inwoners.

320
00:31:14,000 --> 00:31:20,090
Nijkerk, eh.. de gemeente, de gemeente zelf
had er rond de elfduizend, elfenhalfduizend.

321
00:31:20,090 --> 00:31:20,760
Ja.

322
00:31:20,760 --> 00:31:26,360
Ehm.. terwijl er ook in totaal wel
zesduizend mensen zijn gehuisvest.

323
00:31:26,360 --> 00:31:33,010
Eh.. er zijn eh.. heb ik wel eens begrijpen,
dat er ongeveer zesduizend evacués geweest zijn.

324
00:31:33,500 --> 00:31:34,850
Dat moet een enorme..

325
00:31:34,850 --> 00:31:36,220
Ja, ja, dat moet vast een..

326
00:31:36,360 --> 00:31:38,630
invloed gehad hebben
op de leefgemeenschap.

327
00:31:38,630 --> 00:31:45,610
Op de.. dat had het zeker. Eh.. de kerk zat
ineens veel voller, met niet bekende mensen.

328
00:31:46,410 --> 00:31:53,400
Hè, dan praat ik over de katholieke kerk, maar
eh.. en dat eh.. had een.. ja, dat had een impact.

329
00:31:53,400 --> 00:31:58,750
Hè, maar ja, daar was ik
mogelijk te jong voor om, om

330
00:31:58,750 --> 00:32:04,690
nu echt daar te zien van,
van.. dat dat verschil gaf.

331
00:32:04,690 --> 00:32:06,910
Dat de pastoor anders preekte of zo.

332
00:32:06,910 --> 00:32:14,340
De.. waar.. ik weet, op Huize Sint
Jozef, daar was een dominicaan als

333
00:32:14,410 --> 00:32:20,940
evacué, hè, die de zielzorg dus deed
voor de mensen van Huize Sint Jozef.

334
00:32:21,000 --> 00:32:26,600
Eh ik ben dan.. ik weet niet of dat begrip
jullie bekend is, ik was misdienaar.

335
00:32:26,600 --> 00:32:30,330
En daar ging ik iedere morgen
om half acht de mis dienen.

336
00:32:32,160 --> 00:32:33,000
Elke morgen.. elke morgen?

337
00:32:33,000 --> 00:32:37,220
Ja, in die tijd was er
iedere dag een kerkdienst.

338
00:32:37,400 --> 00:32:44,710
En goed, dat.. Daar werd ik.. er werd niet
gevraagd van: Gut, zou je willen uitslapen.

339
00:32:44,980 --> 00:32:48,900
Dat was er in ons huis.. in
ons gezin sowieso niet bij.

340
00:32:48,900 --> 00:32:54,755
Moeder was altijd zeer matineus, die kwam
’s morgens eh.. deed ze de gordijnen van de

341
00:32:54,790 --> 00:33:00,376
slaapkamer open: Jongens, de dag is weer
begonnen, eh.. opstaan en weer aan de gang.

342
00:33:01,180 --> 00:33:05,620
En goed, zo ging ik iedere
morgen naar Huize Sint Jozef.

343
00:33:05,620 --> 00:33:11,630
Bij pater Denen, een oudere
dominicaan, om daar de mis te dienen.

344
00:33:12,300 --> 00:33:15,240
Eh.. dominee? Was dat pastoor Kaan?

345
00:33:15,870 --> 00:33:19,890
Een dominicaan, je hebt
Jezuïten en je hebt…

346
00:33:19,890 --> 00:33:20,189
Een dominicaan?

347
00:33:20,190 --> 00:33:20,890
Een dominicaan.

348
00:33:20,890 --> 00:33:21,500
Excuus, excuus, natuurlijk.

349
00:33:21,500 --> 00:33:25,310
Hè, dat was van de orde van dominicus.

350
00:33:25,310 --> 00:33:28,100
Ja, uitstekend. Ik verstond:
een dominee Kaan, maar dat is..

351
00:33:28,100 --> 00:33:28,800
Nee, nee.

352
00:33:28,800 --> 00:33:29,860
Dat is een dominicaan.

353
00:33:29,860 --> 00:33:30,109
Ja.

354
00:33:30,109 --> 00:33:37,929
Oké, ehm.. u zegt, ja, u was
nog misschien iets te jong

355
00:33:38,138 --> 00:33:40,925
om iets te.. van die
verhoudingen te kunnen traceren.

356
00:33:40,926 --> 00:33:45,798
Kunt u zich herinneren van ehm.. de
houding van uzelf, maar misschien van uw

357
00:33:45,840 --> 00:33:51,970
ouders of bekenden, tegenover eh.. de
overheid, de Duitse overheid wellicht?

358
00:33:51,970 --> 00:33:56,660
Nou ja, ze waren
beslist zeer anti-Duits.

359
00:33:57,080 --> 00:33:58,050
Hoe uitte zich dat?

360
00:33:58,050 --> 00:34:05,920
Nou ja, dat ze totaal geen medewerking
verleenden aan alles wat maar des bezetters was.

361
00:34:05,920 --> 00:34:11,830
En waar ze dan ook eh.. Ze
waren ook eh.. tegenover

362
00:34:11,830 --> 00:34:17,060
de niet goede Nederlanders,
waren ze eh.. niet mals.

363
00:34:17,060 --> 00:34:22,780
Hè, daar.. je had in Nijkerk toch
een aantal NSB-ers, slechte NSB-ers.

364
00:34:22,780 --> 00:34:29,140
Hè, we gaan ze niet met name noemen,
want er zou familie nog kunnen leven.

365
00:34:29,140 --> 00:34:34,910
Maar eh.. waar ze absoluut
geen contact mee wilden hebben.

366
00:34:36,100 --> 00:34:41,260
Maar hielpen die NSB-ers wel mee bij
de opvang van passanten en evacués?

367
00:34:41,260 --> 00:34:42,940
Dat waren toch vaderlanders tenslotte.

368
00:34:42,940 --> 00:34:47,950
Ja, eh.. Als ze het gedaan hebben,
dan waren het geestverwanten.

369
00:34:48,460 --> 00:34:52,050
Hè, want ook in Arnhem
en in Wolfheze en waar dan

370
00:34:52,050 --> 00:34:55,950
ook, waren ook niet goede
Duitsers eh.. Nederlanders.

371
00:34:55,950 --> 00:35:01,770
En die eh.. zouden dus eh.. nou ja,
naar hun geestverwanten toe kunnen gaan.

372
00:35:01,770 --> 00:35:02,970
Maar daar weet u n…

373
00:35:02,970 --> 00:35:06,210
Maar dat weet ik niet,
dat weet ik niet, dat eh..

374
00:35:11,130 --> 00:35:19,320
Oké.. Nou is in.. dat is heel opvallend,
in specifiek Nijkerk ehm.. dat er

375
00:35:19,320 --> 00:35:24,580
eigenlijk heel veel dingen tegelijk
gebeurden in dat ene half jaar eigenlijk, hè.

376
00:35:24,580 --> 00:35:24,960
Ja, want…

377
00:35:24,960 --> 00:35:30,190
Dus evacués, de passanten en
je had die razzia in Putten..

378
00:35:30,190 --> 00:35:30,401
Ja.

379
00:35:30,402 --> 00:35:32,590
met gijzelaars, ook in Nijkerk.

380
00:35:32,590 --> 00:35:32,940
Ja.

381
00:35:33,200 --> 00:35:39,940
De spanning eh.. die dat teweeg gebracht heeft..
maar dat eh.. Wat mij ook in die periode heel

382
00:35:39,940 --> 00:35:47,360
erg opgevallen is, dat we ineens als familie
Ridder-Koelman, hè, want zo werden we vaak genoemd.

383
00:35:47,360 --> 00:35:50,960
Hè, dat klinkt een beetje..
Mijn vader heet Ridder,

384
00:35:50,960 --> 00:35:54,100
mijn moeder Koelman, hè,
de familie Ridder-Koelman.

385
00:35:54,100 --> 00:35:57,300
ontiegelijk veel familie hadden.

386
00:35:57,300 --> 00:36:01,560
Van achter-achterneven die
in het westen woonden, in de

387
00:36:01,560 --> 00:36:06,830
Randstad zeggen ze tegenwoordig,
die dus op hongertochten kwamen.

388
00:36:07,020 --> 00:36:12,040
Die gingen over de IJssel, dat was ook
zo’n gezegde: Ja, die gaan over de IJssel.

389
00:36:12,040 --> 00:36:18,229
Hè, want daar was nog het land van melk
en honing. En die landden dan bij ons aan.

390
00:36:18,230 --> 00:36:23,210
Hè, van misschien hebben
ze nog wel wat voor ons.

391
00:36:23,210 --> 00:36:32,340
Nou, en dus naast die twee evacués hebben
we meerdere malen mensen ook in huis

392
00:36:32,340 --> 00:36:39,660
gehad, die op doortocht waren om, zeg
maar eh.. naar over de IJssel te gaan.

393
00:36:39,920 --> 00:36:47,138
En die kwamen uit Den Haag en die kwamen uit Zaandam.
Die kwamen uit Zandvoort, ja, overal vandaan.

394
00:36:47,138 --> 00:36:52,880
Hè, eh de.. goed, de familiebanden werden
toen ineens wel heel sterk aangehaald.

395
00:36:52,880 --> 00:36:54,380
Nooit geweten dat u
zo’n grote familie had?

396
00:36:54,380 --> 00:37:00,470
Nee, die dus.. Ja, maar dat is nog
een zoon van een neef van die en die.

397
00:37:00,470 --> 00:37:08,047
Hè, dat ging.. Maar ook dat ging.. Hè, en daarom
moest die mevrouw Van de Berg, waar ik het steeds

398
00:37:08,047 --> 00:37:14,390
over.. die pan met pap of wat dan.. met soep
of zo.. want die schoven dan ook mee aan tafel.

399
00:37:14,640 --> 00:37:16,030
Het was niet alleen voor het gezin?

400
00:37:16,030 --> 00:37:20,110
Nee. Nee, het was een zoete inval.

401
00:37:20,110 --> 00:37:28,360
Of het altijd zoet was, dat weet ik niet, maar..
Eh.. wij waren, vond ik, geweldig gastvrij.

402
00:37:28,360 --> 00:37:34,320
Misschien dat de kinderen wel
eens dachten van: Ja, moet dat nou.

403
00:37:34,320 --> 00:37:37,940
Hè, maar.. goed, we hadden
er niets te kort van.

404
00:37:37,940 --> 00:37:39,680
U heeft er geen slechte
herinneringen aan?

405
00:37:40,140 --> 00:37:40,640
Nee, nee.

406
00:37:40,640 --> 00:37:45,390
Ik heb daarvan meegekregen
dat je voor je medemens eh..

407
00:37:45,390 --> 00:37:50,350
behulpzaam moet zijn en ze moet
helpen als er eh.. sores zijn.

408
00:37:50,520 --> 00:37:53,640
Dat, dat is een stukje
voorbeeld van mijn ouders.

409
00:37:54,100 --> 00:37:59,500
Ja, eh.. Blijkbaar hadden uw ouders steeds
voedsel genoeg om dat eten te geven?

410
00:37:59,500 --> 00:38:06,590
Ja, en.. maar dat kwam mede ook.. Wij hadden
een textielzaak, en wij hadden dus ruilobjecten.

411
00:38:07,020 --> 00:38:10,730
Hè, wij verkochten, wat
toen heette, werkkleding,

412
00:38:10,730 --> 00:38:15,900
bedrijfskleding en eh.. wij
verkochten wol en sajet.

413
00:38:15,900 --> 00:38:24,350
En mijn ouders hadden een bepaalde formule, die
zeiden: We gaan ruilen tegen vooroorlogse prijs.

414
00:38:24,570 --> 00:38:28,620
Een manchester broek die in de
oorlog misschien wel tweehonderd

415
00:38:28,620 --> 00:38:34,040
gulden kostte, zeiden ze: Nee, die
kost drie gulden vijfenzeventig.

416
00:38:34,040 --> 00:38:38,540
Maar een half mud tarwe
kost ook drie vijfenzeventig.

417
00:38:38,540 --> 00:38:43,670
En ze vonden dat een goede modus,
om op die basis eh.. te ruilen.

418
00:38:43,670 --> 00:38:48,670
Maar wat was een gangbare prijs voor
een halve mud destijds, in de oorlog?

419
00:38:48,670 --> 00:38:55,603
Ja, eh.. in de zwarthandel.. Nou, je wil
het niet weten wat dat voor slechte prijzen

420
00:38:55,604 --> 00:39:01,750
eh.. of met slecht bedoel ik, onmenselijke
prijzen voor betaald werden of geruild.

421
00:39:01,750 --> 00:39:07,750
Maar wij deden dat op die basis
en dat ging altijd heel goed.

422
00:39:07,750 --> 00:39:12,060
Heeft u daar zelf ook eh..
ehm.. eten moeten halen?

423
00:39:12,060 --> 00:39:20,000
Ja, ik ben eh.. Ja, dat was.. Ik vond dat
ik niet achter moest blijven en ik ben

424
00:39:20,000 --> 00:39:28,550
op de fiets, met twee manchester broeken
en tien knotten sajet en nog wat, ben ik

425
00:39:29,290 --> 00:39:34,150
naar eh.. plaatsen aan deze kant van de
IJssel, ik ben niet over de IJssel geweest.

426
00:39:34,150 --> 00:39:43,670
Maar in eh.. Twello en Wilp en
zo, ben ik geweest en ja dan.. Dat

427
00:39:43,670 --> 00:39:48,330
was niet de leukste optie, maar ik
vond toch dat ik het doen moest.

428
00:39:49,170 --> 00:39:56,580
Dat ik dan gewoon bij
boerenmensen aanklopte en dan zei..

429
00:39:56,580 --> 00:40:00,980
Thuis zeiden ze altijd: Eerst je naam.
Ik ben Timo Ridder en ik kom uit Nijkerk.

430
00:40:00,980 --> 00:40:02,370
Eerst jezelf bekendmaken.

431
00:40:02,370 --> 00:40:09,620
En ik heb een manchester broek of een overall
voor jullie eh.. Kunnen we soms wat ruilen?

432
00:40:09,940 --> 00:40:15,740
En, het gebeurde wel dat ik
meer als tien keer bot vang.

433
00:40:15,780 --> 00:40:19,050
Hè, dat ze zeiden: Nee, we
hebben geen overall nodig.

434
00:40:19,370 --> 00:40:25,950
Of dat ze dachten: Wat moet zo’n jongen van
veertien jaar daar eh.. handel met ons komen drijven?

435
00:40:25,950 --> 00:40:31,630
Maar ik kwam altijd met.. of die keren
dat ik weg geweest ben, met spullen thuis.

436
00:40:31,630 --> 00:40:32,201
En, en..

437
00:40:32,202 --> 00:40:34,061
En dan kreeg ik een schouderklopje.

438
00:40:34,062 --> 00:40:39,938
Maar als je nou zegt, dat was een
noodzaak, dat dat gebeurde, want anders

439
00:40:39,938 --> 00:40:43,687
zouden we de volgende dag niet te
eten gehad hebben, zo was het niet.

440
00:40:43,687 --> 00:40:49,882
Het was.. maar wat, wat ik weet, wat
wel gebeurd is, dat de spullen die ik

441
00:40:49,882 --> 00:40:55,361
toen opgehaald heb en dat er toen,
zeg maar, hele verre familie bij ons

442
00:40:55,361 --> 00:41:00,930
kwam, en dat vond ik eigenlijk helemaal
niet zo leuk, dat die ze meekregen.

443
00:41:01,010 --> 00:41:06,980
Dus wat ik dan, niet met zweet
en tranen, maar toch met

444
00:41:06,980 --> 00:41:11,160
moeite opgehaald had, dat dat
weer verder gegeven werd.

445
00:41:11,160 --> 00:41:14,850
Ja, want u zei net, u vond voor
uzelf dat u dat moest doen.

446
00:41:15,690 --> 00:41:18,300
Ja, dat, dat.. Maar dat
werd ook wel gestimuleerd.

447
00:41:18,850 --> 00:41:28,660
Het werd niet gezegd van: Ja, moet dat wel?! Hè,
wat ik ook eh.. beleefd heb; mijn vader was dus

448
00:41:28,660 --> 00:41:36,180
bestuurslid van het Rode Kruis en als zodanig
werd ‘ie ook wel met missies er op uit gestuurd.

449
00:41:36,180 --> 00:41:42,110
Hè, om zeg maar eh.. We zijn er niet
gekomen, maar een kilometer of vier

450
00:41:42,110 --> 00:41:47,210
voor Arnhem zijn we toch geweest, om
daar de toestand in ogenschouw te nemen.

451
00:41:47,210 --> 00:41:55,350
En dan eh.. werd ik door mijn ouders
meegest… Ga jij maar mee met vader.

452
00:41:55,350 --> 00:42:01,240
En dat was meer als een soort bliksemafleider
voor mijn vader, dat als hem iets

453
00:42:01,240 --> 00:42:04,690
zou overkomen, dat hij zei Ja, maar die
jongen die kan niet alleen naar huis.

454
00:42:04,690 --> 00:42:11,930
Of als er wel wat zou gebeuren dat ik thuis
zou kunnen vertellen wat er gebeurd was.

455
00:42:11,930 --> 00:42:17,070
Hè, dus eh.. ik ben met hem
enorme einden wezen fietsen;

456
00:42:17,070 --> 00:42:21,890
naar Apeldoorn, wat een centraal
punt was toen voor evacués.

457
00:42:21,890 --> 00:42:29,210
Waar ze geregistreerd werden en van daaruit
uitgezonden naar andere delen van Nederland.

458
00:42:29,210 --> 00:42:33,270
Ben ik twee of drie keer
met vader mee geweest.

459
00:42:33,270 --> 00:42:34,670
Ja, alles gebeurde op de fiets.

460
00:42:34,670 --> 00:42:36,230
Op de fiets, ja, ja.

461
00:42:36,230 --> 00:42:37,160
Met luchtbanden of..?

462
00:42:37,160 --> 00:42:39,010
Ja, dat waren nog luchtbanden.

463
00:42:39,010 --> 00:42:44,300
Ik had dan een jongensfiets, die zal voor
de Duitsers niet zo… En vader, omdat ik

464
00:42:44,300 --> 00:42:49,870
vertelde.. die was inspecteur van het
textielwezen, dus die had bepaalde bewijzen

465
00:42:49,870 --> 00:42:57,710
dat hij voor de overheid of voor de Nederlandse
bevolking eh.. een fiets nodig had.

466
00:42:58,540 --> 00:43:01,870
Hij, hij ging daarheen als
bestuurslid van het Rode Kruis.

467
00:43:02,510 --> 00:43:07,580
Had hij.. liep hij niet het risico opgepakt
te worden, voor eh.. door de Duitsers?

468
00:43:07,580 --> 00:43:12,740
Wel eh.. Dat zat er altijd in, dat
dat zomaar zou kunnen gebeuren.

469
00:43:12,740 --> 00:43:18,100
Maar mijn vader was daar tamelijk
onverschrokken in en, en misschien ook

470
00:43:18,100 --> 00:43:23,350
wel een beetje argeloos van eh.. Goede
mensen pakken ze niet op, zoiets.

471
00:43:23,350 --> 00:43:29,240
Hè, hij had een, een ja.. misschien kun je het
haast wel zeggen, een soort godsvertrouwen.

472
00:43:29,920 --> 00:43:34,600
Hè, wij waren echt een.. als
katholiek hadden wij een..

473
00:43:34,600 --> 00:43:42,450
veel vertrouwen; ons zal het
uiteindelijk niet overkomen.

474
00:43:46,060 --> 00:43:50,790
Oké, dat straalde ook uit binnen
het gezin, ook naar buiten toe.

475
00:43:50,790 --> 00:43:56,670
Ja. Hè, en dat straalden we
ook met goeds gezicht uit.

476
00:43:56,670 --> 00:44:00,780
Eh.. we hadden een optimistische
blik, zou ik zeggen.

477
00:44:00,780 --> 00:44:07,600
Wij keken niet naar beneden, hè, maar
eh.. we hadden eh.. Dat klinkt nu een

478
00:44:07,600 --> 00:44:12,820
beetje vreemd, want het was toch een
slechte tijd, wat eten en drinken betreft.

479
00:44:12,820 --> 00:44:19,830
Maar toch een beetje een Bourgondische
inslag van; het zal ons wel goed gaan.

480
00:44:21,200 --> 00:44:31,910
Niet vermetel, maar dat we daar toch vertrouwen
hadden en bid er maar voor dat het goed gaat.

481
00:44:32,690 --> 00:44:46,299
Ja, ja, de combinatie. Ja, ja. Maar
ehm.. niet argeloos, niet roekeloos.

482
00:44:46,300 --> 00:44:51,430
Nee, nee, nee, nee. God
zegene de greep, zeker niet.

483
00:44:51,730 --> 00:45:00,510
Hè, van doe dat m… de risico´s werden wel
afgewogen en dat risico dat als vader

484
00:45:00,510 --> 00:45:06,110
wegging, dat ze mij mee stuurden, dat
was al een afwenteling van het risico.

485
00:45:06,110 --> 00:45:09,073
Ja, dat was al een
veiligheidsventiel, zeg maar.

486
00:45:09,250 --> 00:45:10,220
Ja, dat was eh…

487
00:45:10,220 --> 00:45:12,840
Ja, dat begrijp ik.

488
00:45:12,840 --> 00:45:17,420
Even terug, we hebben het over die
voedsel hè, uw vader was dan eh..

489
00:45:17,420 --> 00:45:20,834
had recht om te, te vorderen, maar
dat had betrekking op het gebied van…

490
00:45:21,460 --> 00:45:29,120
Maar op een eh.. manier, hè, dat hij
wist dat daar een.. dat daar wat zat.

491
00:45:29,120 --> 00:45:38,710
Hè, te vorderen, dat doet een beetje eh.. beetje
onsympathiek aan eh.. Het werd ook betaald, hè,

492
00:45:38,710 --> 00:45:46,560
dat, maar.. Hij wist toch eh.. En dat moest ook..
Hè, om die mensen van.. dat was niet alleen voor

493
00:45:46,560 --> 00:45:53,810
Nijkerk, waar hij dan de zorg voor.. Maar ook
voor Barneveld, hè, en, en, en er was een netwerk

494
00:45:53,810 --> 00:46:02,230
van, gut, ik heb daar in, ik zeg maar wat, in
Amstelveen, weet ik dat daar een grote voorraad ligt.

495
00:46:02,230 --> 00:46:10,915
En dan werd dat met een vrachtwagen, die eh..
op eh.. niet op benzine, want dat was er niet

496
00:46:10,915 --> 00:46:19,690
meer, maar op eh.. zo´n koker waar, waar eh..
hout eh.. gestookt werd, werd dat opgehaald.

497
00:46:19,700 --> 00:46:22,430
En dat werd dan hier eh.. verdeeld.

498
00:46:25,100 --> 00:46:30,030
Ja, want zijn functie betrof niet alleen
Nijkerk en omgeving, maar een veel groter…

499
00:46:30,030 --> 00:46:32,030
Het was een landelijke
functie eigenlijk.

500
00:46:32,030 --> 00:46:33,592
Een landelijke functie zelfs.

501
00:46:33,920 --> 00:46:41,380
Het was een landelijk functie. Hè, maar goed,
eerst was het land al opgedeeld in het zuiden..

502
00:46:41,380 --> 00:46:42,970
En het noorden.

503
00:46:42,970 --> 00:46:45,450
en het noorden. Hè, boven de
rivieren, onder de rivieren.

504
00:46:45,450 --> 00:46:50,120
Hè, en eh.. hij is eh.. voor
de.. in deze functie nooit

505
00:46:50,120 --> 00:46:54,420
in de drie of eh.. noordelijke
provincies geweest.

506
00:46:55,430 --> 00:46:55,770
Nee.

507
00:46:55,770 --> 00:47:02,983
Hè, het was echt het westen. En dan meer
eh.. Amsterdam, het Gooi en het Utrechtse.

508
00:47:02,984 --> 00:47:09,770
En ook niet in Overijssel of
zo, dat ´ie daar voor kwam.

509
00:47:11,470 --> 00:47:12,253
Nee, dat begrijp ik.

510
00:47:12,253 --> 00:47:14,410
Even naar uw persoonlijke herinneringen,
eh.. hè, want het gaat, gaat

511
00:47:14,410 --> 00:47:20,020
veel over uw vader eh.. ehm.. en..
dat is goed, maar aan de andere

512
00:47:20,020 --> 00:47:25,630
kant probeer ik ook te.. af te
tasten hoe u zelf dingen ervaren hebt.

513
00:47:25,630 --> 00:47:28,630
Over.. als u spreekt over de
zwarte markt, hè, die was er.

514
00:47:28,630 --> 00:47:30,030
Ja.

515
00:47:30,620 --> 00:47:34,640
Heeft u daar.. op de een of andere
manier zelf ook ervaring mee opgedaan?

516
00:47:34,640 --> 00:47:41,770
Nou, ervaringen.. dat hoorde je dan
van horen zeggen en dan eh.. wist je

517
00:47:41,770 --> 00:47:48,380
van, ja, maar dat zijn toch geen
eh.. en dat werd haast vertaald in

518
00:47:48,380 --> 00:47:53,089
christelijk, want je had maar twee soorten
mensen, katholieken en protestanten.

519
00:47:53,090 --> 00:47:55,350
En dan had je bijna…

520
00:47:55,350 --> 00:48:02,630
Hè, in die periode, hè eh.. liberaal of zo, dat
was maar een.. Hè, nou dat is toch een slechterik.

521
00:48:02,631 --> 00:48:10,740
En laat ik dat er dan wel bij zeggen, dat
er ook bij de katholieken wel mensen zijn

522
00:48:10,740 --> 00:48:19,390
geweest, die.. en als eh.. die eh.. echt
geprofiteerd hebben van eh.. deze periode.

523
00:48:19,920 --> 00:48:31,910
Hè, dus eh.. die zo geld belust waren, dat ze dus
hele grote prijzen, hè, eh.. verhandeld hebben.

524
00:48:32,000 --> 00:48:41,440
En wij wisten ook dat er eh.. slacht..
geslacht werd zwart en dat er eh.. koren

525
00:48:42,180 --> 00:48:48,210
eh.. gedorst werd en dat daar een deel van
achtergehouden werd om te zwart handelen.

526
00:48:48,210 --> 00:48:55,050
Er is in die tijd ook heel veel eh..
ja, niet direct menslievend gewerkt.

527
00:48:55,050 --> 00:48:59,950
Hè, en wat er dan ook.. dat
sommige slimme boeren dachten

528
00:48:59,950 --> 00:49:03,090
van: ja, wat zal het geld
na de oorlog waard zijn.

529
00:49:03,090 --> 00:49:11,280
Die dus eh.. zeiden: Geef dan maar je horloge
of geef je zilveren bestek maar of geef

530
00:49:11,280 --> 00:49:19,980
eh.. Hè, er zijn toen ja, echt eh.. Toen kwam
de handelsgeest van de Nijkerkers wel boven.

531
00:49:19,980 --> 00:49:29,460
En Nijkerkerveen had wat dat betreft niet zo’n goede
reputatie, hè, dat was één zwarthandelaarsnest.

532
00:49:29,520 --> 00:49:37,710
En dat was een zeer gesloten gemeenschap,
dat als daar de CCD, dus de controleurs

533
00:49:37,710 --> 00:49:44,690
kwamen, eh.. al hadden ze zo’n hekel aan
de buurman, ze zouden hem nooit verlinken.

534
00:49:44,690 --> 00:49:48,380
Ze zouden hem nooit verraden,
want ja, dan liepen ze

535
00:49:48,380 --> 00:49:51,560
zelf ook weer het gevaar dat
ze verraden zouden worden.

536
00:49:51,560 --> 00:49:55,990
Dat was.. daar kon zelfs de
Duitsers geen vat op krijgen.

537
00:49:55,990 --> 00:50:00,252
U had connecties in Nijkerkerveen, of eh..
dat zijn de verhalen die u later gehoord hebt?

538
00:50:00,490 --> 00:50:05,680
Eh.. Nee, wij hadden ook eh.. eerstens door
de textielzaak hadden wij daar wel klanten.

539
00:50:05,680 --> 00:50:11,260
En er was in die tijd een
verzorgingswinkel, dat was Van den

540
00:50:11,260 --> 00:50:15,020
Brandhof, die een textielzaak
en een kruidenierszaak hadden.

541
00:50:15,020 --> 00:50:24,930
En de textiel die mijn vader dan opgetrommeld had,
en eh.. daar deelde Van den Brandhof ook in mee.

542
00:50:24,930 --> 00:50:29,450
Hè, om dus aan de evacués
daar uit te delen.

543
00:50:29,450 --> 00:50:37,700
Dus en.. één van onze interne hulpen,
die eh.. hè, die aan het begin

544
00:50:37,700 --> 00:50:43,600
van de oorlog is getrouwd met
iemand.. met een boer in Nijkerkerveen.

545
00:50:43,600 --> 00:50:47,530
En daar ging ik iedere
week vier liter melk halen.

546
00:50:47,530 --> 00:50:56,400
Dus, op de fiets, hè, want dat was naast het hout
zagen eh.. ik moest eh.. voor de melk zorgen.

