1
00:00:00,000 --> 00:00:00,340
Ja? Zit u best?

2
00:00:00,340 --> 00:00:01,199
Ik vind het wel om uit te houden. Dus.

3
00:00:01,200 --> 00:00:03,260
Goed zo. Wilt u er iets bij om te
drinken af en toe voor uw keel? Nee?

4
00:00:03,260 --> 00:00:05,260
Anders kunt u altijd zeggen dat we
even eh stoppen hè. Dat kan altijd.

5
00:00:05,260 --> 00:00:05,506
Je zou iets naar achteren gaan
zitten. Dat is iets veiliger.

6
00:00:05,506 --> 00:00:05,596
Ik iets naar achteren.

7
00:00:05,596 --> 00:00:06,350
Naar achteren, ja.

8
00:00:06,350 --> 00:00:07,350
Dan moet ik voorzichtig zijn
met die snoeren allemaal.

9
00:00:07,350 --> 00:00:07,477
Ja.

10
00:00:07,478 --> 00:00:07,605
Zo?

11
00:00:07,606 --> 00:00:08,073
Ja, eh, ja.

12
00:00:08,372 --> 00:00:09,820
Bent u er klaar voor zuster Adrie?

13
00:00:13,050 --> 00:00:35,260
Nou dat wist ik nog niet (lacht).

14
00:00:35,260 --> 00:00:40,040
(lacht) Nou het gaat vanzelf hoor. We gaan nu
gewoon eh...eh over van alles en nog wat praten.

15
00:00:40,040 --> 00:00:41,837
En u heeft me net al heel
veel zitten vertellen.

16
00:00:42,300 --> 00:00:43,700
(lacht) Oh ja.

17
00:00:43,700 --> 00:00:45,700
En zo gaan we op dezelfde manier door.

18
00:00:45,700 --> 00:00:46,510
Oh ja.

19
00:00:46,510 --> 00:00:48,543
U kunt me gewoon vertellen
wat u, wat u weet. Wat, wat...

20
00:00:48,640 --> 00:00:48,770
Ja.

21
00:00:48,770 --> 00:00:51,840
Wat in u weer...(haalt diep
adem) wat u zich herinnert.

22
00:00:51,840 --> 00:00:53,600
Wat ook over het begin, van wat van eh

23
00:00:53,600 --> 00:00:55,230
Jullie zijn klaar hè?
(tegen cameraploeg).

24
00:00:55,230 --> 00:00:57,330
Wat we gehad hebben of
zo? Ik weet het niet wat.

25
00:00:57,330 --> 00:00:57,463
We zijn klaar.
Wat we gehad hebben of
zo? Ik weet het niet wat.

26
00:00:57,463 --> 00:00:58,409
We zijn klaar.

27
00:00:58,409 --> 00:01:00,490
Ik weet niet wat gaan we...

28
00:01:00,490 --> 00:01:05,100
Nou, nou laten...zullen we gewoon even beginnen
met dat u vertelt waar en wanneer u bent geboren?

29
00:01:05,140 --> 00:01:06,030
Beginnen we daar.

30
00:01:06,030 --> 00:01:17,900
Och. Geboren ja. Nou, is zo ver (lacht) Ik
ben geboren in Dussen. Op 31 december 1920.

31
00:01:17,900 --> 00:01:20,650
En eh wat, welke meisjesnaam kreeg
u? Wat was uw volledige naam?

32
00:01:20,650 --> 00:01:26,090
Jacoba Jacoba heette ik. Want
ik had drie verschillende namen.

33
00:01:26,380 --> 00:01:32,880
Koosje en Koske (lacht)
en Jacoba dan. Drie namen.

34
00:01:32,880 --> 00:01:35,000
En wat was u familienaam?

35
00:01:35,000 --> 00:01:38,910
Eijkhout. Jacoba Eijkhout. En...

36
00:01:38,910 --> 00:01:46,530
En ehm, wat herinnert u zich, wat kunt u ons
vertellen over het gezin waarin u bent op gegroeid.

37
00:01:46,530 --> 00:01:47,430
Nou...

38
00:01:47,430 --> 00:01:51,809
Over de..eh over de tijd, over de
omstandigheden, vertelt u maar wat.

39
00:01:51,810 --> 00:02:00,900
Nou mijn, ons gezin was, bestond uit negen
kinderen. Negen. Ik was de negende dan zogenaamd.

40
00:02:01,370 --> 00:02:04,350
En met tiende kind is
mijn moeder overleden.

41
00:02:04,970 --> 00:02:10,950
Dus was mijn vader, stond er gauw
alleen met je negen kinderen.

42
00:02:11,070 --> 00:02:19,760
Maar d'r waren er twee jong overleden al. Ja,
zeer jong. 'k Denk twee en drie jaar, denk ik.

43
00:02:20,130 --> 00:02:26,600
Dus eh...de rest was dan nog over. Dus is
mijn vader heeft alleen voor ons moeten zorgen.

44
00:02:27,350 --> 00:02:32,230
Maar ehm toen is na die tijd...
een huishoudster bij ons gekomen.

45
00:02:32,230 --> 00:02:36,250
Die is zes jaar bij ons geweest,
die heeft ons groot gebracht.

46
00:02:36,320 --> 00:02:42,550
Omdat mijn oudste zus niet in staat was,
nog te jong was om voor ons te zorgen.

47
00:02:43,310 --> 00:02:47,110
Maar toen die zeventien was,
heeft die voor ons moeten zorgen.

48
00:02:48,350 --> 00:02:54,117
Dus en zodoende ben ik groot
geworden (lacht). Ja, en voor de rest

49
00:02:54,117 --> 00:02:58,270
is, ben ik opgegroeid in eh (hoest)
in ‘n goed katholiek gezin.

50
00:02:58,390 --> 00:02:59,670
Gelovig gezin zeg ik maar.

51
00:02:59,670 --> 00:03:08,030
Want er werd veel gebeden bij ons.
Morgengebed, avondgebed, voor en na het eten.

52
00:03:09,600 --> 00:03:18,980
En rozenhoedje niet te vergeten. Was nog,
dat duurde een half uur alles bij mekaar.

53
00:03:19,300 --> 00:03:22,540
Dus eh, dat deed mijn vader altijd.

54
00:03:23,430 --> 00:03:34,820
En eh, ja...die, die bad dan altijd voor en
wij dan op de knieën achter de stoel. Gewoon.

55
00:03:34,820 --> 00:03:36,890
En dan de poes liep maar rond.

56
00:03:36,890 --> 00:03:39,150
En dan eh liep die
rozenkrans te slingeren en die

57
00:03:39,150 --> 00:03:42,690
kwam er dan een keer een
beetje een zetje aan geven.

58
00:03:43,440 --> 00:03:50,350
En eh, ja en dan werd
eh voor alles gebeden.

59
00:03:50,350 --> 00:03:54,350
Voor heel de, voor alle mensen zei die,
niet alleen voor ons en voor 't vee.

60
00:03:54,350 --> 00:03:59,660
Want als het rozenhoedje uit was, dan ging mijn
vader de kastdeuren nog eens open, de linnenkast

61
00:03:59,660 --> 00:04:06,410
opendoen in de kamer en daar stond een eh
groot papieren blad van de heilige Brigitta.

62
00:04:06,410 --> 00:04:09,520
Dat was voor het vee. En dan
ging hij dat ook nog eens lezen.

63
00:04:09,520 --> 00:04:14,900
Dus eh een half uur was, was niet
genoeg eigenlijk (lacht). Dus.

64
00:04:14,900 --> 00:04:19,229
Kunt u wat vertellen over het
werk van uw vader, wat een

65
00:04:19,230 --> 00:04:22,550
Mijn vader had een kleine...wij hadden
een kleine boerderij zal 'k maar zeggen.

66
00:04:22,550 --> 00:04:28,580
Hadden vijf melkkoeien en wat kleinvee.
Een paar paarden, twee paarden hadden wij.

67
00:04:28,580 --> 00:04:32,690
Een werkpaard en een eh andere,
een wit, een licht paard.

68
00:04:33,440 --> 00:04:40,220
En eh die was dan thuis altijd hè. Maar die
had een keer in de week, had je de TOS.