547
00:50:56,480 --> 00:51:02,177
En ik denk, dat in de hoogtepunten,
ik wel eh.. ja, dat ging

548
00:51:02,210 --> 00:51:08,800
altijd namiddags, wel bij zes
of acht boeren melk ging halen.

549
00:51:08,800 --> 00:51:13,160
En bij de ene kreeg ik één liter,
hè, daar was een heel schema van.

550
00:51:13,160 --> 00:51:15,730
En bij de andere kreeg ik drie liter.

551
00:51:15,730 --> 00:51:21,190
En goed.. dan was dat dan in huis en
dan werd dat weer als pap gemaakt.

552
00:51:22,510 --> 00:51:25,050
Die pap, die pap komt
regelmatig terug, dat…

553
00:51:25,050 --> 00:51:33,330
Die komt regel… Want we hadden dan ook, wat ik
vertelde eh.. Goed, je zou haast medelijden met

554
00:51:33,330 --> 00:51:39,720
me krijgen, wat ik in die periode allemaal moest
doen, maar we gingen dus.. we hadden ook tarwe.

555
00:51:40,410 --> 00:51:44,040
En goed, maar dat waren ook
korrels, die waren niet vermalen.

556
00:51:44,040 --> 00:51:51,950
Dan ging ik bij de familie Alfrink en die
hadden een ouderwetse koffiemaler op zolder.

557
00:51:51,950 --> 00:51:53,530
De ouders van de latere kardinaal?

558
00:51:53,530 --> 00:51:55,350
Ja, eh nee.. een broer
van de kardinaal…

559
00:51:55,350 --> 00:51:56,010
Een broer, oké.

560
00:51:56,010 --> 00:52:04,380
Ja, hè, en daar werd dan de korrel in
gedaan en die werd vermalen tot meel.

561
00:52:04,730 --> 00:52:10,420
En dat was toch zwaar werk, dat was
wel oh… Hè, maar goed, dat moest

562
00:52:10,420 --> 00:52:14,220
iedere veertien dagen, moest ik een
eh.. ja, ik weet niet hoe groot die

563
00:52:14,220 --> 00:52:19,970
zakken waren.. dat vermalen tarwe,
want daar werd die pap van gemaakt.

564
00:52:19,970 --> 00:52:23,060
Hè, maar oh, dat was zwaar werk.

565
00:52:23,060 --> 00:52:28,349
Dat, dat.. Goed, ik was dan ook maar een jongetje..
maar ik heb daar spierballen van gekregen.

566
00:52:28,350 --> 00:52:30,290
U bent daar gezond van
geworden. Oh, gelukkig.

567
00:52:30,290 --> 00:52:36,000
Ik ben daarvan.. Maar.. ik ben niet
ontzien, maar ze hebben me ook niet gedreven.

568
00:52:36,000 --> 00:52:45,032
Hè, daarin, maar.. dat was eh.. ik was één na
de oudste, hè, mijn zusje.. ik heb een ouder

569
00:52:45,032 --> 00:52:53,250
zusje die eh.. ook eh.. qua gezondheid eh..
niet in mijn schaduw kon staan, hè. Die was eh..

570
00:52:53,250 --> 00:53:02,610
Ja, ik was potig en ik wilde wel. En eh.. als
zodanig heb ik eh.. dat ook eigenlijk altijd gedaan.

571
00:53:02,610 --> 00:53:10,880
En eh.. ik, ik heb daar nooit tegenover eh..
gemord, of ja, dat is een ouderwets woord, maar,

572
00:53:10,880 --> 00:53:17,310
maar eh.. bezwaren aangetekend of eh.. dat ik zei
ja, maar eh.. nou wil ik eens wat anders doen.

573
00:53:17,310 --> 00:53:25,200
Ik had een broer onder mij en die was
de hele dag bezig bijvoorbeeld met eh..

574
00:53:25,200 --> 00:53:31,450
olie en vet en eh.. pitjes, om dus ’s
avonds verlichting in huis te hebben.

575
00:53:31,450 --> 00:53:40,170
En verlichting meten, kaarsen en alles weer
omsmelten. Hè, van drie kaarsen weer eentje maken.

576
00:53:40,810 --> 00:53:46,590
Om, ’s avonds als je naar bed ging,
toch met een blaker naar bed te gaan.

577
00:53:46,810 --> 00:53:54,850
Eh.. die was ook wat minder potig
als ik, dus ik was echt de supplyer.

578
00:53:55,550 --> 00:54:02,220
Eh.. naast mijn vader, want die was niet de hele
dag met textiel bezig, maar die organiseerde.

579
00:54:02,930 --> 00:54:03,700
Ja.

580
00:54:03,950 --> 00:54:07,520
Hè, want om.. moeder komt een
klein beetje in de schaduw

581
00:54:07,520 --> 00:54:09,560
te staan, maar daar gaan we
dan zo nog wel over praten.

582
00:54:09,560 --> 00:54:16,290
Maar mijn vader was dan ook nog druk
met zijn bestuursschap van het Rode

583
00:54:16,290 --> 00:54:22,820
Kruis, hè, met het passantenhuis, waar
hij dus eh.. ja, meerdere avonden in

584
00:54:22,820 --> 00:54:27,370
de week naar toe ging om dat te
regelen, dat die mensen, zeg maar, op de

585
00:54:27,370 --> 00:54:32,989
verschillende plekken eh.. te slapen
gevraagd werden en dat ze te eten kregen.

586
00:54:32,990 --> 00:54:36,750
Daar bent u ook nog
bij betrokken geweest?

587
00:54:37,360 --> 00:54:40,660
Ik ging wel eens met mijn vader
mee, maar ik.. nee, nee, daar

588
00:54:40,660 --> 00:54:44,060
was ik toch eh.. daar mag ik
me geen functie bij toedichten.

589
00:54:44,060 --> 00:54:46,850
Maar hoe heeft u dat
ervaren, die, die, die die…

590
00:54:46,850 --> 00:54:47,360
Nou, ja..

591
00:54:47,360 --> 00:54:47,640
die toevoer, die
toevoer van passanten?

592
00:54:47,640 --> 00:54:53,890
Onvoorstelbaar, onvoorstelbaar. Ik ben eh..
wel eens met hem naar het Volksheil geweest.

593
00:54:53,890 --> 00:54:57,920
En dat daar.. ja, ik weet het
niet, maar tweehonderd, driehonderd

594
00:54:57,920 --> 00:55:04,490
mensen, mannetje.. vrouwtje naast
mannetje ehm.. lagen in het stro.

595
00:55:04,490 --> 00:55:11,530
Eh.. vader organiseerde dan weer, dat er heel
veel mensen waren, die kapotte voeten hadden.

596
00:55:11,530 --> 00:55:19,890
En dan eh.. organiseerde hij dat er een pedicure
kwam om die voeten toch wat te verzorgen.

597
00:55:19,890 --> 00:55:25,300
Hè, de.. enzovoort. En dat heb
ik nog wel meegemaakt. En..

598
00:55:25,300 --> 00:55:31,370
Ja, u heeft daar rond gelopen bij
de.. in het Volksheil, hè, dat was het

599
00:55:31,370 --> 00:55:34,560
passantenverblijf voor mensen die op
hongertocht kwamen, die daar konden overnachten.

600
00:55:34,560 --> 00:55:39,270
Ja, ja, maar dat was één
van de opvangpunten, hè.

601
00:55:39,270 --> 00:55:40,190
Dat was één van de, inderdaad.

602
00:55:40,190 --> 00:55:40,380
Ja.

603
00:55:40,380 --> 00:55:43,130
Dat klopt, dus vooral dokter
Schreuder was daar de grote man.

604
00:55:43,130 --> 00:55:50,360
Eh.. dat was de.. organiseerde dan.. maar
dokter Schreuder was ook de medicus die

605
00:55:50,360 --> 00:55:56,500
eh.. die eh.. zeg maar, z’n dagelijks
werk deed eh.. van eh.. de zieke mensen.

606
00:55:56,500 --> 00:56:04,930
Maar ook eh.. zeg maar eh.. de evacués,
maar ook de passanten, hè, dat…

607
00:56:04,930 --> 00:56:08,430
Maar wat ik eigenlijk wou vragen,
is van; hoe heeft u zich.. Kunt u

608
00:56:08,430 --> 00:56:15,760
zich dat gevoel herinneren, hoe u
daar, daar liep, hoe dat overkwam?

609
00:56:16,990 --> 00:56:24,850
Ehm.. Het, het.. Het werd op je
bord gelegd. En je moest het doen.

610
00:56:25,290 --> 00:56:27,950
En je kon daar wel lelijk
tegen doen, maar het enigste

611
00:56:27,950 --> 00:56:30,460
waar ik lelijk tegen deed,
dat waren de Duitsers.

612
00:56:31,520 --> 00:56:37,830
Hè, dat waren de kwade daar
kwam het allemaal van. Hè..

613
00:56:37,830 --> 00:56:41,100
Stimuleerde u dat om,
om extra mee te helpen?

614
00:56:41,100 --> 00:56:49,500
Eh.. nee, nee, het was een
plichtsgevoel. Stimuleren was er niet bij.

615
00:56:49,500 --> 00:56:50,272
Wie, wie..

616
00:56:50,273 --> 00:56:55,990
Ze hoefden niet te zeggen van eh..
Vind je niet dat en dat moest gebeuren?

617
00:56:55,990 --> 00:56:59,730
Nee, maar ik bedoel meer, u zag de
Duitsers als de grote boosdoeners.

618
00:56:59,730 --> 00:57:00,600
Ja.

619
00:57:00,700 --> 00:57:03,840
En, en daarnaast al die,
die zielige mensen op zo’n

620
00:57:03,840 --> 00:57:07,850
hongertocht en, en de evacués
uit Arnhem en omstreken.

621
00:57:08,430 --> 00:57:12,280
En, en.. dat komt
allemaal door die Duitsers.

622
00:57:12,280 --> 00:57:15,300
Ja, ik had een gruwelijke
hekel aan die Duitsers.

623
00:57:15,580 --> 00:57:23,660
Eh.. niet voorstelbaar, hè. Eh.. later ook,
maar ook.. want ik was veertien jaar, ik zat..

624
00:57:23,660 --> 00:57:30,120
Ik zou aanvankelijk naar de kostschool gaan,
hè, dat was in de familie een beetje usance.

625
00:57:30,120 --> 00:57:36,870
Kinderen moesten naar een internaat, naar een
kostschool of hoe je het allemaal noemen wil.

626
00:57:36,870 --> 00:57:40,640
En ik zou naar de Ruwenberg
gaan in Sint Michelsgestel.

627
00:57:40,640 --> 00:57:47,410
Dat ehm.. is in de jaren ’42,
’43 in beslag genomen door de

628
00:57:47,410 --> 00:57:50,470
Duitsers.. (klok slaat) voor
interneringskampen van gijzelaars.

629
00:57:50,470 --> 00:57:56,310
Dus eh.. het oorspronkelijke plan dat
ik daar naar toe zou gaan, dat kon

630
00:57:56,310 --> 00:58:01,180
niet uitgevoerd worden, dus ik ben
naar de Mulo in Amersfoort gegaan.

631
00:58:02,140 --> 00:58:11,120
En daar heb ik dus op de fiets, en ook nog met
de trein.. En dat was altijd in de trein.. waren

632
00:58:11,120 --> 00:58:17,930
we met.. Ik zat daar op een katholieke eh..
Mulo-school, Sint Jozef, op de zuid eh.. westersingel.

633
00:58:17,970 --> 00:58:23,150
Eh.. zes of zeven katholieke jongens
gingen daar ook naar toe en als we dan

634
00:58:23,150 --> 00:58:28,070
met de trein gingen, dan eh.. gingen
we de.. begonnen we de morgen door

635
00:58:28,270 --> 00:58:32,980
eerst in de wachtkamer te gaan zitten
en, en een gevulde koek te kopen of zo.

636
00:58:33,110 --> 00:58:37,870
Ehm.. en dan kwamen we een uur te
laat en dan zei je: Ja, de trein

637
00:58:37,870 --> 00:58:42,910
reed niet op tijd eh.. sorry
eh.. We konden niet eerder komen.

638
00:58:42,910 --> 00:58:46,900
En ja, dat werd geaccepteerd, want
dat was een hele gewone omstandigheid.

639
00:58:46,900 --> 00:58:49,090
En wat, wat is de link met uw…

640
00:58:49,160 --> 00:58:57,073
Nou ja, en.. Die link is dat ik dus
Duitse les kreeg en dat ik zo’n

641
00:58:57,074 --> 00:59:03,940
weerzin had om dat te leren, dat ik
eh.. eigenlijk eh.. het niet leerde

642
00:59:03,940 --> 00:59:10,020
en dat betekende dat ik eh.. hele
slechte cijfers voor Duits kreeg.

643
00:59:11,230 --> 00:59:15,780
Ja, oké. Maar eh.. had dat ook,
dat gevoel, een effect op eh.. nou

644
00:59:15,780 --> 00:59:21,060
misschien eh.. bij uzelf of bij
anderen, op een stimulans om dan juist

645
00:59:21,060 --> 00:59:25,800
maar extra in te zetten voor eh..
de vaderlanders die, zeg maar..

646
00:59:26,320 --> 00:59:30,130
Nee, dat eh.. het ging zo automatisch.

647
00:59:30,130 --> 00:59:35,990
Je vo.. Hè, want ik vertelde dat we gingen
met de trein en dan.. en in die periode gingen

648
00:59:35,990 --> 00:59:44,200
ook.. mensen uit het kamp Amersfoort werden
getransporteerd naar eh.. naar Duitsland toe.

649
00:59:44,480 --> 00:59:49,500
En dat is meerdere keren gebeurd, we
kregen een pakje boterhammen mee van

650
00:59:49,500 --> 00:59:55,480
thuis om tussen de middag te eten,
maar dat wij langs de trein gingen en

651
00:59:55,480 --> 01:00:00,190
ons bruid.. brood uitdeelden aan die
mensen die dus uit het kamp kwamen.

652
01:00:00,190 --> 01:00:04,730
En dan hadden we heel niet het gevoel:
Gut, wat zijn we toch goed geweest.

653
01:00:04,730 --> 01:00:10,840
Nee, dat was een innerlijke.. en ik was
het niet alleen, dat waren ook de anderen.

654
01:00:11,160 --> 01:00:17,160
En ik weet dat er een mevrouw van Rhede, ik denk
dat ze zelfs van adel was, die was daar ook altijd.

655
01:00:17,160 --> 01:00:21,640
En: Heel goed zo, hè, maar
daar werden geen woorden

656
01:00:21,640 --> 01:00:25,340
aan vuil gemaakt, dat,
dat.. ging zomaar vanzelf.

657
01:00:25,340 --> 01:00:28,770
Ja, oké.

658
01:00:29,490 --> 01:00:34,449
Hè, want denk niet dat ik zo’n
braaf jongetje was. In die zin..

659
01:00:34,450 --> 01:00:39,600
Nee, daar, daar was ik nog wel
benieuwd naar.. In die periode

660
01:00:39,600 --> 01:00:42,830
waar wij over spraken, lagen
de scholen stil, denk ik…

661
01:00:43,860 --> 01:00:44,350
Eh.. Ja, ja.

662
01:00:44,350 --> 01:00:46,210
vanaf september ’44 werden
de scholen gesloten.

663
01:00:46,210 --> 01:00:46,800
Ja, ja.

664
01:00:46,800 --> 01:00:48,170
Het was een strenge winter.

665
01:00:48,170 --> 01:00:48,690
Ja.

666
01:00:48,690 --> 01:00:54,170
U bent intensief ingezet voor
allerlei klusjes in huis.

667
01:00:54,170 --> 01:00:54,480
Ja.

668
01:00:54,480 --> 01:00:56,540
Melk halen, hout zagen.

669
01:00:56,750 --> 01:00:59,180
Voor het functioneren
van eh.. van het gezin.

670
01:00:59,180 --> 01:00:59,740
Van het gezin.

671
01:00:59,740 --> 01:01:00,680
En dat moet ook, met tien kinderen.

672
01:01:00,680 --> 01:01:00,820
Ja.

673
01:01:00,820 --> 01:01:10,500
Ehm.. Had u nog vrije tijd? Wat deed u met vrienden
hier in Nijkerk? Want u bleef ook in Nijkerk…

674
01:01:10,500 --> 01:01:20,210
Ja, nee, ik had de indruk dat ook mijn vrienden,
misschien wat minder intensief, want ik heb

675
01:01:20,210 --> 01:01:27,390
altijd, dat klinkt een beetje raar, het gevoel
gehad; ik ben de oudste van het gezin, ik moet.

676
01:01:27,390 --> 01:01:30,346
Ik had een zekere
verantwoordelijkheid, dacht ik.

677
01:01:30,347 --> 01:01:36,980
En daar ging ik niet onder
gebukt, maar ik deed het

678
01:01:36,980 --> 01:01:40,460
wel uit die optiek, van
eh.. verantwoordelijkheid.

679
01:01:40,460 --> 01:01:44,220
Ja, want u zegt van: ik ben
geen eh.. geen brave hendrik.

680
01:01:44,220 --> 01:01:48,710
Eh.. u had niet die vrienden waar u
af en toe mee het plein op ging of..

681
01:01:48,710 --> 01:01:55,700
Nou nee, maar dat was eigenlijk eh.. kattenkwaad
wat ik uitgehaald heb, en dat was eh..

682
01:01:55,700 --> 01:02:02,150
als ik daarop terugkijk, dan was dat niet
altijd wat we in een boek moeten schrijven.

683
01:02:02,150 --> 01:02:14,450
Maar eh.. dat.. ik ben niet vroeg oud geworden,
maar ik voelde toch de zwaarte van die periode.

684
01:02:16,770 --> 01:02:19,610
Oké, maar ehm.. Oké, dat is helder.

685
01:02:19,610 --> 01:02:22,820
Maar u heeft niet specifieke
herinneringen, dat u zegt

686
01:02:22,820 --> 01:02:25,062
van, ik ga eens kijken bij
het noodziekenhuis Tijsseling.

687
01:02:25,063 --> 01:02:26,190
Bent u daar wel eens geweest?

688
01:02:26,190 --> 01:02:26,710
O, jawel.

689
01:02:26,710 --> 01:02:33,950
Daar eh.. goed, daar.. ik ben altijd zeer
nieuwsgierig geweest, en nu maak ik een

690
01:02:33,950 --> 01:02:43,600
hele grote sprong, maar waar ik bij het
voordenken van dit gesprek.. Er is bij de

691
01:02:43,600 --> 01:02:51,120
bevrijding van Nijkerk eh.. hebben we
geweldig granaatvuur gehad, hè. En eh.. daar

692
01:02:51,120 --> 01:02:59,760
zijn eh.. plus minus vijftig mensen, evacués
en inwoners van Nijkerk bij omgekomen.

693
01:03:00,360 --> 01:03:05,430
En hoe ik ertoe kwam, dat weet ik
niet, maar twee dagen na de bevrijding,

694
01:03:05,620 --> 01:03:12,410
toen ging ik naar de algemene begraafplaats
en eh.. de.. naar het baarhuisje.

695
01:03:13,010 --> 01:03:18,510
En wat me ertoe dreef en dat iemand me
gezegd had: Daar moet je eens gaan kijken.

696
01:03:18,510 --> 01:03:20,130
Nee, ik ging daar kijken.

697
01:03:20,320 --> 01:03:27,050
En daar heb ik mensen die omgekomen
waren met het granaatvuur open en bloot,

698
01:03:27,050 --> 01:03:34,050
zonder een laken erover, zonder dat ze
toegedekt waren, heb ik daar gezien.

699
01:03:34,270 --> 01:03:35,900
Hè, als slachtoffer.

700
01:03:35,900 --> 01:03:44,780
En dat iets wat nog op mijn netvlies is..
Ik heb daar een moeder met een kind, die

701
01:03:44,780 --> 01:03:51,270
woonden.. of die zijn omgekomen op het
Verlaat, heb ik daar met anderen zien liggen.

702
01:03:51,270 --> 01:03:52,300
U kende die mensen?

703
01:03:52,300 --> 01:03:57,700
Eh.. ik wist dat ze daar woonden,
maar niet dat ik ze persoonlijk kende.

704
01:03:57,700 --> 01:04:02,930
Maar dat beeld, dat is
me altijd bij gebleven.

705
01:04:02,930 --> 01:04:11,290
En waarom ging ik daar nou kijken, dat kan
ik op dit moment nog steeds niet verklaren.

706
01:04:11,290 --> 01:04:13,110
Wat had ik daar te zoeken?

707
01:04:13,110 --> 01:04:17,891
En toch is daar eh.. hè, maar dat
heb ik m’n hele leven gehad, dat

708
01:04:17,891 --> 01:04:24,740
ik, dat ik op plekken kwam, ja,
die soms wel heel saillant waren.

709
01:04:25,300 --> 01:04:28,680
Hè, ten goede en ten slechte.

710
01:04:31,350 --> 01:04:32,320
Ja

711
01:04:32,320 --> 01:04:35,280
in die, dat ik denk, J.. nog aan toe.

712
01:04:35,360 --> 01:04:39,400
Ja, je bromde misschien wel
eens of zo, dat de buurmeisjes

713
01:04:39,400 --> 01:04:45,030
eh.. een grotere plaats
innamen, maar, maar dat..

714
01:04:45,030 --> 01:04:46,220
Samen met evacués eh..

715
01:04:46,670 --> 01:04:54,980
Eh.. nee eh.. dat waren hoofdzakelijk toch
de buren. We hadden een buurman van tachtig.

716
01:04:54,980 --> 01:05:00,120
En met z’n huisgenoot en eh..

717
01:05:00,480 --> 01:05:01,850
Dat waren overburen.

718
01:05:01,850 --> 01:05:09,020
En aan de eh.. onze naaste buren, dat was een
gezin met eh.. vader, moeder en vier kinderen.

719
01:05:09,020 --> 01:05:11,040
En dan ons gezin.

720
01:05:11,040 --> 01:05:11,440
En..

721
01:05:11,440 --> 01:05:18,920
Waar waren onze evacués? Misschien zaten ze er,
maar dat weet ik niet meer. Dat weet ik niet meer.

722
01:05:18,920 --> 01:05:28,640
Dat.. Ik weet alleen, die overbuurman van
tachtig, die ehm.. was vroeger in het leger geweest

723
01:05:28,640 --> 01:05:35,440
en eh.. die was ook eh.. huzaar geweest, dus
die had heel veel gevoel bij de eh.. paarden.

724
01:05:35,440 --> 01:05:43,340
Hè, en de Duitsers trokken zo langs en
die zei die: O, wat erg voor de mensen.

725
01:05:43,340 --> 01:05:52,290
O, die paarden, hoe erg is dat niet? Hè, hij
projecteerde zijn medeleven helemaal op de paarden.

726
01:05:52,730 --> 01:05:56,010
Hè, maar tijdens die
beschieting.. maar goed.. we

727
01:05:56,010 --> 01:06:01,850
maken nu wel een hele grote
sprong, eh.. is er ook eh..

728
01:06:01,850 --> 01:06:09,350
Onze kelder lag aan de straatzijde. Daar hadden
we zakken zand, voor de eh.. keldergat gelegd.

729
01:06:09,820 --> 01:06:12,260
Hè, waarmee we contact
konden hebben met de straat.

730
01:06:12,260 --> 01:06:18,040
En daar is op ons trottoir
een Duitser gewond geraakt.

731
01:06:18,040 --> 01:06:21,830
En die heeft daar een
uur, anderhalf uur gelegen.

732
01:06:21,830 --> 01:06:24,675
En die kreunde alsmaar en:
Hein, Heinrich, hilfe doch.

733
01:06:24,676 --> 01:06:33,070
Hè, ehm.. en goed.. eh.. wij
hadden niet de intentie om

734
01:06:33,070 --> 01:06:36,760
daar naar toe te gaan om
eh.. eerste hulp te verlenen.

735
01:06:36,760 --> 01:06:38,180
Nee? Uw vader zat bij het Rode Kruis.

736
01:06:38,180 --> 01:06:42,600
Ja, maar eh.. het was
lijfbehoud wat we daar.. want er

737
01:06:42,600 --> 01:06:48,320
werd geschoten en, en.. Hè,
dus wat is je prioriteit dan.

738
01:06:48,710 --> 01:06:57,560
Eh.. goed, hij is weggehaald. En wat ermee gebeurd
is, dat kun eh.. kan de familie niet vertellen.

739
01:06:57,560 --> 01:06:57,903
Nee.

740
01:06:57,904 --> 01:07:01,323
Hè, maar dat het toch wel heel
ernstig op de Langestraat.. drie

741
01:07:01,323 --> 01:07:07,717
huizen verder is er een granaat
net in dat keldergat gekomen.

742
01:07:07,717 --> 01:07:15,836
Dat is wat.. waar nu Mercurius zit. En daar is één
van de mensen die in de kelder zat, is omgekomen.

743
01:07:16,292 --> 01:07:25,830
Hè, dus het was niet veraf wat er gebeurde, nee,
het eh.. het speelde echt eh.. ja, naast de deur.

744
01:07:25,830 --> 01:07:28,390
Ja. Ja.

745
01:07:28,390 --> 01:07:30,690
Maar goed, daar kan ik zo
nog wel wat over vertellen..

746
01:07:30,690 --> 01:07:31,120
Zullen we daar even verder op…

747
01:07:31,120 --> 01:07:31,510
Dat is..

748
01:07:31,510 --> 01:07:32,520
We gaan even pauzeren.

749
01:07:32,520 --> 01:07:32,720
Ja.

750
01:07:32,720 --> 01:07:35,120
(meneer heeft koekje in de hand)

751
01:07:37,610 --> 01:07:44,290
en als gemeenschap van Langestraat 40, zijn
nooit met een lege maag naar bed gegaan.

752
01:07:44,290 --> 01:07:46,100
Nee, dat viel me op inderdaad.

753
01:07:46,100 --> 01:07:51,180
Nou ja, dat was mede te danken aan
de positie van uw vader met zijn

754
01:07:51,180 --> 01:07:54,910
zaak, met zijn vertegenwoordiging,
met zijn functie als inspecteur.

755
01:07:55,590 --> 01:08:00,990
Ehm.. dat drong daar
eh.. dat hielp daarbij.

756
01:08:00,990 --> 01:08:02,190
Ja, wij..

757
01:08:02,190 --> 01:08:03,840
Want er is, er is in…

758
01:08:03,900 --> 01:08:08,450
hadden toch wel, als
middenstander, hè, zo noemden ze dat

759
01:08:08,450 --> 01:08:15,520
(hoest), en als familie eh.. min
of meer een bevoorrechte positie.

760
01:08:15,520 --> 01:08:19,650
Ja, want er is wel honger geleden in Nijkerk,
meen ik, of.. of is dat niet het geval.

761
01:08:19,650 --> 01:08:19,830
Eh.. nee.

762
01:08:19,830 --> 01:08:20,270
Nee?

763
01:08:20,270 --> 01:08:22,230
Dat durf ik niet te zeggen, nee, nee.

764
01:08:22,230 --> 01:08:23,160
Als..

765
01:08:23,640 --> 01:08:30,170
Bij de één zal het wat dunner door de darm
gegaan als.. zijn als de ander, maar er is eh..

766
01:08:32,040 --> 01:08:32,349
niet echt gehongerd.

767
01:08:32,350 --> 01:08:32,948
Nee, nee.

768
01:08:32,948 --> 01:08:34,810
Want de voedselvoorziening..

769
01:08:34,810 --> 01:08:42,550
Maar dat heb je met armoe ook, hè.
Is er in Nijkerk armoe, vandaag.

770
01:08:43,070 --> 01:08:46,774
Er zijn natuurlijk wel mensen
die echt moeten rekenen en die

771
01:08:46,775 --> 01:08:50,849
het ehm.. zich zaken moeten
ontzeggen, maar armoe is er niet.

772
01:08:50,850 --> 01:08:51,520
Nee, nee, dat begrijp ik,
nee. (meneer pakt kopje)

773
01:08:51,520 --> 01:08:58,190
Als ik kijk naar de
voedselvoorziening, die was in de, in

774
01:08:58,190 --> 01:09:01,040
de handen van Samuel Gerssen,
hè, een bekende Nijkerker.

775
01:09:01,040 --> 01:09:01,850
Ja.

776
01:09:01,980 --> 01:09:03,340
Toen ook al, denk ik.

777
01:09:04,060 --> 01:09:05,960
Dat was eigenlijk al van
voor de oorlog, eigenlijk hè.

778
01:09:05,960 --> 01:09:09,490
Toen was hij al wethouder geweest.

779
01:09:10,580 --> 01:09:19,420
En het was een eh.. man met veel bestuurlijke
ervaring en hij was dan wel boer van

780
01:09:19,420 --> 01:09:27,760
huis uit, en hij bestierde dan wel een
boerderij, maar hij ehm.. goed, dat dat niet

781
01:09:27,760 --> 01:09:33,530
negatief klinkt, maar hij was echt een
vergaderboer, hè, en een organisatieboer.

782
01:09:34,800 --> 01:09:35,100
(meneer neemt een slok)

783
01:09:35,100 --> 01:09:36,280
Ja, dat eh.. dat kan
natuurlijk, hè, dat eh..

784
01:09:36,280 --> 01:09:37,200
Hè..

785
01:09:37,200 --> 01:09:38,900
Daar lagen blijkbaar zijn kwaliteiten.

786
01:09:38,900 --> 01:09:41,610
Ja, hij had daar kwaliteiten voor.

787
01:09:41,610 --> 01:09:50,250
Hè, het.. Gerssen is geen echte Nijkerker,
in die zin, hij is niet geboren in Nijkerk.

788
01:09:50,670 --> 01:09:58,099
Maar eh.. ik vond het een zeer.. en mijn
vader had dan ook wel contacten met hem.

789
01:09:58,100 --> 01:10:03,460
Hè, de eh.. niet dat ze bij
elkaar op bezoek gingen, maar,

790
01:10:03,460 --> 01:10:07,870
maar toch wel eh.. dat ze
elkaar heel goed verstonden.

791
01:10:08,410 --> 01:10:17,680
Hè, want wat mijn vader had in de parochie
Nijkerk, hè de.. hij was armmeester.

792
01:10:18,470 --> 01:10:26,559
Hè, en als zodanig, ook weer als zodanig had ‘ie
ehm.. Zitten we op te nemen of eh.. O, o, sorry.

793
01:10:26,560 --> 01:10:26,670
Het komt erop.

794
01:10:26,670 --> 01:10:30,480
Ja, nee, ik zit nu met eh..
(laat koekje en kopje zien) Maar

795
01:10:32,440 --> 01:10:39,620
eh.. Zat ‘ie in het maatschappelijk
bestel van behoeftige mensen.

796
01:10:39,620 --> 01:10:43,630
In Nijkerk zat ‘ie in een
commissie en die vergaderden

797
01:10:43,630 --> 01:10:49,200
iedere maand van mensen die
toch ondersteuning nodig hadden.

798
01:10:49,650 --> 01:10:57,100
Hè, en het sociale, dat stond
vader op het lijf geschreven.

799
01:10:57,100 --> 01:11:06,050
En in die.. in dat kader had hij contact met
Gerssen, onder andere, en met allerlei andere mensen.

800
01:11:06,050 --> 01:11:10,660
O eh.. Nou eh.. Zeker niet over
de voedselvoorziening. Ja eh..

801
01:11:10,660 --> 01:11:11,940
Nee, Gerssen, Gerssen ging
over voedselvoorziening.

802
01:11:11,940 --> 01:11:14,020
Ja, helemaal.

803
01:11:14,020 --> 01:11:20,000
Ja, en was dat een vergelijkbare positie
als uw vader had met betrekking tot kleding?

804
01:11:20,000 --> 01:11:24,100
Eh.. van Gerssen was het veel
belangrijker, veel belangrijker eh..

805
01:11:24,100 --> 01:11:25,860
Okè, voedsel is
belangrijker dat kleding.

806
01:11:25,860 --> 01:11:31,233
Ja, maar ook zijn, zijn tengnagels
die waren veel, veel verder.

807
01:11:31,960 --> 01:11:38,100
Hè, en dat past dan ook weer bij de bescheidenheid
van mijn vader, die liep daar niet mee voorop.

808
01:11:38,590 --> 01:11:42,840
Hij heeft na de oorlog dan wel een
onderscheiding gekregen van het Rode Kruis,

809
01:11:42,840 --> 01:11:49,877
dat ‘ie eh.. juist in die oorlogsjaren
eh.. heel actief en waardevol geweest is.

810
01:11:49,878 --> 01:11:54,550
Eh.. goed, maar daar hield het mee op.

811
01:11:54,550 --> 01:12:00,400
Had, had u.. heeft u zelf persoonlijke herinneringen
aan, nou, ik noem een Gerssen, maar ook aan

812
01:12:00,400 --> 01:12:09,000
meester eh.. De Zeeuw, hè, die de passanten
verdeelde Ik denk aan een dokter Schreuder, ik denk

813
01:12:09,000 --> 01:12:15,410
aan de heer Beernink, heel belangrijk natuurlijk
als commandant van ‘t vluchtoord Groot Nijkerk.

814
01:12:15,410 --> 01:12:16,890
Eh.. ja, maar…

815
01:12:16,890 --> 01:12:18,960
Dat zijn natuurlijk toonaangevende…

816
01:12:18,960 --> 01:12:24,700
die was meer in beeld bij de
evacuatie in 1940 als eh..

817
01:12:24,700 --> 01:12:29,240
bij de grote evacuatie of
eh.. de evacués uit Arnhem.

818
01:12:29,240 --> 01:12:30,860
Tenminste, in mijn beleving, daar..

819
01:12:30,860 --> 01:12:33,100
Oké, die functioneerde meer
op de achtergrond wellicht.

820
01:12:33,450 --> 01:12:39,260
Toen was er meer een meneer Teygeler, die
ook bij het Rode Kruis was en meneer De

821
01:12:39,260 --> 01:12:46,400
Zeeuw en eh.. Hè, en als zodanig, vader als
bestuurslid en De Zeeuw en Van Veelen en,

822
01:12:46,400 --> 01:12:52,600
en noem maar op, die eh.. mevrouw Colenbrander,
die een belangrijk figuur was, die..

823
01:12:52,600 --> 01:12:55,240
Heeft u die personen
allemaal zelf gekend of..

824
01:12:55,240 --> 01:12:55,710
Jazeker, ja, ja.

825
01:12:55,710 --> 01:12:59,640
En op.. hoe, hoe had
u met hen te maken?

826
01:12:59,640 --> 01:13:02,754
Eh.. nou ja, het zoontje van Ridder.

827
01:13:02,755 --> 01:13:04,311
Ja, heeft u geen..

828
01:13:04,312 --> 01:13:13,248
Hè, maar, maar eh.. niet eh.. en,
en naarmate je dan ouder wordt ben

829
01:13:13,249 --> 01:13:16,254
ik wel op de thee en de koffie
geweest bij, bij mevrouw Colenbrander.

830
01:13:16,628 --> 01:13:17,030
Hè, en..

831
01:13:17,030 --> 01:13:17,640
Naderhand?

832
01:13:17,640 --> 01:13:25,481
Ja, naderhand. Maar in de periode van mijn
veertien jaar, ja, ik was nog maar een snotjong.

833
01:13:25,481 --> 01:13:28,980
Hè, je moet je ook niet
meer toedichten dan je bent.

834
01:13:29,000 --> 01:13:30,000
Hè, dat…

835
01:13:31,540 --> 01:13:35,010
Nee, die neiging heeft
u niet als ik dat zo…

836
01:13:36,410 --> 01:13:38,210
Nou eh.. Ik ben…

837
01:13:38,210 --> 01:13:40,080
Op dit moment, op dit moment niet.

838
01:13:40,080 --> 01:13:41,600
niet zo bescheiden als mijn vader.

839
01:13:41,600 --> 01:13:44,269
Op dit moment niet,
laat ik het zo zeggen.

840
01:13:44,270 --> 01:13:53,470
Hè, maar eh.. goed wat ik dan ook nog
wel eh.. mijn aversie tegen de Duitsers.

841
01:13:53,500 --> 01:13:57,040
Ik heb een keer mee.. Ik
vertelde dat het gebouw van

842
01:13:57,040 --> 01:14:01,070
Sint Jozef in beslag genomen
was door de Duitsers.

843
01:14:01,070 --> 01:14:06,350
En op een gegeven moment ehm..
gingen de Duitsers daar weg.

844
01:14:06,790 --> 01:14:09,620
En toen denk ik: O, nou moet
ik daar eens even gaan kijken,

845
01:14:09,620 --> 01:14:15,510
wat er.. En toen vond ik een
grote bijl en nog wat spullen.

846
01:14:15,510 --> 01:14:21,100
Ik denk: Eh.. die mogen ze niet meenemen,
want wie weet wat ze er mee doen.

847
01:14:21,100 --> 01:14:27,750
En ik liep dus, met ook die spullen, en toen
kom ik een Duitser tegen met een machinegeweer.

848
01:14:28,010 --> 01:14:30,340
En die ging voor me staan.

849
01:14:30,510 --> 01:14:37,340
En die.. eh.. Of ‘ie het gedaan zou
hebben eh.. misschien was het alleen maar

850
01:14:37,340 --> 01:14:42,890
een grote bek die ‘ie opzette, maar die
zei dat ‘ie me eventjes koud zou maken.

851
01:14:43,620 --> 01:14:50,436
En toen heb ik eh.. behoorlijk in de knijper
gezeten. Goed, ik heb de bijl weer daar neergezet.

852
01:14:50,436 --> 01:14:52,510
Ik ben hem later toch wezen ophalen.

853
01:14:52,510 --> 01:14:58,880
Maar eh.. toen dacht ik: O gut, wat
zal er nou gebeuren, als die Duitser

854
01:14:58,880 --> 01:15:07,590
nou eens echt eh.. door het lint gaat,
dan kan ik het niet meer navertellen.

855
01:15:07,590 --> 01:15:14,600
Hè, maar toen.. Hè, niet omdat ik nou
vond dat ik eh.. dat er eh.. mein en dein

856
01:15:14,600 --> 01:15:19,210
was voor mij wel.. maar het was van de
Duitsers en dat hoorde hem niet toe.

857
01:15:19,210 --> 01:15:23,940
En daar.. dat eh.. vond ik dat dat
eventjes eh.. recht getrokken moest worden.

858
01:15:23,940 --> 01:15:29,770
Ja, en u was niet de enige.
Dat, dat leefde breder, denk ik.

859
01:15:32,430 --> 01:15:32,540
Ja.

860
01:15:32,540 --> 01:15:36,990
Ja, u vertelde, hè, dat huize
Sint Jozef ehm.. voor een

861
01:15:36,990 --> 01:15:40,900
deel zaten daar Duitsers
ingekwartierd tijdens de oorlog.

862
01:15:40,900 --> 01:15:44,010
Eh.. ja, ja eh..
ingekwartierd, het was hun huis.

863
01:15:44,010 --> 01:15:44,910
Het was hun huisvesting.

864
01:15:44,910 --> 01:15:45,320
Ja.

865
01:15:45,940 --> 01:15:51,540
Eh.. En voor een deel werd het nog
bewoond door, door eh.. de oude van dagen.

866
01:15:51,540 --> 01:15:53,470
De nonnetjes en de oude van dagen.

867
01:15:53,470 --> 01:15:54,620
De nonnetjes die verzorgden.

868
01:15:54,620 --> 01:15:54,960
Ja.

869
01:15:57,570 --> 01:16:02,577
Ehm.. dat waren allemaal
mensen die van voor de oorlog

870
01:16:02,578 --> 01:16:03,774
daar al woonden, of was het
ook voor een deel opvang?

871
01:16:03,680 --> 01:16:09,210
Eh.. een groot gedeelte was
eh.. zeg maar, echt eh.. die

872
01:16:09,210 --> 01:16:13,900
opgenomen waren in het gesticht,
werd het toen nog genoemd.

873
01:16:13,900 --> 01:16:19,240
Hè, daar waren ook heel veel men… Je had
pensiongasten, dat waren de mensen die

874
01:16:19,440 --> 01:16:26,090
wat eh.. daar eh.. betaalden voor hun..
Maar er waren ook heel veel liefdewerk

875
01:16:26,090 --> 01:16:32,880
mensen die.. en de één die schilde de
hele dag aardappels en er waren mannen

876
01:16:32,880 --> 01:16:39,690
die ehm.. altijd in de tuin werkten om
de groentevoorziening te maken en zo.

877
01:16:39,690 --> 01:16:43,480
Ehm.. het was heel veel
liefdewerk wat daar gepleegd werd.

878
01:16:43,480 --> 01:16:45,390
Vooral tijdens de oorlog.

879
01:16:45,430 --> 01:16:53,640
Eh.. dat eh.. de reputatie was vanaf 1854,
het was een liefdesgesticht, heette dat.

880
01:16:53,640 --> 01:17:00,920
Hè, dus de nonnetjes hadden de.. min of meer
de opdracht om voor de medemens te zorgen.

881
01:17:00,920 --> 01:17:06,110
En dat werd mede gefinancierd
door pensiongasten.

882
01:17:06,110 --> 01:17:09,160
En pensiongasten was niet
dat ze daar een week kwamen.

883
01:17:09,160 --> 01:17:15,740
Nee, als ze 65 waren, konden
ze zich inkopen om, zeg maar,

884
01:17:15,740 --> 01:17:19,230
tot het einde van hun jaren
eh.. daar te verblijven.

885
01:17:19,230 --> 01:17:22,060
Dus eigenlijk een particuliere
ouderenhuisvesting.

886
01:17:22,060 --> 01:17:22,849
Ja, ja, ja.

887
01:17:23,460 --> 01:17:33,050
Hè, en daar heeft mijn grootvader met zijn
vrouw en een tante ook, zeg maar eh.. gewoond.

888
01:17:33,050 --> 01:17:39,900
En die tante die is daar in 1932
gekomen en die is in 1944 overleden.

889
01:17:39,900 --> 01:17:46,460
En eh.. goed, dat.. naar huidige
geldwaarde is dat onbegrijpelijk; ik

890
01:17:46,460 --> 01:17:53,560
meen dat ze dus op dat moment
vierduizend gulden betaald heeft, een

891
01:17:53,560 --> 01:17:59,110
inlegsom zou ik zeggen, en daarmee
mocht ze tot het einde daar blijven.

892
01:17:59,110 --> 01:18:04,790
Ja, dat begrijp ik. Ehm.. maar als we naar
de periode kijken waar we het over hebben..

893
01:18:04,790 --> 01:18:05,000
Ja.

894
01:18:05,000 --> 01:18:07,290
september ’44 tot juni ’45.

895
01:18:07,290 --> 01:18:07,780
Ja.

896
01:18:07,780 --> 01:18:12,780
Ehm.. de Duitsers waren op
een gegeven moment weg, maar

897
01:18:12,780 --> 01:18:15,300
die, die, die, die nonnetjes,
hè, zoals u die noemt..

898
01:18:15,300 --> 01:18:15,460
Ja.

899
01:18:15,460 --> 01:18:17,820
zo stonden ze ook bekend
in Nijkerk, de nonnetjes?

900
01:18:17,820 --> 01:18:18,080
Ja, ja.

901
01:18:18,080 --> 01:18:19,010
Zo werd erover gesproken.

902
01:18:19,010 --> 01:18:20,880
Ja, de zusters of de nonnetjes, ja.

903
01:18:20,880 --> 01:18:23,420
Daar zaten ook nog evacués
bij? Nonnetjes van, van buiten?

904
01:18:23,420 --> 01:18:24,671
Ja, ja, uit Elten.

905
01:18:24,671 --> 01:18:27,730
Uit Elten, dat waren
de nonnetjes uit Elten?

906
01:18:27,730 --> 01:18:34,930
Eh.. hun.. ze hadden meerdere huizen in eh..
in Nederland. En onder andere één in Elten.

907
01:18:35,160 --> 01:18:35,300
Oké.

908
01:18:35,300 --> 01:18:36,180
En..

909
01:18:36,340 --> 01:18:42,100
En die kwamen met, met hun patiënten, of hoe
heet het, met hun bejaarde mensen, die kwamen..

910
01:18:42,100 --> 01:18:44,080
Eh.. met hun gasten
kwamen ze naar Nijkerk.

911
01:18:44,080 --> 01:18:45,380
En toen kwamen ze
hier dus vervolgens..

912
01:18:45,380 --> 01:18:54,048
Daar is wel wat uit geselecteerd, in die zin,
van gasten die misschien nog familie hadden

913
01:18:54,048 --> 01:19:00,790
in, in, in Zutphen, ik zeg maar wat of waar
dan.. Dat die familie zei Kom maar bij ons.

914
01:19:00,960 --> 01:19:04,150
Hè, maar dat weet ik niet
precies hoe dat allemaal ging.

915
01:19:04,150 --> 01:19:07,410
Was de paro.. was de parochie
in Nijkerk daar ook heel erg bij

916
01:19:07,410 --> 01:19:11,430
betrokken, bij.. want het was
een katholiek tehuis, gesticht.

917
01:19:11,430 --> 01:19:15,190
Het was.. Ja, nee, dat was..
die scheiding van katholiek

918
01:19:15,190 --> 01:19:20,650
en niet-katholiek was eh..
in die periode heel erg, hè.

919
01:19:20,650 --> 01:19:24,160
Ook in het dagelijks leven?

920
01:19:25,570 --> 01:19:29,130
Eh.. Ja. Hè, nou kom ik even
terug op de textielzaak..

921
01:19:29,130 --> 01:19:29,220
Ja.

922
01:19:29,220 --> 01:19:38,400
of de galanteriezaak, die.. er waren beslist
klanten, mensen.. consumers eh.. consumenten

923
01:19:38,400 --> 01:19:49,460
die ehm.. dus eh.. niet bij ons in de winkel
waren.. kwamen, omdat wij katholiek waren.

924
01:19:49,460 --> 01:19:49,970
Hè, en..

925
01:19:49,970 --> 01:19:50,400
Hè, ja…

926
01:19:50,400 --> 01:19:53,641
en er waren meerdere textielzaken
en dan zeiden we: O, dat

927
01:19:53,641 --> 01:19:57,530
is een echte Esveld-klant of
dat is een echte Meiling-klant.

928
01:19:57,910 --> 01:20:03,460
Hè, maar anderzijds.. je had toen ook al
ehm.. en ik weet niet precies hoe meer,

929
01:20:03,460 --> 01:20:10,445
maar eh.. zeer zware katho.. eh..
protestanten, en die kwamen wel weer bij ons

930
01:20:10,445 --> 01:20:18,160
in de zaak, terwijl de afstand tussen hun
religie en de katholieke erg groot was.

931
01:20:18,360 --> 01:20:26,270
Maar die hadden dan meer eh.. aversie
tegen de hervormden en de gereformeerden.

932
01:20:26,270 --> 01:20:32,280
En die zeiden: Nou, dan maar naar een
katholiek gaan. Ja, heel onberedeneerbaar.

933
01:20:32,280 --> 01:20:39,900
Dat waren, hè, dat.. in zakelijk eh.. circuit
zou je dat.. kan je dat redelijk duidelijk

934
01:20:40,450 --> 01:20:44,400
in hokjes neerzetten, hè. Later werd dat
de verzuiling genoemd, hè, na de oorlog.

935
01:20:46,950 --> 01:20:53,500
Ehm.. was die houding er ook in het
dagelijks leven, dat, dat onderscheid.

936
01:20:53,500 --> 01:20:56,450
Ook in de contacten
dus in Nijkerk zelf.

937
01:20:56,450 --> 01:21:02,130
Ook in die periode dus dat de
mensen, in een relatief kleine

938
01:21:02,130 --> 01:21:08,640
stadsgemeenschap als Nijkerk eh.. toch,
toch van elkaar afhankelijk werden?

939
01:21:08,730 --> 01:21:14,720
Wee.. die oorlog heeft wel,
op dat moment, later is dat

940
01:21:14,720 --> 01:21:18,010
wel weer opgelost, een
zekere verbroedering gegeven.

941
01:21:18,010 --> 01:21:24,740
We zaten allemaal in dezelfde schuit en we
moesten proberen die schuit varende te houden.

942
01:21:24,740 --> 01:21:31,410
Dus er is in die periode een saamhorigheid
geweest, die er voorheen niet was.

943
01:21:31,710 --> 01:21:35,730
Kunt u daar proberen een.. Wat was
een verschil bijvoorbeeld, concreet?

944
01:21:36,240 --> 01:21:37,650
Hoe die saamhorigheid..

945
01:21:37,650 --> 01:21:38,600
Ja, waar uitte zich dat in?

946
01:21:38,600 --> 01:21:45,690
Nou, ja dat je anders met de mensen
omging als eh.. voor die tijd.

947
01:21:45,690 --> 01:21:53,660
En dat kun je niet heel concreet zeggen, maar
wat zich ook.. en nou maak ik weer een sprong.

948
01:21:53,660 --> 01:21:57,534
Toen Nijkerk bevrijd was, toen
waren er allemaal buurtfeesten.

949
01:21:57,680 --> 01:22:02,223
Hè, en de eh.. de Langestraat.

950
01:22:02,224 --> 01:22:07,490
Hè, en mijn ouders en de familie
van Lent, de huisarts die daar

951
01:22:07,490 --> 01:22:11,680
woonde en nog een familie, die
hebben dat toen mee georganiseerd.

952
01:22:11,680 --> 01:22:20,870
En dat is zo’n gezellig feest geweest, doordat
er mensen kwamen die elkaar normaal niet aankeken.

953
01:22:20,870 --> 01:22:22,599
Zo erg was het wel.

954
01:22:22,600 --> 01:22:23,659
Was het.. was dat zo str.. ja?

955
01:22:23,660 --> 01:22:25,200
Dat, dat.. Ja.

956
01:22:25,200 --> 01:22:30,550
Niet dat ze hun hoofd omdraaiden,
maar dat ze elkaar echt

957
01:22:31,580 --> 01:22:33,119
vriendelijk begroeten (de
klok slaat), was er niet bij.

958
01:22:33,120 --> 01:22:37,280
Maar dat er ehm.. en dat
feest is zo geslaagd geweest.

959
01:22:37,280 --> 01:22:47,710
En dat is nog een keer herhaald en dat was
een saamhorigheid die na.. ebde weer weg.

960
01:22:47,710 --> 01:22:52,638
En die harde kanten van
voorheen waren er niet meer,

961
01:22:52,638 --> 01:22:58,730
maar ehm.. dat.. en dat
speelde in de hele oorlog.

962
01:22:58,730 --> 01:23:02,230
Ja, je was tegen de Duitsers.

963
01:23:02,230 --> 01:23:02,640
Ja.

964
01:23:02,640 --> 01:23:04,340
En dat bond je.

965
01:23:04,340 --> 01:23:06,750
Want had u ook alleen
katholieke vriendjes?

966
01:23:09,160 --> 01:23:13,540
Eh.. nou moet ik even.. Nee,
ik was tamelijk oecumenisch.

967
01:23:13,540 --> 01:23:22,530
Maar eh.. het gros was wel katholiek, maar nou
moet ik er weer bij vertellen.. In de periode

968
01:23:22,530 --> 01:23:30,800
dat je, niet als kwajongen, maar wat ouder,
toen zat ik dus eh.. eerst op het.. kostschool.

969
01:23:31,350 --> 01:23:37,080
De anderen van mijn leeftijd
waren dat niet, dus ik heb

970
01:23:37,080 --> 01:23:41,070
wel een stukje vervreemding
in die periode eh.. ervaren.

971
01:23:41,070 --> 01:23:43,460
Maar dat was na de.. dat
was na de oorlog geweest?

972
01:23:43,460 --> 01:23:51,100
Dat is na de oorlog, hè. Daarna ben ik dus
nog in eh.. in Enschede eh.. gaan studeren.

973
01:23:51,100 --> 01:24:00,830
En ehm.. kornuiten van uit m’n jongensjaren ehm..
daar waren.. daar was de band niet echt hecht mee.

974
01:24:01,190 --> 01:24:04,250
Nee, als u kijkt naar wat u in
de oorlog, en dan in de periode

975
01:24:04,820 --> 01:24:05,400
Ja.

976
01:24:05,400 --> 01:24:09,500
waar wij het over hebben, over de,
de toevloed van vluchtelingen..

977
01:24:09,500 --> 01:24:12,969
evacués moet ik zeggen, en van
eh.. passanten op hongertocht..

978
01:24:12,970 --> 01:24:13,420
Ja.

979
01:24:15,340 --> 01:24:22,800
Kunt u nou zeggen dat dat een bepaalde eh..
invloed op uw leven heeft gehad, als u terugkijkt?

980
01:24:22,800 --> 01:24:29,970
Nou ja, er zijn wel dingen die me ervan eh.. ik
lig er niet wakker van en het eh.. ik droom er

981
01:24:29,970 --> 01:24:41,094
niet over, maar ehm.. ik kan daar toch nog wel
eens over nadenken, van, van eh.. Maar heeft dat

982
01:24:41,094 --> 01:24:50,770
eh.. eh.. De verantwoordelijkheid, dat heeft
zich bij mij wel heel versterkt eh.. ontwikkeld.

983
01:24:51,150 --> 01:24:52,720
Mede door die ervaringen.

984
01:24:52,720 --> 01:25:00,750
Door, door die tijd, ja. Eh.. wat ik zei, ik was..
ik voelde me altijd de oudste van het gezin.

985
01:25:00,750 --> 01:25:11,610
En ook eh.. ja, je bent niet alleen in
de wereld, je hebt maar te zorgen of eh..

986
01:25:11,610 --> 01:25:22,396
En dat eh.. is geen belastende eh.. ontwikkeling
geweest, maar ik heb dat toch wel ervaren zo. Ja.

987
01:25:22,397 --> 01:25:33,780
Hoe moet je dat allemaal onder wo.. want het
wordt zo gauw dat ze medelijden met me zouden

988
01:25:33,780 --> 01:25:37,910
hebben, van: Gut, je hebt geen goede jeugd gehad
of je hebt je niet goed kunnen ontwikkelen.

989
01:25:37,910 --> 01:25:39,400
Zo is het helemaal niet.

990
01:25:39,400 --> 01:25:43,270
Nee, die indruk krijg ik niet.
Integendeel, integendeel.

991
01:25:43,270 --> 01:25:47,755
Nee, het heeft een positieve.. Ik moet even dat
koekje uit m’n handen leggen, ja? Dat mag even?

992
01:25:47,710 --> 01:25:48,100
Ja.

993
01:25:48,100 --> 01:25:52,510
Zo. Ja, we gaan weer zitten. Eh..

994
01:25:52,510 --> 01:25:53,620
Ja.

995
01:25:54,080 --> 01:26:03,170
Maar eh.. Jawel, het heeft met wel wat
meegegeven in m’n verdere leven, dat wel.

996
01:26:03,170 --> 01:26:04,140
In positieve zin.

997
01:26:04,140 --> 01:26:11,810
Ja. Ja, nee eh.. een tijd lang in negatieve
zin; mijn aversie tegen de Duitsers.

998
01:26:11,810 --> 01:26:17,380
Ja, terwijl u later vertegenwoordiger bent
geworden van een.. de grootse, een Duitse firma.

999
01:26:17,380 --> 01:26:19,880
Ja, en daar heb ik
zestien jaar met zeer veel

1000
01:26:19,880 --> 01:26:23,310
plezier, maar dat was ook de
uitdaging die ik toen had.

1001
01:26:23,310 --> 01:26:30,411
Ik werkte bij de eh.. één na de grootste
en ik vond: Ik moest bij de grootste wezen.

1002
01:26:30,411 --> 01:26:36,280
Hè, dat.. ik heb altijd wel het
gevoel gehad eh.. wees niet

1003
01:26:36,280 --> 01:26:39,840
eh.. gelukkig met een dubbeltje,
maar eh.. ga voor een kwartje.

1004
01:26:39,840 --> 01:26:43,160
Hè, om het nog maar
kleinschalig te houden.

1005
01:26:43,160 --> 01:26:45,220
Daarvoor heeft u uw Duits een
beetje bij moeten spijkeren.

1006
01:26:45,220 --> 01:26:52,140
Ehm.. nou, dat ging min of meer. Eh..
ik ben een hele vervende skiër geweest.

1007
01:26:52,140 --> 01:26:58,530
En ik ging ieder jaar eh.. eh.. naar
Zwitserland en, en naar Oostenrijk.

1008
01:26:58,530 --> 01:27:04,509
En goed dan moest je je wel met het
Duits behelpen. Hè eh.. goed ehm..

1009
01:27:04,510 --> 01:27:05,234
Dat is heel..

1010
01:27:05,234 --> 01:27:08,667
Als ze me nu Duits horen praten,
dan zullen er wel heel veel

1011
01:27:08,667 --> 01:27:12,200
naamvalfouten in zitten, maar ik
kan me er behoorlijk in redden.

1012
01:27:12,200 --> 01:27:12,758
Oké, goed.

1013
01:27:12,758 --> 01:27:21,340
Waar ik nog even naar, naar eh..
naartoe wil, is die, die, die

1014
01:27:21,670 --> 01:27:23,760
passanten, hè, want we hebben
heel veel over de evacués gehad.

1015
01:27:23,760 --> 01:27:24,390
Ja.

1016
01:27:24,630 --> 01:27:27,089
Die passanten. Uit tellingen..

1017
01:27:27,090 --> 01:27:34,290
Dat, dat heeft ook een geweldige invloed, als
ik zie wat die mensen ervoor moesten doen

1018
01:27:34,290 --> 01:27:43,570
om hun achterban thuis, hè, want het waren
tachtig procent vrouwen en oudere mannen.

1019
01:27:44,670 --> 01:27:49,810
Hè, want zeg maar de, de werkzame mannen
die durfden niet op straat te komen.

1020
01:27:49,810 --> 01:27:59,420
En dat is, ja, dat was echt armoe.
Dat eh.. daar kreeg je medelijden mee.

1021
01:27:59,420 --> 01:28:06,390
Hoe die mensen zich
voortbewogen, sleepten om toch

1022
01:28:06,390 --> 01:28:11,250
thuis maar weer eh.. zeg
maar, wat voedsel te brengen.

1023
01:28:11,250 --> 01:28:15,290
Dat, dat vond ik in en in triest.

1024
01:28:15,290 --> 01:28:21,450
Niet dat ik dat helemaal kon begrijpen,
maar, maar, dat, dat.. En als ik nu ook

1025
01:28:21,450 --> 01:28:29,710
dat stukje film nog zie van mevrouw Schuur,
dan zie ik dat door Nijkerk trekken.