69
00:04:40,220 --> 00:04:45,190
Dat was een boot die ging naar eh
Rotterdam naar het vee. Vee wegbrengen.

70
00:04:45,640 --> 00:04:47,881
Dus dat deed mijn vader dan
's nachts om twee uur, dan

71
00:04:47,881 --> 00:04:52,040
moest hij ons dan alleen laten
en ging hij dan een uur weg.

72
00:04:52,780 --> 00:05:00,540
Dus moest hij vee op, op de boot zetten.
Dat heeft ie, heeft ie d'r bij gedaan.

73
00:05:01,450 --> 00:05:10,710
En eh waardoor en wanneer kunt u zich herinneren
eh dat eh u besloot dat u eh zuster wilde worden?

74
00:05:10,710 --> 00:05:13,789
Ja, dat was zestien jaar, maar
toen mocht het niet bij mijn vader.

75
00:05:15,380 --> 00:05:18,880
Was nog veel te jong, ‘k heb
je veel te hard nodig zei die.

76
00:05:18,900 --> 00:05:24,330
Dus is mijn vader, heeft toen
eh in toen ik zestien was een

77
00:05:24,330 --> 00:05:29,650
auto ongeluk gehad en die is
toen nooit meer beter geworden.

78
00:05:31,080 --> 00:05:37,092
En toen werd ik bij mijn, bij mijn zus in gedaan.
In hetzelfde huis eigenlijk, ons ouderlijk huis.

79
00:05:37,092 --> 00:05:46,810
Die was inmiddels dan getrouwd. Mijn oudste zus
dan. Ja, mijn oudste ja we hadden drie, vier zussen.

80
00:05:46,810 --> 00:05:50,370
Maar die een was toen getrouwd en zijn
wij toen bij in, in huis getrokken.

81
00:05:50,370 --> 00:05:54,490
Mijn oudste broer, met twee
broers en ik dan. Met drieën.

82
00:05:54,760 --> 00:05:58,194
En zij zijn van daaruit getrouwd en ik
van daaruit naar het klooster gegaan.

83
00:06:00,550 --> 00:06:05,060
Dus eh was ik negentien. En
mijn zus heeft mij weggebracht.

84
00:06:05,950 --> 00:06:09,629
Met de taxi, voor 2,50 [gulden]
was ik in Tilburg (lacht). Dus...

85
00:06:10,120 --> 00:06:16,970
En wat herinnert u zich over het uitbreken
van de oorlog? Over het begin van de oorlog?

86
00:06:16,970 --> 00:06:23,660
Van de oorlog ja, dat heb ik toen meegemaakt. Dat
was eh 10 mei was mijn zus en ik aan het melken.

87
00:06:23,660 --> 00:06:26,370
Op de, op de eh kanaaldijk.

88
00:06:27,040 --> 00:06:32,725
Maar wij deden ook melken, 24 koeien moesten wij
melken voor onze buurman, die was ziek altijd.

89
00:06:32,725 --> 00:06:36,850
Die had maag en dan mochten
wij onze vijf koeien bij

90
00:06:36,850 --> 00:06:40,472
hem in de wei doen als wij
de koeien deden melken.

91
00:06:40,472 --> 00:06:42,700
Nou dat hebben wij gedaan.

92
00:06:43,390 --> 00:06:47,140
Dus eh zodoende kwam, zaten wij
boven te melken en toen gingen

93
00:06:47,140 --> 00:06:50,630
we naar huis en toen hingen er
allemaal parachutes in de lucht.

94
00:06:51,000 --> 00:06:52,530
Vol allemaal Duitsers.

95
00:06:52,720 --> 00:06:59,070
En toen wij door de straat heen moesten naar
huis, stond alles vol groene pakken van Duitsers.

96
00:06:59,670 --> 00:07:04,850
Allemaal militairen met geweren op de rug.
Ik dacht: ja wat is er nou toch aan de hand?

97
00:07:06,370 --> 00:07:11,700
Dus toen was de oorlog uitgebroken.
Dus toen zijn wij naar huis gegaan.

98
00:07:11,820 --> 00:07:15,860
Dat was dan het begin hè. Voor
de rest was het dan eh ja wel

99
00:07:15,860 --> 00:07:21,340
rustig zo, tenminste rustig...
maar het was wel bezet hè? Ja...ja.

100
00:07:21,340 --> 00:07:28,300
Toen toen zijn wij.

101
00:07:31,190 --> 00:07:36,240
Toen mijn vader is overleden
was het 28 april, 25 april mijn

102
00:07:36,240 --> 00:07:39,263
vader overleden en toen zijn
wij dan bij mijn zus gaan wonen.

103
00:07:39,263 --> 00:07:49,212
En toen ja, toen is de boel, dat was
een jaar naderhand, toen ik weg was

104
00:07:49,213 --> 00:07:56,410
al, ja, toen moest, niemand wou d'r op
de boerderij, onze jongens ook niet.

105
00:07:56,410 --> 00:08:01,200
En mijn zus ook niet en ik was weg. Nou
en toen moest alles verkocht worden.

106
00:08:02,560 --> 00:08:07,160
Dus dat moest toen weer gedeeld worden,
kregen we allemaal een eigen boekje mee.

107
00:08:08,040 --> 00:08:15,050
Dus eh toen was het afgelopen. Is mijn
zus in het huis blijven wonen. Dus.

108
00:08:17,050 --> 00:08:19,170
Ja, en toen ben ik naar
het klooster gegaan.

109
00:08:19,170 --> 00:08:22,630
En hoe bent u naar het klooster gegaan?
Kunt u iets vertellen over die dag?

110
00:08:22,630 --> 00:08:26,590
Wat herinnert u zich van de dag?

111
00:08:26,590 --> 00:08:27,690
O, dat was een woensdagmiddag. 'k Weet
nog, 23 oktober,’k weet het nog heel goed.

112
00:08:27,690 --> 00:08:33,090
En nou en toen eh, heb ik, ik had
ze allemaal al goeiedag gezegd.

113
00:08:33,090 --> 00:08:37,710
En toen ging ik 's middags, 's
middags weg en heel 't dorp liep uit.

114
00:08:37,710 --> 00:08:41,830
Dus ze stonden op de sluis, bij
het kruispunt van het dorp.

115
00:08:41,830 --> 00:08:45,650
En daar stond iedereen stond daar buiten
uit te zwaaien voor mij toen ik met

116
00:08:45,650 --> 00:08:51,700
de taxi met Koos Sleemans, de, de
taxichauffeur mij wegbracht naar Tilburg.

117
00:08:51,990 --> 00:08:54,090
Heb ik iedereen uitgezwaaid nog.

118
00:08:54,140 --> 00:08:58,590
Nou en ik heb nog goed kermis
gehouden in september (lacht) met z'n

119
00:08:58,590 --> 00:09:02,480
allen, moest ik met iedereen nog
dansen en toen ben ik weg gegaan.

120
00:09:03,470 --> 00:09:11,580
Op 3 eh 23 oktober. Dus ik had een heel, ja,
mijn geld wat ik gekr...hadden ze aan me gegeven.

121
00:09:11,580 --> 00:09:15,090
Driehonderd gulden, was toen veel
die tijd. Had ik meegekregen.

122
00:09:15,090 --> 00:09:21,050
Ik zei toen tegen mijn zus, daar kun je de taxi van
betalen en de rest mag je hebben. (lacht). Dus.

123
00:09:21,050 --> 00:09:22,430
En die jas heb ik nog teruggegeven.

124
00:09:23,220 --> 00:09:28,061
En toen was ik op een gegeven moment in het klooster,
dus en toen was het ja voor mij voorbij, ja.

125
00:09:28,061 --> 00:09:31,120
Dus ik heb eh

126
00:09:33,310 --> 00:09:39,220
En wat herinnert u zich van die eh van die
eerste jaren hier eh in het Moederhuis.

127
00:09:39,220 --> 00:09:41,840
Wat, wat eh herinnert u
zich van...moet geen...

128
00:09:41,840 --> 00:09:47,570
Moederhuis ja. Was wel ook wel bezetting maar
toch wel rustig nog hier hoor, toen ik binnenkwam.

129
00:09:47,810 --> 00:09:54,530
En toen eh...we hebben wel, eerste jaar niet,
maar tweede jaar in de kelder gezeten ook.