1026
01:28:29,710 --> 01:28:31,460
En als ik nu ook dat stukje film nog zie van
mevrouw Schuur, dan zie ik dat door Nijkerk trekken.

1027
01:28:31,460 --> 01:28:31,480
En..

1028
01:28:31,480 --> 01:28:34,980
U heeft ze zelf ook door Nijkerk zien trekken. Ze
gingen door de Langstraat, dat was de hoofdstraat.

1029
01:28:34,980 --> 01:28:41,020
Ja, er was maar één belangrijke straat. Dat was
de Venestraat, de Langestraat en de Oosterstraat.

1030
01:28:41,020 --> 01:28:45,590
Dat was de doortrekroute
die ehm.. dan ging.

1031
01:28:45,590 --> 01:28:52,220
En er wordt, ik heb ze niet geteld, maar
dat zijn statistische naberekeningen.

1032
01:28:52,220 --> 01:29:00,330
Dat er door Nijkerk op dat moment, in die Hongerwinter,
en het was hartstikke koud, dat voel ik nog.

1033
01:29:00,330 --> 01:29:05,100
Hè, en er was veel sneeuw,
die zich voortsleepten, maar

1034
01:29:05,100 --> 01:29:08,930
dat dat meer als dertigduizend
mensen per dag waren.

1035
01:29:08,950 --> 01:29:10,420
Dus dat.. onvoorstelbaar.

1036
01:29:10,420 --> 01:29:20,440
Onvoorstelbaar, haast eindeloos en die moesten
eh.. op een bepaald uur van de avond binnen zijn.

1037
01:29:20,520 --> 01:29:24,100
Hè, want ze.. er was spertijd.

1038
01:29:24,670 --> 01:29:31,980
En dat was ook altijd dringen bij de
Bonte Koe, waar ze dan wat kregen, en bij

1039
01:29:31,980 --> 01:29:36,580
de mensen waarbij ze ondergebracht werden,
om dus de nacht weer door te brengen.

1040
01:29:36,580 --> 01:29:38,790
Dat was onvoorstelbaar.

1041
01:29:39,510 --> 01:29:46,420
Dat.. een armoe, en wat
de mensen toen aan energie

1042
01:29:46,420 --> 01:29:52,810
opgeleverd hebben om
levensbehoud eh.. op te brengen.

1043
01:29:52,810 --> 01:29:57,560
Ja, want eh.. konden de
mensen op hongertocht in

1044
01:29:57,560 --> 01:29:59,670
Nijkerk al eten halen of
moesten ze echt veel verder?

1045
01:29:59,670 --> 01:30:06,620
Eh.. de.. ja, die grens die verschoof natuurlijk
steeds, hè, dat.. en, en daarom werd er

1046
01:30:06,620 --> 01:30:12,130
altijd gezegd: achter de IJssel, hè. De..
dan.. dat was een groter gebied, daar kon het.

1047
01:30:12,130 --> 01:30:21,180
Hè, maar in het begin eh.. werd Nijkerk aanged..
en goed, Nijkerk was dan nog een agrarisch gebied.

1048
01:30:21,180 --> 01:30:24,860
Want als je in Putten komt, dan
kom je.. dan zit je al op het

1049
01:30:24,860 --> 01:30:31,090
Veluwe.. waar, waar eh.. veel minder
eh.. agrarische vandaan komen.

1050
01:30:31,090 --> 01:30:34,790
Hè, van vee en, en, en koren.

1051
01:30:35,410 --> 01:30:43,540
Hè, en, en als je dan eh.. Nijkerk, dat
was nog een welvarend agrarisch gebied.

1052
01:30:44,300 --> 01:30:49,140
Maar dan moesten ze eigenlijk doorstoten
naar, naar eh.. over de IJssel.

1053
01:30:49,260 --> 01:30:52,740
Ja, dan moesten ze eigenlijk door
de Veluwe en over de Veluwe heen.

1054
01:30:52,740 --> 01:30:58,928
Ja, dat was eigenlijk een gebied waar ze niet
veel wijzer konden worden voor het eten ophalen.

1055
01:30:58,910 --> 01:31:04,560
Nee, dat begrijp ik. Ja.
Dertigduizend mensen per dag.

1056
01:31:04,560 --> 01:31:04,728
Ja.

1057
01:31:04,729 --> 01:31:05,630
door de straten.

1058
01:31:05,630 --> 01:31:05,780
Onvoorstelbaar.

1059
01:31:05,780 --> 01:31:07,940
Dat, dat moeten drommen geweest zijn?

1060
01:31:07,940 --> 01:31:11,990
O, dat was.. ik weet niet
of je die, die film..

1061
01:31:11,990 --> 01:31:15,240
Ik heb een klein stukje
gezien. Maar u, u, u was..

1062
01:31:15,240 --> 01:31:16,140
Ik zie dat.

1063
01:31:16,140 --> 01:31:18,390
boven de winkel. U kon
zo kijken naar die mensen?

1064
01:31:18,390 --> 01:31:18,730
Ja, ja.

1065
01:31:18,730 --> 01:31:21,680
Wat, wat zag u?

1066
01:31:24,030 --> 01:31:25,430
Het was on.. oneindig lang.

1067
01:31:25,430 --> 01:31:28,240
Hè, dat je.. niet dat je er..
Hé, nou komt er eentje langs

1068
01:31:28,240 --> 01:31:33,930
en, en eh.. twintig meter
daarna komt er.. Nee, een rij.

1069
01:31:33,930 --> 01:31:34,460
Een, een, een file.

1070
01:31:34,460 --> 01:31:36,450
En ze.. ja, een file.

1071
01:31:36,730 --> 01:31:43,290
En ze sleepten allemaal en vooral
als ze gingen dan was de mobiliteit

1072
01:31:43,290 --> 01:31:48,220
nog redelijk eh.. goed, maar als
ze terugkwamen en dus wat eh..

1073
01:31:48,220 --> 01:31:55,170
verzameld haden.. hadden, dus en
dan hadden ze brakken van vervoer.

1074
01:31:55,170 --> 01:32:02,050
Hè, van, van fietsen waar autobanden
omzaten en, en, en eh.. hè, dan..

1075
01:32:02,050 --> 01:32:09,720
waar dan eh.. middenin zo’n zak met
graan en wat ze dan verzameld hadden.

1076
01:32:09,920 --> 01:32:16,090
Ehm.. het ging zeer moeizaam en ook
heel traag eigenlijk, hè. Er zat geen

1077
01:32:16,090 --> 01:32:23,220
marstempo in, nee, het.. En ja, die
mensen waren eh.. dood- en doodmoe.

1078
01:32:23,220 --> 01:32:30,560
En ik zie die gezichten
nog, die armoe. Armoe, armoe.

1079
01:32:30,760 --> 01:32:37,450
En daar waren niet alleen de
mensen van een lager niveau bij.

1080
01:32:37,450 --> 01:32:41,810
Nee, er waren ook mensen bij
waarvan je eh.. van de gezichten

1081
01:32:41,810 --> 01:32:46,870
kon aflezen dat ze aanmerkelijk
betere tijden beleefd hadden.

1082
01:32:47,550 --> 01:32:53,490
Hè, dat.. die eh.. ja,
gewoon vanwege de honger of

1083
01:32:53,490 --> 01:32:57,900
vanwege het behoefte aan
eten ehm.. erop uit moesten.

1084
01:32:57,900 --> 01:33:00,740
Dat zag u aan kleren of aan..

1085
01:33:00,740 --> 01:33:08,740
Ja, ja, ja.. goed eh.. dat klinkt misschien.. en
dat, dat verschil wordt tegenwoordig wat minder.

1086
01:33:08,740 --> 01:33:13,980
Maar van de gezichten kun je ook
een zekere welstand wel aflezen.

1087
01:33:13,980 --> 01:33:24,930
Hè, die.. en dat.. ze waren magerder en, en..
Maar toch dat je zag: Ja, gut, die mensen die

1088
01:33:24,930 --> 01:33:36,878
moeten toch voor eh.. het dagelijks voedsel
zoveel inspanning eh.. doen om, om daar.. zeg

1089
01:33:36,878 --> 01:33:42,990
maar, van Utrecht, van Dordrecht.. van, van
Rotterdam, waar kwamen ze allemaal vandaan.

1090
01:33:42,990 --> 01:33:49,000
Uit eh.. wat ik zei, uit Zandpoort
eh.. Zaandam eh.. kwamen ze..

1091
01:33:49,000 --> 01:33:49,990
Heeft u ook.. heeft u ook met
hen gesproken, met mensen?

1092
01:33:49,990 --> 01:33:58,060
Eh.. Ja. Hè, en één saillant verhaal, vind
ik nog altijd; Mijn vader had een paar neven.

1093
01:33:58,060 --> 01:34:02,300
Eéntje in Zandpoort en ééntje in Zaandam,
daarom weet ik die plaatsen zo goed.

1094
01:34:02,300 --> 01:34:08,880
En die waren ook eh.. daar naartoe gegaan.
Die hebben bij ons ’s nachts geslapen.

1095
01:34:09,080 --> 01:34:15,760
En dan eh.. die gingen dan via Bunschoten
eh.. het Gooi in en dan zo weer naar huis.

1096
01:34:15,760 --> 01:34:23,730
Maar bij Bunschoten, daar was een melkfabriek, dat
was Ammersfortia. Daar stond altijd de landwacht.

1097
01:34:23,800 --> 01:34:25,330
En die stond ze op te wachten.

1098
01:34:25,330 --> 01:34:33,170
En om de spullen die ze dus met veel moeite
verzameld hadden ehm.. in beslag te nemen.

1099
01:34:33,170 --> 01:34:34,490
Dat waren Nederlanders.

1100
01:34:34,490 --> 01:34:35,740
Dat waren Nederlanders,
slechte Nederlanders..

1101
01:34:35,740 --> 01:34:37,780
Waar.. waar.. waarom?

1102
01:34:37,780 --> 01:34:44,180
in zwarte uniformen en eh.. dat waren.. die
waren soms nog slechter als de Duitsers.

1103
01:34:45,330 --> 01:34:50,070
En goed, ja, dat was een,
een, een.. Hè, maar als ze daar

1104
01:34:50,070 --> 01:34:54,790
maar voorbij waren, dan kwamen
ze wel eh.. behouden thuis.

1105
01:34:55,290 --> 01:35:03,130
En wat hadden ze afgesproken; Ik zou
voorop, op de fiets, met een pet op.

1106
01:35:03,130 --> 01:35:08,810
Ik draag nooit een hoofddeksel, maar toen had
ik een pet op. En ik zou vooruit fietsen.

1107
01:35:08,810 --> 01:35:10,710
En zij kwamen daar achteraan.

1108
01:35:11,040 --> 01:35:19,710
En op het moment, zoals afgesproken,
dat er eh.. dus eh.. door de landwachten

1109
01:35:19,710 --> 01:35:27,360
en, en, en eh.. controle was, dan
zou zogenaamd mijn pet afwaaien.

1110
01:35:28,080 --> 01:35:31,790
En dan wisten zij dat
ze om moesten keren.

1111
01:35:31,790 --> 01:35:37,558
Goed, en ik heb twee keer zo’n tocht
gemaakt, dat ik met de pet op daar

1112
01:35:37,558 --> 01:35:41,470
naartoe.. Ik heb m’n pet op kunnen
houden, want er was geen controle.

1113
01:35:41,470 --> 01:35:48,210
Hè, maar dat was dus eh.. de angst, dat ze
zeiden van: Gut, het zal je toch gebeuren.

1114
01:35:48,340 --> 01:35:52,820
Hè, zoveel inspanning en, en
dan eh.. met niks thuis komen.

1115
01:35:53,460 --> 01:35:57,550
En, en wat ik me ook nog goed
herinner van één van die ooms.

1116
01:35:57,550 --> 01:36:01,190
Hè, een neef van m’n vader die..
daar kregen we toen een br..

1117
01:36:01,190 --> 01:36:04,108
We hebben me nu toch een goed recept.

1118
01:36:05,140 --> 01:36:09,530
Hè, ze kwamen uit de gebieden waar
eh.. bloembollen gekweekt worden.

1119
01:36:10,930 --> 01:36:15,220
En toen stuurden ze een recept;
als je nu zoveel bloembollen

1120
01:36:15,220 --> 01:36:18,650
en zoveel zout en, en, en
zoveel dit en dat erbij.

1121
01:36:18,650 --> 01:36:23,290
Dat is toch een lekkere
pap, daar eh.. smul je van.

1122
01:36:24,450 --> 01:36:28,470
Hè, wij hebben nooit geen bloembollen
gegeten, want dat hoefde hier niet.

1123
01:36:28,470 --> 01:36:32,270
Hè, maar die meende ons toch
een handreiking te kunnen

1124
01:36:32,270 --> 01:36:35,890
doen om eh.. zeg maar
eh.. geen honger te lijden.

1125
01:36:35,890 --> 01:36:38,050
De post functioneerde
dus wel nog blijkbaar?

1126
01:36:38,050 --> 01:36:42,070
Ehm.. Ja, dat wil ik
ook nog even vertellen.

1127
01:36:42,070 --> 01:36:45,300
Eh.. ja, hoe die brief bij
ons komt.. Het was ook heel

1128
01:36:45,300 --> 01:36:50,440
veel: Ga nu eh.. De buurman
zou ook een tocht gaan maken.

1129
01:36:50,440 --> 01:36:54,000
Ga nu op Langestraat
40 deze brief afgeven.

1130
01:36:54,070 --> 01:36:59,220
Maar omdat vader dus bestuurslid
van het Rode Kruis, was er

1131
01:36:59,220 --> 01:37:04,740
ook een verzamelpost wat post
betreft, bij ons in de zaak.

1132
01:37:05,930 --> 01:37:11,790
En daar werd dus door eh.. verschillende
kanten, werd post gebracht

1133
01:37:11,790 --> 01:37:17,020
en wij moesten dat dan weer
verdelen eh.. naar andere sectoren.

1134
01:37:17,050 --> 01:37:25,490
En zo werd er op de toonbank bij ons de post
verdeeld; Rode Kruispost, maar ook privépost

1135
01:37:25,490 --> 01:37:33,890
om toch connectie te houden met mensen die
zoek waren of eh.. van evacués, van oproepen.

1136
01:37:33,890 --> 01:37:40,610
En, en daar eh.. Goed, daar heb ik ook
mee geholpen, met dat post sorteren.

1137
01:37:41,120 --> 01:37:43,870
Het waren brieven die dus uit alle windstreken..
(hand van de interviewer in beeld)

1138
01:37:43,870 --> 01:37:49,260
Uit de regio, daar eh.. Hoe het Rode Kruis
dat georganiseerd had, dat weet ik ook niet.

1139
01:37:49,260 --> 01:37:53,920
Maar ik weet dat er dan een
stapel post afgeleverd werd

1140
01:37:53,920 --> 01:37:57,710
en, en binnen twee dagen was
dat dan weer gedistribueerd.

1141
01:37:59,180 --> 01:38:03,289
Hè, dat was eh.. En goed,
ik vond het hartstikke

1142
01:38:03,290 --> 01:38:06,740
interessant, hè, dus dat wij
een beetje postkantoor waren.

1143
01:38:06,740 --> 01:38:12,230
Hè, de.. ik vond heel veel dingen ook wel
interessant. Het, het streelde me haast.

1144
01:38:12,230 --> 01:38:17,459
Het was dus niet alleen dat ik dat moest
doen, maar ik vond het nog leuk ook.

1145
01:38:17,460 --> 01:38:21,149
Het was wel een eh..
het was wel spannend?

1146
01:38:21,360 --> 01:38:24,599
Ja. Spannend en, en..
en interessant, ja.

1147
01:38:24,600 --> 01:38:27,439
Ja, ja, ja.

1148
01:38:27,440 --> 01:38:33,155
Als ik kijk naar die, die.. Ik probeer
me dat voor te stellen, hè. Twintig,

1149
01:38:33,760 --> 01:38:38,870
vijfentwintig, dertigduizend mensen
die langsk.. langstrekken op een dag..

1150
01:38:39,900 --> 01:38:41,800
Laten we zeggen, dat is
op het hoogtepunt geweest.

1151
01:38:41,800 --> 01:38:42,870
..op het hoogtepunt. Ja, dat heb ik..

1152
01:38:42,870 --> 01:38:46,990
Hè, want eh.. we praten
over meerdere maanden, hè.

1153
01:38:46,990 --> 01:38:48,220
Ja, dat weet ik.

1154
01:38:48,360 --> 01:38:52,910
Ik weet dat uit tellingen blijkt bijvoorbeeld
dat eh.. Lou de Jong schrijft bijvoorbeeld eh..

1155
01:38:52,910 --> 01:38:57,140
Telling op één dag in Harderwijk was max.. het
hoogt.. op het hoogtepunt vijfentwintigduizend.

1156
01:38:57,140 --> 01:38:57,340
Ja.

1157
01:38:57,340 --> 01:39:01,870
Nou hier in Nijkerk ook, een beetje
dezelfde cijfers. Dus dat klopt.

1158
01:39:01,870 --> 01:39:02,750
Ja.

1159
01:39:02,750 --> 01:39:12,740
Ehm.. dat, dat zijn ook echt de cijfers. Ehm..
maar die stroom, die kwam dus van twee kanten.

1160
01:39:12,740 --> 01:39:13,010
Ja.

1161
01:39:13,010 --> 01:39:17,270
En die gingen ook van twee kanten door
de Langestraat, die is niet zo breed.

1162
01:39:17,270 --> 01:39:17,510
Nee.

1163
01:39:17,510 --> 01:39:22,460
Nee, maar, maar.. Goed, de.. die
eh.. die vervoermiddelen waren ook

1164
01:39:22,460 --> 01:39:26,880
niet breed, hè. Ze hadden max..
Hè, er waren veel kinderwagens.

1165
01:39:27,250 --> 01:39:31,150
Hè, en dan begon dat ene wiel al
een beetje scheef te lopen, omdat

1166
01:39:31,150 --> 01:39:36,680
ze te veel eh.. Er waren
handkarren en er waren veel fietsen.

1167
01:39:36,680 --> 01:39:43,700
En, hè, maar ik zie nog die handkarren,
dat er twee achter liepen om te drukken.

1168
01:39:43,700 --> 01:39:52,010
En dan twee met een zeel, hè, dat is zo’n
trektouw, voorliepen om die kar voort te trekken.

1169
01:39:52,580 --> 01:40:00,970
Dat.. Zo onmenselijk als dat eruit zag, dat
eh.. Hè, en dat.. hoofdzakelijk vrouwen.

1170
01:40:01,120 --> 01:40:06,990
Hè, die dus helemaal niet gebouwd
zijn en opgeleid om dat te doen.

1171
01:40:06,990 --> 01:40:12,700
Hè, en.. naarmate ze.. Want als ze
in Nijkerk waren, hè, dan waren ze

1172
01:40:12,700 --> 01:40:19,060
vaak al op de helft van hun tocht,
hè. Dan kwamen ze niet in het beloofde

1173
01:40:19,060 --> 01:40:24,303
land, maar in het land der vaderen,
om het maar heel bijbels te zeggen.

1174
01:40:24,304 --> 01:40:36,390
En dat eh.. daar sprak zoveel armoe uit
en verbetenheid en, en, en lijfsbehoud.

1175
01:40:36,390 --> 01:40:38,760
Dat.. dat is me echt bijgebleven.

1176
01:40:38,760 --> 01:40:41,900
Zijn er ook mensen gestrand in
Nijkerk, die gewoon niet verder kwamen?

1177
01:40:41,900 --> 01:40:51,350
Ja eh.. daar weet ik niet exacte cijfers van, maar
er zijn sowieso mensen in Nijkerk doodgevallen.

1178
01:40:52,550 --> 01:40:53,010
Echt..

1179
01:40:53,010 --> 01:40:53,910
Heeft u dat ook meegemaakt?

1180
01:40:53,910 --> 01:41:03,190
Nee. Nee, ik heb dat niet eh.. gezien. Dat heb
ik alleen van horen zeggen, maar het schijnt wel..

1181
01:41:03,190 --> 01:41:08,550
Ik weet het niet, maar
als jullie bij Jan van der

1182
01:41:08,550 --> 01:41:12,390
Mast.. Die zou mogelijk
daar iets over kunnen zeggen.

1183
01:41:12,440 --> 01:41:16,060
Mogelijk. En misschien dokter
Schreuder ook. Maar eh..

1184
01:41:16,060 --> 01:41:17,390
Dat moeten we nog vragen.

1185
01:41:17,390 --> 01:41:24,210
ik weet.. En hoe ik dat dan weet, dat weet ik
ook niet, maar eh.. dat het eh.. gebeurd is.

1186
01:41:24,210 --> 01:41:29,500
Nee, maar u heeft in ieder geval heel
duidelijk op uw netvlies die doortocht staan.

1187
01:41:29,500 --> 01:41:36,590
Die doortocht, dat toch wel vreselijke
dat.. Als je nou op een rijtje

1188
01:41:36,590 --> 01:41:44,670
zet: Wat vond je erger, de beschieting
en de spanning die er toen was of

1189
01:41:44,670 --> 01:41:48,100
die hongertochten, dan denk ik soms
wel die armoe van de hongertochten.

1190
01:41:48,100 --> 01:41:56,640
Terwijl die beschieting, hè, met de
bevrijding, ja, toch ook wel heel erg was.

1191
01:41:57,230 --> 01:42:00,833
Hè, en wat ik dan straks
vertelde, in dat baarhuisje..

1192
01:42:01,620 --> 01:42:04,490
Maar ja, dat zijn allemaal
dingen van andere orde.

1193
01:42:04,490 --> 01:42:14,350
Hè, ik heb ook een keer bij de overgang van de
eh.. in Putten.. de trein van Putten naar Nijkerk

1194
01:42:14,350 --> 01:42:20,490
of van Nijkerk naar Putten.. dat daar vliegtuigen..
Waarom ik daar was dat, dat weet ik niet.

1195
01:42:20,490 --> 01:42:24,530
Ik denk dat ik toch ook op één
of andere missie of eh.. was.

1196
01:42:24,530 --> 01:42:29,190
Heb ik in een dekkings(??)..
Hè, er werden gaten langs de weg

1197
01:42:30,460 --> 01:42:34,750
gegraven, dat als er een beschieting
was, dat je daar in kon duiken.

1198
01:42:34,750 --> 01:42:37,520
Nou, daar heb ik met mijn
hoofd in de bodem gezeten.

1199
01:42:37,520 --> 01:42:43,560
Toen kwam.. werd de overweg van
Bijsteren, noemen ze dat, eh.. beschoten.

1200
01:42:43,560 --> 01:42:55,180
En toen heb ik ook eh.. ja, eigenlijk eh..
misschien wel in m’n broek gedaan, van angst.

1201
01:42:55,180 --> 01:43:01,490
Maar goed, dat liep weer goed af en, en eh..
dan denk ik eh.. mijn tijd is het nog niet.

1202
01:43:01,670 --> 01:43:03,920
Dat denk ik vandaag ook nog.

1203
01:43:05,090 --> 01:43:08,340
Da’s mooi. Ja.

1204
01:43:09,990 --> 01:43:16,780
Eh.. de.. mensen op hongertocht die langskwamen,
die waren op zoek naar, naar, naar eten.

1205
01:43:16,780 --> 01:43:21,985
U heeft als gezin daar eh.. niet
in die mate last van gehad, hè..

1206
01:43:23,170 --> 01:43:23,350
Nee.

1207
01:43:23,350 --> 01:43:28,740
..Het was altijd wel pap en zelf het
malen van het graan en hè, en dergelijke.

1208
01:43:28,740 --> 01:43:33,690
U bent er zelf wel op de
fiets erop uit geweest om..

1209
01:43:33,690 --> 01:43:33,930
Ja.

1210
01:43:33,930 --> 01:43:35,020
om voedsel te halen.

1211
01:43:35,020 --> 01:43:42,800
Wat ik ook nog een keer gedaan heb eh.. Dat
was ook ehm.. De nonnetjes, als die eenmaal

1212
01:43:42,800 --> 01:43:49,570
ingetreden waren, dan mochten ze één keer naar
huis en dat was bij het overlijden van hun ouders.

1213
01:43:49,570 --> 01:43:55,600
En voor de rest kwamen ze nooit meer thuis. Ze
hadden afscheid genomen van hun ouderlijk huis.

1214
01:43:55,600 --> 01:44:00,420
Maar goed ehm.. en er waren
twee nonnetjes en die kwamen ook

1215
01:44:00,420 --> 01:44:05,820
uit de buurt van eh.. over de
IJssel of nee, voor de IJssel.

1216
01:44:05,820 --> 01:44:14,780
En die mochten toen naar huis, en goed, dat
waren boerendochters, om eten te gaan halen..

1217
01:44:14,780 --> 01:44:22,448
of om voedsel te halen wat dan weer verspreid
kon worden in eh.. huize Sint Josef.

1218
01:44:22,448 --> 01:44:28,870
Maar omdat die, ik zou haast zeggen,
wereldvreemd waren, mocht ik ze begeleiden.

1219
01:44:29,140 --> 01:44:35,460
Ik was geen gevaar voor ze dat ik ze zou
ontmaagden ofzo, als veertienjarige jongen.

1220
01:44:35,460 --> 01:44:40,510
En toen ben ik met ze dus eh..
op pad geweest, op de fiets.

1221
01:44:40,890 --> 01:44:46,130
Eerst werd ze geleerd hoe ze moesten
fietsen, want dat wisten ze.. ja,

1222
01:44:46,130 --> 01:44:50,680
fietsen verleer je niet, maar om toch
weer een beetje routine te krijgen.

1223
01:44:50,680 --> 01:44:58,010
En toen zijn we dus op de fiets eh.. naar.. En
ik weet ook nog heel goed dat we in de buurt

1224
01:44:58,010 --> 01:45:06,040
van de Julianatoren bij Apeldoorn.. Want we
gingen via Apeldoorn dan naar Twello en ehm..

1225
01:45:06,040 --> 01:45:10,480
Toen was er een beschieting.
Toen zeg ik: Van je fiets af.

1226
01:45:10,610 --> 01:45:14,910
En toen hebben we daar plat op de
grond, tegen zo een taluud gelegen.

1227
01:45:14,910 --> 01:45:20,110
En eh.. zij alsmaar bidden
dat het goed zou aflopen.

1228
01:45:20,110 --> 01:45:22,394
En het is goed afgelopen,
dus het heeft geholpen.

1229
01:45:22,620 --> 01:45:27,919
Maar eh.. nou ja, en toen was die beschieting
over en zijn we weer verder gegaan.

1230
01:45:27,920 --> 01:45:28,290
Ja, ja, ja.

1231
01:45:28,290 --> 01:45:32,970
Maar dat was heel bijzonder,
dat ik met twee nonnetjes..

1232
01:45:33,580 --> 01:45:36,110
Eh.. Want zij kwamen nooit
met mensen van buiten..

1233
01:45:36,110 --> 01:45:40,640
Eh.. Nou ja, ik kwam daar dus
als misdienaar, hè, dus ik was..

1234
01:45:40,640 --> 01:45:40,900
U kende ze.

1235
01:45:40,900 --> 01:45:45,140
Ik kende ze en die nonnetjes,
dat waren geen slotnonnen

1236
01:45:45,140 --> 01:45:50,359
zoals ze.. Want ze verzorgden
dus dat eh.. bejaardentehuis.

1237
01:45:50,359 --> 01:45:56,790
Hè, ze waren in zoverre niet wereldvreemd,
maar eh.. ze kwamen toch één keer in de

1238
01:45:56,790 --> 01:46:02,680
vier jaar of eh.. als ze moesten kiezen, dan
zag je de nonnetjes op straat in Nijkerk.

1239
01:46:02,680 --> 01:46:06,790
En dat was gewoon een bijzonderheid.
Dan kwamen ze buiten het huis.

1240
01:46:06,790 --> 01:46:07,790
Tijdens de verkiezingen.

1241
01:46:07,790 --> 01:46:11,260
Tijdens de verkiezingen, want dan
moesten ze naar het stembureau.

1242
01:46:11,930 --> 01:46:20,750
Hè, maar anders kwamen ze eigenlijk eh.. Huize
Sint Jozef, het bejaardenhuis, grensde aan de kerk.

1243
01:46:21,050 --> 01:46:27,490
Dus er was een binnendoorgang en daar gingen
ze door. Zij kwamen eigenlijk niet op straat.

1244
01:46:27,500 --> 01:46:29,060
En hoe oud waren die nonnetjes?

1245
01:46:29,060 --> 01:46:34,670
Nou ja, er waren nonnen van, van
zeventig, tachtig jaar tot vijfentwintig.

1246
01:46:34,670 --> 01:46:36,560
Ja, maar waarmee u op pad ging?

1247
01:46:36,560 --> 01:46:43,570
Eh.. Die nonnen, dat was eh.. zuster
Hendrika, die was eh.. veertig.

1248
01:46:43,570 --> 01:46:46,490
En de andere, die was
iets jonger, dacht ik.

1249
01:46:47,780 --> 01:46:52,100
Oké, en die gingen.. Samen
gingen jullie naar hun ouders om..

1250
01:46:52,100 --> 01:46:56,620
Ja, en goed, die.. of ze
wisten.. Maar die zorgden

1251
01:46:56,620 --> 01:46:59,910
ervoor dat ze met een rijke
buit naar huis gingen.

1252
01:46:59,910 --> 01:47:04,520
Hè, dat was gewoon eh..
Hun missie was goed.