130
00:09:54,530 --> 00:09:58,440
Zijn hier ook veel in
de kelder geweest hè.

131
00:09:58,440 --> 00:10:04,729
Dus toen ben eh ik hier in het klooster ben
ik in de keuken gekomen, om te helpen. Ja.

132
00:10:04,729 --> 00:10:08,550
Ik zou eigenlijk...toen ben
nog op de ziekenles geweest.

133
00:10:08,830 --> 00:10:12,520
Moest allemaal uitproberen wat
we...ja, je was op de les van 's

134
00:10:12,520 --> 00:10:18,030
morgens van negen tot half twaalf
en dan moesten we naar de kapel.

135
00:10:18,290 --> 00:10:23,910
En van ehm van twee tot vier en van
half zes tot half zeven studie.

136
00:10:23,910 --> 00:10:29,610
Dus eh na vier jaar moest ik weer
op de schoolbanken. Anderhalf jaar.

137
00:10:30,960 --> 00:10:32,460
Maar eh ik vond dat verschrikkelijk.

138
00:10:32,460 --> 00:10:39,130
Ik had altijd hoofdpijn, altijd buiten
geweest en toen veel binnen. Nou...nou.

139
00:10:39,130 --> 00:10:40,890
En moest ik dan voor
de ziekenverpleging op.

140
00:10:40,890 --> 00:10:45,853
Ik zeg: vind het allemaal goed en wel maar
dat als de mensen doodgaan, dat kan ik niet.

141
00:10:45,853 --> 00:10:52,650
Dat heb ik toen gezegd, ja. Toen mocht
ik dan bij gratie Gods ophouden.

142
00:10:52,650 --> 00:10:58,250
Dan mocht ik naar de kleuteropleiding.
Nou dat vond ik heel leuk, om dat te doen.

143
00:10:58,610 --> 00:11:02,160
En eh...nou dat ging
maar drie keer goed ook.

144
00:11:02,740 --> 00:11:07,790
Het was op een gegeven moment heel druk in de
keuken dat er bezoek was voor een zilveren feest.

145
00:11:08,480 --> 00:11:15,510
En Wilburgia, ja: een keukenzuster hoort in
de keuken thuis maar niet op de kleuterles.

146
00:11:15,510 --> 00:11:20,220
Dus dat was, toen 's avonds kwam ik bij de
Moeder Overste en toen was het afgelopen.

147
00:11:20,660 --> 00:11:27,120
Toen moest ik eh altijd in de keuken blijven.
En toen heb ik er vijftig jaar in gestaan.

148
00:11:28,110 --> 00:11:33,150
Vond u...

149
00:11:36,260 --> 00:11:43,450
Jeroen die hoort alles hè, met zo'n koptelefoon
hoor je alles. Dus hij hoort een bladblazer buiten.

150
00:11:43,450 --> 00:11:44,350
O ja! O...

151
00:11:44,350 --> 00:11:45,490
Ja...

152
00:11:47,160 --> 00:11:53,720
Maar toen ik altijd in de keuken...

153
00:11:53,720 --> 00:11:54,200
Wat jammer.

154
00:11:54,200 --> 00:11:57,507
Dat vond ik erg, ik heb
erom gehuild, maar ja.

155
00:11:57,507 --> 00:12:01,230
Nou ja, naderhand gaf ik er
niets meer om, het was toch zo.

156
00:12:02,420 --> 00:12:07,040
Ja, ik heb het eh altijd
met veel plezier gedaan.

157
00:12:07,040 --> 00:12:15,510
En eh hier in het Moederhuis, want u werkte in
de keuken, eh was er eh was er voldoende eten?

158
00:12:15,510 --> 00:12:16,780
Waar kwam het eten vandaan?

159
00:12:16,780 --> 00:12:22,030
Ja, toen nog wel in het begin. Toen in mijn
jaar dat ik er was, in ‘40, was er nog wel hoor.

160
00:12:22,030 --> 00:12:27,200
Tenminste, dat hadden ze
nog wel. Hier in de keuken.

161
00:12:27,200 --> 00:12:32,760
En we kregen ook nog wel
stamppot en twee sneetjes

162
00:12:32,760 --> 00:12:35,850
brood kregen we per dag en
de rest was voor de zieken.

163
00:12:35,850 --> 00:12:39,370
Voor ja, die mensen die het
niet konden hebben, die stamppot.

164
00:12:39,370 --> 00:12:44,680
Of pap 's avonds of stamppot
en om half vijf altijd een

165
00:12:44,680 --> 00:12:46,920
bord erwtensoep met veel water
erop zal ik maar zeggen.

166
00:12:46,920 --> 00:12:56,087
Geen echte, gewoon maar erwten met water. Dus
eh daar moesten we het mee doen allemaal.

167
00:12:56,087 --> 00:13:00,690
Wortelen hadden we zelf
hier in de tuin allemaal en

168
00:13:00,690 --> 00:13:04,950
aardappelen hadden ze ook
volop dus eh dat hadden we wel.

169
00:13:06,030 --> 00:13:16,880
En pap...pap en eh 's middags was het nog
gewoon eten. Nog een beetje wat we hadden dan.

170
00:13:16,880 --> 00:13:21,200
Was ook niet veel bijzonders. En
we hebben veel visjes gegeten ook.

171
00:13:22,210 --> 00:13:25,550
Kregen we ook altijd van
de Duitsers, tonnen met vis.

172
00:13:25,870 --> 00:13:29,270
Hadden we in de Made trouwens
ook hè, (lacht) visjes.

173
00:13:29,270 --> 00:13:29,303
En vlees? Wat herinnert
u zich daarvan?
Hadden we in de Made trouwens
ook hè, (lacht) visjes.

174
00:13:29,303 --> 00:13:31,910
En vlees? Wat herinnert
u zich daarvan?

175
00:13:31,910 --> 00:13:36,950
Vlees, nou hier in het Moederhuis heb ik
er niet zoveel van gemerkt. Da's in de Made.

176
00:13:36,950 --> 00:13:45,610
Want ik ben in Made gekomen in '42, hè? In april
'42. Daar hadden ze altijd harde fourageren.

177
00:13:45,610 --> 00:13:51,570
Maar was er hier op de boerderij, was er
nog vee of hadden, konden hier wel eens...

178
00:13:51,570 --> 00:13:54,770
Ja! De koeien liepen
allemaal buiten hier.

179
00:13:54,770 --> 00:13:58,850
Binnen de...in...hier in
dat grote gras, daar stonden

180
00:13:58,850 --> 00:14:01,450
heggen nog tussen, maar
daar liepen de koeien binnen.

181
00:14:01,450 --> 00:14:06,730
Stuk of tien, melkkoeien. Geen kleinvee, allemaal
grote koeien en varkens hadden ze zelfs ook.

182
00:14:06,730 --> 00:14:10,310
Herinnert u zich ook
dat er geslacht werd?

183
00:14:10,870 --> 00:14:14,710
Ja, nou veel...de koeien niet. Heb ik
nooit gehoord hier, die gingen altijd weg.

184
00:14:14,710 --> 00:14:18,450
Of ze dan geslacht werden weet
ik niet, maar...Heb ik nooit eh,

185
00:14:18,800 --> 00:14:23,220
daar kwam ik nooit bij want ik
ben nooit op de boerderij geweest.

186
00:14:23,220 --> 00:14:30,190
Hoe graag ik het deed. (lacht) Nooit. Ze vroegen
me wat ik het liefst deed, ik zei: op de boerderij.

187
00:14:30,190 --> 00:14:36,750
Maar...nooit geweest. Nee.

188
00:14:36,750 --> 00:14:42,090
En eh wist u iets van onderduikers
of vluchtelingen hier in huis?

189
00:14:42,090 --> 00:14:44,430
Hier in huis weet ik...nee.
Hier in huis, in het Moederhuis.

190
00:14:44,430 --> 00:14:50,720
Want ik ben niet zo lang in het Moederhuis
geweest hè. Tot eh april '42 ben ik hier geweest.

191
00:14:51,500 --> 00:14:53,583
Toen ben ik al naar
de Made overgeplaatst.