1253
01:47:04,520 --> 01:47:06,020
Dat is dé manier natuurlijk.

1254
01:47:06,020 --> 01:47:06,110
Ja.

1255
01:47:06,110 --> 01:47:08,410
Ouders, die onthouden
hun kinderen niks.

1256
01:47:08,410 --> 01:47:14,830
Hè, we zijn toen ook nog.. want die ouders
woonden nog op de boerderij, maar broers en

1257
01:47:14,830 --> 01:47:21,900
zusters.. Het was voor hun een feest dat ze
zomaar, buiten alle regels om, naar huis mochten.

1258
01:47:21,900 --> 01:47:30,993
Dat was oh.. Dat was een.. een gebeurtenis. En
ik heb bij die ouders ook in de bedstee geslapen.

1259
01:47:30,994 --> 01:47:31,389
Hè, daar..

1260
01:47:31,390 --> 01:47:33,389
Ja, want hoe lang deed u
daarover, over die fietstocht?

1261
01:47:33,390 --> 01:47:36,350
Eh.. over die fietstocht.
Dat deden we in een dag.

1262
01:47:37,310 --> 01:47:41,696
Hè, het was even over Apeldoorn,
dus het was geen wereldreis, maar

1263
01:47:41,696 --> 01:47:45,977
eh.. Goed, en ik denk dat we twee
of drie dagen daar geweest zijn.

1264
01:47:45,978 --> 01:47:51,860
En toen, bepakt en bezakt,
weer eh.. in Nijkerk aankwamen.

1265
01:47:51,860 --> 01:47:57,360
En hun ontvangst ofzo, hè,
want alle nonnen zullen

1266
01:47:57,360 --> 01:48:01,550
wel ze opgewacht hebben,
dat heb ik niet meegemaakt.

1267
01:48:01,551 --> 01:48:07,479
Dat eh.. Goed dat eh.. Er ging ook heel veel
aan je voorbij en dat scheelde je ook niet.

1268
01:48:07,480 --> 01:48:09,299
Dat hoefde je ook niet te weten.

1269
01:48:09,350 --> 01:48:11,864
Nee. U was ingehuurd.

1270
01:48:10,850 --> 01:48:15,650
Ik eh.. ik vond het wel
eh.. ook weer interessant.

1271
01:48:15,650 --> 01:48:15,831
Ja.

1272
01:48:15,832 --> 01:48:18,956
Hè, eh.. het was geen opoffering.

1273
01:48:18,956 --> 01:48:22,172
Ik eh.. ik vond.. En dat
ik er nu ook over kan

1274
01:48:22,190 --> 01:48:24,233
vertellen, dat vind ik eigenlijk
ook wel weer interessant.

1275
01:48:24,233 --> 01:48:28,081
Hè, het is eh.. Hè, dat ik
dat toch meegemaakt heb.

1276
01:48:28,082 --> 01:48:32,542
En als ik met mijn broers en zussen.. En
omdat de meesten wat jonger zijn, daar kunnen

1277
01:48:32,543 --> 01:48:38,030
we nog heel smakelijk over.. Hè, en dan weet
de ene nog sterkere verhalen als de ander.

1278
01:48:38,030 --> 01:48:39,400
Ja, ja, ja, ja, ja.

1279
01:48:39,940 --> 01:48:45,260
Hè, wat niet met de Hongerwinter,
maar wel in de Hongerwinter afgespeeld

1280
01:48:45,260 --> 01:48:50,460
heb.. Wij hadden dus een, een zaak
waar dus handel gedreven moest worden.

1281
01:48:50,460 --> 01:48:55,520
En, en, en.. en wij hebben ook..
voordat het een expliciete

1282
01:48:55,520 --> 01:49:00,250
eh.. textielzaak was,
verkochten wij ook speelgoed.

1283
01:49:00,830 --> 01:49:07,750
En er was een speelgoedzaak
eh.. fabriek in Bilthoven, Ado.

1284
01:49:08,380 --> 01:49:16,020
En ik kreeg wat eh.. eten mee voor de
mensen die daar eh.. de directie voerden.

1285
01:49:17,070 --> 01:49:24,700
Meneer Versue en meneer Sibon, kan ik me nog
herinneren. Dan kreeg ik Ado-speelgoed mee.

1286
01:49:24,700 --> 01:49:29,780
En dat was voor de oorlog, en
ook wel na de oorlog, de fabriek

1287
01:49:29,780 --> 01:49:34,470
bestaat niet meer, zeer
hoogwaardig speelgoed, van hout.

1288
01:49:35,070 --> 01:49:39,370
Goed, ik had een, wij noemden
het thuis een vluchtwagentje.

1289
01:49:39,370 --> 01:49:46,450
Achterop mijn fiets had ik een karretje gemaakt
en daarmee ging ik daar naar Bilthoven.

1290
01:49:46,560 --> 01:49:49,412
Hoe ik de weg wist of kende,
dat weet.. Nou ja, ik was

1291
01:49:49,920 --> 01:49:54,390
veertien jaar, dus ik wist wel
wat, maar ik ben daar gekomen.

1292
01:49:54,390 --> 01:50:00,970
Ik heb mijn karretje helemaal volgeladen
en ik ben weer naar huis gefietst.

1293
01:50:00,970 --> 01:50:08,280
Maar toen, zeg maar ongeveer in Hoevelaken,
toen was het zo aar.. aardedonker.

1294
01:50:08,280 --> 01:50:12,670
Hè, er scheen.. en je mocht
geen licht op je fiets hebben.

1295
01:50:13,110 --> 01:50:21,320
Toen ben ik bij wijze van spreken haast.. ik
fietste en af en toe stapte ik af en dan voelde ik

1296
01:50:21,320 --> 01:50:29,470
waar gras was en waar eh.. asfalt, want.. En dan
dacht.. Ach, ik zit nog steeds op de goede weg.

1297
01:50:29,470 --> 01:50:31,250
Lag daar toen al asfalt?

1298
01:50:31,250 --> 01:50:36,860
Of dat dat een stenen weg.. Maar ik kon het
verschil, dat ik niet van de weg af geraakt was.

1299
01:50:37,080 --> 01:50:43,340
En goed dat.. dat is ook wel een
tamelijk angstige tocht voor mij geweest.

1300
01:50:43,340 --> 01:50:46,385
Dus tijdens de Hongerwinter
bent u daar heen en weer gereden?

1301
01:50:46,590 --> 01:50:51,890
Ja, daar heen ge.. geweest en ik had wat
ruilobject. Ik kreeg dus het mooiste.

1302
01:50:51,890 --> 01:50:56,950
En dat kan ik me nog herinneren,
daar was speelgoed bij,

1303
01:50:56,950 --> 01:51:01,970
zeg maar, dat was een wagen
met allemaal blokken erin.

1304
01:51:02,470 --> 01:51:09,450
Vandaag aan de dag is Ado-speelgoed, wordt bij Kunst
en kitch beoordeeld als zijnde heel bijzonder.

1305
01:51:09,450 --> 01:51:18,110
Hè, hè,dat, dat.. Hè, dat.. Maar ik kan me
herinneren dat er een boer kwam die kinderen had.

1306
01:51:18,110 --> 01:51:22,960
Nou, ik denk dat die kinderen nooit een
cadeautje kregen. Ja, zie eh.. iets.

1307
01:51:22,960 --> 01:51:31,460
Maar die kwam toen ongeveer het duurste
object wat ik meegebracht had bij ons kopen.

1308
01:51:32,280 --> 01:51:35,170
En dat was gewoon, dat
zeiden we, dat was zwart geld.

1309
01:51:35,170 --> 01:51:40,590
Die man die heeft heel veel van
de mensen die op hongertocht

1310
01:51:40,590 --> 01:51:45,670
waren, losgepeuterd of
afgetroggeld of nog erger.

1311
01:51:45,670 --> 01:51:50,680
En die kwam toen iets kopen wat
‘ie van zijn leven nog nooit

1312
01:51:50,680 --> 01:51:54,381
gekocht had en wat ‘ie daarna
ook nooit meer zou doen.

1313
01:51:54,381 --> 01:51:58,590
Hè, maar die zat ineens
in echt heel royale…

1314
01:51:58,590 --> 01:52:00,140
’t Was eigenlijk een soort witwassen?

1315
01:52:00,140 --> 01:52:01,165
Ja.

1316
01:52:01,165 --> 01:52:07,980
Ja, hè, hij kon zich dingen permitteren
en ook geven, dat.. Ik weet

1317
01:52:07,980 --> 01:52:12,430
heel goed welke boer dat geweest
is en, en, en hoe dat gegaan is.

1318
01:52:12,430 --> 01:52:14,500
Hè, maar dat wij dat zo zeiden.

1319
01:52:14,500 --> 01:52:22,450
Hè, want dat was toch bepaalde
boerenmensen die dus niet

1320
01:52:22,450 --> 01:52:27,547
uit menslievendheid hielpen,
maar echt voor het eigen gewin.

1321
01:52:28,180 --> 01:52:33,570
Die stonden ook eh.. wel
eh.. Dat was algemeen bekend.

1322
01:52:33,570 --> 01:52:37,810
Als ik kijk naar daar,
daar.. wat over gelezen.

1323
01:52:37,810 --> 01:52:41,520
Als ik kijk naar de verhoudingen
tussen, tussen de, de goede boeren..

1324
01:52:41,520 --> 01:52:41,680
Ja.

1325
01:52:41,970 --> 01:52:46,079
en degenen die dat wel doen. Is dat
dan fifty-fifty of… (klok slaat)

1326
01:52:46,080 --> 01:52:54,300
Ik denk.. Nou ja, bij ieder zit er wel een
stukje gewin in, hè. Ze wilden er allemaal eh.. Ze

1327
01:52:54,300 --> 01:53:01,300
deden het niet voor niks, maar ehm.. Ik denk dat
er meer goede boeren als slechte boeren waren.

1328
01:53:01,300 --> 01:53:03,570
Dat denk ik toch zeker.

1329
01:53:04,080 --> 01:53:10,400
Hè, maar eh.. er waren er die
eh.. echt bekend: Dat is een

1330
01:53:10,400 --> 01:53:15,066
zwarthandelaar en dat is er eentje
die het niet uit menslievendheid doet.

1331
01:53:15,066 --> 01:53:15,200
Dat..

1332
01:53:15,200 --> 01:53:24,830
Zijn daar nog consequenties uit getrokken op een
gegeven moment, dat, dat mensen eh.. na de oorlog..

1333
01:53:24,830 --> 01:53:24,940
Eh..

1334
01:53:24,940 --> 01:53:26,160
dat ze een persoon..

1335
01:53:26,160 --> 01:53:33,740
Diegenen die het dus eh.. met
papieren geld deden, ja die zijn

1336
01:53:33,740 --> 01:53:37,460
door de actie van Lieftink, het
tientje van Lieftink, en eh..

1337
01:53:37,460 --> 01:53:37,640
Die zijn alles kwijt geraakt.

1338
01:53:37,640 --> 01:53:38,340
..kwijt geraakt.

1339
01:53:38,340 --> 01:53:48,570
Hè, en.. en eh.. de belasting, dat ze zeg maar,
misschien wel zich dingen aangeschaft hebben eh..

1340
01:53:48,570 --> 01:53:59,590
die later geconfisqueerd zijn of, of wat dan ook
eh.. Maar eh.. Er zijn toch, ze leven nu niet meer,

1341
01:53:59,590 --> 01:54:07,620
maar.. boeren geweest die toch heel veel en heel
lang de naam: O ja, maar dat is een slechterik.

1342
01:54:07,620 --> 01:54:11,980
Hè, het is wel een stempel
geworden voor meerderen.

1343
01:54:11,980 --> 01:54:13,770
In het sociale leven in Nijkerk.

1344
01:54:14,050 --> 01:54:19,330
Ja, die, die dat eh.. Hè,
goed.. Dit is niet een interview

1345
01:54:19,330 --> 01:54:22,390
om ze met namen te noemen,
maar, maar die hadden..

1346
01:54:22,390 --> 01:54:22,716
Nee.

1347
01:54:22,717 --> 01:54:28,306
eh.. toch echt een stempel
gekregen van, van eh.. dat..

1348
01:54:28,306 --> 01:54:31,380
die heeft zich niet van
z’n goede kant laten zien.

1349
01:54:31,650 --> 01:54:34,030
En dat ging door alle
denominaties heen.

1350
01:54:34,030 --> 01:54:35,926
Ja. Ja.

1351
01:54:35,926 --> 01:54:41,480
Hè, en goed, om dan weer bij
de katholieken te komen, van

1352
01:54:41,480 --> 01:54:47,040
ehm.. daar waren ook eh..
daar werd ook extra verdiend.

1353
01:54:47,780 --> 01:54:50,280
En we hadden toen een pastoor Flipse.

1354
01:54:50,280 --> 01:54:56,800
En die had, het was een aannemerszoon,
en die had eh.. de kerk had in

1355
01:54:56,800 --> 01:55:01,390
1940 behoorlijk van het granaatvuur
vanuit Amersfoort te lijden gehad.

1356
01:55:01,390 --> 01:55:08,020
En die had maar één, ik wil het haast noemen,
een obsessie. Hij wilde een nieuwe kerk bouwen.

1357
01:55:08,020 --> 01:55:14,930
Terwijl de oude kerk best had gerenoveerd
kunnen worden of gerestaureerd of hoe dan ook.

1358
01:55:14,930 --> 01:55:20,560
Maar hij wilde een nieuwe kerk bouwen.
En daarvoor had ‘ie, ja, geld nodig.

1359
01:55:20,990 --> 01:55:28,430
En die wist gewoon, die ging de boeren
af en die zei Als jij je geweten nou een

1360
01:55:28,430 --> 01:55:35,534
beetje wil ontlasten, aanstaande zondag
is er een collecte voor onze nieuwe kerk.

1361
01:55:35,534 --> 01:55:40,900
Nee, hij zei niet, ik press je,
maar ik doe een beroep op je.

1362
01:55:40,900 --> 01:55:53,210
En dat zijn collectes geweest die eh.. ja, met
honderden guldens toen ook eh.. gespendeerd werden.

1363
01:55:53,210 --> 01:55:54,390
En die nieuwe kerk
is ge.. is er gekomen?

1364
01:55:54,390 --> 01:55:59,700
Ja, die is gekomen. De pastoor
had toen een beetje de pech..

1365
01:56:00,110 --> 01:56:06,730
Er waren ook heel veel kerken, vooral in de
Betuwe en zo, die onherstelbaar beschadigd waren.

1366
01:56:06,730 --> 01:56:14,680
Dus het bisdom, hè, het overkoepelende
orgaan, die zei na de oorlog: Eh, die

1367
01:56:14,680 --> 01:56:20,030
kerken die nu goed in de slappe was
zitten, daar was Nijkerk er dan ook één

1368
01:56:20,030 --> 01:56:28,630
van, die worden min of meer aangeslagen
om eh.. daar eh.. in bij te dragen.

1369
01:56:28,990 --> 01:56:33,230
En ik weet dat pastoor Flipse,
dus de parochie Nijkerk,

1370
01:56:33,230 --> 01:56:38,610
zeer behoorlijk is aangeslagen
eh.. om een bijdrage.

1371
01:56:38,610 --> 01:56:44,950
Dus een stukje van z’n fonds, wat
hij meende, want wat de pastoor

1372
01:56:44,950 --> 01:56:49,420
en wat de kerk had, dat viel
eigenlijk niet onder de geldsanering.

1373
01:56:49,420 --> 01:56:55,000
Hè, want dat.. dat eh.. de kerk kon geen
zwarthandel doen, nee, hij had giften gekregen.

1374
01:56:55,000 --> 01:57:04,100
Maar dat is een behoorlijke aderlating geweest
toen in het kerkelijk en eh.. pastoorsgebeuren.

1375
01:57:04,100 --> 01:57:09,272
Oké, dus om.. op die manier probeerde hij de
zwarthandel en eh.. want dat was het in feite..

1376
01:57:09,290 --> 01:57:17,450
Hè, goed, maar dat hoort ook een beetje bij het
katholieke geloof, de biecht. Hè, dat is dan..

1377
01:57:17,450 --> 01:57:17,720
De aflaat.

1378
01:57:17,720 --> 01:57:23,283
dan belijd je wat je fout gedaan hebt.
En eh.. Ga heen en doe niet weer.

1379
01:57:23,283 --> 01:57:25,310
Hè, is eh.. word je weg gezonden.

1380
01:57:25,310 --> 01:57:31,670
Maar je moet wel een genoegdoening geven, een
penitentie noemen ze dat eh.. in de biechtstoel.

1381
01:57:31,670 --> 01:57:36,890
En ehm.. dit was dan een
stukje genoegdoening.

1382
01:57:36,890 --> 01:57:39,910
Dat, dat werd gezien als een
genoegdoening. Oké, ook een stukje..

1383
01:57:39,710 --> 01:57:47,050
Eh.. je wordt maar eh.. Jij bent
niet op een naastenlievende wijze

1384
01:57:47,050 --> 01:57:53,110
aan dat vele geld gekomen ehm..
Geef maar wat voor de nieuwe kerk.

1385
01:57:54,660 --> 01:57:58,850
Zo ging dat en ik weet niet hoe
je dat allemaal.. Maar eh..

1386
01:57:58,850 --> 01:57:59,534
Nee, oké..

1387
01:57:59,534 --> 01:58:02,270
..ze werden er echt
op aangesproken ook.

1388
01:58:02,470 --> 01:58:05,870
Ik begrijp dat eh.. vooral de..
de katholieke boeren, een beetje

1389
01:58:05,870 --> 01:58:08,839
richting Bunschoten, Achterveld eh..
tenminste dat heb ik gelezen dat..

1390
01:58:09,040 --> 01:58:10,470
Nou ja, eh.. Je hebt..

1391
01:58:10,470 --> 01:58:12,330
..het waren wel welgestelde..

1392
01:58:12,330 --> 01:58:18,620
richting Bunschoten, daar zit een echte katholieke
enclave, hè, de Keienweg en de Veenhuis.

1393
01:58:18,620 --> 01:58:26,110
Maar eh.. toch ook in eh.. Slichtenhorsterweg
en, en zo, en op de Bloemendaalseweg

1394
01:58:26,110 --> 01:58:32,550
en nee, de.. Hè, over het algemeen zijn
de katholieke boeren eh.. behoorlijk eh..

1395
01:58:32,890 --> 01:58:33,520
Eh.. grote boeren.

1396
01:58:33,520 --> 01:58:33,770
..gesetteld.

1397
01:58:33,770 --> 01:58:34,350
Grote boeren.

1398
01:58:34,350 --> 01:58:34,520
Ja.

1399
01:58:34,520 --> 01:58:34,910
Ja.

1400
01:58:34,910 --> 01:58:42,090
Ja, ja. Hè, de eh.. er waren er wel, maar
dat was toch minimaal, keuterboertjes bij.

1401
01:58:42,090 --> 01:58:42,700
Die waren..

1402
01:58:42,700 --> 01:58:49,480
Wat niet zegt dat de keuterboertjes
soms zeer sterk waren in eh.. slachten

1403
01:58:49,480 --> 01:58:55,027
en eh.. en, en eh.. zeg maar, toch eh..
hun deel bij het geheel weg te halen.

1404
01:58:54,760 --> 01:59:00,930
Ja, maakte de eh.. meneer pastoor
daar ook wel gebruik van,

1405
01:59:01,110 --> 01:59:03,899
als die bijvoorbeeld mensen
kende die echt eten wilden.

1406
01:59:03,900 --> 01:59:06,050
Hoe? Die het..

1407
01:59:06,050 --> 01:59:10,509
Hè, dat ze.. het was in de Hongerwinter, er
waren toch wel mensen die echt eten nodig hadden.

1408
01:59:10,510 --> 01:59:10,655
Ja.

1409
01:59:10,655 --> 01:59:14,620
Dat ‘ie zegt van, nou ja, dat zwarte
slachten, oké, het mag eigenlijk niet, maar..

1410
01:59:15,640 --> 01:59:19,940
Eh.. Je mag dat niet voor extreme
grote bedragen eh.. verkopen.

1411
01:59:19,940 --> 01:59:24,090
Nee, maar.. of dat ‘ie aan een
boer zegt van, nou, eh.. slacht

1412
01:59:24,090 --> 01:59:26,800
dan toch maar en verdeel dat
maar onder mijn parochianen.

1413
01:59:26,800 --> 01:59:28,010
Nee, nee, nee.

1414
01:59:28,010 --> 01:59:33,820
Ik eh.. ik weet alleen, hè, de.. En dat,
dat was heel specifiek, kan ik wel zeggen,

1415
01:59:33,820 --> 01:59:41,080
in Nijkerk, dat eh.. als er geslacht werd,
en op allerlei.. ook bij het andere,

1416
01:59:41,080 --> 01:59:47,129
als er gedorst werd en zo, dan werd er
altijd een pakket bij de pastoor gebracht.

1417
01:59:47,129 --> 01:59:52,500
Hè, en eh.. ik zit te denken
of de pastoor.. ik denk ook

1418
01:59:52,500 --> 01:59:57,500
wel dat hij evacués of eh..
mensen in huis gehad heeft.

1419
01:59:57,500 --> 02:00:02,620
Hij weet waarschijnlijk heel goed
waar evacués en passanten verbleven.

1420
02:00:02,670 --> 02:00:05,750
Eh.. Ja, dat zeker.

1421
02:00:05,750 --> 02:00:10,910
Hè, maar goed, of hij daar
nu speciale zielzorg voor deed

1422
02:00:10,910 --> 02:00:15,300
eh.. Pastoor Flipse, dat was
een eh.. hele bijzondere man.

1423
02:00:15,300 --> 02:00:25,460
Die had in de parochie echt eh.. sympathie, maar
ook mensen die hem eh.. niet zo accepteerden.

1424
02:00:25,460 --> 02:00:28,140
Hoe, hoe stond u daar
zelf in, u was misdienaar?

1425
02:00:28,140 --> 02:00:28,380
Ja..

1426
02:00:28,380 --> 02:00:30,180
Ja, in Sint Jozef, hè.

1427
02:00:31,330 --> 02:00:36,776
is eh.. heel vreemd, maar de
familie Ridder-Koelman, dat was

1428
02:00:36,777 --> 02:00:41,241
een fan van de pastoor en de
pastoor was een fan van de familie.

1429
02:00:41,241 --> 02:00:44,440
En dat heeft ook een stempel
op de familie gedrukt.

1430
02:00:45,150 --> 02:00:52,800
Eh.. dat eh.. want wat de pastoor goed
vond, dat eh.. predikte mijn moeder ook.

1431
02:00:53,430 --> 02:00:58,050
Pastoor vond bijvoorbeeld
dat gemengd zwemmen, en dan

1432
02:00:58,050 --> 02:01:01,420
bedoel ik niet gereformeerd
en hervormd of zo, maar eh..

1433
02:01:01,420 --> 02:01:02,640
Meisjes en jongens.

1434
02:01:02,640 --> 02:01:09,550
ehm.. vrouwelijk en mannelijk geslacht, dat
paste niet. Dus wij mochten thuis niet zwemmen.

1435
02:01:10,670 --> 02:01:14,930
Daar.. wij gingen eh.. Hè,
zo waren er heel veel dingen,

1436
02:01:14,930 --> 02:01:18,810
wat de pastoor zei dat was
zo’n beetje vanuit de hemel.

1437
02:01:21,030 --> 02:01:29,870
Dat eh.. Hè, maar dat kwam ook door
de relatie van eh.. de pastoor,

1438
02:01:29,870 --> 02:01:33,493
en omdat mijn vader dan niet
veel thuis was, met mijn moeder.

1439
02:01:33,493 --> 02:01:36,870
Hè, maar mijn moeder was
opgewassen tegen de pastoor.

1440
02:01:36,870 --> 02:01:42,500
Wat anderen hem niet durfden te terechtwijzen,
hè, want dat.. dat deed mijn moeder wel.

1441
02:01:42,500 --> 02:01:43,366
Het was een sterk..

1442
02:01:43,366 --> 02:01:46,452
Zo, wat je nu gedaan heb, daar klopt
helemaal.. En hij is wel eens kwaad weggelopen,

1443
02:01:46,453 --> 02:01:50,808
dat hij de deur dichtsm.. En dan kwam
die de volgende dag; Je had toch gelijk.

1444
02:01:50,800 --> 02:01:52,440
Het was een sterke vrouw.

1445
02:01:52,440 --> 02:01:59,720
Ja, dat.. echt een sterke vrouw,
die, die eh.. zei wat op haar hart

1446
02:01:59,720 --> 02:02:04,730
lag eh.. en waar ze ook over
nadacht eh.. Sterk en wijs was ze.

1447
02:02:07,490 --> 02:02:13,410
Eh.. karakterologisch; Vader
was één en al goedheid en

1448
02:02:13,410 --> 02:02:18,720
mijn moeder ook goedheid,
maar eh.. toch eh.. dominanter.

1449
02:02:20,560 --> 02:02:24,260
Terwijl mijn vader altijd eh..
zich wat terugtrok. Of eh..

1450
02:02:24,260 --> 02:02:26,449
Uw moeder deelde de
lakens uit in huis.

1451
02:02:26,450 --> 02:02:29,550
Eh.. vaak wel.

1452
02:02:30,090 --> 02:02:36,550
Vader was niet een pantoffelheld of een
knechtje van haar, maar toch eh.. was die

1453
02:02:39,310 --> 02:02:44,730
daarin eh.. ja, was zij.. En goed, dat heeft
zij eh.. Ze is honderd-en-één geworden.

1454
02:02:44,730 --> 02:02:49,760
Hè, dus eh.. veel kinderen
krijgen, dat eh.. hoeft niet

1455
02:02:50,020 --> 02:02:54,040
en eh.. een sloofje te worden
en vroeg overlijden, nee.

1456
02:02:54,040 --> 02:03:00,800
En ze was op haar honderd-en-éénste.. deelde
ze ook nog de lakens.. Hè, ze was terminaal,

1457
02:03:00,800 --> 02:03:06,770
hè, en ze moest van het ene bed naar het
ander en zij had de regie op dat moment.

1458
02:03:06,770 --> 02:03:14,400
Terwijl ze, min of m.. Nou ja, de volgende dag is
ze overleden, dus eh.. Hè, maar: Zuster, zo en zo.

1459
02:03:14,400 --> 02:03:28,945
Hè, maar zij was eh.. wat
je noemt, een sterke vrouw.

1460
02:03:29,150 --> 02:03:29,580
Tape wisselen?

1461
02:03:29,580 --> 02:03:37,448
Ik stapte altijd af als ik op het Singel liep
en ging dan over de straat en dan ging ik

1462
02:03:37,448 --> 02:03:45,050
weer naar.. Zo ingebakken hekel had ik aan,
aan eh.. alles was niet vaderlandslievend was.

1463
02:03:45,050 --> 02:03:45,466
Nee.

1464
02:03:45,466 --> 02:03:47,649
Hè, de, de.. En dat..

1465
02:03:47,650 --> 02:03:48,520
Hè, eh..

1466
02:03:48,520 --> 02:03:52,120
zat er zo dik in, dat ik er
ook na de oorlog, ik zou haast

1467
02:03:52,120 --> 02:03:56,350
zeggen, toen die man daar
niet meer woonde, nog deed.

1468
02:03:56,350 --> 02:04:06,280
Is eh.. Ik had gelezen dat.. Er was een grote
behoefte aan hout, hè. Voor eh.. voor van alles.

1469
02:04:06,280 --> 02:04:06,460
Ja.

1470
02:04:06,460 --> 02:04:08,010
Voor verwarming, voor eten koken.

1471
02:04:08,010 --> 02:04:09,750
Ja. Ja, ja.

1472
02:04:09,750 --> 02:04:14,670
Eh.. Bij dokter Schreuder in zijn memoires
lees ik over een, een NSB’er die op de

1473
02:04:14,670 --> 02:04:20,140
weg naar Appel woont en daar een landgoed
had en waar veel geveld eh.. hout lag.

1474
02:04:20,950 --> 02:04:26,550
Eh.. die dus wel bereid was om het hout voor het
goede doel af te staan. Daar weet u van, zulke..

1475
02:04:26,550 --> 02:04:29,650
Ja, ik weet dat dat Kamphorst
op de Klinkenberg was.

1476
02:04:30,550 --> 02:04:31,200
Oké.

1477
02:04:31,200 --> 02:04:37,030
Tenminste eh.. Ik heb het niet eh.. Dat moet eh..
Maar dat, dat was.. Hij was geen echte NSB’er.

1478
02:04:37,060 --> 02:04:44,320
Maar hij was toch heel erg eh..
NSB-gezind, laat ik het zo maar zeggen.

1479
02:04:44,320 --> 02:04:47,788
Dat.. En hij was ook
zwarthandelaar wel, toch.

1480
02:04:47,789 --> 02:04:53,170
Hè, maar ook weer een man van als
je die dan maar op z’n geweten eh..

1481
02:04:54,660 --> 02:05:00,290
hè, dan zei je van de Heer.. Hè,
het was een streng hervormde man.

1482
02:05:00,290 --> 02:05:06,510
Als de Here Jezus dat eh.. Zo kun jij
niet bij de Poort van Petrus komen.

1483
02:05:07,250 --> 02:05:09,750
Ja, Petrus.. De Poort van Petrus
is de katholieke variant weer.

1484
02:05:09,750 --> 02:05:14,650
Eh.. Ja, nee.. Hoe zeggen de.. Ja,
dus dat zal hem niet gezegd zijn.

1485
02:05:14,650 --> 02:05:14,920
Nee.

1486
02:05:14,920 --> 02:05:16,060
Ja.

1487
02:05:16,140 --> 02:05:19,470
Nee, dat begrijp ik. Nee, want.. Oké,
maar dat is.. dat is wel opvallend.

1488
02:05:19,470 --> 02:05:23,530
Dat dat dus ehm.. De
NSB’ers waren dan wel weer..

1489
02:05:23,530 --> 02:05:32,490
Maar dit was een.. dit was een
tussenvorm, eigenlijk. Hè, maar..

1490
02:05:32,490 --> 02:05:32,840
Ja, oké.

1491
02:05:32,840 --> 02:05:38,460
Eh.. Er waren enkele NSB’ers die eh..
puur slecht waren en die ook eh.. de

1492
02:05:38,460 --> 02:05:46,150
ondergrondse verraden hebben en die eh..
echt eh.. heel onmenslievend gewerkt hebben.

1493
02:05:46,150 --> 02:05:50,160
Die ook evacués hielpen en,
behalve dan geestverwanten

1494
02:05:50,160 --> 02:05:54,140
zoals u zei, en eh.. ook
geen passanten opnamen en..

1495
02:05:54,480 --> 02:05:58,350
Nou ja, voor die passanten,
dat durf ik niet honderd

1496
02:05:58,350 --> 02:06:01,680
procent te zeggen, want ik
kende die organisatie niet.

1497
02:06:01,680 --> 02:06:10,120
Maar ik denk dat je ook wel eh.. min of m..
verplicht werd om evacués eh.. op te nemen.

1498
02:06:10,320 --> 02:06:14,090
Hè, maar passanten, ja dat
was meer vrijwilligheidswerk.

1499
02:06:14,090 --> 02:06:18,380
Hè, dat, dat.. Nee, dat kon
de overheid je niet afdwingen.

1500
02:06:18,380 --> 02:06:23,640
Hoe zat.. Hoe zat het met de voedselvoorziening
richting Nij.. Nijkerkers zelf?

1501
02:06:23,640 --> 02:06:25,490
Was er ook sprake van gaarkeukens?

1502
02:06:26,010 --> 02:06:31,990
Nou ja, die eh.. Die soep die dus
verdeeld werd onder de passanten en, en

1503
02:06:31,990 --> 02:06:37,250
ook onder mensen die eh.. mogelijk
eh.. wat minder hadden als de doorsnee.

1504
02:06:38,990 --> 02:06:45,970
Eh.. dat werd, dacht ik, altijd klaar
gemaakt bij de melkfabriek, de heer Pel.

1505
02:06:46,130 --> 02:06:46,420
Ja?

1506
02:06:46,420 --> 02:06:49,080
Die daar eh.. z’n outillage voor had.

1507
02:06:49,080 --> 02:06:55,360
En wie ook heel belangrijk in dat eh..
circuit was, dat was de heer Bakker.

1508
02:06:55,540 --> 02:07:00,190
En die was directeur van,
wat ze toen eh.. Of eh.. wat

1509
02:07:00,190 --> 02:07:03,400
nu de Zaanlandse of de
Havenaer genoemd wordt, eh..

1510
02:07:03,400 --> 02:07:05,149
De Zaanlandse cacaofabriek was dat.

1511
02:07:05,150 --> 02:07:09,580
De cacaofabriek, en die had ook
eh.. machines en, en, en eh..

1512
02:07:09,580 --> 02:07:14,579
outillage waarmee dus eh.. dat eh..
soort zaken gemaakt konden worden.

1513
02:07:14,580 --> 02:07:16,425
Ja, door het echtpaar
Krook, als ik het wel heb.

1514
02:07:16,290 --> 02:07:20,086
En Kraak.. Krook was een
schoonzoon van de heer Bakker.

1515
02:07:20,410 --> 02:07:24,410
En eh.. als zodanig eh.. heeft
die daar ook een rol in gespeeld.

1516
02:07:24,190 --> 02:07:26,990
Ja, die stond daar te
koken, heb ik begrepen.

1517
02:07:26,990 --> 02:07:27,151
Ja.

1518
02:07:27,151 --> 02:07:31,271
Ja, heeft u dat ook, ook eh..
Of dat weet u misschien uit de

1519
02:07:31,272 --> 02:07:34,487
literatuur, maar heeft u het in de
oorlog zelf ook van nabij meegemaakt?

1520
02:07:34,488 --> 02:07:36,720
Bent u daar ook wezen
kijken? Heeft u daar..

1521
02:07:36,820 --> 02:07:37,300
Eh.. nee, nee. Eh..

1522
02:07:37,300 --> 02:07:38,000
Dat niet.

1523
02:07:38,000 --> 02:07:42,800
Dat gaarkeukengebeuren.. Ik ben bij
de Bonte Koe geweest en daar weet

1524
02:07:42,800 --> 02:07:51,180
ik dat ze eh.. een soort mok kregen
met eh.. of een bord eh.. En ik

1525
02:07:51,180 --> 02:07:55,280
vond dat die soep, of wat er
uitgedeeld werd, soms wel erg dun was.

1526
02:07:55,280 --> 02:08:02,030
Maar eh.. ik heb niet meegeholpen,
ik heb eh.. Nee, daar kan ik niet eh..

1527
02:08:02,030 --> 02:08:06,130
En eh.. Ik denk dat mijn vader dan
zei Je moest maar naar huis gaan.

1528
02:08:06,131 --> 02:08:08,639
Hè, de.. daar betrok die me niet in.

1529
02:08:08,640 --> 02:08:11,470
Nee, was net.. nog
net te jong, wellicht.

1530
02:08:11,470 --> 02:08:12,220
Ja. Ja, ja.

1531
02:08:12,220 --> 02:08:12,950
Duidelijk, ja.

1532
02:08:12,950 --> 02:08:15,230
Er is.. Ja..

1533
02:08:15,230 --> 02:08:16,520
Ja. Ja.

1534
02:08:16,520 --> 02:08:19,860
Waar we het nog niet over gehad
hebben, wat toch ook wel eventjes een

1535
02:08:19,860 --> 02:08:28,080
hele invloed, of een impact op mij
had, dat is eh.. de razzia van Putten.

1536
02:08:28,080 --> 02:08:28,780
Ja.

1537
02:08:28,780 --> 02:08:33,850
Wat ik me echt goed kan
herinneren, dat ik boven op het

1538
02:08:33,850 --> 02:08:37,470
dak ben gaan kijken en dat
ik zag dat er brand was.

1539
02:08:37,470 --> 02:08:37,900
Ja.

1540
02:08:37,900 --> 02:08:45,590
Hè, en dat kun je niet.. Dan zie je heel veel
rookpluimen en dat ik zei Heel Putten staat in brand.

1541
02:08:46,630 --> 02:08:51,310
Goed, dat blijkt, dat dat achteraf niet
zo geweest is, maar je kon het aan die

1542
02:08:51,310 --> 02:08:58,780
rookpluimen eigenlijk wel denken dat er
eh.. een.. iets eh.. heel ergs gebeurde.

1543
02:09:00,390 --> 02:09:07,410
En wat ik me ook nog kan herinneren,
dat mijn moeder in die periode

1544
02:09:07,410 --> 02:09:13,330
eh.. een keer op de fiets naar de
Bloemendaalseweg ging en dat ze een

1545
02:09:13,330 --> 02:09:20,590
vrouw uit Putten, met een kinderwagen,
met nog een echte baby daarin.

1546
02:09:20,590 --> 02:09:28,870
En nou ja, verdwaasd en, en, en helemaal
niet eh.. dat ze die geholpen heeft.

1547
02:09:28,870 --> 02:09:30,660
Hoe moet.. Op wat voor manier?

1548
02:09:30,660 --> 02:09:33,830
Ja, vraag me niet de finesse.

1549
02:09:33,830 --> 02:09:39,600
Dat ze in ieder geval gezorgd heeft,
dat die vrouw onderdak gekregen heeft.

1550
02:09:39,600 --> 02:09:46,180
Dat ze een tijd meegelopen heeft, die
vrouw sterkte gegeven heeft en, en, en zo.

1551
02:09:46,180 --> 02:09:53,709
Om eh.. haar.. ze was echt helemaal
aan het einde van, van haar denken.

1552
02:09:53,710 --> 02:09:54,670
Ja.

1553
02:09:54,730 --> 02:10:01,290
En dat moeder haar eventjes moed
ingesproken heeft en, en, en gezegd: We gaan

1554
02:10:01,290 --> 02:10:09,480
toch iets opzoeken, zodat jouw baby en
jezelf eh.. een goede overnachting hebben.

1555
02:10:09,480 --> 02:10:13,960
Ja. Putten ligt natuurlijk
dichtbij Nijkerk. De aanslag..

1556
02:10:13,960 --> 02:10:15,010
Het was..

1557
02:10:15,010 --> 02:10:19,150
de aanslag was op de grens,
bij de Oldenallerbrug.

1558
02:10:19,150 --> 02:10:20,350
Ja, ja, ja.

1559
02:10:20,550 --> 02:10:23,750
Ehm.. Er zijn ook
Nijkerkers weggevoerd.

1560
02:10:24,380 --> 02:10:31,107
Eh.. Ja, ja, omdat die Duitsers niet de juiste
grens wisten hoe het Nijkerks gebied lagen.

1561
02:10:31,108 --> 02:10:36,620
Hè, de Hoge.. de Hoge dam, hè, dat is een
boerderij die dan net in Putten lag, maar

1562
02:10:36,620 --> 02:10:42,770
daar zijn drie jongens buiten huis meegevoerd
en eh.. ook niet meer terug gekomen.

1563
02:10:42,770 --> 02:10:43,077
Hm..

1564
02:10:43,078 --> 02:10:46,633
En verderop.. of nee,
iets meer naar Nijkerk toe,

1565
02:10:46,938 --> 02:10:50,336
dat was een Renger de Vries,
die is ook weggevoerd.

1566
02:10:50,337 --> 02:10:54,010
Die heeft het overleefd.
Hè, maar goed..

1567
02:10:54,500 --> 02:10:55,850
Dat hoorde u allemaal achteraf.

1568
02:10:55,850 --> 02:10:56,970
Achteraf, ja.

1569
02:10:56,970 --> 02:11:06,060
Ehm.. maar wat voor.. U zegt, u vergeet dat niet,
u zag die branden.. Wat, wat deed dat met u?

1570
02:11:06,060 --> 02:11:11,990
Nou, ja dat, dat eh.. Eerstens..
want we wisten, ze zijn ook ’s nachts

1571
02:11:11,990 --> 02:11:17,250
bij ons aan huis geweest om vader
dus als gijzelaar mee te nemen.

1572
02:11:17,250 --> 02:11:20,860
Ja, want Nijkerk heeft ook gijzelaars
gehad, in de.. in de gemeente..

1573
02:11:20,860 --> 02:11:21,000
Nijkerk had ook..

1574
02:11:21,000 --> 02:11:21,200
gijzelaars.

1575
02:11:21,200 --> 02:11:26,439
Ja. Maar wij hebben een berichtje gekregen:
Ridder, nou is het tijd dat je weggaat.

1576
02:11:26,440 --> 02:11:35,880
En goed, vader.. Wij hadden.. Het, het
huidige pand van Expert is verbouwd in

1577
02:11:36,840 --> 02:11:42,090
1954, maar we hadden een voorhuis en een
achterhuis en daar zat een zakgoot in.

1578
02:11:42,090 --> 02:11:49,020
En vader heeft anderhalve dag in
die goot gezeten eh.. om eh.. nou

1579
02:11:49,020 --> 02:11:53,070
ja, als ze huiszoeking zou komen..
dat ze hem niet zouden vinden.

1580
02:11:53,070 --> 02:11:57,450
Die was.. Duitsers zouden
hem niet gevonden hebben.

1581
02:11:57,450 --> 02:12:07,330
Hè, de eh.. Maar die spanning van wat kan er zomaar
gebeuren dat eh.. is dagenlang voelbaar geweest.

1582
02:12:07,330 --> 02:12:13,850
Toen eenmaal de Duitsers gekozen hadden
of eh.. gedecreteerd hadden van, het

1583
02:12:13,850 --> 02:12:19,430
is Putten en geen Nijkerk, toen was
die spanning.. ebde weg, voor Nijkerk.

1584
02:12:19,630 --> 02:12:23,640
Zij het dat die gijzelaars nog
altijd achter de hand gehouden werden.

1585
02:12:23,640 --> 02:12:33,080
En van één okt.. twee oktober tot half eh.. begin
december daar op het stadhuis gezeten hebben.

1586
02:12:33,080 --> 02:12:34,450
Ja, die hebben uiteindelijk
twee maanden eh.. vast gezeten.

1587
02:12:34,450 --> 02:12:36,550
Ja, eh.. geïnterneerd gezeten, ja.

1588
02:12:37,260 --> 02:12:45,110
En dat weet ik ook nog wel, dat ik dan eh..
op de fiets langs het stadhuis ging en die

1589
02:12:45,110 --> 02:12:50,410
mensen.. Ja, wat hadden ze.. Ze gingen
schaken en misschien wel kaarten en, en lezen.

1590
02:12:50,410 --> 02:12:54,900
Dat ik er dan langs fietste,
en er zaten er altijd een aantal

1591
02:12:54,900 --> 02:12:58,570
voor de ramen, en dan zwaaide..
en dan zwaaiden ze terug.

1592
02:12:58,570 --> 02:13:01,830
Dat eh.. weet ik ook nog heel goed.

1593
02:13:01,970 --> 02:13:08,340
Dat eh.. ja, dat was ook een stukje
ondersteuning van mij om die mensen,

1594
02:13:08,340 --> 02:13:13,670
ja, moed in te spreken, wat een jongen
van veertien natuurlijk niet kan.

1595
02:13:13,670 --> 02:13:16,135
Maar ik vond, ik moest
mijn medeleven tonen.

1596
02:13:16,130 --> 02:13:18,140
Ja. (deurbel gaat)

1597
02:13:20,450 --> 02:13:24,520
Daar komt iemand.. Ja, er
komt iemand een pakket brengen.

1598
02:13:27,550 --> 02:13:34,420
Ja, ja, ja. Oké. Even kijken hoor, die eh..
Die, die gijzelaars die.. Hoeveel waren dat er?

1599
02:13:34,440 --> 02:13:39,500
Ehm.. Aanvankelijk waren het er meer
als vijftig. Toen zijn de vrouwen eh..

1600
02:13:39,500 --> 02:13:40,670
Die zijn vrijgelaten, hè.

1601
02:13:40,670 --> 02:13:41,820
..vrijgelaten.

1602
02:13:41,821 --> 02:13:42,067
Ja.

1603
02:13:42,067 --> 02:13:49,734
Eh.. Toen zijn er een aantal eh.. Ja, die
toch niet eh.. helemaal tot de groep hoorden.

1604
02:13:49,734 --> 02:13:52,340
Eh.. ik meen dat het er dertig waren.

1605
02:13:52,340 --> 02:13:54,700
En waren daar ook mensen
bij die uzelf goed kende?

1606
02:13:54,700 --> 02:13:59,389
Eh.. ik zou haast zeggen,
alle gijzelaars kende ik.

1607
02:13:59,990 --> 02:14:05,420
Hè, omdat het toch min of meer bekende Nijkerkers
waren. De ene kende ik meer als de ander.

1608
02:14:05,420 --> 02:14:11,866
Hè, er was een dominee Luteijn
bij. Eh.. goed, die kende ik.

1609
02:14:11,867 --> 02:14:18,390
De eh.. er was een meester Van der Waals, die was
al in de tachtig. Eh.. er was een Jan Mol bij.

1610
02:14:18,390 --> 02:14:25,770
Eh.. nou ja, ik zou ze eigenlijk, als ik
diep nadenk, alle dertig kunnen opnoemen.

1611
02:14:25,870 --> 02:14:26,240
Ja.

1612
02:14:26,240 --> 02:14:28,798
Heeft, heeft, heeft u.. Die
gijzeling heeft natuurlijk

1613
02:14:31,130 --> 02:14:35,400
twee maanden geduurd, van
oktober en november ´44.

1614
02:14:35,400 --> 02:14:38,520
Dat was ook de periode
waarin al die evacués kwamen.

1615
02:14:38,850 --> 02:14:39,660
Ja.

1616
02:14:39,920 --> 02:14:43,420
Hè, dat begon al.. die eerste twee weken
daarvoor al en daarna liep dat door.

1617
02:14:43,420 --> 02:14:49,950
Eh.. het was ook de periode
waarin de, de stroom

1618
02:14:50,210 --> 02:14:52,520
van de mensen op hongertocht
op gang begon te komen.

1619
02:14:52,520 --> 02:14:53,160
Ja.

1620
02:14:55,600 --> 02:14:58,590
Heeft dat.. Hebben die,
die drie dingen ook nog op

1621
02:14:58,590 --> 02:15:00,810
enige manier met elkaar te
maken, als u terugkijkt.

1622
02:15:00,810 --> 02:15:01,720
Nee, dat eh..

1623
02:15:03,000 --> 02:15:03,820
Qua, qua aanzet.

1624
02:15:03,820 --> 02:15:07,620
Nee, het was een spannende tijd en
er gebeurde zo ontiegelijk veel.

1625
02:15:07,620 --> 02:15:16,260
En ehm.. je hoorde zoveel berichten, ook oorlogsberichten,
van, van hoe de oorlog zich ontwikkelde.

1626
02:15:16,260 --> 02:15:23,530
Hè, want de invasie van Normandië was
al even gaande, de.. zeg maar, de

1627
02:15:23,530 --> 02:15:28,990
bruggenhoofden die zich over de Rijn
wil maken, omdat Arnhem mislukt was.

1628
02:15:29,670 --> 02:15:40,460
Eh.. het was een hectische tijd die, die
eigenlijk eh.. alles vermengde en de, de..

1629
02:15:40,460 --> 02:15:48,580
In mijn beleving niet één aspect waarvan
je nu zegt van, ja gut, dat was.. Wat ik

1630
02:15:48,580 --> 02:15:55,060
vertelde, die Hongerwinter, die heeft
veel indruk op me gemaakt, maar het was

1631
02:15:55,060 --> 02:16:03,070
allemaal even hectisch en, en eh.. dramatisch
soms ook en, en, en eh.. Ja, dat eh..

1632
02:16:03,070 --> 02:16:10,250
Maar nou noem ik het woord dramatisch, maar
de periode heb ik niet als dramatisch ervaren.

1633
02:16:10,560 --> 02:16:12,140
Niet in uw persoonlijke leven.

1634
02:16:12,140 --> 02:16:12,400
Ja.

1635
02:16:12,400 --> 02:16:14,730
Pas achteraf door het lezen.

1636
02:16:14,730 --> 02:16:17,880
Achteraf doordat je de
eindjes aan elkaar knoopt.

1637
02:16:19,450 --> 02:16:26,620
Ja, dus in die zin heeft de
razzia van Putten niet direct

1638
02:16:26,620 --> 02:16:28,860
effect op u gehad, behalve
dat het indruk heeft gemaakt.

1639
02:16:28,860 --> 02:16:36,070
Eh.. het heeft indruk.. de brand.. Maar
eh.. het heeft tot ver na de capitulatie

1640
02:16:36,070 --> 02:16:45,550
van mei, voordat je de effecten van het
wegvoeren van mannen eh.. te horen kreeg.

1641
02:16:45,550 --> 02:16:51,303
Hè, er is een tijd geweest dat je.. dan dacht
je, ik wil niet zeggen ze zijn op vakantie.

1642
02:16:51,304 --> 02:16:55,420
Nee, ze waren in een concentratiekamp
en daar gebeuren hele erge dingen, maar

1643
02:16:56,320 --> 02:17:02,439
het niet meer terugkomen, dat openbaarde
zich pas na de.. na de bevrijding, hè.

1644
02:17:02,440 --> 02:17:04,580
Toen kwamen de berichten binnen.

1645
02:17:04,580 --> 02:17:06,370
En dat gold ook voor de Nijkerkers.

1646
02:17:06,370 --> 02:17:17,840
Ja, toen was het eh.. Ja, eigenlijk de ontknoping
van alles en, en echte erge ontknoping pas bekend.

1647
02:17:18,800 --> 02:17:19,110
Ja.

1648
02:17:19,110 --> 02:17:30,160
Dus eh.. ik denk.. Ik ben in die periode
van twee oktober of eh.. tien oktober en de

1649
02:17:30,160 --> 02:17:36,190
bevrijding nog wel een keer in Putten geweest
en heb daar afgebrande huizen gezien.

1650
02:17:37,210 --> 02:17:46,570
Maar dat viel me geweldig mee. Dat ik.. niet
heel Putten was afgebrand. Hè, ik zag wel ruïnes.

1651
02:17:46,570 --> 02:17:50,470
Hè, en het zwartgeblakerde
hout en, en alles.

1652
02:17:50,470 --> 02:17:58,150
Maar, maar.. dat, dat eh.. Het vergoelijkte
eigenlijk weer een beetje voor mij van; nou

1653
02:17:58,150 --> 02:18:04,150
ja, zo beroerd zijn ze toch niet geweest, dat
ze heel Putten in de fik gestoken hebben.

1654
02:18:04,150 --> 02:18:06,160
Het viel nog best mee
met die Duitsers.

1655
02:18:06,160 --> 02:18:10,870
Nou ja, nee.. Of ik het helemaal
doortrok naar de Duitsers, maar,

1656
02:18:10,870 --> 02:18:15,960
maar de soep wordt nooit zo heet
gegeten als dat ze wordt opgediend.

1657
02:18:15,960 --> 02:18:20,310
Hè, wij dachten aanvankelijk dat heel
Putten naar eh.. naar de knoppen ging.

1658
02:18:20,450 --> 02:18:21,240
Ja.

1659
02:18:24,980 --> 02:18:31,680
Als ik even, even, even die ervaringen,
even op een rijtje zet, hè, eh.. De

1660
02:18:31,680 --> 02:18:39,880
evacués, de passanten eh.. de Hongerwinter,
Putten, gijzeling eh.. uw eigen

1661
02:18:39,880 --> 02:18:44,730
activiteiten, niet naar school gaan, maar
uw eigen activiteiten voor het gezin.

1662
02:18:46,310 --> 02:18:50,710
Achteraf zegt u van, het heeft een, een,
een.. Het heeft eigenlijk achteraf meer

1663
02:18:50,710 --> 02:18:54,156
indruk dan op het moment zelf, want toen was
het allemaal spannend, die indruk heb ik.

1664
02:18:55,770 --> 02:19:02,660
Kunt u ook zeggen wat het nou later
in uw.. Wat heeft het met u gedaan?

1665
02:19:02,660 --> 02:19:10,760
(stilte) Weinig. Ik bedoel, ik heb het
beleefd, maar ik ben niet stil blijven staan.

1666
02:19:10,760 --> 02:19:12,830
Er kwam weer een hele andere tijd.

1667
02:19:12,830 --> 02:19:23,180
Hè, ik ben dus eh.. na de oorlog toen werd.. ben
ik eh.. einde augustus naar de Ruwenberg gegaan.

1668
02:19:23,450 --> 02:19:26,330
En dat was weer een heel
nieuw leven voor mij.

1669
02:19:26,670 --> 02:19:30,420
Hè, het kostschoolleven en het
studeren en, en, en weet ik wat.

1670
02:19:30,420 --> 02:19:40,040
Eh.. dat kwam eh.. Ik ben niet stil blijven
staan eh.. dat ik eh.. En we praten

1671
02:19:40,040 --> 02:19:45,880
er nu over, maar het is.. En vooral met
mijn broers en zussen als we bij elkaar

1672
02:19:45,880 --> 02:19:50,700
zijn, hè. En we zijn nogal close met
elkaar, dan: Toe, vertel nog eens wat.

1673
02:19:50,700 --> 02:19:53,440
En dan komen zij ook met
aanvullingen daarvan.

1674
02:19:53,440 --> 02:19:59,590
Maar goed, dat is op dat uur dat erover
gesproken wordt, is het aan de orde.

1675
02:19:59,590 --> 02:20:02,470
Maar dan gaat het ook weer weg.

1676
02:20:02,650 --> 02:20:07,310
En dat we er nu over praten eh..
Ik heb er vannacht niet over na

1677
02:20:07,310 --> 02:20:11,720
zitten denken en, en ik hoop dat
ik er vannacht ook niet over droom.

1678
02:20:12,160 --> 02:20:14,719
Om.. Ja, wat heeft het op je gedaan?

1679
02:20:14,720 --> 02:20:15,320
Heeft het..

1680
02:20:15,320 --> 02:20:22,760
Het heeft natuurlijk een vorming toch. Het
heeft wel indruk eh.. En eh.. maar eh..

1681
02:20:22,760 --> 02:20:23,346
Het heeft..

1682
02:20:23,347 --> 02:20:25,320
..het heeft m’n ziel niet beschadigd.

1683
02:20:25,320 --> 02:20:27,720
Nee, verrijkt?

1684
02:20:28,030 --> 02:20:33,740
Ja, ik vind, ik vind het bijzonder
dat ik dit heb mogen meemaken.

1685
02:20:35,050 --> 02:20:35,170
Ja.

1686
02:20:35,170 --> 02:20:37,590
En dat ik er nu over kan vertellen.

1687
02:20:38,760 --> 02:20:44,450
Hè, en ja.. dat eh.. ik nou eigenlijk
onderhand (klok slaat) tot één van de

1688
02:20:44,450 --> 02:20:51,130
weinigen behoor die er nog over.. Hè, door
m’n leeftijd, er nog over kan vertellen.

1689
02:20:51,130 --> 02:20:57,860
En dat mijn geheugen nog van dien aard is,
dat ik dat ook nog, ja, goed kan reproduceren.

1690
02:20:57,860 --> 02:21:06,070
Ja, oké. Heeft u eh.. naderhand
nog contact onderhouden

1691
02:21:06,070 --> 02:21:11,270
met bijvoorbeeld de, de evacués
bij u in huis of, of, of..

1692
02:21:11,360 --> 02:21:15,060
Ehm.. Ja, er is daarna gewoon een
vriendschappelijke.. Eh.. die

1693
02:21:15,060 --> 02:21:21,000
kleermaker die kwam eh.. twee
keer in het jaar nog bij ons.

1694
02:21:21,000 --> 02:21:25,980
Hè, en, en eh.. kinderen
van hem kwamen ook nog wel

1695
02:21:25,980 --> 02:21:31,340
eens om te bedanken dat we
hem onderdak gegeven hebben.

1696
02:21:31,350 --> 02:21:34,310
Met die mevrouw Van de
Berg minder, dacht ik.

1697
02:21:34,310 --> 02:21:38,760
Dat we daar eh.. Hè, maar die
hing ook een klein beetje bij

1698
02:21:38,760 --> 02:21:42,760
Huize Sint Jozef, hè, want
daar hoorde ze eigenlijk thuis.

1699
02:21:42,760 --> 02:21:50,720
Hè, de.. dat eh.. Ik kan me ook wel.. zo
bepaalde dingen kun je nog herinneren.

1700
02:21:50,720 --> 02:21:58,320
Eh.. er was toen een begrafenis van, van
een evacué op het katholieke kerkhof.

1701
02:21:58,320 --> 02:22:06,490
En toen werd er een graf gedolven en
toen stond er water in het gedolven graf.

1702
02:22:06,490 --> 02:22:09,630
En daar is zij waarschijnlijk
ook wezen kijken.

1703
02:22:09,630 --> 02:22:17,920
De Here beware me toch, dat ik hier begraven
moet worden, dat ik in de troep en in de modder.

1704
02:22:18,520 --> 02:22:23,958
Ehm.. goed, ze is niet overleden hier, dus
eh.. Maar eh.. Ze had eigenlijk, en dat kan ik

1705
02:22:23,958 --> 02:22:29,780
wel begrijpen ook, een gruwelijke hekel aan,
aan Nijkerk, want eh.. ze hoorde er niet thuis.

1706
02:22:30,290 --> 02:22:31,030
Hè, dat eh..

1707
02:22:31,030 --> 02:22:35,717
Nijkerk was natuurlijk een, een, een
stadje. Nu, nu is het heel groot.

1708
02:22:35,670 --> 02:22:36,010
Ja.

1709
02:22:36,950 --> 02:22:42,089
Hè, zesduizend mensen
woonden in de veste.

1710
02:22:42,090 --> 02:22:42,386
Ja. Ja.

1711
02:22:42,387 --> 02:22:44,890
Een gemeente die redelijk op
zichzelf stond voor de oorlog.

1712
02:22:44,890 --> 02:22:48,790
Eh.. Ja, eh.. behoorlijk
in zichzelf gekeerd.

1713
02:22:48,790 --> 02:22:55,090
Ja, en, en nou kwamen daar eh.. ongeveer evenveel
mensen die kwamen daar eh.. effen langs, zeg maar.

1714
02:22:55,090 --> 02:23:01,350
Eh.. Ik denk dat dat eh..
sommige mensen misschien wel de

1715
02:23:01,350 --> 02:23:05,220
ogen open gedaan heeft voor,
er is meer als Nijkerk alleen.

1716
02:23:05,220 --> 02:23:06,230
Uw eigen ogen ook?