192
00:14:54,370 --> 00:14:57,490
Maar u werkte wel in de keuken hier.

193
00:14:57,490 --> 00:14:57,790
Ja

194
00:14:57,790 --> 00:15:02,360
Dus merkte u dat er ook eten gemaakt
moest worden voor mensen die op andere...

195
00:15:02,360 --> 00:15:07,340
Nee (schraapt haar keel) voor buiten, nee.
Ja, voor de kwekelingen en al wat in huis was.

196
00:15:07,460 --> 00:15:10,608
Die waren, die waren toen nog in
huis in die tijd hè. Want die zijn

197
00:15:10,608 --> 00:15:14,040
later in het jaar toen het erger
werd, moesten die allemaal naar huis.

198
00:15:14,800 --> 00:15:22,450
Die mochten niet blijven. Dus voor
de rest eh ben ik in Made geweest hè?

199
00:15:22,450 --> 00:15:25,160
Wanneer ging u naar Made? Kunt u wat
vertellen over hoe u naar Made ging, wanneer?

200
00:15:25,160 --> 00:15:33,625
Hoe dat ik naar Made ging, dat was 7
mei 1942 ben ik in de Made gekomen.

201
00:15:33,770 --> 00:15:40,860
En toen ben ik met de trein, werd ik hier
op de trein gezet in Tilburg en naar Breda.

202
00:15:40,860 --> 00:15:44,850
En ik zeg: waar ligt dat? Dat wist ik nog niet eens.
En werd ik erin gezet, nou dat zul je wel zien.

203
00:15:44,850 --> 00:15:52,230
Er staat wel een zuster je op te wachten. En dan
eh (schraapt haar keel) dan komt ze je ophalen.

204
00:15:52,250 --> 00:15:56,810
Nou ben ik met de bus naar Made
gegaan. Kwam ze me ophalen.

205
00:15:57,360 --> 00:16:01,970
Toen ben ik daar gekomen, kwam direct in
de keuken natuurlijk. Even kennisgemaakt.

206
00:16:01,970 --> 00:16:05,127
En de eerste nacht dat ik
daar was, aan tafel zat ‘k 's

207
00:16:05,127 --> 00:16:07,460
middags, toen werd er gevraagd
wie er 's nachts kon waken.

208
00:16:07,460 --> 00:16:16,141
Ik zeg, nou wat is dat nou weer. Waken
's nachts? En niemand ging er op staan.

209
00:16:16,550 --> 00:16:19,530
Toen ging ik maar staan, ik had
mijn kot of bed nog niet gezien.

210
00:16:20,120 --> 00:16:28,670
Dus heb ik dat gedaan, maar ik moest wat
doen. Twaalf uur tot 's morgens, zeven uur.

211
00:16:28,670 --> 00:16:31,510
En waarom moest u waken?
Kunt u daar wat...

212
00:16:31,510 --> 00:16:35,890
Voor de zieken. Voor de bejaarde
mensen, voor de oude mensen.

213
00:16:36,070 --> 00:16:41,272
Enneh bejaarde oude mannen en
vrouwen hadden wij hè. Die moesten

214
00:16:41,273 --> 00:16:43,770
eh, ja die waren ziek en daar
moest toen bij gewaakt worden.

215
00:16:43,770 --> 00:16:52,460
En ik was dan de eerste
nacht de klos (lacht).

216
00:16:52,460 --> 00:16:58,870
Ehm, kunt u wat vertellen over hoe dat huis was
in Made? Hoeveel zusters er woonden, hoeveel...?

217
00:16:58,870 --> 00:17:08,530
Er waren zeventig zusters. En dan eh veertig
eh arme mensen zal ik maar zeggen, armen.

218
00:17:08,530 --> 00:17:14,170
En eh arme mannen en vrouwen, arme mannen en
vrouwen. Die waren dan gewoon in huis bij ons.

219
00:17:14,530 --> 00:17:19,840
Waren zo alles bij elkaar, wij waren
met driehonderd mensen alles bij elkaar.

220
00:17:19,840 --> 00:17:22,080
En dan hadden we ook nog
kostmensen erbij, boven.

221
00:17:22,080 --> 00:17:28,260
Aan de voorkant van het huis, in die grote
kamers, zaten kostmensen. Stuk of acht.

222
00:17:28,260 --> 00:17:31,320
En de rest was allemaal
oude mannen en vrouwen.

223
00:17:32,890 --> 00:17:43,180
En die kregen dan ook iedere dag eh, ja gewoon
eten wat wij hebben. Wat wij hadden eigenlijk.

224
00:17:43,180 --> 00:17:45,170
Dus eh, wat was uw taak daar? Wat...

225
00:17:45,170 --> 00:17:53,710
Keukenzuster. Moest de hele dag...ja, ja
iedere dag koken hè? Voor driehonderd mensen.

226
00:17:54,030 --> 00:17:56,940
Honderdtwintig kinderen hadden we ook
nog, internaat. (Schraapt haar keel).

227
00:17:57,750 --> 00:18:04,330
Maar die ging nog wel door,
tot eh, tot het verder ging in

228
00:18:04,330 --> 00:18:07,950
de eh met de oorlog, toen de
Duitsers bij ons binnenkwamen.

229
00:18:08,310 --> 00:18:12,140
Dat was in '43 ook geloof ik. En toen
moesten die kinderen ook naar huis.

230
00:18:12,450 --> 00:18:14,590
En toen werd het allemaal ingericht.

231
00:18:14,590 --> 00:18:19,990
Drie zalen, waar de kinderen eten en
drinken, werd dan ingericht voor lazaret.

232
00:18:20,490 --> 00:18:24,130
Toen was, kwam er een vlag op het
huis dat ze ons niet mogen beschieten.

233
00:18:24,410 --> 00:18:28,920
Dat we geen eh, dat wij
ja...veilig moesten zijn

234
00:18:28,920 --> 00:18:31,370
daar voor de Duitsers,
werden bij ons dan verpleegd.

235
00:18:31,370 --> 00:18:38,870
Drie zalen en allemaal eh handen en
eh voe...ja armen eraf, benen eraf.

236
00:18:39,570 --> 00:18:44,410
En ook een heleboel mensen naderhand,
Duitsers, die op de cour dood lagen.

237
00:18:45,410 --> 00:18:51,680
Heel de berg, op de speelplaats.
Ja. Hebben wij allemaal meegemaakt.

238
00:18:52,600 --> 00:18:55,080
En wij moesten dan
verplegen, meehelpen.

239
00:18:55,080 --> 00:19:00,000
De zusters ook, want wij hebben verder niks
geen scholen, want die lagen allemaal stil.

240
00:19:00,610 --> 00:19:08,660
En toen hebben we nog eh moeten werken voor de
Duitsers, meehelpen. In huis, in de verpleging hè.

241
00:19:08,770 --> 00:19:14,720
Kunt u ons uitleggen waar dat de Duitsers
zaten, waar jullie woonden, waar u sliep?

242
00:19:14,720 --> 00:19:20,062
De Du...de Duitsers zaten in de kinderafdeling.
Dat was af...afgescheiden van ons.

243
00:19:20,062 --> 00:19:25,670
Dat was een hele groep, een grote groep van
honderentwintig kinderen dus, die eten in drie

244
00:19:25,670 --> 00:19:33,450
zalen, vier zalen en daar lagen allemaal bezet
bedden voor Duitsers en die werden daar verpleegd.

245
00:19:34,160 --> 00:19:37,340
En wij hadden ook een groep
met eh, voor kraamvrouwen.

246
00:19:37,340 --> 00:19:40,770
Er zijn negen kinderen,
jongetjes bij ons geboren

247
00:19:40,770 --> 00:19:43,560
en die heten allemaal Jozef,
van mensen van buiten.

248
00:19:43,560 --> 00:19:45,730
Kwam de dokter mee op de stoep staan.

249
00:19:45,730 --> 00:19:51,930
Hier is Adam en Eva, zeiden ze (lacht).
Ja, toen...die kwamen bij ons bevallen.

250
00:19:51,930 --> 00:19:54,249
Toen gingen ze weer
weg met haar kindje.

251
00:19:54,520 --> 00:19:56,350
En waarom heten die allemaal Jozef?