1717
02:23:06,230 --> 02:23:17,070
Nee. Nee eh.. goed maar eh.. wij waren ook eh..
redelijk mobiel toch wel in het hele bestelsel.

1718
02:23:17,070 --> 02:23:17,750
Dat, dat..

1719
02:23:17,750 --> 02:23:19,250
U was geen doorsn..

1720
02:23:19,250 --> 02:23:23,970
Hè, we eh.. ook wel omdat mijn vader
dus als vertegenwoordiger eh..

1721
02:23:26,360 --> 02:23:31,180
overal zat, en dat hij wel zei
in de vakantie ehm.. Ga maar mee.

1722
02:23:31,180 --> 02:23:36,200
En dat ik in, in, in Den Haag of
in Scheveningen ben wezen zwemmen.

1723
02:23:36,200 --> 02:23:41,670
Daar kwam ook nog bij dat
mijn moeder kwam uit een

1724
02:23:41,670 --> 02:23:44,700
gezin van zeven meisjes,
zij was één van de zeven.

1725
02:23:44,700 --> 02:23:50,210
Wij gingen ieder jaar met een..
bij een aantal tantes logeren.

1726
02:23:50,210 --> 02:23:55,640
Eentje woonde in Den Bosch, eentje in
Breda en één in Son.. Son en Breugel.

1727
02:23:55,640 --> 02:24:02,230
Dus de wereld was voor ons al
iets groter als alleen Nijkerk.

1728
02:24:02,790 --> 02:24:09,470
En het feit dat wij eigenlijk al
klaargestoomd werden in de familie om naar

1729
02:24:09,470 --> 02:24:16,590
kostschool te gaan, dat gaf ook al een
dimensie van eh.. er is meer als Nijkerk.

1730
02:24:16,590 --> 02:24:17,336
Ja, oké.

1731
02:24:17,336 --> 02:24:26,851
Maar goed, ik denk, voor bepaalde mensen dat, dat
dat eh.. Maar dat is nog niet zo lang geleden,

1732
02:24:26,851 --> 02:24:34,487
maar.. laten we zeggen twintig jaar geleden, zijn
wij met buren een keer naar IJmuiden geweest.

1733
02:24:34,934 --> 02:24:42,235
En dat was de eerste keer, en dat was iemand
die net zo oud is als ik, die de zee zag.

1734
02:24:43,789 --> 02:24:49,973
Hè, de.. het thuisblijven.. Ja,
ze zijn misschien eens naar

1735
02:24:49,974 --> 02:24:54,634
de bedriegertjes in Arnhem of
naar de Julianatoren geweest.

1736
02:24:54,767 --> 02:24:59,580
Maar dan was hun wereldbeeld
wel zo’n beetje bekeken.

1737
02:25:00,600 --> 02:25:00,880
Hè..

1738
02:25:00,880 --> 02:25:02,390
En dat was..

1739
02:25:03,330 --> 02:25:03,650
..usance.

1740
02:25:03,650 --> 02:25:06,340
kern.. Dat was, dat was
normaal in Nijkerk.

1741
02:25:06,980 --> 02:25:13,460
Ja. Niet alleen in Nijkerk, maar eh..
de agrariërs, ja, wat hadden die.

1742
02:25:13,460 --> 02:25:17,870
Die hadden hun werk, hun werkzaamheden,
hun dagelijks leven, de kerk.

1743
02:25:17,870 --> 02:25:24,590
Dat was in Nijkerk en eh.. Ik kende
een boer, grote boer in Nijkerk.

1744
02:25:24,590 --> 02:25:29,790
En als die op z’n praatstoel zat, dan had
‘ie het all.. altijd over Oosterwijk.

1745
02:25:29,790 --> 02:25:35,490
Want in de mobilisatie van ’14-’18,
was ‘ie daar gelegerd geweest.

1746
02:25:35,490 --> 02:25:44,770
En nou ja, dat was voor hem al de wereld. Hè,
toen was die zo ver buiten Nijkerk geweest. En..

1747
02:25:44,770 --> 02:25:45,910
Het was een herenboer?

1748
02:25:45,910 --> 02:25:52,550
Hè? Het was.. ja dat was een eh..
Hè, maar die had geen behoefte om,

1749
02:25:52,550 --> 02:25:57,280
om eh.. naar Amsterdam te gaan of
naar, naar eh.. wat voor stad dan ook.

1750
02:25:57,280 --> 02:26:01,520
Nee, dat is toch een andere wereld.

1751
02:26:01,520 --> 02:26:04,690
Ja, dat, dat.. dat was hun wereld.

1752
02:26:04,690 --> 02:26:04,994
Ja.

1753
02:26:04,994 --> 02:26:08,750
Hè, en dat speelde in die jaren echt.

1754
02:26:08,900 --> 02:26:12,350
Dat was gangbaar. Dat gold ook
voor, voor de elite van Nijkerk?

1755
02:26:12,550 --> 02:26:12,780
Nee, nee.

1756
02:26:12,780 --> 02:26:15,430
Als ik denk aan de
Gerssens en de, en de..

1757
02:26:15,430 --> 02:26:21,410
Nee, eh.. Gerssen was meer een man van de
wereld. Eh.. Eerstens kwam die niet uit Nijkerk.

1758
02:26:21,410 --> 02:26:22,190
Oké, dat zei je.

1759
02:26:22,190 --> 02:26:25,060
Die kwam eh.. kwam
onder Utrecht vandaan.

1760
02:26:25,060 --> 02:26:25,471
Ja.

1761
02:26:25,471 --> 02:26:27,800
En eh.. Nee, en..

1762
02:26:27,800 --> 02:26:30,970
En van Beernink? Beernink
is een Nijkerks geslacht.

1763
02:26:31,310 --> 02:26:39,160
Eh.. Beer.. Ja, nu.. we hadden een Beernink,
dus de man die eh.. de evacuatie geleid heeft.

1764
02:26:39,160 --> 02:26:40,680
Ja, de commandant van de vluchte..

1765
02:26:40,680 --> 02:26:49,480
Ja, nee. Maar die eh.. heeft eigenlijk z’n
opleiding gehad om die organisatie te doen.

1766
02:26:49,480 --> 02:26:52,100
Die was marineofficier.

1767
02:26:52,560 --> 02:26:53,490
Die kende de wereld.

1768
02:26:53,490 --> 02:26:54,660
Die kende de wereld.

1769
02:26:54,660 --> 02:27:04,720
Hè, dus eh.. nee eh.. zo, om het zo maar te zeggen,
zo achterlijk was Nijkerk ook weer niet. Hè eh..

1770
02:27:04,720 --> 02:27:05,242
Ja, ja.

1771
02:27:05,242 --> 02:27:09,736
Ehm.. de naam Zwetsloot komt ook in het
bestek van, van de voedselvoorziening.

1772
02:27:09,737 --> 02:27:17,920
Die had een Belgische vrouw. Hè, eh.. Nee.. En
de familie Krook, die kwamen uit het Zaanse.

1773
02:27:18,050 --> 02:27:18,320
Ja.

1774
02:27:18,320 --> 02:27:23,100
Die zijn in, in eh.. ’34,
’35 in Nijkerk komen wonen..

1775
02:27:23,100 --> 02:27:23,218
Ja.

1776
02:27:23,218 --> 02:27:24,560
maar die kwamen uit de Zaanstreek.

1777
02:27:24,560 --> 02:27:26,720
De heer Tijsseling, die
woonde in Amersfoort.

1778
02:27:26,720 --> 02:27:27,009
Eh.. in Barneveld.

1779
02:27:27,009 --> 02:27:27,170
Barneveld.

1780
02:27:27,170 --> 02:27:28,330
Ze komen uit Barneveld.

1781
02:27:28,330 --> 02:27:29,679
Die komen uit Barneveld, oké.

1782
02:27:29,680 --> 02:27:35,480
Hè, maar nee.. En één van die Tijsselings
die is later naar Amerika gegaan.

1783
02:27:35,481 --> 02:27:42,250
Eh.. nee, we moeten dan echt de
agrarische bevolking en de mensen

1784
02:27:42,250 --> 02:27:49,900
die dus echt daglonen, dagloner,
die hadden een zeer beperkte eh..

1785
02:27:49,900 --> 02:27:51,710
De keuterboeren.

1786
02:27:51,710 --> 02:27:52,440
Ja.

1787
02:27:52,940 --> 02:27:57,610
Echt de, de, de, de minder
welvarenden wellicht.

1788
02:27:57,610 --> 02:27:57,760
Ja.

1789
02:27:57,760 --> 02:27:58,650
Ook minder geschoolde..

1790
02:27:58,650 --> 02:27:59,010
Ja.

1791
02:27:59,010 --> 02:27:59,900
bevolking.

1792
02:27:59,900 --> 02:28:00,090
Ja.

1793
02:28:00,090 --> 02:28:02,880
Wat wel het overgrote
deel van Nijkerk uitmaakte.

1794
02:28:02,880 --> 02:28:09,590
Eh.. de bovenlaag was aanmerkelijk
dunner als de onderlaag, ja.

1795
02:28:09,590 --> 02:28:13,150
Lagen die verhou.. sociale verhoudingen
ook nog zo, zo sterk, dat je zegt van

1796
02:28:13,150 --> 02:28:16,590
je had meneer pastoor eh.. meneer de
predikant eh.. de heer.. de dokters.

1797
02:28:16,590 --> 02:28:18,690
De upper ten, zoals
ze wel eens zeggen..

1798
02:28:18,690 --> 02:28:18,960
Ja.

1799
02:28:18,960 --> 02:28:26,810
Nou ja, ja. Eh.. die eh.. Er was toch
wel.. Hè, er was een, een tennisclub.

1800
02:28:27,530 --> 02:28:32,420
Daar moest je heel er voor geballoteerd
worden om daarbij te kunnen. Hè, en dat..

1801
02:28:32,420 --> 02:28:32,600
Ja, ja.

1802
02:28:32,600 --> 02:28:40,690
was echt wel een eigen groep. En zo de kegelclub
en, en zo had je meer van dat soort verenigingen.

1803
02:28:40,690 --> 02:28:47,170
Maar anderzijds had je dat ook met
ehm.. de jongelingenvereniging.

1804
02:28:47,450 --> 02:28:54,730
Hè, dat waren toch.. We hadden straks het woord
verzuiling, maar er waren heel veel zuiltjes.

1805
02:28:55,250 --> 02:28:56,000
Ja.

1806
02:28:56,020 --> 02:29:01,270
Hè, de vermenging die was
eh.. Ieder had zo toch wel

1807
02:29:01,270 --> 02:29:04,859
z’n eigen omgeving waar
die in eh.. participeerde.

1808
02:29:04,860 --> 02:29:08,010
Is dat nu nog wel terug te zien?

1809
02:29:08,520 --> 02:29:12,760
Of dat er nu nog is? Het is niet weg.

1810
02:29:13,030 --> 02:29:22,320
Eh.. maar eh.. Ik heb gisteravond
bij een reanimatiecursus geweest.

1811
02:29:22,320 --> 02:29:29,170
En daar was degene die doceerde
dus en die zei.. En dat ging

1812
02:29:29,170 --> 02:29:33,460
uit van de tennisclub, de
tennisclub op de Bloemendaalseweg.

1813
02:29:33,460 --> 02:29:41,750
En toen vroeg die man: Is dit nu de
eliteclub of is Sparta de eliteclub?

1814
02:29:42,490 --> 02:29:52,230
Dus.. En van oudsher is de club van
eh.. de Bloemendaalseweg.. van oudsher,

1815
02:29:52,230 --> 02:29:57,300
want die scheiding.. Ze willen dat eh..
eigenlijk niet meer genoemd hebben.

1816
02:29:57,300 --> 02:30:02,180
Maar die leeft bij een bepaalde
groep mensen, leeft die nog.

1817
02:30:02,500 --> 02:30:03,020
Ja.

1818
02:30:03,740 --> 02:30:11,000
En dat heb je.. Ja, maar dat.. Je
kiest toch ook zelf je kennissen

1819
02:30:11,000 --> 02:30:16,270
en je omgeving waar je mee samengaat,
hè. Ik zeg ze allemaal graag

1820
02:30:16,270 --> 02:30:20,940
goeiedag, maar of ik nou met allemaal
uit eten ga, dat weet ik niet.

1821
02:30:20,940 --> 02:30:27,560
Nee, maar, maar op.. in die tijd was het natuurlijk
ook; je groeit op in, in je sociale kring..

1822
02:30:27,560 --> 02:30:27,990
Omgeving.

1823
02:30:27,990 --> 02:30:29,550
van je ouders vooral ook.

1824
02:30:29,550 --> 02:30:29,990
Ja.

1825
02:30:30,240 --> 02:30:31,460
Je wordt daarin meegenomen.

1826
02:30:31,460 --> 02:30:31,680
Ja.

1827
02:30:31,680 --> 02:30:33,480
Dat is eigenlijk voor een
groot deel nog steeds zo.

1828
02:30:33,480 --> 02:30:37,665
Eh.. ik kan me voorstellen dat in de tijd
waarover we spreken in de, in de, in de oorlog.

1829
02:30:37,665 --> 02:30:42,340
Had je.. U zei al van, dat heeft een
stukje dichterbij elkaar gebracht.

1830
02:30:42,340 --> 02:30:44,050
Eh.. er is een verbroedering geweest..

1831
02:30:44,050 --> 02:30:45,248
Verbroedering.

1832
02:30:45,249 --> 02:30:51,160
een, een vermenging. En dat werkte op
die mo.. op dat moment heel erg sterk.

1833
02:30:51,160 --> 02:30:59,460
Hè, de.. Iedereen sprong haast voor ieder..
haast.. eh.. in de, in de bres voor de ander.

1834
02:30:59,460 --> 02:31:01,160
Ja, ja.

1835
02:31:01,160 --> 02:31:10,660
Hè, maar toen eigenlijk die tijd voorbij
was, na een jaar, toen ebde dat weg.

1836
02:31:10,950 --> 02:31:11,260
Ja.

1837
02:31:11,260 --> 02:31:15,190
Hè, maar dat zie je
ook in de politiek.

1838
02:31:15,190 --> 02:31:22,930
Direct na de oorlog toen waren ze
allemaal eh.. zeer saamhorig en, en wilden

1839
02:31:22,930 --> 02:31:31,000
zich de schouders eronder zetten om eh..
een nieuwe, nieuwe tijdvak in te luiden.

1840
02:31:31,000 --> 02:31:32,370
Ja, de doorbraak, hè.

1841
02:31:32,370 --> 02:31:36,550
De doorbraak, maar dat ging ook eh..

1842
02:31:36,550 --> 02:31:41,880
Ja, in, in Nijkerk.. In Nijkerk was, was
vooral de CHU erg sterk, heb ik begrepen.

1843
02:31:41,880 --> 02:31:43,240
Eh.. CHU en de AR:.

1844
02:31:43,240 --> 02:31:43,690
En de AR:.

1845
02:31:43,690 --> 02:31:44,170
Ja.

1846
02:31:44,170 --> 02:31:44,330
Ja.

1847
02:31:44,790 --> 02:31:52,270
En dan had je eh.. de SGP.

1848
02:31:52,270 --> 02:31:52,370
Ja.

1849
02:31:52,370 --> 02:31:58,570
Hè, en eh.. SGP.. nou moet ik effentjes eh.. die
oude namen. En de Staatkundig Katholieke Partij.

1850
02:31:58,570 --> 02:31:59,050
De RKSP.

1851
02:31:59,050 --> 02:32:04,700
Eh.. wat later de KVP
werd. En eh.. En eh.. Maar.

1852
02:32:04,700 --> 02:32:11,920
En in, in Nijkerkerveen was natuurlijk
de, de, de SDRP, later de P van de A nog.

1853
02:32:11,920 --> 02:32:16,820
Ja, ja. Maar hè, die eh.. die hadden
maar twee zetels in de raad, hè.

1854
02:32:16,820 --> 02:32:17,370
Ja.

1855
02:32:17,370 --> 02:32:19,150
Was de verhouding tussen
de.. Want je had natuurlijk

1856
02:32:19,150 --> 02:32:23,000
de veste, hè, daar heeft
uw leven zich afgespeeld..

1857
02:32:23,000 --> 02:32:23,129
Ja.

1858
02:32:23,129 --> 02:32:23,820
dus in die tijd.

1859
02:32:23,820 --> 02:32:24,530
Ja.

1860
02:32:25,390 --> 02:32:28,660
Vond, vond er contact plaats
met, met, met de, de andere

1861
02:32:28,660 --> 02:32:30,649
buurtschappen, met, met
Nijkerkerveen denk ik aan..

1862
02:32:30,650 --> 02:32:30,980
Nou ja..

1863
02:32:30,980 --> 02:32:32,190
Slichtenhorst.

1864
02:32:32,190 --> 02:32:36,590
Nijkerkerveen was eigenlijk.. Dat zou
eigenlijk niet opgenomen moeten worden,

1865
02:32:36,590 --> 02:32:41,440
want dan komen we op een heel pijnlijk
onderwerp van de Nijkerkse samenleving.

1866
02:32:41,440 --> 02:32:41,840
Ja.

1867
02:32:41,840 --> 02:32:48,830
Maar eh.. zeg maar Holk en Appel
en Slichtenhorst, dat waren..

1868
02:32:48,830 --> 02:32:53,260
die stonden behoorlijk dicht
bij het Nijkerks gebeuren.

1869
02:32:53,260 --> 02:33:01,620
Maar Nijkerkerveen, dat was toch een
beetje outcast en was toch ehm.. De mensen

1870
02:33:01,620 --> 02:33:10,360
die van oudsher, de messentrekkers en
de sociaal niet-aangepaste mensen waren.

1871
02:33:10,630 --> 02:33:11,070
En dat..

1872
02:33:11,070 --> 02:33:13,290
Zo leefde dat ook binnen Nijkerk?

1873
02:33:13,290 --> 02:33:22,230
Dat.. Het is een Vener. Hè, dat was
eh.. geen predicaat om dat te hebben.

1874
02:33:22,230 --> 02:33:23,480
Geen positief predicaat.

1875
02:33:23,480 --> 02:33:29,640
Geen pro.. positief
predicaat. En dat ehm..

1876
02:33:29,640 --> 02:33:33,010
En hoe waren die verhoudingen,
die relaties dan, want u zegt..

1877
02:33:33,010 --> 02:33:37,920
Hè, maar daar ben ik heel benieuwd
naar als dat gesprek eh.. nog

1878
02:33:37,920 --> 02:33:42,490
doorkomt met mevrouw Hijwegen,
hè, want dat zijn echte Veners.

1879
02:33:42,490 --> 02:33:43,050
Ja, oké.

1880
02:33:43,050 --> 02:33:51,700
En, en eh.. Hoe die dat beleefd hebben en, en..
Maar dat was toch een tamelijk moeilijk eh..

1881
02:33:52,040 --> 02:33:53,550
Moeilijke verhouding tussen, tussen..

1882
02:33:53,550 --> 02:33:54,000
Ja.

1883
02:33:54,000 --> 02:33:54,430
de veste, tussen Nijkerk..

1884
02:33:54,430 --> 02:33:59,640
Hè, van mijn moeder hoor ik
altijd; als de avond viel, mocht

1885
02:33:59,640 --> 02:34:03,230
ze niet op de fiets van
Amersfoort naar Nijkerk komen.

1886
02:34:03,230 --> 02:34:09,540
Of ze moest in gezelschap zijn. Want die
Veners die zouden je zomaar wat kunnen doen.

1887
02:34:09,540 --> 02:34:13,890
Of ze wat deden, dat..
Maar dat gezegde was zo.

1888
02:34:13,890 --> 02:34:15,410
Dat, dat was hun image.

1889
02:34:18,270 --> 02:34:23,910
Ja. Ja, ja. Hè, er is een buurtschap in
Nijkerkerveen, en dat heet de Vodbuurt.

1890
02:34:24,500 --> 02:34:32,010
En bij vod, dan denk je, hè.. Het is eigenlijk
het onderste blad van een tabaksplant.

1891
02:34:32,010 --> 02:34:39,630
En daar zit zand aan en dat brengt weinig
op. Het is het slechtste van de tabaksplant.

1892
02:34:40,820 --> 02:34:46,930
Die.. Je moet niet tegen de Veners
zeggen eh.. Woon je in de Vodbuurt?

1893
02:34:46,930 --> 02:34:52,300
Want dat is een.. vandaag aan de dag,
een belediging. Hè, want daarmee..

1894
02:34:52,300 --> 02:34:53,180
De Vodbuurt..

1895
02:34:53,180 --> 02:34:58,630
heb je ze eigenlijk tot het onderste
blad van de tabak gedegradeerd.

1896
02:34:58,630 --> 02:35:00,420
Nijkerkerveen werd
de Vodbuurt genoemd.

1897
02:35:00,420 --> 02:35:00,700
Ja.

1898
02:35:00,700 --> 02:35:02,210
Ja, nou ja, het heet..

1899
02:35:02,210 --> 02:35:03,500
Of een deel ervan.

1900
02:35:03,500 --> 02:35:07,679
het stond ook op de kadastrale
kaarten zo. Hè, maar ehm..

1901
02:35:07,680 --> 02:35:09,450
Een volkse naam.

1902
02:35:09,450 --> 02:35:10,534
Ja.

1903
02:35:10,534 --> 02:35:11,980
Oké.

1904
02:35:11,980 --> 02:35:21,580
Dat eh.. is eh.. eigenlijk een heel moeilijk onderwerp
en, en.. maar daar als gemeenschap zo hecht.

1905
02:35:21,580 --> 02:35:26,490
Dat heb ik al eerder gezegd, bij
invallen en zo.. Er hebben bijvoorbeeld

1906
02:35:26,490 --> 02:35:31,370
zeer veel joodse mensen in
Nijkerkerveen ondergedoken gezeten.

1907
02:35:31,370 --> 02:35:32,706
Dat is de andere kant.

1908
02:35:32,710 --> 02:35:41,800
Dat is de andere kant en.. Goed, die wisten dat ze
veilig waren, want ze.. er werd nooit wat gezegd.

1909
02:35:42,730 --> 02:35:49,110
Draai je het nu weer een beetje om; die
Veners die waren geldbewust en, en belust.

1910
02:35:49,750 --> 02:35:54,730
Die joden die konden onderduiken, dat
waren meestal niet de arme joden, die

1911
02:35:54,730 --> 02:35:59,780
hadden wat.. Dus die dachten, daar
kunnen we wel een graantje van meepikken.

1912
02:35:59,780 --> 02:36:04,370
En die betaalden dus een
behoorlijk verblijfsgeld daar.

1913
02:36:06,630 --> 02:36:13,960
Wat ik nu allemaal vertel dat moet maar niet
in de krant komen, want dat ligt heel gevoelig.

1914
02:36:13,960 --> 02:36:17,620
Maar het eh.. is er wel.

1915
02:36:18,060 --> 02:36:19,090
Ja.

1916
02:36:20,270 --> 02:36:25,640
En dat zul je zeker ook bij
de volgende mensen, die

1917
02:36:25,640 --> 02:36:32,892
je intervoe.. viewt eh..
eh.. nog wel ervaren denk ik.

1918
02:36:32,892 --> 02:36:38,440
Maar dit is een visie van
mij, hè, dat dat eh..

1919
02:36:38,440 --> 02:36:39,370
Ja, dat, dat is goed. Daarvoor
zijn we ook gekomen. Ja.

1920
02:36:39,370 --> 02:36:45,350
Eh.. wat ze altijd.. Mijn
moeder is een echte Nijkerkse.

1921
02:36:45,980 --> 02:36:46,070
Ja.

1922
02:36:46,070 --> 02:36:53,500
Hè, en meerdere geslachten wonen in
Nijkerk. Mijn vader komt uit Barneveld.

1923
02:36:53,710 --> 02:37:00,610
En eh.. zijn vader komt uit Bolsward.
Zijn vader komt weer uit Groningen.

1924
02:37:00,610 --> 02:37:03,660
Eh.. wij hebben dus niet echte
roots van het Nijkerkse.

1925
02:37:03,660 --> 02:37:11,020
De oude heer Tijsseling.. ik ging altijd heel
vroeg naar de kapper en daar was hij dan ook, want

1926
02:37:11,020 --> 02:37:19,100
hij liet zich iedere dag scheren en dan.. Timo, zei
die, wees maar blij dat je niet volbloed Nijkerker

1927
02:37:19,210 --> 02:37:27,100
bent, want jij hebt ook nog wat bloed in je dat
je afstand kunt nemen van de echte ‘Niekarkers’.

1928
02:37:27,900 --> 02:37:34,930
En dat denk ik ook wel eens, dat ik eh.. misschien
wat objectiever en wat afstandelijker denk.

1929
02:37:34,930 --> 02:37:37,260
Maar, maar welke van
de drie broers was dat?

1930
02:37:38,320 --> 02:37:42,300
Eh.. alledr.. alledrie. Of
eh.. twee broers dan en ik eh..

1931
02:37:42,300 --> 02:37:44,390
Nee, u heeft het over de oude..

1932
02:37:44,390 --> 02:37:48,300
O, de oudste.. Dat was
meneer Dieck, geloof ik.

1933
02:37:48,300 --> 02:37:50,940
Ja. De ou.. Herman was
de oudste, denk ik.

1934
02:37:51,020 --> 02:37:53,830
Herman die is naar Amerika gegaan.

1935
02:37:54,590 --> 02:37:54,880
Oké.

1936
02:37:54,880 --> 02:38:03,040
En dan had je nog twee broers en dan had je Gijs
en die zat in de elektriek en in de techniek, die..

1937
02:38:03,040 --> 02:38:03,200
Ja, die..

1938
02:38:03,200 --> 02:38:09,530
deed de broedmachines en ook
later de eh.. triplexafdeling.

1939
02:38:09,530 --> 02:38:12,570
Ja, maar die zorgde in het
noodziekenhuis voor de verwarming en eh..

1940
02:38:12,570 --> 02:38:12,718
Ja, ja, ja.

1941
02:38:12,718 --> 02:38:12,839
en alles.

1942
02:38:12,840 --> 02:38:15,580
En dat was een techneut.

1943
02:38:15,580 --> 02:38:17,000
Ja. Ja, dat begrijp ik, ja.

1944
02:38:17,000 --> 02:38:20,130
En die werd door de twee
andere broers nooit als

1945
02:38:20,130 --> 02:38:25,280
volwaardig eh.. die vonden..
Hè, hij hing er maar bij.

1946
02:38:25,280 --> 02:38:30,490
En, en dat is ook niet de kapitaalman
eh.. geworden in de familie.

1947
02:38:30,500 --> 02:38:31,530
Nee, nee, nee. Nee.

1948
02:38:31,560 --> 02:38:36,240
Maar een bijzonder goeie
en technische kerel was dat.

1949
02:38:36,240 --> 02:38:42,980
Ja. Heeft, heeft u nog.. Hè, u zei, u bent niet,
niet echt naar die noodziekenhuizen geweest.

1950
02:38:44,200 --> 02:38:45,106
Eh.. na de bevrijding..

1951
02:38:44,820 --> 02:38:45,930
Ik ben meerdere keren geweest.

1952
02:38:45,930 --> 02:38:53,770
Hè, en de directeur eh.. of eh.. hoe zal ik.. de
geneesheer, dat was in de oorlog dokter Bakker.

1953
02:38:54,010 --> 02:38:54,450
Dokter..

1954
02:38:54,450 --> 02:38:55,740
Of dokter Drukker..

1955
02:38:55,800 --> 02:38:56,809
Ja, dat.. dokter Bakker was..

1956
02:38:56,810 --> 02:38:57,560
nou moet ik effentjes goed..

1957
02:38:57,560 --> 02:38:58,890
dokter Bakker was zijn onder..(?)..

1958
02:38:58,890 --> 02:38:59,540
Ja.

1959
02:39:01,420 --> 02:39:10,560
En ehm.. Goed, wij hadden goede contacten met.. Dus
zei die in de oorlog een keer tegen mijn moeder:

1960
02:39:11,410 --> 02:39:16,580
Laat alle kinderen maar komen, ik zal ze eens even
onderzoeken of, of alles wel goed functioneert.

1961
02:39:16,580 --> 02:39:18,980
Want hij was eigenlijk kinderarts.

1962
02:39:18,980 --> 02:39:19,525
Klopt.

1963
02:39:19,526 --> 02:39:29,674
En toen zei één van mijn zusjes: Mama, dat is toch
die dokter uit Amersfoort, waar ik geweest ben.

1964
02:39:29,784 --> 02:39:32,106
Oh, nee kind, daar lijkt
‘ie op, zei mijn moeder.

1965
02:39:32,106 --> 02:39:38,071
Dus die heeft dat afge.. Maar die herkende
hem als de kinderarts uit Amersfoort.

1966
02:39:38,271 --> 02:39:44,486
En goed, hij wist dat ook na
de oorlog nog te vertellen.

1967
02:39:44,486 --> 02:39:52,483
Ik ben eh.. ja, tien jaar geleden nog een keer bij
hem geweest. Je moeder ving dat zo tactisch op.

1968
02:39:53,284 --> 02:40:00,990
Hè, tegenover de omstanders ook, dat
dat geen problemen gegeven heeft.

1969
02:40:00,990 --> 02:40:01,220
Ja.

1970
02:40:01,220 --> 02:40:03,759
En in dat soort dingen
was mijn moeder sterk.

1971
02:40:03,759 --> 02:40:08,572
Hè, dat die een moeilijke
situatie altijd weer goed

1972
02:40:08,573 --> 02:40:12,720
draaide en, en zonder
problemen een, een plaats gaf.

1973
02:40:12,720 --> 02:40:16,530
Ja, want als ik.. in die tijd, in dat halve
jaar, was het erg belangrijk, lijkt mij.

1974
02:40:16,530 --> 02:40:16,720
Ja.

1975
02:40:16,720 --> 02:40:20,420
Wat mijn moeder ook eh.. in
dat eh.. ziekenhuis hebben

1976
02:40:20,420 --> 02:40:25,550
meerdere evacués eh.. een baby
gekregen, zijn daar bevallen.

1977
02:40:25,590 --> 02:40:32,560
En dan was er geen eh.. Dat waren ke..
katholieken en die moesten dan gedoopt worden.

1978
02:40:32,610 --> 02:40:38,320
Ik denk dat mijn moeder wel, wel
tien keer of zo doopmoeder geweest

1979
02:40:38,320 --> 02:40:43,040
is, dus dat ze het kind naar de
kerk bracht om gedoopt te worden.

1980
02:40:43,040 --> 02:40:48,180
Om.. want eh.. familie of anderen
waren niet voorhanden om dat te doen.

1981
02:40:49,040 --> 02:40:53,810
En goed, dat was een functie
die ze dan.. of eh.. een

1982
02:40:53,810 --> 02:40:57,420
kwaliteit die ze in de oorlog
meerdere keren gedaan heeft.

1983
02:40:57,420 --> 02:41:01,160
Ja, in die zin werd, werd zij
ook heel direct betrokken bij..

1984
02:41:01,160 --> 02:41:01,440
Ja.

1985
02:41:01,440 --> 02:41:05,800
bij de opvang van, van
patiënten eh.. vluchtelingen..

1986
02:41:05,800 --> 02:41:08,180
Eh.. we wisten van het doen en laten.

1987
02:41:08,180 --> 02:41:14,230
Eh.. niet.. Want daar was ik te jong
voor, daar werd niet alles over verteld.

1988
02:41:14,230 --> 02:41:22,220
Maar eh.. ook door wat ik straks vertelde, onze
naaste buren hadden drie verpleegsters in huis.

1989
02:41:22,220 --> 02:41:29,780
En als zodanig.. Eentje heet zuster Riet en
zuster Slob, en Slob was dan d’r achternaam.

1990
02:41:29,780 --> 02:41:35,560
En gut ja, die kwamen ook, na hun
diensttijd, ook wel bij ons eh.. een praatje

1991
02:41:35,560 --> 02:41:40,907
maken en, en goed, dat eh.. dat eh..
En dan hoorde je wel het één en ander.

1992
02:41:40,907 --> 02:41:46,190
Hè, en dan hoorde je ook wel dat
van: Gut, er is nu een passant

1993
02:41:46,190 --> 02:41:53,440
bij me.. bij ons gekomen en wel
zo vol luis, dat het haar wit was.

1994
02:41:53,850 --> 02:41:59,260
En z’n schaamharen wit. We zijn hem eerst
in de petroleum aan het zetten geweest.

1995
02:41:59,330 --> 02:42:05,100
En toen kaal geschoren om..
Nou ja, zo zat ‘ie onder,

1996
02:42:05,100 --> 02:42:08,490
hè.. Zo’n verhaal, dat
kan ik me nog herinneren.

1997
02:42:08,490 --> 02:42:08,980
Ja, ja.

1998
02:42:08,980 --> 02:42:15,280
Dat ze dat vertelden. Ik zou haast zeggen,
daar smulde ik van, dat vond ik zo boeiend, hè.

1999
02:42:15,280 --> 02:42:15,550
Ja, ja, ja, ja.

2000
02:42:15,550 --> 02:42:21,130
Hè, maar goed, direct had ik daar niks mee
te doen. Hè, maar goed, dat soort verhalen..

2001
02:42:21,130 --> 02:42:23,189
Dat zijn wel de verhalen
die u hoorde dan.

2002
02:42:23,190 --> 02:42:23,740
Ja, ja, ja.

2003
02:42:23,740 --> 02:42:26,039
En die de ronde deden waarschijnlijk
in de stad, in de stad.

2004
02:42:26,040 --> 02:42:32,130
Eh.. ik weet niet of ze dat verder vertelden, maar,
maar het waren wel verhalen die echt gebeurden.

2005
02:42:32,130 --> 02:42:34,420
Heeft u.. Want het is
natuurlijk het noodzoek..

2006
02:42:34,420 --> 02:42:37,060
noodziekenhuis Tijsseling,
dat zat op de Wallerstraat.

2007
02:42:37,060 --> 02:42:37,560
Ja.

2008
02:42:37,560 --> 02:42:40,800
Hè, daar waren dan de bevallingen.
Dat was.. daar waren de chirurgen.

2009
02:42:40,800 --> 02:42:43,940
Ja. Nou, chirurgen waren
er eigenlijk niet.

2010
02:42:43,940 --> 02:42:44,482
Toch, toch..

2011
02:42:44,482 --> 02:42:46,290
Nee, dokter Drukker
en dokter De Lange..

2012
02:42:47,030 --> 02:42:47,150
Dokter..

2013
02:42:47,150 --> 02:42:51,650
en ook dokter Schreuder, die
hebben zich dat eigen gemaakt.

2014
02:42:51,650 --> 02:42:52,010
Okè, die waren..

2015
02:42:52,010 --> 02:42:58,050
Die, die hebben dingen gedaan die ver
buiten hun competentie en hun.. Maar

2016
02:42:58,050 --> 02:43:03,930
eh.. Dokter Drukker die heeft altijd
gezegd: Ik heb nooit een ongeluk daar,

2017
02:43:04,450 --> 02:43:09,180
hè.. Ze zeggen dan wel eens van het
ziekenhuis van, van: Er gebeuren dingen

2018
02:43:09,180 --> 02:43:14,800
die eh.. Er is nooit een ingreep gebeurd
die een dodelijke afloop gehad heeft.

2019
02:43:14,800 --> 02:43:15,770
Nee, oké.

2020
02:43:15,940 --> 02:43:18,825
Maar wat dat betreft kan Jan van de
Mast ook spannende verhalen vertellen.

2021
02:43:18,930 --> 02:43:20,830
Ja, dat zal ik hem, zal ik hem vragen.

2022
02:43:20,870 --> 02:43:25,800
Ja, want ehm.. je had daarnaast
natuurlijk nog allerlei andere locaties.

2023
02:43:25,800 --> 02:43:30,280
Je had de Van Delenstraat, je had de eh..
Volksheil heeft u verteld, daar bent u geweest.

2024
02:43:30,280 --> 02:43:34,900
Je had de, de, de
openbare school op de eh..

2025
02:43:34,900 --> 02:43:35,940
Eh.. in de Gasthuisstraat.

2026
02:43:35,940 --> 02:43:37,589
in de Gasthuisstraat. Je had de
jodenschool waar, hè, werd opgevangen.

2027
02:43:37,590 --> 02:43:38,350
Ja, en je had het..

2028
02:43:38,350 --> 02:43:38,511
Eh..

2029
02:43:38,511 --> 02:43:39,600
Arke.. Wat nu Arkemheen is.

2030
02:43:39,600 --> 02:43:43,810
..Arkemheen. Hè, het oude..

2031
02:43:43,810 --> 02:43:44,940
Mannen en vrouwenhuis.

2032
02:43:44,940 --> 02:43:45,529
Het oude mannen en vrouwenhuis.

2033
02:43:46,200 --> 02:43:46,930
Callenbach.

2034
02:43:46,930 --> 02:43:50,200
Callenbach. Dat is allemaal
in een, in een ring..

2035
02:43:50,200 --> 02:43:50,670
Ja.

2036
02:43:50,670 --> 02:43:52,350
rondom de veste, zeg maar.

2037
02:43:52,790 --> 02:43:53,040
Ja.

2038
02:43:53,040 --> 02:43:59,688
En, en, en, en.. Had daar ook op de één of andere
manier nog, nog contact mee of met mensen van..

2039
02:43:59,740 --> 02:44:00,220
Nee, nee.

2040
02:44:00,220 --> 02:44:00,627
Niks?

2041
02:44:00,627 --> 02:44:01,360
Nee, nee.

2042
02:44:01,360 --> 02:44:03,490
Daar weet u verder
niet uit persoonlijk..

2043
02:44:03,490 --> 02:44:06,120
Eh.. ik wist dat het
er was en, en eh..

2044
02:44:06,780 --> 02:44:12,474
Ik.. Maar ik ben daar nooit bij mensen
geweest om ze op te zoeken of wat dan ook.

2045
02:44:12,475 --> 02:44:19,400
Ik weet alleen, en wat ik nu dan ook nog in een
gedenkboekje.. Dat er wel gesproken werd dat.. Het

2046
02:44:19,400 --> 02:44:25,582
Van Delenhuis, dat waren dan de beter gesitueerde
mensen en dat die soms verrekte lastig waren.

2047
02:44:25,582 --> 02:44:25,879
Hè, dat..

2048
02:44:25,880 --> 02:44:28,150
Dat heeft u ook ervaren op
de één of andere manier?

2049
02:44:28,150 --> 02:44:33,493
Eh.. Niet aan den lijve, maar dat
verhaal ging.. In de familie ging dat.

2050
02:44:33,493 --> 02:44:37,630
Die zijn veeleisend en die denken
nog dat ze op vakantie zijn.

2051
02:44:37,800 --> 02:44:43,420
Hè, die vonden dat ze eh.. drie streepjes
voor hadden op eh.. alle anderen.

2052
02:44:43,420 --> 02:44:44,655
Ja. Ja, ja.

2053
02:44:44,656 --> 02:44:51,510
Hè, en daar werd eh.. ja, heel
onbevangen over gesproken eh..

2054
02:44:52,100 --> 02:44:52,180
Ja.

2055
02:44:52,180 --> 02:44:58,220
in de familie. En dat eh.. dat
was het gesprek van de dag.

2056
02:44:58,220 --> 02:45:03,880
Weet, weet u ook eh.. Ik vraag nu
naar die verschillende locaties,

2057
02:45:03,880 --> 02:45:06,830
maar daar heeft u niet
rechtstreeks contact mee gehad dan?

2058
02:45:07,700 --> 02:45:11,689
Eén keer dan wel met eh.. met,
met dokter De Lange dan. Nee..

2059
02:45:11,790 --> 02:45:12,550
Dokter Drukker.

2060
02:45:12,550 --> 02:45:14,380
dokter Drukker dus.

2061
02:45:17,240 --> 02:45:22,040
Ehm.. had u verder ook, ook iets, iets
te maken met, met eh.. de mensen als,

2062
02:45:22,240 --> 02:45:29,690
als de ehm.. eh.. meester De Zeeuw
bijvoorbeeld, die voor passanten zorgde.

2063
02:45:29,690 --> 02:45:35,560
Nee. Nee, ja maar eh.. Eh.. Waar ik mee te maken
had, dat was m’n eigen familie en daar moest ik..

2064
02:45:35,560 --> 02:45:36,613
Daar moest u zorg voor dragen.

2065
02:45:36,614 --> 02:45:38,451
Daar moest ik voor zorgen.
Dat klinkt een beetje..

2066
02:45:38,370 --> 02:45:39,070
Zo voelde dat.

2067
02:45:39,070 --> 02:45:46,788
Ja. Maar dat.. Hè, goed.. Eerstens werd ik
niet gevraagd eh.. van, ga dit of dat doen.

2068
02:45:46,789 --> 02:45:53,850
Eh.. nee, de zaken thuis, dat was mijn opdracht
en daar vond ik ook dat mijn opdracht lag.

2069
02:45:53,850 --> 02:46:03,390
Dat, dat eh.. Nee, eh.. Daar werd.. Dat de
post kwam, dat vond ik interessant en leuk.

2070
02:46:03,390 --> 02:46:10,740
Maar daar hield eigenlijk eh.. mijn functie,
als je het zo zeggen mag, eh.. mee op.

2071
02:46:10,740 --> 02:46:11,132
Ja.

2072
02:46:11,133 --> 02:46:12,180
Dat eh..

2073
02:46:12,180 --> 02:46:16,240
Oké. Ja, ik denk dat we de
meeste punten wel gehad hebben.

2074
02:46:16,240 --> 02:46:16,400
Ja.

2075
02:46:16,400 --> 02:46:20,860
Ehm.. ik weet niet of u zelf
nog iets vergeten eh.. bent.

2076
02:46:20,860 --> 02:46:21,070
Nee, nee.

2077
02:46:21,070 --> 02:46:24,060
(aan de cameraman, HK)Heb jij nog iets waarvan je
denkt: Hé, daar ben ik heel erg nieuwsgierig naar?

2078
02:46:25,310 --> 02:46:30,651
HK Ehm.. Nee, wat ik wel mooi vond, wat u vertelde
over, over mensen die hier door de straat liepen.

2079
02:46:31,320 --> 02:46:34,130
Dat was echt.. Dat u dat zo intens
heeft meegemaakt, de armoede..

2080
02:46:34,130 --> 02:46:35,010
Die armoe, ja.

2081
02:46:35,010 --> 02:46:35,550
HK dat heeft..

2082
02:46:35,550 --> 02:46:44,540
Dat eh.. En dat is ook nog wel gevoed eigenlijk,
die gedachte en die herinnering, door die film.

2083
02:46:44,940 --> 02:46:50,080
Hè, daar zie je nog weer..
Het is een her.. Terugdraaien

2084
02:46:50,080 --> 02:46:53,910
van wat er in m’n kop
zit, zie ik daar gebeuren.

2085
02:46:53,910 --> 02:46:54,420
Ja.

2086
02:46:54,420 --> 02:47:01,600
Hè, en eh.. die opnames zijn niet
geënsceneerd of wat.. Nee, dat was echt zo.

2087
02:47:01,600 --> 02:47:12,609
Dat, dat ehm.. dat was.. En dat was een
voortdurende tocht van mensen en, en eh.. ja.

2088
02:47:13,160 --> 02:47:19,490
En de tweede wat die.. zeg maar,
die tocht die door Nijkerk ging.

2089
02:47:19,490 --> 02:47:25,700
Toen de Duitsers aan het vluchten
waren voor de oprukkende Canadezen.

2090
02:47:26,380 --> 02:47:26,620
Ja.

2091
02:47:26,620 --> 02:47:31,640
Hè, en dan waren ze eh.. veel
lopen, sloffen eh.. met paard

2092
02:47:31,640 --> 02:47:35,070
en wagens, waarvan het paard ter
nauwer nood meer vooruitkwam.

2093
02:47:35,070 --> 02:47:38,410
Of met hele krakende voertuigen.

2094
02:47:38,410 --> 02:47:44,810
En, ik weet niet of ik het helemaal goed in het
Ned.. of in het Duits.. Liebe tot an Schlaf.

2095
02:47:44,810 --> 02:47:45,070
Ja.

2096
02:47:45,070 --> 02:47:49,600
Dat stond er met grote
letters op die.. Hè, daarmee

2097
02:47:49,600 --> 02:47:54,060
werden ze vooruit gedreven
eigenlijk, naar de randstad.

2098
02:47:54,060 --> 02:47:56,420
Ja. Ja, ja, ja.

2099
02:47:55,960 --> 02:48:02,390
Hè, dat eh.. dat was eh..
zij denken van ja.. En..

2100
02:48:02,490 --> 02:48:07,269
Maar ik denk dat ze het liefst hun handen
omhoog gestoken hadden voor, voor eh..

2101
02:48:07,270 --> 02:48:07,897
Eindelijk..

2102
02:48:07,898 --> 02:48:10,010
De.. het einde van de, van de oorlog.

2103
02:48:10,010 --> 02:48:10,360
Eindelijk vrede, ja.

2104
02:48:10,360 --> 02:48:10,450
Ja.

2105
02:48:10,450 --> 02:48:10,760
Ja.

2106
02:48:10,760 --> 02:48:21,900
(kijkt op papier) Wat ik me ook nog ergens
kan herinneren over eh.. Zeventien september,

2107
02:48:22,820 --> 02:48:28,960
laten we zeggen een week daarna, toen stond
ik uit het dakraam te kijken aan de voorkant.

2108
02:48:28,960 --> 02:48:38,570
En dat ik twee vrachtwagens, Duitse
vrachtwagens, zag waar dertig, veertig

2109
02:48:38,760 --> 02:48:43,930
parachutisten, paratroopers in
stonden, die gevangen genomen werden.

2110
02:48:43,930 --> 02:48:48,580
En dat ik even de aandrang had
om uit het dakraam te springen en

2111
02:48:48,580 --> 02:48:53,670
er middenin.. Om ze, ja, niet te
bevrijden, want eh.. dat kon niet.

2112
02:48:53,670 --> 02:48:58,934
Maar ik had eventjes het gevoel van,
ja, wat voor daad moet ik nu stellen?

2113
02:48:58,934 --> 02:49:02,920
Hè, hoe jong ik dan ook
was. Hè, dat, dat heeft eh..

2114
02:49:02,920 --> 02:49:05,915
Maar dat weet ik ook nog
heel goed dat dat eh.. En

2115
02:49:06,280 --> 02:49:08,910
waar die naar toegevoerd
werden, dat weet ik niet.

2116
02:49:08,910 --> 02:49:13,610
Maar die waren, zeg maar
eh.. gevangen genomen in eh..

2117
02:49:13,610 --> 02:49:19,380
in Oostenbeek en waar dan ook
en, en, en werden afgevoerd.

2118
02:49:21,110 --> 02:49:21,400
Ja. Ja.

2119
02:49:21,400 --> 02:49:26,360
Hè, want al het verkeer van
het westen, Amersfoort, dat

2120
02:49:26,360 --> 02:49:30,210
kwam door de Venestraat,
Langestraat, Oosterstraat.

2121
02:49:30,290 --> 02:49:30,590
Hè, dat..

2122
02:49:30,590 --> 02:49:31,860
Naar het noorden.

2123
02:49:31,860 --> 02:49:38,770
Hè? Naar eh.. zeg maar eh.. naar
eh.. Er ging een klein gedeelte,

2124
02:49:38,770 --> 02:49:43,160
zeg maar, de Kleterstraat in,
zeg maar, naar het Barneveldse.

2125
02:49:43,160 --> 02:49:49,240
Maar nee, de grote weg was van A
naar Z, van Amersfoort naar Zwolle.

2126
02:49:50,460 --> 02:49:52,600
Ja. Ja, de snelweg lag er nog niet..

2127
02:49:52,600 --> 02:49:53,110
Nee.

2128
02:49:53,110 --> 02:49:53,384
dwars door..

2129
02:49:53,384 --> 02:49:53,590
Nee, nee.

2130
02:49:53,590 --> 02:49:54,850
dwars door het dorp.

2131
02:49:54,850 --> 02:50:00,730
Onvoorstelbaar om te denken van hoe, hoe alles
gewrongen heeft door die smalle straatjes.

2132
02:50:00,800 --> 02:50:01,739
Het ging dwars door Nijkerk heen.

2133
02:50:01,740 --> 02:50:01,841
Dwars door Nijkerk.

2134
02:50:01,841 --> 02:50:10,080
Hè, en omdat wij dus aan die straat woonden,
hebben we daar met onze neus bovenop gezeten.

2135
02:50:10,080 --> 02:50:13,128
Ja. En dat was overdag, vooral overdag. ’s
Nachts werd er natuurlijk niet gelopen..

2136
02:50:13,400 --> 02:50:20,220
Wat eh.. Goed, maar dat heeft toch niet zo..
Maar dat zie je dan ook op die film, dat de V1s

2137
02:50:20,220 --> 02:50:28,820
en de V2s vanuit het oosten naar het westen
getransporteerd werden om dan eh.. in de buurt van

2138
02:50:28,820 --> 02:50:34,984
Voorburg, Wassenaar eh.. (klok slaat) Den Haag,
Scheveningen afgeschoten te worden op, op eh..

2139
02:50:34,700 --> 02:50:35,125
Ja. Ja.

2140
02:50:35,126 --> 02:50:39,320
Eh.. Hè, maar dat is al eigenlijk
in een wat eerder, eerdere periode.

2141
02:50:39,320 --> 02:50:41,180
Dat was al eerder. Ja.

2142
02:50:41,180 --> 02:50:41,430
Ja.

2143
02:50:41,430 --> 02:50:42,220
Ja.

2144
02:50:44,730 --> 02:50:54,680
Ja, als ik dat boekje nu nog weer eens ga lezen
dan, dan zou ik nog meer eh.. herinneringen.. Maar

2145
02:50:54,680 --> 02:51:04,100
goed, ik, ik denk dat ik toch wel heel veel zo
van mijn belevenissen in een nutshell verteld heb.

2146
02:51:04,100 --> 02:51:05,969
Ja, dat denk ik ook
wel. Hartelijk dank.

2147
02:51:05,970 --> 02:51:12,310
Met interesse en met.. ja, met liefde, is
niet het goede woord, maar toch eh.. met

2148
02:51:12,310 --> 02:51:18,700
graagte gedaan om, zeg maar, eh.. de geschiedenis
toch een eh.. herinneringspunt te geven.

2149
02:51:18,700 --> 02:51:21,350
Ja. Ja, ik denk dat we
er heel blij mee zijn.

2150
02:51:21,560 --> 02:51:24,310
Het zijn gewoon zo.. zoveel persoonlijke
ervaringen in.. Een stukje terug..

2151
02:51:24,310 --> 02:51:29,560
En ik hoop dat ik het een beetje
goed verwoord heb ehm.. Ja,

2152
02:51:29,560 --> 02:51:33,630
soms zit je wel eens even te
zoeken naar een eh.. passend woord.

2153
02:51:33,630 --> 02:51:36,840
Weet u de naam van de
kleermaker inmiddels?

2154
02:51:37,360 --> 02:51:41,150
Hij zweeft.. Zal ik even
opbellen, dan, dan weet ik het.

2155
02:51:41,150 --> 02:51:42,930
Maar het moet eigenlijk
op de film staan.

2156
02:51:42,930 --> 02:51:47,910
Ja, maar hè.. Ja, nee, maar eh.. Het moet
spontaan.. Het was een hele gewone naam.

2157
02:51:48,850 --> 02:51:56,230
Meneer.. Zo heette die niet, meneer
Van Dalen of papapapapa.. Ach..

2158
02:52:00,790 --> 02:52:01,240
Kleermaker.

2159
02:52:01,240 --> 02:52:08,880
Zo gewoon, dat ik het niet meer weet. Als ‘ie
maar Jetoris zou heten of iets anders dan..

2160
02:52:08,880 --> 02:52:09,250
Ja.

2161
02:52:09,250 --> 02:52:10,220
zou ik het weten.

2162
02:52:10,220 --> 02:52:15,890
Ja, want de, de twee fabrikanten in eh.. in
Bilthoven die wist u bijvoorbeeld nog wel.

2163
02:52:16,060 --> 02:52:16,620
Ja, ja, ja.

2164
02:52:16,620 --> 02:52:17,700
Dat was heel frappant.

2165
02:52:17,700 --> 02:52:20,450
Ja, maar die naam is
ook zo vaak gezegd.

2166
02:52:20,450 --> 02:52:25,430
Maar als ik een zusje opbel, dan kan ik
weer hier gaan zitten om het te vertellen.

2167
02:52:25,430 --> 02:52:30,640
Want die, die.. En dan
zegt.. Weet je dat niet meer?

2168
02:52:31,070 --> 02:52:35,040
Maar dat zal dan m’n leeftijd wezen,
dat ik dan even iets kwijt ben.

2169
02:52:35,040 --> 02:52:37,630
Ja, het is..

2170
02:52:37,630 --> 02:52:42,690
Maar.. wil je toch even
voor de volledigheid?

2171
02:52:42,690 --> 02:52:56,960
Voor de voll.. voor de volledigheid.
Nou, ik zou zeggen, bel op.

2172
02:52:56,960 --> 02:52:57,770
Ja.

2173
02:52:57,770 --> 02:53:00,510
Hoe heette die nou?

2174
02:53:00,510 --> 02:53:07,210
Nou, meneer Van de Wal. Dus heel alledaags, hè,
maar de naam was eventjes niet paraat bij mij.

2175
02:53:07,210 --> 02:53:07,569
Nee. De heer Van de Wal.

2176
02:53:07,570 --> 02:53:14,207
Maar ik zie hem nog lopen en eh.. nou ja, de
man die dan altijd zei Neem me niet kwalijk.

2177
02:53:14,207 --> 02:53:15,540
Hè, meneer Van de Wal.

2178
02:53:15,540 --> 02:53:17,750
Ja, ja. Oké.

2179
02:53:17,750 --> 02:53:26,260
Deze meneer Van de Wal, die werd door onze familie
ook uitgeleend aan nog twee andere families.

2180
02:53:26,260 --> 02:53:32,120
Wat in al die tijd.. Dus zoveel kleding
heeft ‘ie ook niet kunnen maken eh.. bij ons.

2181
02:53:32,120 --> 02:53:38,120
Eh.. waar die dan ook als
welkome gast.. en dan was onze

2182
02:53:38,120 --> 02:53:43,122
familie even ontlast eh..
om eh.. daar te gaan werken.

2183
02:53:43,140 --> 02:53:47,380
Bij de familie Van
Veldhuizen eh.. op het Vetkamp

2184
02:53:47,380 --> 02:53:50,580
is ‘ie geruime tijd geweest
en nog bij een familie.

2185
02:53:51,360 --> 02:53:54,270
Oké, dat, dat werd ook wel
gedaan, dat, dat evacués soms..

2186
02:53:54,270 --> 02:54:00,090
Nou ja, dat dit zo’n waardevolle man
was, die kon wat met z’n handen, die eh..

2187
02:54:00,130 --> 02:54:05,670
wist eh.. Ja, die had kapitaal in z’n
handen eh.. Een kleermaker, ja, dat..

2188
02:54:05,670 --> 02:54:07,150
Was toen waardevol.

2189
02:54:07,150 --> 02:54:07,260
Ja.

2190
02:54:07,260 --> 02:54:12,570
Ja. En dat was met anderen misschien ook
wel zo. Er werden natuurlijk veel evacués..

2191
02:54:12,570 --> 02:54:18,010
Nou ja, eh.. die andere man, die houtvester,
die bij ons kwam helpen zagen en ik

2192
02:54:18,010 --> 02:54:26,920
alsmaar met die trekzaag eh.. Hè, goed eh..
Ze waren.. Het gros ging niet op de krent

2193
02:54:26,920 --> 02:54:32,000
zitten, niet in de stoel tijd afwachten
wanneer ze weer terug naar huis zouden mogen.

2194
02:54:32,000 --> 02:54:35,970
Die hebben zich toch ook heel
veel wel dienstbaar opgesteld.

2195
02:54:36,690 --> 02:54:36,970
Ja.

2196
02:54:36,970 --> 02:54:43,190
En, en dat eh.. dat zal ook in
de volgende interviews.. dat er

2197
02:54:43,190 --> 02:54:48,620
toch ook wel blijvende contacten
eh.. geweest en gemaakt zijn.

2198
02:54:49,710 --> 02:54:58,190
Ja. Oké.

2199
02:54:58,190 --> 02:55:02,550
Eh.. de familie, tien kinderen en eh..
toch wel een trotse vader en moeder.

2200
02:55:02,550 --> 02:55:05,660
Die eh.. ja, vonden dat ze..

2201
02:55:07,140 --> 02:55:10,054
Waren die omvang van die gezinnen
eh.. gangbaar in die tijd of

2202
02:55:10,055 --> 02:55:12,640
waren jullie wel.. hadden jullie
toch wel een heel groot gezin?

2203
02:55:16,220 --> 02:55:23,120
Eh.. Wel uhum.. Zo groot weet ik
niet, tien was toch wel bijzonder.

2204
02:55:23,120 --> 02:55:31,230
Maar ehm.. vijf tot zeven kinderen was
heel gebruikelijk. Heel gebruikelijk.

2205
02:55:31,230 --> 02:55:33,570
Of ik zou haast zeggen,
het zou ongebruikelijk..

2206
02:55:33,570 --> 02:55:38,560
Eh.. we waren ook weer
geen uitzondering daarin.

2207
02:55:38,560 --> 02:55:39,390
Nee. Nee.

2208
02:55:39,391 --> 02:55:47,700
Eh.. Hè, want eh.. Met wie heb ik vorige week..
Ja, maar ik kwam uit een gezin van twaalf.

2209
02:55:47,700 --> 02:55:48,610
Ja. Ja.

2210
02:55:48,610 --> 02:55:51,740
Hè, die.. Ik wou effe zeggen:
Jij meent nou wel eh..

2211
02:55:51,740 --> 02:55:52,400
Baas boven baas.

2212
02:55:52,400 --> 02:55:52,690
Ja.

2213
02:55:52,690 --> 02:55:53,090
Ja.

2214
02:55:53,090 --> 02:56:03,020
Hè, en dat daar toch.. en dat is me altijd
opgevallen, dat de saamhorigheid van die

2215
02:56:03,020 --> 02:56:12,310
kinderen.. Want ik weet dat mijn zusje, en nou
moet ik even denken.. Toen mijn vijfde zusje

2216
02:56:12,310 --> 02:56:22,910
geboren werd, toen werd ik een klein beetje..
Nu moet jij speciaal voor Mariet zorgen.