252
00:19:56,460 --> 00:19:59,951
Ja omdat het, het St. Jozef pensionaat was.
Die wouden ze allemaal naar het huis heten.

253
00:20:01,680 --> 00:20:05,960
(lacht) Allemaal jongetjes,
geen een meisje geboren.

254
00:20:06,980 --> 00:20:11,010
Dus en wij woonden gewoon eh
in de refter, in het klooster,

255
00:20:11,010 --> 00:20:15,500
gesloten afdeling hè. Slot,
noemden ze dat vroeger, toch?

256
00:20:16,120 --> 00:20:21,980
En daar woonden wij, de zusters. En de mannen
zaten in de mannenbouw, was weer een ander bouw.

257
00:20:22,540 --> 00:20:29,200
En de vrouwen zaten in de achterbouw.
Dat was allemaal gescheiden vroeger.

258
00:20:30,750 --> 00:20:35,000
Dus eh...en die kregen ook
allemaal apart gewoon eten werd dan

259
00:20:35,000 --> 00:20:38,300
door de zusters, paar zusters zorgden
ervoor...het eten en drinken.

260
00:20:38,300 --> 00:20:45,390
En die werden verzorgd, gewassen en allemaal
gedaan. Dus eh, met veel verpleging erbij.

261
00:20:45,390 --> 00:20:51,560
Verzorgd, als...niet als nu natuurlijk,
maar het werd wel gedaan. Ja.

262
00:20:55,060 --> 00:20:59,050
En bij eh, ja ik ben...was
dan in de keuken.

263
00:20:59,240 --> 00:21:02,715
En ja...was niet direct
dat ik de Duitsers.

264
00:21:02,716 --> 00:21:08,020
Moest ‘k de helft van de kachel afgeven, van het
fornuis. Dus ze moesten ‘t voor de Duitsers hebben.

265
00:21:09,130 --> 00:21:15,090
En de Duitsers, ja die deden dan voor d’r
eigen koken en bij...ik voor de zusters.

266
00:21:15,370 --> 00:21:16,850
Maar ik kreeg nog wel
eens vlees van hen.

267
00:21:16,850 --> 00:21:21,880
Waar ze het haalden weet ik niet,
maar dan samen delen, zeiden ze dan.

268
00:21:24,980 --> 00:21:30,140
En eh, en eh de kruikjes
drinken halen bij ons, mocht.

269
00:21:30,140 --> 00:21:33,269
De jongens, die Duitsers, die
kwamen gewoon allemaal binnen.

270
00:21:34,180 --> 00:21:38,100
In de keuken bij ons, de keuken
stond stampvol, met al die jongens.

271
00:21:38,100 --> 00:21:42,660
Allemaal jongens van negentien tot
twintig jaar denk ik, pakweg twintig jaar.

272
00:21:43,130 --> 00:21:45,290
En ik liep er ook tussenin.

273
00:21:45,910 --> 00:21:48,295
Maar op een gegeven moment
konden ze niet van mij afblijven

274
00:21:48,295 --> 00:21:51,720
hè. Ik was, ja, negentien
of twintig jaar, wat was ik?

275
00:21:51,720 --> 00:21:56,450
Eenentwintig was ik toen. En die
konden niet van mij afblijven.

276
00:21:56,450 --> 00:22:00,260
Wat deden ze dan?

277
00:22:00,260 --> 00:22:01,970
Ja eh pakken! En ik dacht
ja, moeten we niet hebben.

278
00:22:02,590 --> 00:22:07,473
En ik had toch wel, flinke
dikkerd was ik (lacht). Ja.

279
00:22:07,473 --> 00:22:10,470
Dus toen heb ik dat verteld en toen
mochten ze niet meer binnenkomen.

280
00:22:10,470 --> 00:22:13,970
De volgende dag moesten ze allemaal buiten
blijven staan, werd het raam open gezet.

281
00:22:14,270 --> 00:22:17,240
Dan konden we daardoor de kruikjes
doorgeven voor het drinken.

282
00:22:17,240 --> 00:22:21,900
Dus dat, was ik toch mee klaar
(lacht). Ik vond dat verschrikkelijk!

283
00:22:21,900 --> 00:22:24,540
Hoop volk in huis en dan je
werk doen en dan de kachel aan,

284
00:22:24,540 --> 00:22:30,010
dat ging niet hè. Dus ik moest
voor al die mensen zorgen.

285
00:22:30,010 --> 00:22:32,120
Driehonderd had ik er haast.

286
00:22:32,960 --> 00:22:34,790
Moest u alleen werken in de keuken?

287
00:22:34,790 --> 00:22:36,050
Nee, wij waren met drieën.

288
00:22:36,050 --> 00:22:40,090
Ik was hoofd en dan twee zusters
om te helpen en dan ‘n paar

289
00:22:40,090 --> 00:22:43,280
meisjes die ook niet normaal
waren, dus dat was ook niet goed.

290
00:22:44,710 --> 00:22:50,775
Twee meisjes van de...van het dorp. Die waren
bij ons, overdag alleen maar hoor, om te helpen.

291
00:22:50,776 --> 00:23:00,160
Dus eh en toen ehm...de groenten
en zo die hadden we zelf in de tuin.

292
00:23:00,260 --> 00:23:05,070
Hadden een grote tuin en daar hadden we twee
tuinknechten hadden wij, van de oude mannen dan ook.

293
00:23:05,730 --> 00:23:09,700
Tenminste oudere mannen. En
die zorgden dan voor de tuin.

294
00:23:10,240 --> 00:23:14,480
Witlof in kuilen en zo, hadden we
allemaal van onszelf en wortelen.

295
00:23:14,480 --> 00:23:20,850
En de rest eh...ja ging het goed.

296
00:23:20,850 --> 00:23:25,330
Maar die Duitsers, die gingen op een gegeven
moment, deden ze ook een gaarkeuken maken, buiten.

297
00:23:25,570 --> 00:23:28,040
En dan konden mensen om
de dag, kregen ze eten.

298
00:23:28,040 --> 00:23:32,570
Konden, ja niet iedere dag
dezelfde, mochten dan eten halen.

299
00:23:34,880 --> 00:23:38,356
Potje mee-eten, maar om de
dag mochten ze dan komen.

300
00:23:40,180 --> 00:23:42,973
Iedere andere, niet iedere
dag dezelfde, om de dag.

301
00:23:42,973 --> 00:23:46,400
Twee keer in de week, drie keer
in de week was het dan zo dat

302
00:23:46,910 --> 00:23:50,280
dezelfden kregen hè? Twee keer
in de week een potje eten halen.

303
00:23:50,280 --> 00:23:53,240
En kunt u vertellen hoe dat
ging? Hoe werd dat uitgedeeld?

304
00:23:53,240 --> 00:23:56,950
Dat werd gewoon buiten in een grote
ketel stond daar. Werd gewoon ingeschept.

305
00:23:56,950 --> 00:24:03,730
Ze moesten hun eigen spullen meebrengen, de mensen.
Een pannetje of zoiets wat ze nodig hadden.

306
00:24:04,000 --> 00:24:06,470
Voor twee of drie
mensen of vier mensen.

307
00:24:07,710 --> 00:24:12,441
Ja. En dat werd allemaal
gewoon genoteerd.

308
00:24:12,442 --> 00:24:14,090
En anders wisten we het toch
niet, want ze kwamen gewoon terug

309
00:24:14,090 --> 00:24:19,150
hè. Dus eh en wij hadden gewoon
ons eten, deed ik voor onszelf.

310
00:24:19,150 --> 00:24:23,880
Wat we hadden. We hadden veel groenten
en inmaak hadden we ook altijd nogal veel.

311
00:24:24,030 --> 00:24:27,370
Dus zo'n duizend flessen
hadden we wel in de kelder.

312
00:24:27,850 --> 00:24:30,700
We hadden veel inmaak altijd,
we hadden een grote tuin.

313
00:24:31,870 --> 00:24:35,630
En eh...maar als wij aan
tafel zaten, dat vond ik

314
00:24:35,630 --> 00:24:38,891
zelf eh ja, gek eh op het
laatst dan, het laatste jaar.

315
00:24:38,920 --> 00:24:42,633
In '44 kwamen de Duitsers, als
wij aan tafel zaten 's avonds

316
00:24:42,634 --> 00:24:46,340
aan het souper, met geweer op de
rug bij ons door de refterdeur.

317
00:24:46,340 --> 00:24:50,680
Ene refterdeur en de andere uit
en weer terug hè. Als wij aan

318
00:24:50,680 --> 00:24:53,400
het souper zaten 's avonds,
kwamen ze door die refter heen.

319
00:24:53,400 --> 00:25:01,040
Op die planken vloer gestapt, zo
hard, ja. Ja. Heb ik mee gemaakt.

320
00:25:01,040 --> 00:25:02,763
En waarom deden ze dat?
Op die planken vloer gestapt, zo
hard, ja. Ja. Heb ik mee gemaakt.

321
00:25:02,763 --> 00:25:03,350
En waarom deden ze dat?

322
00:25:03,860 --> 00:25:06,420
Ja, je hoeft het me niet
te vragen (lacht). Nee.

323
00:25:08,890 --> 00:25:09,390
Was u bang?

324
00:25:09,390 --> 00:25:11,900
Ja, ik vond het niet fijn.

325
00:25:12,780 --> 00:25:16,200
En in de tuin zelfs, daar gingen
wij ook wel eens naar toe en de

326
00:25:16,200 --> 00:25:19,490
Duitsers zaten in het patronaat
achter in de tuin, bij...bij de grot.

327
00:25:19,490 --> 00:25:26,190
Aan de andere kant. En toen eh...waren
wij ook, wij hadden ook een koe gekregen.

328
00:25:26,230 --> 00:25:28,948
Maar ja, dat mocht niemand weten,
dat kregen we van de mensen van

329
00:25:30,540 --> 00:25:33,920
Oosterhout, Ooster...Oosterhout in de
buurt, hè. Ligt bij Geertruidenberg.

330
00:25:34,060 --> 00:25:39,688
En die...koe, die moest ook geslacht worden.
Maar ja, hoe kregen wij die koe dood?

331
00:25:39,689 --> 00:25:42,860
(lacht) Dat was ook een heel wat.

332
00:25:42,860 --> 00:25:44,160
En dat heeft slager Jansen, [eigennaam,
spelling is niet duidelijk.

333
00:25:44,160 --> 00:25:48,000
Kan ook Janssen zijn] onze buurman,
die woonde zo naast, boven de kapel

334
00:25:48,000 --> 00:25:51,190
maar uit de steeg en over de straat
en dan waren we bij de slager.

335
00:25:51,330 --> 00:25:55,940
Hadden we die gevraagd om die koe dood te
maken. Die heeft hem toen dood geschoten.

336
00:25:55,940 --> 00:26:01,640
Ja, tegenwoordig is het allemaal makkelijk
zo, ze slaan er tegenaan en het is gebeurd hè?

337
00:26:02,510 --> 00:26:05,460
Dus heeft hij hem zo dood gemaakt
en toen moesten wij die schoonmaken.

338
00:26:05,460 --> 00:26:09,790
Dus wij naar achteren toe, alles
verduisterd, alles moet donker zijn.

339
00:26:10,240 --> 00:26:11,930
En wij hebben toch
wel lampen aan gehad.

340
00:26:11,930 --> 00:26:16,510
Als het goed verduisterd was, alle kieren...En
de Duitsers waren niet ver van ons.

341
00:26:16,560 --> 00:26:23,500
Hebben wij die koe gevild daar, schoon gemaakt.
Dat was heel wat hoor en in stukken gemaakt.

342
00:26:23,500 --> 00:26:30,070
Wij hadden een deel zelf klaar gemaakt, thuis.
Maar ook eh, wat de slager mee had genomen.

343
00:26:30,070 --> 00:26:33,474
Om voor ons klaar te maken,
ook. Je kon alle deuren uit.

344
00:26:33,475 --> 00:26:38,470
Gewoon even oversteken hè. (Haalt diep
adem) Dus toen hadden we ook weer lang wat.

345
00:26:38,471 --> 00:26:40,009
Enneh, kleine stukjes werden ook
even geweckt ook, in de potten.

346
00:26:40,009 --> 00:26:50,661
Maar daar hadden we niet veel tijd voor (lacht)
want je was niet veel alleen in de keuken.

347
00:26:50,662 --> 00:26:52,560
's Morgens of 's nachts,
ligt eraan, deden we dat.

348
00:26:54,650 --> 00:27:00,480
Maar eh als we deden worst maken en zo,
dan deden we allemaal dat dat klaar was.

349
00:27:00,480 --> 00:27:06,340
En dat werd in de schouw
gehangen, boven in zo'n luik.

350
00:27:07,390 --> 00:27:14,030
Dat was eigenlijk geen echte schouw, maar was
toch fris. Trok wel altijd door hè, het werd droog.

351
00:27:14,470 --> 00:27:17,167
Het moest dan drogen hè, de worst. Ja.

352
00:27:21,270 --> 00:27:24,770
Ja, en zodoende zijn we toch helemaal
doorgerold, door het eten. Maar eh...

353
00:27:24,770 --> 00:27:27,550
Hebben jullie wel eens honger gehad?

354
00:27:27,550 --> 00:27:31,830
Nou we hebben wel eens eh...en het brood
konden we zelf ook niet bakken, deden

355
00:27:31,830 --> 00:27:36,900
we vroeger allemaal wel zelf bakken in
de keuken, maar...dat kon je ook niet.

356
00:27:37,410 --> 00:27:40,130
Had ook geen meel. Maar direct
honger kan ik niet zeggen hoor.

357
00:27:40,450 --> 00:27:44,885
Maar die Duitsers, we kregen wel van die eh
Duitsers, die zaten ook in de school naast ons.

358
00:27:44,886 --> 00:27:51,440
Daar stonden tonnen met jam en visjes,
van die ehm sardientjes allemaal.

359
00:27:51,730 --> 00:27:57,410
En daar kregen we nogal eens wat
van of we gingen het zelf halen. Ja.

360
00:27:57,970 --> 00:28:00,800
En nou dat waren we onderhand
ook zat, die visjes hè.

361
00:28:00,800 --> 00:28:05,900
Iedere avond visjes, visjes, van
die sardientjes...nou, kwam wel de

362
00:28:05,900 --> 00:28:10,753
neus uit (lacht). En jam, ja, dat
was hele goeie, hele tonnen met jam.

363
00:28:10,753 --> 00:28:12,715
Potlepel ging erin dus
konden we er zo uitscheppen.

364
00:28:13,880 --> 00:28:16,130
Was dat ook in school, dat was
allemaal aan huis hè. We konden

365
00:28:16,130 --> 00:28:19,640
gewoon allemaal binnendoor, je
hoefde niet buiten te komen.

366
00:28:21,230 --> 00:28:30,170
En ehm konden die Duitsers ook altijd
bij jullie eh vanzelf naar binnen?

367
00:28:30,170 --> 00:28:32,490
Of zat daar wel een muur
tussen of konden ze...?

368
00:28:32,490 --> 00:28:34,790
Ja maar, dat is gewoon, ja, de
deuren konden we wel dicht doen.

369
00:28:34,790 --> 00:28:41,430
Maar die liepen toch ook wel binnen bij ons hoor.
En in de badkamer, in het ketelhuis. Dus ja.

370
00:28:42,480 --> 00:28:45,470
Konden ze allemaal heen en ze
waren allemaal de baas daar.

371
00:28:46,470 --> 00:28:52,570
Kon niet zeggen: mag buiten blijven, ge
moet buiten blijven want dat eh, ging wel zo.

372
00:28:52,570 --> 00:28:57,040
Ze konden ook makkelijk van
alles zien wat jullie deden?

373
00:28:57,040 --> 00:29:00,245
Ja! Ah, ja...in de kapel heb ik ze nooit
gezien. Geloof ik, in de kapel niet.

374
00:29:00,245 --> 00:29:03,910
Nee (schraapt haar keel).

375
00:29:04,160 --> 00:29:10,390
En bent u ook wel eens eh, het klooster
uit gemoeten om voedsel te gaan zoeken?

376
00:29:12,040 --> 00:29:20,736
Nee. Ja, het dorp gingen we wel eens in. Het dorp
gingen we wel eens in. Maar toch niet teveel hoor.

377
00:29:20,736 --> 00:29:23,444
Want je hoeft niet op straat te lopen,
want er was niets te halen. Nee.

378
00:29:25,640 --> 00:29:30,360
En we hadden zelf een
voorraad, boven de kapel.

379
00:29:30,360 --> 00:29:33,676
Ja, in zo een eh...Waar de zieke
mensen, de zieke zusters wel eens zaten.

380
00:29:34,000 --> 00:29:39,500
En daar hadden we zo'n eh luik beneden
op de grond en daar lag dan zeil op.

381
00:29:39,500 --> 00:29:41,960
En dat rolden we dan op
en dan konden we zo in ‘t

382
00:29:41,960 --> 00:29:45,850
keldertje in, in de eh...ons,
anderhalve meter diep.

383
00:29:45,910 --> 00:29:51,640
Daar stond altijd suiker en wat voorraad
beschuiten. Weet je, wat dan lang goed was.

384
00:29:52,250 --> 00:29:55,960
Ja, dat hadden we dan in de
kelder, of macaroni of zo.

385
00:29:56,190 --> 00:30:01,069
We...Hadden wij voor gezorgd,
hadden we ge...eh gehamsterd.

386
00:30:01,070 --> 00:30:02,380
En hoe kwam u aan vet?

387
00:30:02,540 --> 00:30:07,430
Vet? Nou ja, vet van reuzel van de
koe. Van het vet, daar zat ook vet in.

388
00:30:07,430 --> 00:30:10,810
En olie, olie persten we
ook...hadden we ook zelf geperst.

389
00:30:10,810 --> 00:30:15,490
Maar toen hadden we een korreltje olie
gevonden op de boerderij van dat zaad.

390
00:30:15,490 --> 00:30:18,640
Van dat, weet je wel, dat groene
zaad waar ze olie van persten.

391
00:30:18,640 --> 00:30:19,620
Koolzaad?

392
00:30:19,620 --> 00:30:23,880
Koolzaad. En hadden we toen gevonden en boven
op zolder hadden ze zo’n machientje staan.

393
00:30:23,880 --> 00:30:29,580
Met zo'n band en die ging naar beneden op
toe hè. Dat moest gemaal...geperst worden.

394
00:30:29,740 --> 00:30:32,950
En dat hadden we in een grote
melkbus gedaan, die olie.

395
00:30:33,490 --> 00:30:36,510
En die hadden we op de
ziekenkamer gezet, bij de zusters.

396
00:30:36,510 --> 00:30:39,710
Daar lagen die zieke zuster
altijd op, twee eigenlijk.

397
00:30:39,710 --> 00:30:43,828
Maar achter het bed hadden
we die bus olie neer gezet.

398
00:30:43,828 --> 00:30:49,672
(lacht) Veertig liter ging er in hè, dus daar
konden we toch wel veel mee doen. Met die olie.

399
00:30:51,900 --> 00:30:56,067
Enneh...Maar ja, daar kwamen ze ook wel eens
kijken. Een radio hadden we er ook staan.

400
00:30:57,650 --> 00:30:59,780
En die radio mochten we niet hebben.

401
00:30:59,780 --> 00:31:05,350
En had onze...eh, onze eh...dus de
ehm smid die tegenover ons woonde.

402
00:31:05,350 --> 00:31:07,996
Els, of hoe heette die man dan,
weet ik niet precies zijn naam.

403
00:31:07,997 --> 00:31:11,990
Van Etten [eigennaam, spelling kan
anders zijn] geloof ik dat hij heette.

404
00:31:11,990 --> 00:31:17,770
En die pakte die radio en die gooit hem
in de boom, uit de ziekenkamerraam.

405
00:31:17,770 --> 00:31:21,004
Die ging zo open eh open
en die hing die in de boom.

406
00:31:21,170 --> 00:31:26,090
(lacht) Ja, die moest, die moest
eruit, want die kwamen daar ook kijken.

407
00:31:26,320 --> 00:31:32,161
Nou ja, dat zag niemand niet. (lacht) Of hij hing
in een boom, daar hadden we niks aan. Dus eh.

408
00:31:32,162 --> 00:31:37,490
En dan hebben we die bus daar achter
de zuster bij in de kamer gezet en

409
00:31:37,590 --> 00:31:41,060
dan kwamen de Duitsers kijken en toen
zeiden we dat die zuster besmet was.

410
00:31:41,260 --> 00:31:45,309
Die had TB. Oh, daar moesten ze niets van hebben.
Dus daar kwamen ze niet meer binnen daar.

411
00:31:45,309 --> 00:31:49,230
Dus die stond goed achter dat
bed, die bus en wij waren vrij.

412
00:31:50,460 --> 00:31:52,780
Van die, van dat dan tenminste weer,
van die, van dat dan tenminste weer.

413
00:31:53,200 --> 00:31:55,430
En zo konden we onze gang ook gaan.

414
00:31:56,340 --> 00:31:57,140
U had...

415
00:31:57,140 --> 00:32:00,450
En vetolie. En vet van de koe ook
hoor en vlees hadden we ook wel.

416
00:32:00,450 --> 00:32:04,090
En dan kregen we...De slager had in
de ijskast, in zijn eigen diep...eh

417
00:32:04,090 --> 00:32:08,865
eigen ijskast ook hangen hè. Dat kregen
we dan, dat was een kleine moeite.

418
00:32:08,865 --> 00:32:14,870
Maar zelf hadden we ook hoor. Wat we konden
verwerken. Paar pannen aangebraden worden.

419
00:32:14,870 --> 00:32:25,500
Ja, voor een week. Daar keek niemand naar,
dat kon in de kelder. Maar voor de rest ehm...

420
00:32:25,500 --> 00:32:27,440
Ehm...Moest u...ook wel
eens schuilen in de kelder?

421
00:32:27,440 --> 00:32:36,190
Ja! We hebben een hele week, ja, dat was in '44,
eind '44, een hele week in de kelder gezeten.

422
00:32:36,510 --> 00:32:42,790
Helemaal vol. En dan de pastorie, de heren van de
pastorie waren er ook bij. Pastoor met drie heren.

423
00:32:43,560 --> 00:32:45,440
En wij met een honderd zusters. Ja!

424
00:32:45,710 --> 00:32:51,710
Met eh honderd mensen, met zeventig
zusters, we zaten allemaal in de kelder.

425
00:32:51,710 --> 00:32:54,420
Maar wel drie grote kelders achter
elkaar hè. Een groot heel klooster.

426
00:32:55,710 --> 00:33:00,620
En daar zaten we dan een hele week en dan
eh de bedden kwamen dan naar beneden.

427
00:33:00,750 --> 00:33:05,840
En dan in de refter werden bedden
neergelegd, strozakken. Meer hadden we niet.

428
00:33:06,130 --> 00:33:08,353
Dus we gingen allemaal
op de strozakken liggen.

429
00:33:08,353 --> 00:33:12,303
En als ‘t weer een beetje vrij was, werd het
weer opgeschoven dan moesten we daar weer eten.

430
00:33:12,304 --> 00:33:18,440
(lacht). Zo zijn we
erdoor gekomen allemaal.

431
00:33:18,440 --> 00:33:25,900
Maar ik vond het toch niet plezierig hoor, het
was een angstige tijd, vond ik het. Heel angstig.

432
00:33:25,900 --> 00:33:28,530
En kon je daar met elkaar over
praten? Kunt u daar iets van...?

433
00:33:28,530 --> 00:33:34,700
Ja, we deden praten als je bij elkaar eventjes was.
's Middags in de rec of zo, was niet lang hoor.

434
00:33:35,070 --> 00:33:40,350
Ja, je kon niet veel praten want alles
werd gehorig, en alles...overal liepen ze.

435
00:33:40,570 --> 00:33:45,130
Je kon je eigen niet uiten. Ja,
dat vond ik wel verschrikkelijk.

436
00:33:45,130 --> 00:33:49,780
En in de kapel ook, we gingen wel eens
getijden bidden. Maar dat ging ook niet altijd.

437
00:33:50,140 --> 00:33:53,610
Als je nu eens wat hoorde, moest je meteen
onder een tafel of ergens...gaan liggen. Ja.

438
00:33:53,610 --> 00:34:01,250
Was er nog wel elke
dag een eucharistie?

439
00:34:01,460 --> 00:34:07,040
Nou ik geloof nee. Ik geloof niet dat dat
was. Nee, dat geloof ik niet iedere dag. Nee.

440
00:34:09,020 --> 00:34:09,750
Kunt u wat vertellen...

441
00:34:09,750 --> 00:34:13,280
Want die priester, die priester
moest altijd van Breda komen.

442
00:34:13,360 --> 00:34:17,456
Maar op het laatst in '44 hadden we een
zieke priester in huis, Bekhoven [eigennaam,

443
00:34:17,457 --> 00:34:21,350
spelling naar eigen inzicht] maar die kon
ook niet altijd, die was ook ziekelijk.

444
00:34:21,570 --> 00:34:24,780
Heeft veertien jaar rondgelopen
voordat hij gewijd mocht worden.

445
00:34:25,350 --> 00:34:27,670
En is hij gewijd kon
worden, mocht worden...toen

446
00:34:27,670 --> 00:34:32,041
moesten wij permissie geven
dat hij bij ons mocht komen.

447
00:34:32,042 --> 00:34:38,950
Dat was hij in '44 nog niet. Dus eh.
Toen liep hij nog rond voor zijn wijding.

448
00:34:39,780 --> 00:34:42,170
Want we hadden geen
eigen priester in huis.

449
00:34:42,840 --> 00:34:45,350
Moest altijd van Breda komen, de Heilige
Harten [de Paters van de Heilige Harten].

450
00:34:49,670 --> 00:34:55,460
En had u dan nog wel een keer per
week of hoe vaak had u nog een...?

451
00:34:55,460 --> 00:34:56,470
Ja...Dat is lang geleden.

452
00:34:56,470 --> 00:35:00,910
Dat is een goede vraag (lacht). Maar ik
denk toch wel, zondags toch wel dacht ik.

453
00:35:00,910 --> 00:35:06,990
En in de weeks, dat weet ik echt niet.
Wij deden zelf ook wel eens samen bidden.

454
00:35:06,990 --> 00:35:10,066
Gewoon, geen gebedsdienst, dat
was toen nog niet die tijd.

455
00:35:10,067 --> 00:35:13,490
Er was helemaal geen gebedsdienst,
dat deden we zelf ook bidden want wij

456
00:35:13,490 --> 00:35:18,290
deden vespers en lauden, moesten we
zelf ook bidden, hè. De kapel hadden

457
00:35:18,290 --> 00:35:24,900
we voor ons eigen wel, maar vrijheid
blijheid...dat was er dan niet meer.

458
00:35:28,110 --> 00:35:28,549
Wat bedoelt u daarmee?

459
00:35:28,550 --> 00:35:32,910
Nee want eh, alles...als ze eens
binnenkwamen of zo of er waren

460
00:35:32,910 --> 00:35:37,350
ook wel eens vreemde mensen die
bij ons binnenliepen, van buiten.

461
00:35:37,440 --> 00:35:38,152
Hadden we ook.

462
00:35:38,152 --> 00:35:45,080
Deden ze ook wel eens hoor, of ze troost kwamen
zoeken bij ons of eh eens even een praatje maken.

463
00:35:45,080 --> 00:35:50,970
Was niet zo veel maar dat hadden we
wel eens. Maar toch niet erg eh...nee.

464
00:35:51,750 --> 00:35:58,640
En eh, kunt u wat meer vertellen
over de invloed die de

465
00:35:58,640 --> 00:36:03,700
oorlogstijd had op eh hoe u gewend
was het kloosterleven te doen.

466
00:36:03,700 --> 00:36:10,590
Dus op, op de stilte, op de dagorde op het
bidden. Kunt u daar wat over vertellen?

467
00:36:10,590 --> 00:36:14,851
Ja, ja. Het kon gewoonlijk 's morgens wel
doorgaan. Tenminste als het rustig was.

468
00:36:14,851 --> 00:36:20,052
Als we allemaal eens wakker waren, op de grond
hebben gelegen in de refter zal ik maar zeggen.

469
00:36:20,052 --> 00:36:25,060
Allemaal gezamenlijk bij elkaar. We lagen niet
allemaal in een apart celletje in de oorlog.

470
00:36:25,510 --> 00:36:28,500
Weken niet tenminste. Anders
hadden we een celletje.

471
00:36:30,080 --> 00:36:33,160
En overdag werden de bedden ook wel
eens weggebracht, als het rustig was.

472
00:36:33,160 --> 00:36:36,170
Dan mocht iedereen een
nacht weer boven slapen.

473
00:36:36,240 --> 00:36:39,590
Maar dan lagen ze dat de V1's
weer langskwam, weet je niet?

474
00:36:40,120 --> 00:36:46,809
Dan waren ze ook niet rustig, als ze weer voorbij
waren was het weer goed. En eh, 's morgens lauden.

475
00:36:46,810 --> 00:36:49,530
Geloof wel dat we dat
samen hebben gedaan.

476
00:36:51,280 --> 00:36:56,427
En de completen, als we de kans hadden, hebben
we het wel gedaan. Als er gelegenheid was.

477
00:36:57,300 --> 00:37:01,910
En in de recreatiezaal 's middags
zaten we ook wel eens een half uurtje.

478
00:37:01,970 --> 00:37:06,241
En als we groenten hadden om schoon
te maken, deden we dat ook, bonen.

479
00:37:07,220 --> 00:37:10,190
Dat weet de tuinman, dat kon hij
zelf dan plukken tussendoor hè?

480
00:37:10,190 --> 00:37:14,510
Dat mocht in eigen tuin, hè?
Mochten we zelf doen wat je wil.

481
00:37:14,510 --> 00:37:19,230
Dan moesten die zusters, dan haalden wij eraf.
Allemaal tegelijk, waren we zo mee klaar.

482
00:37:19,230 --> 00:37:22,405
Met het inmaken ook. Maar het inmaken
heb ik toen niet gedaan meer hoor.

483
00:37:22,405 --> 00:37:25,840
Dat was niet om te beginnen.

484
00:37:25,840 --> 00:37:28,710
Hadden, je kon niet meer boven blijven in de
keuken, want we werden van alle kanten beschoten.

485
00:37:28,710 --> 00:37:34,020
Want we hadden ook een nisje, twee
nisjes...Maria en Jozef stonden in de keuken.

486
00:37:34,200 --> 00:37:39,650
En die ramen waren opzij daar. En d’r
waren allemaal gaten in de muren geschoten.

487
00:37:39,650 --> 00:37:46,240
En Jezus...Maria en Jozef waren niet geraakt,
helemaal niets aan geweest, rondom die nisjes.

488
00:37:46,580 --> 00:37:50,540
Dus toen waren we aan het opscheppen. En ik
moest zelf naar boven gaan, ook met koken.

489
00:37:50,540 --> 00:37:54,620
Dan moest ik dat, hoorde ik er een
aankomen en dan moest ik weer bukken.

490
00:37:55,030 --> 00:38:02,740
Want ja, want anders was ik ‘r ook niet geweest
meer. Zo gebeurde dat daar, zo dikwijls schieten.

491
00:38:03,230 --> 00:38:04,680
Granaten dan hè? Ja.

492
00:38:06,430 --> 00:38:11,860
En het ge...ja verder gebed, het avondgebed.
Dan half negen of negen uur was het avondgebed.

493
00:38:12,240 --> 00:38:14,190
En die ging zoveel mogelijk naar
bed als het kon. Op de strozak.

494
00:38:14,190 --> 00:38:15,150
Werd er meer gebeden in de oorlog?

495
00:38:15,150 --> 00:38:20,160
Ja, als we niks meer te doen hadden.

496
00:38:20,160 --> 00:38:24,870
Die oudere mensen ook niet, die zaten
ook in de kamer te bidden altijd.

497
00:38:25,470 --> 00:38:30,040
De gouden kamer was dat zogenaamd genoemd.
Je kon je eigen er ook in terugzetten hoor.

498
00:38:31,490 --> 00:38:39,500
Want die oude mensen konden ook de hele dag niet
meer rondlopen. Was net als nu hoor, ook oud.